О’zbekistonning eng yangi tarixi

4.Qoraqalpog‘iston Respublikasida ekologik ahvol. Orol fojiasi. Ekologik holatni yaxshilash borasidagi davlat siyosati.

Orol dengizi — O‘rta Osiyodagi eng katta berk sho‘r ko‘l bo‘lib, uning paydo bo‘lishi – Amudaryo va Sirdaryo tufayli bundan 2 – 2,5 mln. yil muqaddam ro‘y bergan. Ma’muriy jihatdan Orol dengizning yarmidan ko‘proq janubiy – g‘arbiy qismi O‘zbekiston (Qoraqalpog‘iston), shimoliy – sharqiy qismi Qozog‘iston hududida joylashgan. O‘tgan asrning 60 – yillarigacha Orol dengizi maydoni orollari bilan o‘rtacha 68,0 ming km2 ni tashkil etgan. 1960 yildan boshlab Amudaryo va Sirdaryo havzalarida yangi yerlarni o‘zlashtirish sohasida keng miqyosli ishlar boshlab yuborildi, bular uchun daryo suvini qo‘shimcha ravishda tortib olish talab qilinardi. Natijada, Qoraqalpog‘istonda paxtachilik bilan bir qatorda sholichilik ham yuksak sur’atlar bilan rivojlandi. Biroq yerlarni o‘zlashtirish ilmiy asosda olib borilmadi. Dehqonchilikni rivojlantirish ham ekstensiv usulda amalga oshirilganligi sababli, suv resurslarining asossiz ravishda haddan ortiq darajada isrof qilinishiga olib keldi. Orolga esa uning «ulushi» berib turilmadi, bu esa dengizning qurib borishiga sabab bo‘ldi. 80 – yillar o‘rtalariga kelib Orol dengizining sathi 13,8 metr pasayib ketdi, suv hajmi 390 mln. kub. metr, maydoni 40 ming kv. m. kamaydi. Natijada Orol va Orolbo‘yi muammosi jiddiy ravishda paydo bo‘ldi. Havoga, yerga sochilgan tonnalab qum – tuzlar Orolbo‘yi atrofida ham jonli, ham jonsiz tabiatni haloqat yoqasiga keltirib qo‘ydi. Aholi dengiz atrofidagi o‘z makonlarini tashlab ketishga majbur bo‘ldi. Endilikda yuzaga kelgan ana shu ekologik va iqtisodiy muammolar faqat Orolbo‘yi uchun emas, balki butun Markaziy Osiyo va uning atrofidagi mamlakatlar uchun ham yaqqol ko‘zga tashlanib turgan muammo bo‘lib qoldi.

