O‘Zbekistondagi Mavjud Suv Muammolari Va Uning Jiddiy Oqibatlari Mavzusini O‘Qitish Metodikasi



Download 13,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/389
Sana27.05.2022
Hajmi13,3 Mb.
#611153
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   389
Bog'liq
JARS V1N6 Dec21 Combine

No
Paper Title
Author Name
Page No
Table of Content - Volume 1 | Issue 6 (Dec 2021)
JOURNAL OF ADVANCED RESEARCH AND STABILITY 
ISSN: 2181-2608
115
Оилада Фарзанд Ва Ота-Она Бурчлари Масалалари 
G. O. Akbarova
749-755
116
Ways to Increase the Efficiency of Transportation and Logistics 
Services on the Basis of Innovative Approach 
Asadov F. Sh., Aminova N. B.
756-761
117
Morphofunctional Changes of the Thymus under the Influence of 
Various Environmental Factors 
N. Kh. Asadova
762-773
118
Оценка Состояние Детей С Гипертрофий Аденоидов В Педиод 
Карантина 
Алимова Н. П.
774-785
119
The Role of Marketing in Shaping the Investment Climate 
Karimjanova R. M., Soliyeva G. 
A.
786-792
120
Structural Shifts in a Modern Development of Regional Economy 
Rakhmatullaeva Firuza 
Mubinovna
793-796
121
Рақамли Иқтисодиёт Шароитида Инсон Капиталини Бошқариш Хошимов Пазлиддин 
797-800
Зухурович, Умарова 
Дилрабо Абдувохобовна
122
The Current State and Analysis of the Tourist Potential of the 
Bukhara Region 
Usmanova A. B.
801-805
123
Гигиенические Условия Протеза У Пациентов Старческого 
Возраста 
Акбар Хамидович Жумаев
806-815
124
Konstitutsiya Va Yangi O‘Zbekiston Sud-Huquq Islohotlari 
Mirhayot Komilov
816-818
125
Нурланиш Оркали Биостимулятор Таъсирида Ингичка Ичакда 
Рўй Берувчи Ўзгаришлар 
Диёров Артур Жасур уғли
819-828
126
Врожденные Пороки Сердца У Детей И Физическое Развитие 
Саидова С. Й.
829-839
127
Органометрических Изменений Щитовидной Железы У Детей В 
Возрастном Аспекте 
Темирова Н. Р.
840-852
128
Особенности Стоматологического Статуса Пациентов Старших 
Возрастных Групп 
Жумаев Акбар Хамидович, 
Эшпулатов Азизбек 
Жуманазар угли
853-865
Table of Content Page 8 of 8


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
O‘Zbekistondagi Mavjud Suv Muammolari Va Uning 
Jiddiy Oqibatlari Mavzusini O‘Qitish Metodikasi
Xalilov Xurshidbek Baxtiyorovich
Farg‘ona viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta 
ularning malakasini oshirish hududiy markazi o‘qituvchisi
Annotatsiya. 
Ushbu 
maqolada 
Markaziy 
Osiyo 
hamda 
O‘zbekistondagi suv va unga aloqador muammolar, iqlim 
o‘zgarishi oqibatida daryolarimiz suv rejimining o‘zgarib 
borayotganligi, Amudaryo va Sirdaryodan dalalarda 
paxta yetishtirish maqsadida hisobsiz suv olinishi 
natijasida tabiatning Orol dengizi misolida bergan javobi, 
yerlarning sho‘rlashib borishi kabi muammolar va ularga 
yechim sifatida ayrim tavsiyalar keltirilgan.
Kalit so’zlar:
suv resurslari, eskicha sug‘orish usuli, 
sug‘oriladigan yerlar, yangicha tizimda sug‘orish, 
yerlarning sho‘rlanish muammosi
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608

O‘Zbekistondagi Mavjud Suv Muammolari Va Uning 
Jiddiy Oqibatlari Mavzusini O‘Qitish Metodikasi 
Xalilov Xurshidbek Baxtiyorovich
Farg‘ona viloyati xalq ta’limi xodimlarini qayta tayyorlash va 
ularning malakasini oshirish hududiy markazi o‘qituvchisi 
Ushbu 
maqolada 
Markaziy 
Osiyo 
hamda 
O‘zbekistondagi suv va unga aloqador muammolar, iqlim 
o‘zgarishi oqibatida daryolarimiz suv rejimining o‘zgarib 
Amudaryo va Sirdaryodan dalalarda 
paxta yetishtirish maqsadida hisobsiz suv olinishi 
natijasida tabiatning Orol dengizi misolida bergan javobi, 
yerlarning sho‘rlashib borishi kabi muammolar va ularga 
yechim sifatida ayrim tavsiyalar keltirilgan.
suv resurslari, eskicha sug‘orish usuli, 
sug‘oriladigan yerlar, yangicha tizimda sug‘orish, 
yerlarning sho‘rlanish muammosi.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

KIRISH 
Markaziy Osiyo xususan, O‘zbekistondagi suv va unga aloqador muammolar nafaqat mintaqaviy, balki 
global ahamiyat kasb etayotgani hech kimga sir emas. Suv resurslaridan optimal darajada 
foydalanishda ilm-fan yutuqlariga tayanish zarur. 
O‘zbekiston o‘z rivojlanish yo‘lida bir necha masalani maqsad qilib qo‘yar ekan, suv muammolariga 
yechim topish ularning ichida ham eng birinchi o‘rinda turadiganlaridan deyish mumkin. Chunki 
o‘lkamiz qurg‘oqchil hududlar qatoriga kirib, qishloq xo‘jaligi bilan shug‘ullanishda katta salohiyatga, 
tabiiyki, bu suvsiz amalga oshmaydi [1-8]. 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019 yil 19-sentabr kuni suv 
resurslarini boshqarish tizimini isloh qilish va suvdan foydalanish samaradorligini oshirish masalalari 
boʻyicha yigʻilish oʻtkazdi. 
Maʼlumki, butun dunyoda suv taqchilligi muammosi yildan-yilga kuchayib bormoqda. 
Mamlakatimizda bu masalaga alohida eʼtibor qaratilib, suvdan oqilona foydalanish choralari 
koʻrilmoqda [9-15]. Sohada boshqaruv tizimini takomillashtirish maqsadida Suv xoʻjaligi vazirligi 
tashkil qilindi. 
Davlatimiz rahbari koʻrsatmalariga muvofiq ishlab chiqilayotgan qishloq xoʻjaligini rivojlantirishning 
2030-yilgacha moʻljallangan strategiyasida ham suvdan foydalanish va uni tejash boʻyicha dolzarb 
chora-tadbirlar nazarda tutilgan. 
Bugungi kunda 3 million 200 ming gektar yerga 46 milliard kub metr suv sarflanib, uning 60 foizi 
ekinlarga yetib boryapti, xolos. Chunki jami 180 ming kilometr sugʻorish tarmoqlarining 23 foizi beton 
qoplamali boʻlib, ular ham 30-35 yildan buyon deyarli yangilanmagan. 
Yana bir sababi ekin maydonlarining 98 foizi eskicha uslubda sugʻorilayotgani, ekinlar nomaqbul 
joylashtirilayotganidir. Suvdan samarali foydalanish, hisobini yuritish, irrigatsiya tarmoqlarida suv 
tejovchi yangi texnologiyalarni qoʻllash boʻyicha hech bir tashkilot talab qoʻymayapti. 
Shu bois hududlarning suv taʼminoti va uni tejash imkoniyatidan kelib chiqib, ekinlarni 
joylashtirishning takomillashtirilgan tizimini ishlab chiqish zarur [16-24]. 
Ikkinchi tomondan,
Markaziy Osiyo mintaqasida suvning miqdori chegaralangan bo‘lib, odam soni 
muntazam o‘sishi natijasida suvdan foydalanish holati hozirgidek davom etadigan bo‘lsa, muammo 
ko‘lami yanada kattalashib ketish ehtimoli ancha yuqori. 
Qolaversa, iqlimning o‘zgarishi mintaqada suvning kerak vaqtda yanada taqchillashishiga olib keladi. 
Buning uchun suv muammolariga ilmiy jihatdan yondashib, uning natijalarini hayotimizga joriy 
qilishimiz lozim. Suv resurslaridan optimal darajada foydalanishimiz kerak. Bu muammolarni 
yechishda ilm-fanni yutuqlaridan foydalanmas ekanmiz, suvdan eskicha usulda foydalanishdan yiroqqa 
keta olmaymiz [25-29]. 
Markaziy Osiyoda yaqin o‘tmishda, afsuski, tabiatning insoniyatga qaytaradigan ehtimoliy javobiga 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

