O’zbekistonRespublikasiOliyvao’rtamaxsusta’limvazirligi MirzoUlug’beknomidagiO’zbekistonMilliyuniversiteti

Foiz (%) eritmalartayyorlash (1 luchun)

Formula	Zichligi	25%	20%	10%	5%	2%	1%
		(ml)	(ml)	(ml)	(ml)	(ml)	(ml)
H2SO4	1,84	167,7	129,9	60,6	29,3	11,3	5,6
HCI	1,19	634,8	496,8	236,4	115,2	45,5	22,6
HNO3	1,40	1 313,0	243,6	115,0	56,0	22,0	10,8
SH3COOH	1,05	247,8	196,7	97,1	48,2	19,2	9,0
NN4ON	0,907	1000	814,0	422,0	215,4	87,2	43,7

Normaleritma- 1 leritmadaeriganmoddaninggrammekvivalentlarsonibilanifodalanadi. 1 leritmada 1 gramm-ekvivalentmoddaeriganbo’lsabundayeritma 1 neritmadeyiladi. Masalan ( Na₂S0₄) natriysulfatning 1 neritmasinitayyorlashuchununing 1 grammekvivalentini, ya’ni 71 gnisuvdaeritib,eritmahajmini1 litrga yetkazishkerak. (Na₂S0₄natriysulfatninggrammekvivalentinitopish- Na₂–23+23+ S – 32 + O₄+64). Demak,46+32+64+142Na₂S0₄2 valentli,shuninguchun 142 ni 2 gabo’linsa,bunda 71gqoladi.

Fiksanal– qattiqyokieritmaholidagi, aniqo’lchanib,ampulagasolibkavsharlabqo’yilganreaktiv.

Alikvotqism – analizuchunmaxsuso’lchovlipipetkalaryordamidaaniqo’lchabolinganeritmaninghajmi.

Titrlash– konsentratsiyasianiqbo’lganeritmaniikkinchieritmagabyuretkayordamidaasta-sekinqo’shibborishjarayoni.

Ekvivalentnuqta – o’zarota’siretuvchimoddalarningto’liqreaksiyagakirishganholati, reaksiyaningtamombo’lishvaziyati.

Turlikimyoviykislotavaammiakdaneritmalartayyorlash (1luchun)

Kimyoviymodda	Molekul.og’irligi	1n (ml)	0,5n (ml)	0,2n (ml)	0,1 n (ml)	0,05n (ml)	0,02n (ml)	0,01n (ml)
H2SO4	98,08	28ml	14ml	5,6ml	2,8ml	1,4ml	10,56 ml	0,28ml
HCI	36,46	82ml	41ml	6.4ml	8,2ml	4,1ml	1,64 ml	0,82ml
HNO3	63,02	67ml	33,5ml	13,4ml	6,7ml	3,4ml	1,34ml	0,67ml
N2S2O4·2N2O	126,07	-	-	-	6,30g	3,15g	1,26g	0,63g
KMnO4 (nordonmuhitda)	158,03	-	-	-	3,16g	1,58g	0,63g	0,32g
NaON	40, 00	40, 00g	20, 00g	8,00 g	4,00 g	2,00 g	0,80 g	0,40 g
KON	56,11	56,11g	28,06g	11,20g	5,60g	2,80g	1,12g	0,56g
Va(ON)2·2N2O	315,50	157,75g	78,88g	31,54g	15,77g	7,88g	3,15g	1,58g
AgNO3	169,89	-	-	-	17,00g	8,50g	3,40g	1,70g
FeSO4(NH4)2·6H2O(Mortuzi)	392,16	-	-	78,40g	39,40	19,60g	7,84g	3,92g
K2Sr2O7	294,22	-	-	9,81g	4,90g	2,45g	0,98g	0,49g

