|
4.Toshkent iqtisodiy rayoni xo’jaligi geografiyasi. Toshkent iqtisodiy rayoni ma’muriy jihatdan Toshkent viloyatidan iborat bo’lib, uning maydoni 15.6 ming km2, aholisi 5.5 mln. (2000 yil). U respublikaning shimoliy-sharqiy qismida, Surxondaryoning irmoqlari Chirchiq va Oxangaron daryolari okib o’tadigon vodiylarni egallaydi. Uning iqtisodiy geografik urni juda qulay. Bu qulaylik avvalo iqtisodiy rayonni Farg’ona vodiysi, Mirzachul va Zarafshon voxalari chorraxasidaligida, yana ham kattaroq qamrovda qaralsa, O’zbekistonning chorvachilik, paxtachilik tarkib topgan hududlarini Hamdo’stlikning Yevropa qismi, Qozog'iston hamda Sibir bilan bog’lanadigan temir yo’llarning Toshkent iqtisodiy rayoni ustidan o’tganligidadir. Shular tufayli Toshkent iqtisodiy rayoni o’ziga tutash hududlarni bir-biriga iqtisodiy bog’lovchi tugun hisoblanadi. Toshkent geografik urniga hos qulayliklar e’tiborga olinib O’zbekistonning poytaxti 1930 yilda Samarqanddan Toshkentga ko’chirildi. Poytaxtning shu shaharga ko’chirilishi bilan iqtisodiy rayonning iqtisodiy geografik o’rni yana ham yaxshilandi. Rayon yer yuzining tuzilishi (tog’, tog’ oldi, daryo vodiysi va tekislik)ning xilma-xilligi hamda sanoatning yuksalganligi qishloq xo’jaligi tarmoqlari tarkibiga jiddiy ta’sir etgan.
Rayonning tekislik qismi dengiz satxidan 250-450 metr balandga joylashgan Chirchiq va Oxangaron vodiylaridan iborat. Bu vodiylarning Sirdaryo tomon 100 km dan ortiq masofada bir maromda pasayib borishi sug’orib dehqonchilik yuritishni osonlashtiradi. Shu tufayli bu yerlardan uzoq zamonlardan buyon xo’jalik maqsadlarida foydalanib kelinadi. Endilikda tekisliklarning tabiiy ko’rinishi butkul o’zgargan. Tog’ va tog’ oldilarida yillik yogin miqdori 500-700 mm. Yog’inning bahorda ko’p bo’lishi ekinlarni, ayniqsa mevali daraxtlarni sug’ormay o’stirish imkonini beradi. Tog’lardagi oqib tushayotgan daryolardan faqat daraxtlarni sug’orishdagina emas, balki elektr quvvati olishda ham foydalanilmoqda. O’tmishda tog’lardagi o’rmonlardan palapartish foydalanib, ular nes-nobud qilingan. Natijada uzoq yillar davomida qaror topgan tabiat unsurlarining o’zaro aloqalariga jiddiy putur yetkazgan-endilikda tog’ yon bag’irlarida kun ilishi bilanoq qorlar erib, yomg’ir suvlariga qo’shilib, sel hosil bo’lmoqda. Shuning uchun seldan saqlaydigan inshoatlar va suv omborlari barpo qilinmoqda. Iqtisodiy rayon suv bilan yaxshi ta’minlangan. Suvga bo’lgan ehtiyojni asosan Chirchiq, Oxangaron daryolari qondiradi. Chirchiq daryosi Oxangaron daryosiga nisbatan sersuv va elektr quvvati imkoniyatlariga boy.
Iqtisodiy rayondagi Obikor maydonlarining 70 % ga yaqinini Chirchiq daryosi sug’oradi.
Chirchiq daryosi sug’orishdan tashqari Toshkent, Chirchiq, Yangi yo’l kabi yirik shaharlarning aholisini ham, ulardagi sanoat korxonalarini ham suv bilan ta’minlaydi. Chirchiq suvidan yanada samarali foydalanish maqsadida uning yuqori oqimida sig’imi 2 mlrd. Kub m. Bo’lgan Chorvoq suv ombori barpo etilgan.
Iqtisodiy rayonning ko’p qismida o’simliklarning o’sish muddati 200 kundan ortadi. Quyosh radiatsiyasi esa 4000-5000 darajaga yetadi. Iqlim sharoiti o’rta pishar paxta yetishtirishga, sabzovot ekinlaridan yiliga 2-3 marta, bedadan 4-5 marta xosil olishga imkon beradi, Shu bilan birga bahor va kuzda ba’zan kunlar to’satdan sovib ketib, mevali daraxtlar, xatto paxta ham sovuqdan zarar ko’radi.
Qazilma boyliklarning xilma-xilligi jihatdan birorta rayon Toshkent iqtisodiy rayonga teng kelolmaydi. Rayonda oltin, mis, qo’rg’oshin, marmar, shisha, ko’mir, oxaktosh konlari hamda boshqa konlar bor. Bu konlar aholi zich joylashgan hamda qishloq xo’jaligi rivojlangan nohiyalar yaqin ekanligidan iqtisodiy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi. Rayonning o’zida neft va gaz boyliklari yuk, ular Buxoro-Navoiy va Qashqadaryo iqtisodiy rayonlaridan keltiriladi.
Angren ko’mir xavzasi Toshkent iqtisodiy rayonidagi emas, balki butun Markaziy Osiyoda ham eng yirik ko’mir koni hisoblanadi. Ko’mir qatlamlari yer yuziga yaqin joylashgan va qatlamlar orasida alyuminiy, sement va keramika ishlab chiqarishda xom ashyo bo’la oladigan gilmoya ko’p uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