e'tibor bermasdan suvdan foydalanilgan. Suv tugamaydigandek ko‘rilgan va undan xohlagancha 
foydalanilgan. 
Bu bilan tabiat qonunlari e'tiborga olinmagan. O‘sha ehtimoliy «tarsaki» esa juda qattiq tushdi. Mana 
endi «nima qilamiz» deb boshimiz qotgan. Zararli oqibatlar ro‘yxati uzun. 
Bundan endi shunday xulosa qilish mumkin: tabiatga bo‘lgan munosabatni o‘zgartirish lozim. Bu nima 
bilan bo‘ladi? «Mana, suv serob-ku», deb ishlatib ketaverish emas, daryodan shuncha suv olamiz 
deyilsa, «To‘xta-chi, bundan tabiatga qancha zarar yetadi?», degan tamoyil birinchi o‘rinda tursa, 
maqsadga muvofiq bo‘lardi [30-38]. 
Qolaversa, ekin ekiladigan tuproq holati ilmiy ravishda o‘rganilishi zarur. Tuproq turi qanaqaligi, 
kutilgan natija beradimi yoki yo‘q — ilmiy asoslangandan keyin natijaga qarab ish ko‘rish darkor. 
Iqlimning o‘zgarishi, kelajakda yoz paytida suv resurslarining keskin kamayib ketishidan tashqari, 
tog‘li hududlarda muz erishi oqibatida hosil bo‘ladigan ko‘llar ko‘payishiga ham olib keladi. Bu ko‘llar 
tabiiy dambaga ega bo‘lib, kelajakda tog‘li hududlarda kutilmagan toshqinlarga olib kelishi mumkin 
[39-45]. 
Yana bir muhim narsa. Iqlim o‘zgarishi oqibatida daryolarimizning rejimi o‘zgarib ketish ehtimoli 
yuqori. Buni qanday tushunish mumkin? Yoz faslidagi suv miqdori keskin kamayishini muzliklar 
yo‘qolib ketishi bilan bog‘laydigan bo‘lsak, qish va bahorda daryolardagi suv miqdori ko‘payishi 
ehtimoli oshadi. Bu qishda qorning kamayishi bilan bog‘liq. Yildan yilga harorat ko‘tarilib borishi, 
qishda issiq bo‘lishi hamda va yog‘ingarchilikning ko‘p qismi qor sifatida emas, yomg‘ir sifatida yerga 
tushishiga olib keladi. 
1960-70 yillardan boshlab Amudaryo va Sirdaryodan dalalarda paxta yetishtirish maqsadida hisobsiz 
suv oldik. Natijada tabiatning javobini ham Orol dengizi misolida qabul qildik. 
Orol dengizi atrofida hozirda chang ko‘tarilishi kuzatilyapti. Bu Orol dengizi ostida namlik 
yetishmasligi tufayli kelib chiqmoqda. Demak, endi tabiatni hurmat qilishimiz kerakligini ham 
tushundik. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

Ana endi Amudaryo va Sirdaryoga olingan suvni maksimal darajada qaytarib berishimiz kerak. Shunda 
bir necha yillardan keyin Orol dengizi tomon suv borishi ehtimolini oshirgan bo‘lamiz. Bu, albatta, 
oson ish emas, bunga katta masshtabdagi ishlar talab qilinadi. 
Buning uchun, avvalo, nima qilish kerak? Yerlarni yangicha tizimda sug‘orishga o‘tkazish zarur. 
Shunda kanallarda sug‘orishga oqayotgan suvning 50-60 foizi isrof bo‘lishi kamayadi.
Iqlim o‘zgarishi va suvni isrof qilish oqibati yaxshilikka olib bormaydi. Shunday ekan, bunga 
hozirdanoq tayyor bo‘lishimiz va kutilayotgan yangi sharoitga moslashishimiz lozim. 
Hozirda sug‘oriladigan yerlarimizning ancha qismi sho‘rlanish muammosiga duch kelgan. Bu o‘z 
navbatida tuproq unumdorligini tushirib yuboradi. Bu muammolarning ham kelib chiqishi suv 
resurslaridan oqilona foydalanmayotganimizdan dalolat. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

Markaziy Osiyo hududidagi sug‘oriladan yerlarning taqsimlanishi sun'iy yo‘ldosh orqali aniqlangan 
xarita. Qizil rang bir yilda ikki marta ekin ekiladigan maydonlarni, yashil rang bir yilda bir marta ekin 
ekiladigan maydonlarni ko‘rsatadi. 
Suvdan ko‘p miqdorda foydalanish oqibatida yerosti suvlari ko‘tarilishi kuzatiladi [45-48]. Bug‘lanish 
natijasida yer sathidagi tuz katta miqdorda tuproq tarkibida qolib ketadi. Buning uchun 
respublikamizdagi sug‘oriladigan yerlar ilmiy tomondan o‘rganib chiqilishi hamda ushbu yerlarda 
optimal ravishda foydalanish me'yorlarini o‘rganib chiqish lozim. Bu o‘z o‘rnida qishloq va suv 
xo‘jaligida ilmiy ishlar sonini oshirish orqali amalga oshirilishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 
1.
Karimov I.A. 0 ‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va 
taraqqiyot kafolatlari. - Т., « 0 ‘zbekiston», 1997. - B.l 10-137. 
2.
Mirzayev S.Sh. Orol tangligi muammosi va uni bartaraf qilish yo‘llari. Ma’ruzalar to‘plami. - Т., 
TlQXMII, 1994. - 54 b. 
3.
Muradov Sh.O., Valiyev X.I., Xolbayev B.M. Suv resurslaridan mukammal foydalanish va 
muhofaza qilish. - Т., «Aloqachi», 2007, 160 bet.
4.
Mahmudova I.M., Salohiddinov A.T. Qishloqlar va yaylovlar suv ta’minoti. - Т., TIQXMMI, 2002. 
- 136 b. 
5.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy of parents in 
preparing 
children 
for 
school 
education. 
ACADEMICIA: 
AN 
INTERNATIONAL 
MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
6.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ мутафаккирларининг 
психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное образование (Узбекистан)
, (10). 
7.
Норбошева, М. А. (2020). ОИЛАДА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА 
МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва психологияда инновациялар

8
(3). 
8.
Норбошева, М. О. (2019). Ота-онанинг педагогик-психологик саводхонлигининг болани 
мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного образования 
в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: гипотезы, проблемы, 
результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте проблемы 
обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое образование и наука
, (1), 137-
141. 
11.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean neologisms. 
Social Sciences, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