Rasm 8. Eritma muhitini aniqlash

Eritmamuhitinianiqlash

Bufereritmalar - kimyoviyreaksiyalarma’lumkislotalimuhitdaginaistalgantomongayo’naladivarnnio’zgarishiko’pinchareaksiyayo’nalishinio’zgarishigaolibkeladi, eritmaningkislotaliligikimyoviyreaksiyalaryordamidao’zgarishimumkin, pHnima’lumbirkattalikdaushlabturish, ko’pinchauningyo’nalishinihalkiluvchishartlaridanbirihisoblanadi. pHnima’lumkattalikdaushlabturishbufereritmalaryordamidaolibboriladi.Eritmadavodorodionlariningkonsentratsiyasinima’lummiqdordamavjudbo’lishigabufereritmadeyiladi.Masalan, CH₃COOHbilanCH₃COONH₄ yokiCH₃COONa.

Tuproqtarkibidagieriganmoddalartarkibivaularnituproqqattiqfazasigata’sirituproqeritmasidagivodorodvagidroksilionlarikonsentratsiyalariningnisbatiturlichabo’lishigaqarab,

pH=7 bo’lsa, neytral;

pH>7 dankattabo’lsa, ishqoriy;

pH<7 dankichikbo’lsa, kislotalikbo’ladi.

A) 1 – 3gachakuchlikislotalik;

B) 4 – 7gachakuchsizkislotalik;

C) 4 – 10kuchsizishqoriy;

D) 11 –14kuchliishqoriy;

Vodorodionlarikosentratsiyasibilangidroksilionlariningkonsentratsiyasibirxilvaularningbirinchiqiymati 10⁷gion-lgatengbo’lganeritmalarneytraleritmalardir.Agarbufereritmakislotamiqdoriko’pbo’lmaganaralashmagaquyilsa, ushbueritmamuhiti- pH, ushbubufereritmaningmuhitigatengbo’ladi. Ko’phollardaanalitikreaktsiyalareritmaningpHima’lumkattalikkaegabo’lgandaro’yberganiuchunvodorodionlarikonsentratsiyasinitegishlimiqdordaushlabturishmuhim.

Etaloneritmalardeb –suyuqliktarkibidagibirelementyokiuningbirikmasimiqdorianiqo’lchanganeritmalargaaytiladi.

Bundayeritmalarkolorimetrlashyokialangalifotometrdanfoydalanishdaqo’llaniladi.

Ishchietaloneritmalarningkonsentratsiyasiodatda 1 mlda 0,01 – 0,001 mgmoddabo’ladi. Bundayeritmalarnitayyorlashuchunjudakammiqdordagimoddanioddiyanalitiktarozidatortibolishjudamushkul. Bundayhollarda, odatda, ko’proqmoddatortibolinadivaso’ngraunikeraklikonsentratsiyagachasuyultiribolinadi. Bundayyo’lbilanetaloneritmalarningikkiturihosilqilinadi:

1. 
   Zahirayokiboshlang’ich, 1 mlda 1 – 0,1mgmiqdordagianiqlanayotganeritmamavjudbo’lganyuqorikonsentratsiyali;
   
2. 
   Suyultirilganyokiishchi, 1 mlda 0,01 – 0,001mgmiqdordagianiqlanayotganeritmamavjudbo’lganeritma;
   

Zaxirayokiboshlang’icheritmalarniuzoqvaqtdavomidasaqlashmumkin. Agarularmikroorganizmlarta’siridao’zgarishimumkinbo’lsa, masalan, NO₃yokiNO₂ , ulargabir – ikkitomchitoluoltomizibqo’yishmumkin.Ishchieritmalaresafaqatginaanalizbajariladiganvaqtdabevositaboshlang’icheritmalarnisuyultirishorqalihosilqilinadi. Yuqoridaaytilganidek, amaliyotdazahiradagieritmaning 1 mlda 0,1mganiqlanuvchimoddamavjudbo’ladi. Zahiraetaloneritmasinitayyorlashuchun, birinchinavbatdakerakbo’ladiganmoddaog’irligimiqdorinihisoblabtopishzarur. Misoltariqasidabirnechareaktivlarningzahiraetaloneritmalaritayyorlashniko’rsatibberamiz.

