O‗zbekistonrespublikasi oliyvao‗rtamaxsusta‘limvazirligi

 
2.3. Loyihalash ob‘ekti sifatida texnologik jarayon. 
 
Texnologik  operatsiya  va uning mazmuni 
Mashinasozlikda buyimni tayorlashda TJ larning ishlovi asosi ikkita 
printspga  -texnik  va  iqtisodiy.  Birinchi  printspga  muvofiq  loyihalangan 
jarayon barcha konstruktorlik xujjatlar talabini ta‘milashi kerak. Ikkinchi 
printsp  buyimni  tayyorlash  minimal  mehnat  sarfi  va  ishlab  chiqarish 
sarflari minimal bo‗lishi kerak. 
TJ  larni  tanlash  alohida  ko‗rsatkichlarni  taqqoslashni  imkoni  yo‗q, 
kompleks me‘zon (Kk) foydalanamiz. 

---

62 
 
Kk= Q/З,                   (2.4) 
Bunda  –  TJ  loyihalashni  amalga  oshirilgandan  olingan  foydali 
samara; 
З- TJ loyihalash va amalga oshirish bo‗yicha xarajatlar ; 
TJni  foydali  samara  funksiyasi  sifatida  unimdorlik,  sifat 
ko‗rsatkichini  ta‘minlash  ishonchliligi  b.b.  ishlatish  mumkin  Kk→ 
max.ta‘minlovchi jarayon asosiy hisoblanadi. 
 
Har qanday mashinasozlik buyimini tayorlashtexnologik oraliklarni  
(tayorlov,  detal  tayyorlash,  yig‘uv)  jarayonlarni  birlashtiradi.Bosh  etibor 
TJ lardagi  detalni tayyorlash va yig‘uvlarni loyihalashtirishga qaratilishi 
kerak. 
 
Har qanay ko‗rsatilgan TJ o‗zini murakkab, irarxik tashkil qilingan, 
maqsadga yonaltirilgan tizimdir. Bu tizimning elementi va tuzilishi uning 
ko‗rib chiqish darajasiga bog‘liq. 
Yonalishli  TJ  da  detal  tayyorlash  ketmaket  bosqichlarda  texnologik 
masalalarniechimi bo‗lishi mumkin.(2.1. jadval). 
 
Har  bir  TJ  bosqichi  aloxida  bajariladigan  ma‘lum  ketmaketligidagi 
texnologik operatsiyalardan tashkil topadi. 
Texnologik    operatsiya    TJni  uzluksiz  bir  ishchi  joyida  bajarilgan 
tugallangan  qismi.  Operatsiya  barcha  tasirlarni    bir  va  bir  necha  birga 
ishlov beriladigan yoki yg‘iladigan ishlab chiqarish predmetlari  qamrab 
oladi.  Dastgoxda  operatsiyaga    ishchini  barcha  tasirlari,  dastgoxni 
boshqarish, shuningdek dastgoxning ishlov berishdagi tayorlashdan to uni 
dastgoxdan  olguncha    va  boshqa  ishlovlarga  o‗tkazishgach  avtomatik 
xarakati  kiradi. 
2.1.Jadval 

---

63 
 
Texnologik jarayonlarning bosqichlaridagi bosqich tasnifi va topshiriglarl 
Bosqich nomi 
O‘lchov 
aniqligi 
Texnologik topshiriqlar 
Tayyorlov. 
IT˃14 
Tayorlovning 
dastlabki 
sifatini 
ta‘minlash 
Dastlabki ishlov 
12≤IT≤14  1.Bazazali yuza ishlovi. 
2.Asosiy 
yuzalarni 
taxminiy 
shakillanishi. 
Yarim toza 
9≤IT≤11  Asosiy  shakillanish  va  ikkinchi  darajali 
yuza 
Toza  
7≤IT≤9 
1.O  ‘lchamlarning  aniqligini  ta‘minlash, 
shakillar 
va 
yuzalarning 
o‗zaro 
joylashuvi. 
2.Detallarni yuza qatlamini shakillanishi. 
Pardozlash 
1≤IT≤7 
Detallar 
topshirilgan 
ko‗rsatkichlar 
sifatiga erishish. 
 
Marshrutli TJ deb texnologik operatsiyalar ketma-ketligiga aytiladi, 
ishlab  chiqaish  predmetini  belgilangan  bajarish  natijasi  bo‗lib  topshirish 
holatiga  erishishi  hisoblanadi(detallar,  yig‘ma  birliklar).  TJ  yo‗nalishiga 
kiruvchi  operatsiyalar  ro‗yhati,uning  tarkibini  aniqlaydi.  Operatsiyalarni 
bajarish tartibi TJ tuzilishini aniqlaydi.  
 
Texnologik operatsiya –TJni xususiy tuzilishi,  asosiy elementi. 
Texnologik  o‗tish-texnologik  operatsiyani  tugallangan  qismi, 
o‗zgarmaydigan  texnologik  rejimda  bir  va  boshqa  vasitalar  bilan 

---

64 
 
texnologik yoritilganlik.  Texnologik rejim debTJ o‗lchamlarini aniq vaqt 
oraligida o‗zgarishiga  aytiladi  
Yordamchi o‗tish-texnologik operatsiyani tugallangan qismi, odam ta‘siri 
ostida  bo‗ladigan,  ishlab  chiqarish  predmetini  holatini  o‗zgarishi 
kuzatilmasdan,  lekin  texnologik  operatsiyani  bajarisj  uchun    kerak : 
tayyorlashni biriktirish, asbobni almashishi va b. 
Ishchi yurish- texnologik  o‗tishni tugallangan,tayyorlovga nisbatan 
asbobni almashib turishi, shakilni, o‗lchamni, yuzani sifati yoki tayyorlov 
tarkibini o‗zgartirish bilan kuzatiladigan qismi. 
O‘rnatish-  ishlov  beriladigan  tayyorlovga  yoki  yig‘ma  birligiga 
ozgartimay biriktirilgan texnologik operatsiyani qismi.   
 
Holatni egallash(pazitsiya)- zagotovkaga ishlov beriladigan bevosita 
biriktirishni  egallash  yoki  birlik  yig‘ishni  yig‘adigan  yoki  jixozni 
qo‗zg‘almas qismiga ishlov belgilangan holat. 
 
Qabul-o‗tish  yoki  unini  qismini  bir  maqsadga  yo‗nalganlikni 
birlashtirishni bajarish bo‗yicha tugallangan ta‘sirlar yig‘indisi. 
 
Harqanday TJni bosqichlarga bolish mumkin. (2.1 -rasmga qarang). 
Har bir operatsiya texnologik va yordamchi o‗tishlardan iborat.   
yig‘ish  TJ      uchun  yo‗nalishli-operatsion  shakil,  ishlov  va  loyihalash 
natijalarini  namoish  qilish  xarakterlidir.Bu  detal  tayyorlashdan  ko‗ra 
yig‘ishda  murakkab tushiniladi.  →