Humanities and Education Journal (SHE Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
SHAKESPEAREAN 
NEOLOGISMS 
AND 
THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE 
SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL 
EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and 
Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи мировой 
культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на узбекский 
язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ 
МОБИЛЬНЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ 
ДЛЯ 
ИЗЛОЖЕНИЯ 
НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ 
МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические изменения 
климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии экватором и 
тессироном на клиническую симптоматику и функциональное состояние эндотелия сосудов 
у больных неспецифическим аорто-артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука сегодня: 
проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. (2020). 
Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых бляшек) тонкой кишки 
в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 (66)). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. (2015). 
ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ И СЕЛЬСКОЙ 
МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные проблемы медицины в России и за 
рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). E-commerce-in 
the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of Advanced Science and 
Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). АНАЛИЗ 
СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. In 
Актуальные 
вопросы совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 
120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). ПЛАНИРОВАНИЕ И 
ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ 
ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 249-256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. (2014). 
ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО КОНТРОЛЯ В ХОДЕ 
АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное регулирование 
деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства Узбекистана. 
Проблемы 
науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In 
ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity of preventive 
maintenance of rail service car taking into account operational technology. 
European science 
review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). Methodological 
aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical equipments using methods of 
spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and Management
, 85-90. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608

38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model of Oscillations 
of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal «Transport Problems

12
(1), 93-
103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных колебаний 
главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего поглощающего аппарата в 
автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of oscillations of 
bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of oscillations of the main 
frame and running gear of rail service cars. 
Transport Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic characteristics 
of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-966.-Tashkent:" Fan va 
tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled rolling stock based 
on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the Main Bearing 
Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций народных игр (на 
материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral dissertation, автореф. дис.… канд. психол. 
наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, 
Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology
, (2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Mashhur Tilshunos Va Qomusiy Olim Mahmud 
Koshg’ariyning Tilshunoslikka Qo’shgan Hissasi
Utanova Vaziraxon Maxmudjon qizi
ADUPI O’zbek tili va adabiyoti yo’nalishi 1
talabasi 
Annotatsiya. 
Maqolada, qoraxoniylar davridagi tilshunoslik, 
Mahmud 
Koshg’ariyning 
lingvistik 
qarashlari, 
qoraxoniylar davridagi lingvogeografik, fonetik, leksik va 
leksikografik nazariyalar, hamda so’z yasalishi yuzasidan 
va morfologik qarashlar haqida so’z borgan.
Kalit so’zlar:
Turkiy, qoraxoniylar, tilshunoslik, 
turkologiya, lingvistik, qiyosiy-tarixiy, farqlanish, 
korrespondensiya, fonema, grafema, paradigma.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608

