O’zbekistonning iqtisodiy rayonlashtirilishi va iqtisodiy rayonlar ho’jaligiga umumiy ta’rif. Reja

Iqtisodiy tamoyil - shu iqtisodiy rayoninig ixtisoslashgan tarmoqqa ega ekanligi, uning xo’jaligi kompleks holda rivojlanishi, ixtisoslashgan tarmoqlarni uzoq vaqt xom ashyolar bilan ta’minlaganligida aks etadi. Xududda ishlab chiqarilayotgan mahsulotni mamlakatning boshqa qismlarida ishlab chiqariladigan hududi shuningdek mahsulotdan arzonroqqa tushishi, ko’proq ishlab chiqarish imkoniyatlari muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiy rayonlashtirishda milliy tamoyil ham O’zbekiston singari ko’p millatli mamlakat uchun katta ahamiyat kasb etadi.
Ma’lumki O’zbekistonda 120 dan ortiq millat va elat vakillari yashaydi. Shulardan 76 foizini o’zbeklar tashkil etadi. Bir qator millat vakillari (qoraqalpoqlar, qozoqlar, tojiklar, qirg’izlar, turkmanlar va b.) ayrim hududlarda tup-tup bo’lib yashaydilar.
Iqtisodiy rayonlarga ajratilayotgan paytda shu millat va elatlar manfaatiga zid ish qilmaslik kerak. Ularning an’anaviy xo’jalik tarmoqlari, milliy madaniyatlari rivojlantirishga e’tibor berish kerak. Milliy chegaralar, boshqa millat vakillari yashaydigan hududlarning chegaralari iqtisodiy rayonlar chegarasiga mos kelishi kerak. Iqtisodiy rayonlashtirishda ma’muriy chegaralarni ham hisobga olish lozim. Tumanlar, viloyatlar to’la bir iqtisodiy rayon ichida bo’lishi kerak. Iqtisodiy rayonlarning chegaralari ma’muriy chegaralarga mos bo’lishi shart. Bular ma’muriy tamoyil deb yuritiladi.
Iqtisodiy rayon xalq xo’jaligining rejali va mutanosib rivojlanishi iqtisodiy qonuniyatlar ta’sirida taraqqiy etmoqda. Ammo har bir iqtisodiy rayon o’zining yetakchi asosiy xo’jalik tarmoqlarigi ega. Bu xo’jalik tarmoqlari iqtisodiy rayonning asosiy qiyofasini, ravnaqi va mamlakat iqtisodiyotidagi ro’lini aks ettiradi.
Iqtisodiy rayonlashtirish - mamlakat hududining xalq xo’jaligi rivoji nuqtai nazaridan iqtisodiy qismlariga - rayonlarga ajratish deb tushunilishi mumkin. Iqtisodiy rayonlashtirish mamlakatning hududiy - iqtisodiy tarkibini aks ettiradi. Undagi asosiy omil hududiy ijtimoiy mehnat taqsimotidir. Bu taqsimot tufayli ayrim rayonlar ishlab chiqarishning ma’lum tarmoqlar bo’yicha ixtisoslashgan rayon doirasidagi va rayonlararo iqtisodiy aloqalar amalga oshadi. Rayonlashtirishning asosiy omillaridan biri transportdir.
Dunyodagi barcha davlatlarda milliy, siyosiy va ma’muriy-hududiy bo’linish rayonlashtirishni amalga oshirishda asosiy omillardan hisoblanadi. Iqtisodiy rayonlashtirish mamlakat hududiy mehnat taqsimoti, ayrim joylarning o’zlashtirish darajasi, aholi zichligi transport vositalarinig qay darajada rivojlanganligi, yirik shaharlar yoki iqtisodiy markazlarning bor yo’qligini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.