2017 — 2021 yillarda Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish Davlat dasturining amalga oshirilishini muvofiqlashtirish hamda tizimli nazorat qilishni ta’minlash Respublika komissiyasiga yuklandi. Dasturda belgilangan chora-tadbirlarni amalga oshirishda ishtirok etuvchi davlat organlari va boshqa tashkilotlar faoliyatini muvofiqlashtirib borilmoqda.
Orol dengizi hududida 5,5 million gektardan ortiq Orolqum sahrosining paydo bo‘lishi, har yili 100 million tonna qum va tuzning atrof-muhitga tarqalishiga qaramasdan aholining barcha qiyinchiliklarni matonat bilan yengib, fojiani omadga, tumanni «Sahro marvaridi»ga aylantirish uchun fidokorona mehnat qilayotgani va vatanparvarligi alohida e’tirofga sazovor.
Qoraqalpog‘istonning murakkab sharoiti, Orol dengizi bilan bog‘liq mintaqada yuzaga kelgan ekologik ofat aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash, sifatli tibbiy yordam ko‘rsatish, onalik va bolalikni himoya qilish, oila va mahalla institutlariga e’tibor qaratish, ayollar va yoshlarning jamiyatdagi o‘rni va mavqeini oshirish kabi bir qator muhim masalalar yuzasidan kechiktirib bo‘lmaydigan amaliy ishlarni talab etmoqda. 
2013-2017-yillarda Orolbo‘yi mintaqasida budjet va markazlashgan kapital mablag‘lar hisobidan 248 milliard so‘mlik irrigatsiya-melioratsiya tadbirlari amalga oshirilib, 140 ming gektar maydonning suv ta’minoti va 231 ming gektar yerning meliorativ holati yaxshilandi. 
Prezidentimizning 2017 27 noyabrdagi “2018-2019-yillarda irrigatsiyani rivojlantirish va sug‘oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash Davlat dasturi to‘g‘risida”gi qarori bu boradagi ishlar ko‘lamini yanada kengaytirishga xizmat qiladi. 
Ushbu qarorga muvofiq, kelgusi ikki yilda qariyb 140 kilometr kanallar hamda 63 gidrotexnik inshoot rekonstruksiya qilinib, 60 ming gektar sug‘oriladigan yerning meliorativ holati yaxshilanadi. 246 kilometrdan ortiq kollektorlarni qurish-rekonstruksiya qilish, 3 ming 735 kilometr uzunlikdagi kollektorlarni ta’mirlash va tiklash ishlari amalga oshiriladi. Natijada 89 ming gektar maydonning meliorativ holati yaxshilanib, qishloq xo‘jaligi ekinlaridan olinadigan hosildorlikni oshirishga erishiladi. 
To‘rtko‘l tumanida barpo etilishi rejalashtirilayotgan Sho‘rbuloq suv ombori Amudaryoning quyi oqimida suv taqchil yillarda suv ta’minotini yaxshilash, hududda baliqchilik, chorvachilik, bog‘dorchilikni rivojlantirish va qo‘shimcha ish o‘rinlari yaratish imkonini beradi. 
Ma’lumki, Orol dengizi sathi pasayib, qirg‘oqdan 180-200 kilometr uzoqlashib ketgani Amudaryoning quyi oqimiga kirib keluvchi suvlar yuqori nishablikdan tushishi va Mo‘ynoq tumanidagi Daryo oralig‘i suv ombori yaqinida jarliklar hosil bo‘lishiga olib kelmoqda. Bu Mo‘ynoq suv ombori, Ribache, Maqpalko‘l, Zakirko‘l ko‘llariga suv yetib bormasligi, hududdagi baliq va hayvonot dunyosi yo‘q bo‘lib ketish xavfini tug‘dirmoqda.
Ushbu xavfning oldini olish maqsadida 2013-2017-yillarda shimoliy va sharqiy dambalarni rekonstruksiya qilish hamda suv o‘tkazish qobiliyatini tiklash ishlari bajarildi. Navbatdagi bosqichda Maypost ko‘li bo‘ylab to‘g‘on yo‘lini tiklash va ko‘ldan Amudaryoning eski o‘zaniga suv o‘tkazish imkonini beradigan gidrotexnik inshoot qurish mo‘ljallangan. 
Davlatimiz rahbariga janubiy Qoraqalpog‘istonda suv resurslarini boshqarishni yaxshilash loyihasi to‘g‘risida ham ma’lumot berildi. 
Loyiha asosida amalga oshirilayotgan ishlar tufayli Ellikqal’a, Beruniy va To‘rtko‘l tumanlarida 100 ming gektarga yaqin maydon suv bilan ta’minlanib, yiliga 269 million kubometr suv tejaladi. 23 nasos stansiyasi, Suv iste’molchilari uyushmasi va fermer xo‘jaliklari hisobidagi 450 dan ortiq nasos agregatlari to‘xtatilishi har yili 52 million kilovatt soat elektr energiyasini iqtisod qilish imkonini beradi. 
Prezidentimiz irrigatsiya sohasidagi loyihalarni sifatli bajarish va mintaqada suv resurslaridan samarali foydalanish yuzasidan tavsiyalar berdi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Nukus shahrida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi deputatlari va faollari bilan uchrashuv o‘tkazdi. Unda shu kungacha bajarilgan ishlar tanqidiy tahlil qilinib, barcha sohalarni rivojlantirish bo‘yicha kelgusi ikki yilda amalga oshiriladigan ustuvor yo‘nalishlar va dolzarb vazifalar belgilab berildi. 
Mamlakatimizning tegishli vazirliklari, shuningdek, kompaniya va banklar rahbarlarini muntazam ravishda hududlarga yuborib, joylardagi qo‘shimcha rezervlarni izlab topish, aniq investitsiya loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha tadbirlar izchil davom ettirilmoqda, dedi Shavkat Mirziyoyev. Qoraqalpog‘istonga bugungi safardan oldin ikki hafta mobaynida ishlar xuddi shu tartibda tashkil etildi va qo‘shimcha investitsiyalarni jalb etishga yo‘naltirilgan yangi dastur loyihasi ishlab chiqildi. 
2020 yil 29 sentabr kuni O'zLiDeP Qoraqalpog‘iston Respublikasi Kengashi "Siyosiy ta’lim" markazi tomonidan davlatimiz rahbarining BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi nutqi mazmun-mohiyatini o‘rganish maqsadida ZOOM dasturi orqali onlayn seminar tashkil etildi.
Seminarda partiyaning shahar va tuman Kengashi mas’ul xodimlari, boshlang‘ich partiya tashkiloti a’zolari va partiya faollari ishtirok etdi.
Onlayn muloqotda Nukus davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi A.Abatov va Yoshlar parlamenti a’zosi D.Sarsenbayevlarning ma’ruzalari tinglandi.
Unda so‘zga chiqqanlar davlatimiz rahbari o‘z nutqida o‘tkir va juda dolzarb xalqaro tashabbuslarni ilgari surganligini ta’kidlab o‘tdi.
Xususan, Prezidentimiz nutqida Markaziy Osiyo mintaqasining global iqtisodiy, transport va tranzit yo‘laklariga chuqur integratsiyasini ta’minlash zarurligi va shu munosabat bilan Transport-kommunikatsiya aloqalarini rivojlantirish mintaqaviy markazini ochish, Afg‘onistonda tinchlik va barqarorlikning o‘rnatilishi, Orol halokati hamda hozirgi davrning turli ekologik muammolarni hal qilish, jahonning yirik bozorlariga chiqish imkoniyatini beradigan transport-kommunikatsiya yo‘laklarining ko‘p variantli tizimlarini shakllantirish uchun istiqbolli loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha muhim g‘oyalar ilgari surilgan.
E’tiborli jihati kelajagimiz egalari bo‘lgan yoshlarimiz uchun Yoshlar huquqlari to‘g‘risidagi Birlashgan Millatlar Tashkiloti konvensiyasini qabul kilish to‘g‘risida bergan takliflari aynan yurtimiz yoshlariga bo‘lgan yana bir e’tirof ekanligini qayd etdi.