Mashhur Tilshunos Va Qomusiy Olim Mahmud 
Koshg’ariyning Tilshunoslikka Qo’shgan Hissasi 
Utanova Vaziraxon Maxmudjon qizi
ADUPI O’zbek tili va adabiyoti yo’nalishi 1-bosqich 
Maqolada, qoraxoniylar davridagi tilshunoslik, 
Mahmud 
Koshg’ariyning 
lingvistik 
qarashlari, 
qoraxoniylar davridagi lingvogeografik, fonetik, leksik va 
leksikografik nazariyalar, hamda so’z yasalishi yuzasidan 
haqida so’z borgan.
Turkiy, qoraxoniylar, tilshunoslik, 
tarixiy, farqlanish, 
korrespondensiya, fonema, grafema, paradigma.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
10 
Turkiy xalqlar tarixida qoraxoniylar davri deb yuritiladigan X-XII asrlar alohida ajralib turadi. Tarixiy 
manbalar shunga guvohlik beradiki, X asrlarga kelib xalifalik birmuncha kuchsizlandi, Markaziy 
Osiyoda qarluq qabila ittifoqi kuchaya boshladi va Yettisuvda qoraxoniylar dinastiyasi yoki Ilikxon 
dinastiyasi vujudga keladi. IX asrning ikkinchi yarmida qoraxoniylar davlatining ma’muriy chegarasi 
ancha kengaydi: Chindan Farg’onaga, Tarkan, Buxoroga qadar katta hudud Bug’raxon tasarrufiga 
o’tadi. Bu davrda yozma adabiyot rivojlandi. Turk madaniyati, tilga qiziqish boshqa xalqlar o’rtasida 
kuchaydi. Shuning uchun ham turkiy tilda Yususf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asari va turkiy tilni 
o’rganishni xohlovchi arablarning ehtiyojimi qondirmoq uchun Mahmud Koshg’ariyning “Devonu 
lug’otit turk” asari maydonga keladi.
Tilshunoslik tarixida Mahmud Koshg’ariy salmoqli o’rin egallaydi. U tilshunoslikning juda ko’p 
sohalari bo’yicha qalam tebratdi [1-8]. Qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning otasi, fonetist-fonolog, 
leksikolog, leksikograf, lingvogeograf, turkiy tillar sarf va nahv ilmining asoschisi sanaladi. 
Mahmud Koshg’ariyning lingvistik qarashlari “arab tilshunosligi” deb yuritiluvchi tilshunoslik maktabi 
quchog’ida shakllandi. Bu maktab garchi dunyoga “arab tilshunoslik maktabi” nomi bilan mashhur 
bo’lsa ham, lekin arab madaniyati, jumladan, arab tilshunosligining rivojiga xalifalik tarkibiga kirgan 
barcha xalqlar hissa qo’shgan. Bu davrda islom ta’siri doirasida yaratilgan asarlarning hammasi arab 
tilida yozilganligi sabali ham, ular dunyoga arab madaniyati nomi bilan tanildi. Mahmud Koshg’ariy 
“Devonu lug’otit turk” asarida Buxorolik olimning tilidan Muhammad alayxi vasallamning “ turk tilini 
o’rganing, chunki ularning hukmronligi uzoq davom etadi” degan hadisi bor ekanligini keltirishi ham 
shu davrda turkiy qavmlarning ham nufuzi ortib borayotganidan bir nishona edi.
Ana shunday tarixiy sharoitda Mahmud Koshgʻariy fan olamiga kirib keldi. Mahmud Koshgʻariy oʻsha 
davrdagi arab ilmiy markazi boʻlgan Bagʻdodda taʼlim olib, Xalildan tortib Javhariygacha boʻlgan 
olimlarning ilmiy merosi bilan chuqur tanishdi [9-18]. Natijada ularning yaxshi jihatlarini qalbiga jo 
qildi.
Tilshunoslik tarixida qiyosiy-tarixiy tilshunoslik XIX asrdan paydo boʻldi deyiladi va uning asoschilari 
sifatida Frans Bopp, Rasmus Rask hamda Yakov Grimmlar eʼtirof etiladi. Buning sababi shundaki, 
Gʻarb olimlari Mahmud Koshgʻariyning “Devon”i bilan XX asrning birinchi choragiga qadar tanish 
bo‘lmagan. Agar tanish boʻlganlarida edi, uning tilshunoslikdagi xizmatlari oldida tiz choʻkkan va 
qiyosiy-tarixiy tilshunoslik, lingvogeofafiya singari tilshunoslik yoʻnalishlarining otasi sifatida 
Mahmud Koshgʻariyni eʼtirof etgan boʻlardilar. Uning asari oldida taʼzim bajo aylagan mashhur 
turkolog A. M. Shcherbak shunday yozadi: “Mahmud Koshgʻariy- ning «Devon”iga na materialning 
hajmi jihatidan, na muallifning filologik bilimi jihatidan bas keladigan biron asar yoʻq. “Devon”ning 
lugʻat deb atalishi uning asl mazmuniga uncha mos kelmaydi. Bunda turkiy tillar grammatikasidan juda 
keng maʼlumotlar bor... Yana unda turkiy tillar leksikasi, fonetikasiga doir keng maʼlumotlar, 
qabilalarning joylanish xususiyatlari, geografik va boshqa xil maʼlumotlar mavjud». 
Mahmud Koshgʻariy turkiy qabilalarni birma-bir kezib, ularning tilidagi farqi-xususiyatlarni aniqladi, 
til xususiyatlariga koʻra turkiy tillarni guruhlarga tasniflash imkoniyatiga ega boʻldi [19-28]. Mahmud 
Koshgʻariyning oʻzi bu haqda shunday deydi: “Puxta qoʻllanma boʻlsin deb, har bir qabilaning oʻziga 
xos xususiyatlariga qiyosiy qoidalar tuzdim... Bu masalaga qiziqqan mutaxassislarga asarni qoʻllanma 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
11 
qildim”.
Mahmud Koshgʻariy oʻz oldiga qoʻygan ulkan vazifani aʼlo darajada bajardi. Barcha sathlar boʻyicha 
turkiy tillarni oʻzaro qiyoslab, umumiy va farqli jihatlarini ajrata oldi. Turkiy tillarni farqli belgilariga 
koʻra dastlab ikki guruhga ajratdi: turklar (chigil, qoshgʻar, argʻu, barsagʻon, uygʻur), oʻgʻuz va 
qipchoq qabilalari tillari. Turklarning tillari doimo qiyosga asos rolini o‘ynaydi va qiyosga asos boʻlgan 
lingvistik fakt oʻgʻuz va qipchoq qabilalari tillariga qiyoslanadi.
Turkiy tillar o‘rtasidagi bunday fonetik farqlanish keyinchalik Ovrupo tilshunoslari tomonidan ham 
eʼtirof etildi va ular turkiy tillarni xuddi shunday farqli belgilariga koʻra uch guruhga boʻldilar: qarluq, 
oʻgʻuz va qipchoq guruhi. Bu tillarning fonetik jihatdan farqlanishiga Mahmud Koshgʻariy koʻrsatgan 
belgilar asos qilib olindi.
Mahmud Koshgʻariy oʻgʻuz va qipchoqlar ayrim soʻz va qoʻshimchalar tarkibidagi “ch” va “gʻ” 
undoshlarini tushurib qoldirishini va shu xususiyati bilan ham turklardan farq qilishini bayon qiladi. 
Mahmud Koshgʻariy morfemik birliklarni ham turkiy tillar boʻyicha qiyoslaydi va ular oʻrtasidagi 
farqli xususiyatlarni belgilaydi. Xususan, buyruq maylidagi feʼlda koʻplikning ifodalanishi haqida fikr 
yuritar ekan, shunday yozadi: “Buyruq oxiriga -ga, qil, -gil qoʻshish tinglovchi birlikda boʻlgandagina 
mumkin. Tinglovchi ikkita yoki ortiq boʻlsa, bu qoʻshimchalarni qoʻshib boʻlmaydi. Ikkitalik va 
koʻplik farqsiz bir xildir... Birlik uchun bar, ikkitalik uchun baringlar ikkigu, koʻplik uchun baringlar 
qamugʻ deydilar. Tinglovchi yoshi katta, hurmatli boʻlsa (yolgʻiz boʻlsa ham), hurmat yuzasidan 
koʻplik shakli qo‘llanadi: barine deyiladi. Aslida buning maʼnosi baringlar demakdir [29-38].Oʻgʻuz va 
qipchoqlar birlikda bar, koʻplikda baring deydilar. Ular koʻplik qoʻshimchasi -lar ni tushirib qoldira- 
dilar, -lar oʻrniga -ngiz qoʻllaydilar”. Oʻtgan zamonni bildiruvchi -di shaklining ham turkiy tillararo 
variantlanishini koʻrsatadi. Chunonchi, chig‘il, uygʻur, yagʻmo singari qabilalar tillarida oʻtgan 
zamonni ifodalash uchun -di qoʻshimchasi qoʻshilishini taʼkidlaydi. 
Oʻgʻuzlar va qipchoqlarning baʼzilari — sovorinlar bu qoʻshimchaning oxiriga oʻzakning qattiq yoki 
yumshoqligiga qarab “q” yoki “k” qoʻshib ishlatilishi va bu qoʻshimcha birlik va koʻplikda ham, turli 
shaxslarda ham bir xil qoʻllanishi, demakki, shaxs va sonda moʻtadillashuvi bayon qili- nadi.
Kelasi zamon shakli qam turk va oʻgʻuzlarda farqli qoʻllanilishi qoʻrsatiladi: oʻgʻuzlarda shaxs 
qoʻshimchasida- gi birinchi tovush tushib qoladi.
Xullas, Mahmud Koshgʻariy tilning barcha sathlari boʻyicha turkiy tillarni qiyoslab, oʻxshash va farqli 
jihatlarini belgilaydi va shu belgi asosida turkiy tillarni maʼlum guruhlarga tasnif etadi. Bundan shu 
narsa ravshanki, u qiyosiy-tarixiy tilshunoslikning poydevorini yaratgan yirik allomadir. 
Ovrupoda XX asr boshlarida lingvogeografiya lingvistikaning alohida tarmogʻi sifatida shakllandi. 
Aslida uning ildizlari Mahmud Koshgʻariyga borib taqaladi. U turkiy qabilalarning joylashishini 
maxsus kartaga tushiradi [39-48]. Dunyoni shar shaklida tasvirlaydi va uni toʻrt tomonga —ash-sharq, 
al-gʻarb, ash-shimol, al-janub tomon- lariga boʻladi. Turklar asli yigirma qabiladan tashkil topganligini 
aytadi. Har bir qabilaning sanoqsiz urugʻ lari borligi bayon qilinadi. Sharqdan boshlab har bir 
qabilaning joylashishi birin-ketin koʻrsatiladi. Har qaysi qabilaning tilidagi farqli xususiyatlari oʻrni 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
12 
bilan bayon qilinadi. Bu esa Mahmud Koshgʻariyning ling- vogeografiyaning ham asoschisi ekanligini 
ko‘rsatadi. 
Mahmud Koshgʻariy fonetika sohasida ham qimmatli fikrlar yuritadi. Garchi u bu sohada maxsus asar 
yozmagan boʻlsa ham, lekin “Devonu lugʻatit turk” asarida fonetika boʻyicha juda koʻp materiallar bor. 
U avvalo, hozirgi tilshunoslikda fonema atamasi bilan yuritiluvchi fonologik birlikni, tovush tipini juda 
yaxshi farqlagan. Shuning uchun ham muallif eng kichik fonetik birlikning fonologik funksiyasiga — 