Titrlash–ma’lumxajmdagitekshirilayotgankolbadagieritmabyuretkadantushayotganeritmabilanto’liqreaktsiyagakirishgunchatomchilatibquyibturilishigaaytiladi. Reaktsiyaningtugallanganligikolbadagieritmaningo’zgarishidanko’rinadi.

Titrlovchieritmalarnitayyorlash

№	Eritmalar	0,1n	0,05n	0,02n	0,01n
1	KMnO4	3,16	1,58	0,53	0,32
2	AgNO3	16,98	8,49	3,39	1,69
3	NaCl	5,85	2,92	1,17	0,58
4	FeSO4(NH4)2·6H2O	39,2	19,60	7,84	3,92

Titrlovchieritmavareaktivlarnitayyorlashdadoimodistillangansuvdanfoydalaniladi, aksholdabajarilayotganishningnatijasianiqchiqmasligimumkin.Buninguchun 1 lkonussimonkolbagayarmidanko’proqqismigachadistillangansuvsolib,yarimsoatqaynatilgandahajmikamayadi, CO₂esachikibketadivamuhitineytralgayakinbo’ladi. Qaynashtugagandanso’ngkolbaog’ziqattiqkauchuktiqinbilanyopiladi.

Byuretka- (frantsuzcha)o’lchamchiziklaritushirilganshishanaybo’lib, hajmiyanalizlarpaytidakichikmiqdordagisuyuqliklarnio’lchashdaqo’llaniladi.

Eritmalarnibug’latish

Eritmalarnibug’latishdeganda, ma’lumtemperaturadaeritmalarninghajminikeraklimiqdorgacha,qaynatmasdan, faqatbug’latishorqalikamaytirishtushuniladi.Buishkimyoviyidishlardaisitishjihozlariorqalibajariladi.Suyuqlikstakanningyarmidansalko’prokquyilib, agarbundanmo’lroqbo’lsabo’lib-bo’libbug’latishzarur. Kolbalarbujarayonuchunto’g’rikelmaydi, chunkiularningbo’yinqismidasuvbug’lariushlanib, kondensatsiyalanadi. Kolbalardanfaqatginabug’latishgaketadiganvaqt yetarlibo’lgandaginafoydalanishmumkin. Bug’latiladiganso’rimqizdirishdanoldinyaxshilabaralashtiriladi, chunkisuyuqlikningquyiqismivayuqoriqismizichliklariturlichabo’lishimumkin.

Yuqoritemperaturadaeritmalaralbattaqaynashniboshlaganiuchun, qumhammomidabug’latishbirtekisboradi. Tuproqningturlisuv, namokob, kislotali, ishqorliso’rimlariko’phollardaqurigunchabug’latiladi. Bundayholatlardachinnipiyolachalardanfoydalaniladi. Ayrimhollardabug’latishdaplatinayokikvartspiyolachalardanfoydalaniladi. Barchaholatlardahampiyolachalardagisuyuqlikmiqdoriidishning 2/3 qisminitashkiletishilozim. Buqoidagaamalqilmasliksuyuqlikningtoshib,to’kilishigaolibkeladivauningbirqismiisrofbo’ladi. Buningoldiniolishuchunpiyolachaningchekkalarigavazelinsurtilibkuyiladi. Bug’latishnimo’rilishkafdasuvhammomiorqaliamalgaoshirishhammumkin. IshstollaridaHCl, HNO₃, CH₃ COOH,kislotaliyokiuchuvchan (NH₄OHkabi) ishqorlisuyuqliklarnibug’latishmumkinemas.

Chinnipiyolachalarnito’g’ridan-to’g’riolovustigaqo’yibqizdirilsa, yorilibketishgaolibkeladi.