soʻz tarkibida kelib, maʼno farqlash vazifasiga katta eʼtibor beradi. Tovush tiplarini belgilashda 
tovushlarning maʼno farkdash vazifasini asosiy mezon qilib oladi. Ana shu mezon asosida turkiy 
tillarning fonemalar miqdorini aniqlaydi. 
Fonemalarning yozuvda ifodalanish darajasi, fonema bilan harf munosabati, ularning o‘rtasida doimo 
mutanosiblik boʻlavermasligi haqida fikr yuritadi. Jumladan, unlini ifodalash uchun qoʻllaniladigan 
harflar birikmasi “qalin-ingichkalik” belgisi bilan farq qiluvchi va soʻz maʼnosini farqlash uchun 
xizmat etadigan bir necha fonemani ifodalashini koʻrsatadi. Masalan, “oʻt” soʻzida qalinroq talaffuz 
qilinib, “devorda va taxtada boʻlgan teshik” maʼnosini; yanada ingichkaroq talaffuz etilib, 
“achchik,lik”, “oʻt qopchasi” maʼnosini ifodalanshi, demak, ular har qaysi maʼnoda alohida-alohida 
leksema ekanligini, leksemalarni farqlash uchun esa fonema xizmat etayotganini taʼkidlaydi. 
Turkiy fonemalar bilan arab yozuvidagi grafemalar oʻrtasida katta nomutanosiblik mavjudligi, shuning 
uchun bu yozuv turkiy tillar fonetik (fonologik) tizimini toʻgʻri ifodalay olmasligini koʻrsatib beradi. 
Xususan, arab yozuvida shunday harflar borki, bu harflar faqat arab tiliga xos boʻlgan fonemalarni 
ifodalaydi. Mahmud Koshgʻariy bu haqda shunday yozadi: “Itboq harflari shuningdek boʻgʻiz 
tovushlari ham turkiy tillarda yoʻqdir”. Lekin turkiy tillarda shunday fonemalar borki, bular arab 
yozuvida maxsus harf bilan ifodalanmaydi. Maxmud Koshgʻariy ularning mikdori yettita ekanligini 
taʼkidlaydi.Yozuvdagi ana shu kamchilikni mavjud harflarga nuqtalar qoʻyish orqali toʻldirishga 
harakat qildi. U shunday yozadi: “Turkiy tillar yozuvida qoʻllaniluvchi harflar soni oʻn sakkizta emas, 
koʻpdir. Bu oʻn sakkiz harf yetishmaydi. Bulardan boshqa tilda boʻlgan tovushlarni berish uchun yana 
yetti harf kerak. Lekin u harflar yoʻq. U yetti tovushni ana shu mavjud harflar ustiga maxsus belgi 
qoʻyib yoziladi”. Mahmud Koshgʻariy fonemalarning nutq jarayonida turli xil variantlarga ega boʻlishi, 
har xil fonetik hodisalar haqida ham maʼlumot beradi. Jumladan, ishboʼ (tovushlarni qattiq yoki qalin 
talaffuz qilish), imola (tovushlarni choʻzib talaffuz qilish), ishmom (tovushlarni yumshoq yoki ingichka 
talaffuz qilish), gʻunnaning ikki koʻrinishi (ng, ngʻ), hayshum (nazalizatsiya), ikki undoshning qator 
kelishi (geminatsiya), tovush almashinishi (metateza), assimilyatsiya, dissimilyatsiya, tovush tushishi 
va tovush ortishi singari hodisalar haqida fikr yuritiladi».
XIX asrda Boduen de Kurtene korrespondensiya deb ajratgan fonetik hodisa haqida ham Mahmud 
Koshgʻariy XI asrlardayoq maʼlumot bergan. U turkiy qabilalar oʻrtasida turli xil fonetik moslik 
mavjudligini taʼkidlaydi, "yoy” bilan boshlangan ot va feʼllarning bosh harfini oʻgʻuz va qipchoqlar 
“alif”ga yoki “jim”ga aylantiradilar. Bu hodisa keyinchalik turkiy tillar oʻrtasi- dagi differensiatsiya 
uchun asosiy omillardan biri boʻlgan. 
Mahmud Koshgʻariyning fonetika sohasida bunday chuqur maʼlumotga ega boʻlishining maʼlum 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
13 
sabablari bor. Chunki Mahmud Koshgʻariy taʼlim olgan Bagʻdod tilshunoslik maktabida fonetika, 
leksikologiya, leksikografiya masalalariga katta eʼtibor berilgan edi. Shuning uchun ham Mahmud 
Koshgʻariyning fonetik qarashlarini ham “arab tilshunosligi” fonida oʻrganish toʻgʻriroq boʻladi.
Arab tilshunosligi oʻzining ilk taraqqiyot bosqichidan boshlaboq fonetika masalasiga jiddiy eʼtibor 
berdi. Chunki soʻzlarni toʻgʻri talaffuz qilishga oʻrgatish bevosita fonetika bilan bogʻliqdir. 
Arab tilshunoslari nutq tovushlarining anatomik- fiziologik tomoni haqida chuqur maʼlumot berdilar, 
nutq apparati batafsil sharhlandi. 
Tovush va harf munosabati masalasi da arablar antik olimlardan ancha oʻzib ketdilar. Jumladan, 
Sibavayhiy tovush va uning grafik ifodasini aniq farqlaydi. Tovush bilan harf oʻrtasida mavjud boʻlgan 
farkutr haqida toʻxtaladi. Lekin arab tilshunosligining ilk davrida unli va undoshlar farqlanmasdi. 
Toʻgʻrirogʻi, unli undosh bilan birgalikda bitta hodisa sifatida tushunilardi.
Xususan, Xalil al-Farohodiy undoshni unlidan ajratish mumkin boʻlmagan ish deb izohladi. Agar biz 
undoshni alohida talaffuz qilmoqni istasak ham, baribir, unlini qoʻshib boʻgʻin holida talaffuz qilamiz, 
deydi. Keyinchalik unli va undosh bir-biridan farqlana boshlandi. Buni Ibn Jiniy asarlarida kuzatish 
mumkin. Undoshning unlisiz holati alohida termin, yaʼni sukun atamasi bilan nomlandi. Bunga haraka 
atamasi bilan nomla- nuvchi tushuncha zidlandi. Bu atama ostida undoshning unli bilan birgalikdagi 
talaffuzi tushunildi. 
Arab tilshunoslari nutq jarayonidagi fonetik oʻzga- rishlar haqida chuqur maʼlumot berdilar. 
Unlilarning kuchsizlanishi va uning sabablari izohlandi. Sibavayhiy har qanday fonetik oʻzgarishlar 
zamirida talaffuz qulayligiga intilish yotganini taʼkidlaydi [49-60]. Fonetik oʻzgarishlarning sababi 
qulaylik va kam kuch sarflashga intilish ekanligini arablardan ming yillar keyin Ovrupo tilshunosligida 
A. Martine va Ye. D. Polivanovlar bayon qildilar.
Mahmud Koshg’ariy fe’llarda bo’lishli-bo’lishsizlikning ifodalanishi, bo’lishsizlik barcha qabilalarda 
fe’l o’zaklariga –ma affiksini qo’shish orqali hosil bo’lishini aytadi. Bundan tashqari, fe’l nisbatlari, 
nisbat shakllari haqida ham ma’lumot beriladi. Mahmud Koshg’ariy sintaksisga bag’ishlab “Javohirun 
nahv fil lug’atit turk” asarini yozganligi haqida ma’lumot bor. Lekin bu asar bizgacha yetib kelmagan. 
Shuning uchun ham uning sintaktik qarashlari haqida izchil ma’lumot berish qiyin. 
Xullas, Mahmud Koshg’ariy turkiy 
tillarning qiyosiy fonetikasi, qiyosiy fonologiyasi, qiyosiy leksikologiyasi, so’z yasalishi hamda 
qiyosiy morfologiyasi haqida batafsil ma’lumot bergan, lug’at tuzilishining namunali mezonini 
yaratgan, qiyosiy tilshunoslikning , dialektalogiya, lingvogeografiya kabi tilshunoslik yo’nalishlarining 
asoschisi bo’lgan buyuk tilshunosolimdir. 
ADABIYOTLAR 
1.
Akhmadjanovna, N. R. N. (2019). Language skills assessment: advantages and disadvantages of 
multiple choice tests. 
Достижения науки и образования
, (5 (46)). 
2.
Низамова, Р. А. (2018). Обучение английской лексике в техническом вузе. 
Вопросы науки и 
образования
, (5 (17)). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
14 
3.
Shokirova, M. (2021). REPRESENTATIVE OF NATIONAL SPORTS TITLES OF 
CONCEPTS. Theoretical & Applied Science, (6), 616-618. 
4.
Shokirova, M. N. (2020). Sports sphere lexical units. ACADEMICIA: An International 
Multidisciplinary Research Journal, 10(11), 1712-1715. 
5.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy of parents in 
preparing 
children 
for 
school 
education. ACADEMICIA: 
AN 
INTERNATIONAL 
MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(1), 728-732. 
6.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ мутафаккирларининг 
психологик қарашларидан фойдаланиш. Современное образование (Узбекистан), (10). 
7.
Норбошева, М. А. (2020). ОИЛАДА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА 
МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. Педагогика ва психологияда инновациялар, 8(3). 
8.
Норбошева, М. О. (2019). Ота-онанинг педагогик-психологик саводхонлигининг болани 
мактабга тайёрлашга таъсири. Современное образование (Узбекистан), (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного образования 
в Узбекистане. In Фундаментальные и прикладные исследования: гипотезы, проблемы, 
результаты (pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте проблемы 
обогащения психического развития ребенка. Педагогическое образование и наука, (1), 137-
141. 
11.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. Журнал 
иностранных языков и лингвистики, 4(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean neologisms. Social Sciences, 
Humanities and Education Journal (SHE Journal), 2(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
SHAKESPEAREAN 
NEOLOGISMS 
AND 
THEIR 
PECULIARITIES. Журнал иностранных языков и лингвистики, 2(2). 
14.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. Журнал 
иностранных языков и лингвистики, 4(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE 
SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. Science and Education, 2(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL 
EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. Science and 
Education, 2(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи мировой 
культуры. 
Academy
, (12 (51)).


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
15 
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на узбекский 
язык. Universum: технические науки, (10-1 (79)). 
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ 
МОБИЛЬНЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ 
ДЛЯ 
ИЗЛОЖЕНИЯ 
НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ 
МАТЕРИАЛОВ. Вестник науки и образования, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. Ученый XXI века, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические изменения 
климата в странах центральной Азии. Universum: технические науки, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 9, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии экватором и 
тессироном на клиническую симптоматику и функциональное состояние эндотелия сосудов 
у больных неспецифическим аорто-артериитом. Наука молодых–Eruditio Juvenium, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In Наука сегодня: 
проблемы и пути решения (pp. 91-93). 
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630), 9, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. (2020). 
Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых бляшек) тонкой кишки 
в онтогенезе. Universum: медицина и фармакология, (2-3 (66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. (2015). 
ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ И СЕЛЬСКОЙ 
МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In Актуальные проблемы медицины в России и за 
рубежом (pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). E-commerce-in 
the economy of the world and Uzbekistan. International Journal of Advanced Science and 
Technology, 28(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). АНАЛИЗ 
СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. In Актуальные 
вопросы совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций (pp. 120-
124). 
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). ПЛАНИРОВАНИЕ И 
ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. In Актуальные вопросы 
совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций (pp. 124-131). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
16 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ 
ОСНОВЫ. In Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях (pp. 249-256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. (2014). 
ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО КОНТРОЛЯ В ХОДЕ 
АУДИТА. In Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях (pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное регулирование 
деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства Узбекистана. Проблемы 
науки, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ (pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. International Journal of Modern Manufacturing Technologies, 8(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity of preventive 
maintenance of rail service car taking into account operational technology. European science 
review, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). Methodological 
aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical equipments using methods of 
spectral analysis. Chemical Technology. Control and Management, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model of Oscillations 
of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. Journal «Transport Problems, 12(1), 93-
103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных колебаний 
главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего поглощающего аппарата в 
автосцепке. Известия Транссиба, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of oscillations of 
bearing body frame of emergency and repair railcars. Transport problems, 12 
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of oscillations of the main 
frame and running gear of rail service cars. Transport Problems, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. Optimization of dynamic characteristics 
of emergency rail service cars. Monograph. ISBN 978-9943-975-966.-Tashkent:" Fan va 
tekhnologiya", 2016.-253 p. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
17 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled rolling stock based 
on its technical diagnostics. Journal of Critical Reviews, 7(12), 186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the Main Bearing 
Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). Психологический анализ развивающих функций народных игр (на 
материале игр дошкольников в камешки) (Doctoral dissertation, автореф. дис.… канд. психол. 
наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр Узбекистана. Nazli 
TYFEKÇI, Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. D., 273. 
47.
Tuksanova, Z. I., Ashurova, N. A., Safarova, G. A., & Hikmatova, M. F. (2018). HEALTH 
STATUS OF SCOOL CHILDREN DEPENDING ON HEALTH CARE ACTIVITIES OF 
FAMILIES. European science review, (9-10-2), 164-166. 
48.
Хикматова, М. (2021). Лёгкая атлетика–ключ здоровья. Общество и инновации, 2(8/S), 439-
443. 
49.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE ANTHROPOMETRIC PARAMETERS OF 
CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Web of Scientist: International 
Scientific Research Journal, 2(06), 238-242. 
50.
Furkatovna, H. M. (2021). MEDICINAL PLANTS FOR BLOOD THINNING IN PREGNANT 
WOMEN. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES, 2(1), 5-
7. 
51.
Furkatovna, H. M. (2021). Pakistan pharmaceutical stocks behavior during covid19. CENTRAL 
ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES, 2(1), 8-10. 
52.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). A study of morphometric features of 
anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in athletics. Asian 
Journal of Multidimensional Research, 10(9), 215-217. 
53.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). Morphometric features of anthropometric 
parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in athletics. ACADEMICIA: An 
International Multidisciplinary Research Journal, 11(9), 492-495. 
54.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE MORPHOMETRIC FEATURES OF THE 
ANTHROPOMETRIC PARAMETERS OF CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN 
ATHLETICS. Биология и интегративная медицина, (1 (48)). 
55.
Адинаев, Х. А., Шамадинова, Н. Э., Атакузиев, Т. А., & Юсупова, Н. Ф. (2019). Опытно-
производственные испытания по получению и изучению свойств активированного 
мономинерального белитового цемента. Химическая промышленность, 96(1), 26-29. 
56.
Муродов, М. М., Юсупова, Н. Ф., Сидиков, А. С., Турабджанова, С. И., Турдибаева, Н., & 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
18 
Сиддиков, М. А. OBTAINING A PAC FROM THE CELLULOSE OF PLANTS OF 
SUNFLOWER, SAFFLOWER AND WASTE FROM THE TEXTILE INDUSTRY. 
57.
Yusupova, N. F., Urozov, M. K., & Ergashev, S. T. (2021). STUDYING THE INFLUENCE OF 
TIME, TEMPERATURE, CONCENTRATION ON THE QUALITY INDICATORS OF 
CELLULOSE. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(10), 204-208. 
58.
Guzalova, A. G., Artikova, R. M., & Ubaydullayeva, X. A. (2019). MOLECULAR-GENETIC 
IDENTIFICATION AND TAXONOMIC RELATIONSHIPS OF FUNGI BELONGING TO 
FUNGI IMPERFECTI. Актуальные проблемы гуманитарных и естественных наук, (2), 21-26. 
59.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology
, (2), 32-38. 
60.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ўзбекистонда Таълим-Тарбия Тизимини 
Объектив Заруратга Мослаштириш Бўйича Олиб 
Борилаётган Давлат Сиёсати
Жабборов Жамшид Азимович
Қ
арши ДУ таянч докторанти 
Аннотация. 
Мақолада 
Ўзбекистонда 
таълим
тизимини объектив заруратга мослаштириш бўйича 
олиб борилаётган давлат сиёсати: ёшлар таълим
тарбияси 
ва 
илм-фан, 
янги 
технологиялар 
ривожланишига бериладиган эътибор ёритилган. 
Шунингдек, 
таълимнинг 
узвийлиги 
ва 
узлуксизлигини таъминлаш, миллий таълим
тизимини замон талаблари асосида модернизация 
қилиш, ёшларни юксак билим
жисмоний ва маънавий со
тарбиялаш, таълим муассасаларининг самарали 
фаолият юритиши учун зарур шарт
яратиш масалалари илмий 
жи
қилинган.
Калит сўзлари:
маънавий эҳ
Учинчи Ренессанс, жамият, ёшлар, мактаб, олий 
таълим.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
19 
Тарбия Тизимини 
Объектив Заруратга Мослаштириш Бўйича Олиб 
Борилаётган Давлат Сиёсати 
Жабборов Жамшид Азимович
Ўзбекистонда 
таълим-тарбия 
тизимини объектив заруратга мослаштириш бўйича 
олиб борилаётган давлат сиёсати: ёшлар таълим-
фан, 
янги 
технологиялар 
ривожланишига бериладиган эътибор ёритилган. 
Шунингдек, 
таълимнинг 
узвийлиги 
ва 
аъминлаш, миллий таълим-тарбия 
тизимини замон талаблари асосида модернизация 
илиш, ёшларни юксак билим-маърифат эгалари, 
жисмоний ва маънавий соғлом инсонлар этиб 
тарбиялаш, таълим муассасаларининг самарали 
фаолият юритиши учун зарур шарт-шароитлар 
масалалари илмий жиҳатдан таҳлил 
ҳтиёж, таълим, тарбия, 
Учинчи Ренессанс, жамият, ёшлар, мактаб, олий 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
20 
Бугунги кунда инсонларнинг энг асосий маънавий эҳтиёжи бўлган турли 
даражадаги ва шаклдаги билимлар кундан кунга технологиялар таъсирида бойиб 
бормоқда. Ушбу янги билимлар жамият томонидан кеч қабул қилиниши ёки баъзи 
қатламлар томонидан ўзлаштирилмаслиги натижасида ҳар хил иқтисодий-
технологик, ахлоқий, ҳуқуқий, ижтимоий-психологик, экологик ва бошқа 
муаммолар юзага келмоқда. Ривожланган мамлакатларда бундай муаммоларнинг 
олдини олиш, турли ҳолатларда (вазиятларда) масъулият ҳисси билан мустақил 
равишда қарор қабул қила оладиган, ҳамкорлик қилишга қодир, ташаббускор 
инсонларни тарбиялаш учун илм-маърифат, таълим тараққиётига катта эътибор 
берилиб, сармоя киритилмоқда.
Қудратли давлатларнинг тарихий ривожланиш йўлини таҳлил қилганимизда, 
мамлакатнинг жадаллик билан ривожланиши, ёшлар таълим-тарбияси ва илм-фан, 
янги технологиялар ривожланишига бериладиган эътибор даражасига бевосита 
боғлиқ эканлигига гувоҳ бўламиз. Шу сабабдан, юртимизда давлат сиёсатида илм-
фан ривожига ва ёшларнинг таълим-тарбиясига устуворлик берилмоқда. Таълим-
тарбия ва илм-фан соҳаларини такомиллаштириш, жамиятимизда ўқитувчи ва 
педагог ходимлар, илмий ва ижодкор зиёлиларга бўлган ҳурмат-эътиборни янада 
ошириш, таълим олувчиларнинг касбий маҳоратини ривожлантириш, таълим 
тизимида хусусий сектор иштирокини кенгайтириш мақсадида кенг кўламли 
ишлар амалга оширилмоқда. 
“Ҳар қандай жамият тараққиётида унинг келажагини таъминлайдиган ёш 
авлоднинг соғлом ва баркамол бўлиб вояга етиши ҳал қилувчи ўрин тутади. Шу 
сабабли биз ислоҳотларимиз кўлами ва самарасини янада оширишда ҳар 
томонлама етук, замонавий билим ва ҳунарларни пухта эгаллаган, азму шижоатли, 
ташаббускор ёшларимизга таянамиз.
Биз ўз олдимизга мамлакатимизда Учинчи Ренессанс пойдеворини барпо этишдек 
улуғ мақсадни қўйган эканмиз, бунинг учун янги Хоразмийлар, Берунийлар, Ибн 
Синолар, Улуғбеклар, Навоий ва Бобурларни тарбиялаб берадиган муҳит ва 
шароитларни яратишимиз керак. Бунда, аввало, таълим ва тарбияни 
ривожлантириш, соғлом турмуш тарзини қарор топтириш, илм-фан ва 
инновацияларни тараққий эттириш миллий ғоямизнинг асосий устунлари бўлиб 
хизмат қилиши лозим” [1].


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
21 
Ўзбекистонда замон талабларига мос равишда ёшларга зарур шарт-шароитлар ва 
имкониятларни яратиб бериш, уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш 
борасида мустаҳкам ҳуқуқий база яратилди (шу кунгача мамлакатимизда ёшларга 
оид 100 дан зиёд норматив ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинган бўлиб, кўплаб 
халқаро 
нормалар 
ратификация 
қилинган). 
Масалан: 
Ўзбекистон 
Республикасининг “Таълим Тўғрисида”ги қонуни, Ўзбекистон Республикаси 
Президентининг “Халқ таълимини бошқариш тизимини такомиллаштириш бўйича 
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги, “Ўзбекистоннинг янги тараққиёт даврида 
таълим-тарбия ва илм-фан соҳаларини ривожлантириш чора-тадбирлари 
тўғрисида”, “Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир 
қўшимча 
чора-тадбирлар 
тўғрисида”ги 
фармонлари, 
“Олий 
таълим 
муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга 
оширилаётган кенг қамровли ислоҳотларда фаол иштирокини таъминлаш бўйича 
қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”, “Ўзбекистон Республикаси олий ва ўрта 
махсус таълим вазирлигининг ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази 
фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида”ги қарорлари ва бошқа норматив 
ҳуқуқий ҳужжатлар қабул қилинди. 
Президент олға сурган “Янги Ўзбекистон – мактаб остонасидан, таълим-тарбия 
тизимидан бошланади”, деган ғоя асосида юртимизда кенг кўламли ислоҳотлар 
амалга оширилмоқда ҳамда бир қатор асосий устувор вазифалар белгилаб олинди 
ва амалга оширилмоқда: 

ёш авлодга боғча, мактаб ва олийгоҳда сифатли таълим-тарбия беришни йўлга 
қўйиш, улар жисмоний ва маънавий соғлом, ватанпарвар инсонлар бўлиб 
улғайиши учун барча куч ва имкониятларни сафарбар этиш; 

ёшларни замонавий билим ва тажрибалар, миллий ва умумбашарий қадриятлар 
асосида мустақил ва мантиқий фикрлайдиган, эзгу фазилатлар эгаси бўлган 
инсонлар этиб вояга етказиш; 

ўғил-қизларни меҳнат бозорида талаб юқори бўлган замонавий касб-ҳунарларга 
ўргатиш, уларда тадбиркорлик кўникмалари ва меҳнатсеварлик фазилатларини 
шакллантириш ҳамда ташаббусларини рўёбга чиқариш, иш ва уй-жой билан 
таъминлаш [1]. 
Мамлакатда таълим-тарбия тизимининг сифати ва самарадорлигини ошириш, 
боғча тарбияланувчилари, ўқувчи ва талаба ёшларда замонавий билим ва 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
22 
кўникмаларни шакллантириш вазифаси қўйилди. Таълимнинг узвийлиги ва 
узлуксизлигини таъминлашга, миллий таълим-тарбия тизимини замон талаблари 
асосида модернизация қилишга киришилди. Ёшларни юксак билим-маърифат 
эгалари, жисмоний ва маънавий соғлом инсонлар этиб тарбиялаш, таълим 
муассасаларининг раҳбар ва педагог ходимлари обрўйини кўтариш, уларнинг 
самарали фаолият юритиши учун зарур шарт-шароитлар яратиш бўйича изчил ва 
тизимли ишлар амалга оширилмоқда. 
Таълим тизими яхлит бўлиши учун унинг барча бўғинлари орасида мутаносиблик 
ва узвий боғлиқликка эришишга ҳаракат қилинмоқда. Аввало таълим-тарбия 
тизимининг асосий устинларидан ҳисобланган мактабгача таълим-тарбия соҳаси 
қайтадан яратилди. Бу ишларнинг илмий-методик ва ташкилий-тизимли олиб 
борилиши учун мактаьгача таълим вазирлиги ва унинг жойлардаги бошқармалари, 
бўлимлари ташкил этилди. 
Агар 2016 йилда мактабгача ёшдаги болаларни бўғчаларга қамраб олиш 23,8 % 
бўлса, 2021 йилга келиб, матабгача таълим муассасалари сони кескин кўпайиб, 
болаларни қамраб олиш даражаси 60% га етди. 2024 йил якунига қадар 6 ёшли 
болалар мактабгача тайёрлов тизими билан тўлиқ қамраб олиниши белгилаб 
қўйилди.
Мактабгача таълим вазирлигининг маълумотларига кўра, Ўзбекистонда фаолият 
кўрсатаётган матабгача таълим ташкилотлари сони 19316 тага (2021 йил июнь ойи 
ҳолатига кўра) етгани таъкидланди. 2017 йилга (5211 та) нисбатан 4 баробар ўсиш 
қайд этилди. Шундан, давлат қарамоғидаги мактабгача таълим ташкилотлари сони 
6258 та (32 фоиз), нодавлат мактабгача таълим ташкилотлари эса 13058 тани 
ташкил этади. Хусусий сектор турлари бўйича хусусий мактабгача таълим 
ташкилотлари сони 795 тани (6 фоиз), давлат хусусий шерикчилик асосидаги 
нодавлат мактабгача таълим ташкилотлари сони 1051 тани (8 фоиз), оилавий 
мактабгача таълим ташкилотлари сони эса 11212 тани (86 фоиз) ташкил этган [4].
Мактабгача таълим муассасалари боланинг ҳар томонлама ривожланиши учун 
масъул, жумладан таълим-тарбиянинг кейинги босқичи – мактабга тайёрлайдиган 
даргоҳдир. Бола боғчадаги турли ўйинлар, дидактик ва тарқатма материаллар, 
тарбиявий жараёнлар остида ўз дунёқарашини, ахлоқий, эстетик ва жисмоний 
жиҳатларини ривожлантиради, нутқини ўстиради. Болаларнинг Ватанга муҳаббат 
ҳиссини, оилага, жамиятга, ўз халқининг миллий, тарихий, маданий қадриятларига 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
23 
ҳурмат, атроф-муҳитга нисбатан эҳтиёткорона муносабатда бўлиш ҳислатлари 
шакллантирилади. Мактабгача таълим муассасаси болаларда пайдо бўлган 
маънавий эҳтиёжларни шакллантиришда ва ўз босқичида қондиришда муҳим 
аҳамият касб этади. 
Мактаб ислоҳотлари ҳақида гапирганда, биринчи галда 11 йиллик таълимга 
қайтилганини (ўн икки йиллик таълимнинг биринчи босқичи боғчаларда амалга 
оширилади) эътироф этиш лозим.
Мамлакатда болалар сонининг муттасил ўсиб бораётганини инобатга олиб, янги 
мактаблар қуриш, хусусий мактаблар сонини кўпайтириш, таълим сифатини янада 
оширишни назарда тутувчи “Мактабларни ривожлантириш давлат дастури”ни 
ишлаб чиқилиши, мактаб таълими тизими учун янги замонавий ўқув дастурлари 
ва дарсликлар илғор хорижий тажриба асосида тўла қайта ишлаб чиқилиши ҳамда 
2026 йилга қадар амалда жорий этилиши Президент томонидан ўзининг 
сайловолди дастурида айтиб ўтилди [5].
Улуғ алломалар, олим-у мутафаккирларга бешик бўлган юртимизда ота-боболарга 
муносиб авлод бўлиши, доно, илмли ва зукко фарзандлар бўлиб тарбияланиши 
учун умумий ўрта ва ўрта махсус таълим тизимида катта ўзгаришлар амалга 
оширилмоқда. Президент мактаблари, буюк аждодларимиз номи билан аталадиган 
иқтидорли болалар мактаблари, “Темурбеклар мактаби”, хусусий мактаблар 
сингари янги ва замонавий намунадаги таълим даргоҳлари ташкил этиш орқали 
ўқувчи-ёшларга таълим-тарбия олиш борасида янги имкониятлар яратилди. 
Президент, ижод ва ихтисослаштирилган мактабларида мамлакат тараққиётини 
юксалтиришга хизмат қиладиган замонавий кадрларни тайёрлаш учун узоқ 
муддатли дастурлар яратилди.
Президент мактаблари бугунги кунда мамлакатимизнинг барча ҳудудларида 
фаолият кўрсатмоқда. Ушбу мактаблар ўқувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш, 
уларда етакчилик кўникмалари ва нотиқлик санъатини ривожлантириш, танқидий 
фикрлаш, ахборотни излаш, таҳлил қилиш ва қайта ишлаш, олинган билимларни 
амалиётда қўллаш малакасини ошириш, шунингдек, уларда ватанпарварлик ва 
Ватанга муҳаббат туйғусини, бағрикенглик, қонунлар, миллий ва умуминсоний 
қадриятларни ҳурмат қилиш муносабатини, ҳаётга қатъий ишонч ва қарашларни 
шакллантиришда хизмат қилмоқда. Замонавий технологиялар ёрдамида жаҳон 
илм-фани ютуқлари тез, осон ва сифатли тарзда ўқувчилар томонидан 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
24 
эгалланмоқда. 
Ёшларнинг ақлий ва ижодий салоҳиятини ривожлантириш, иқтидорли 
ўқувчиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантириш, уларни 
жисмонан ва руҳан соғлом шахс сифатида Ватанга садоқат руҳида тарбиялаш, 
болаларда меҳнатсеварлик, фидойилик, кенг дунёқарашга эга комил инсон 
бўлишга интилиш туйғусини шакллантириш мақсадида республиканинг 9 та 
ҳудудида ижод мактаблари ва 3 та ихтисослаштирилган интернат-мактаблар 
ташкил этилди. Ижод ва ихтисослаштирилган интернат-мактаблар бошқа 
мактаблардан турли жабҳаларда фарқ қилиб, асосий эътибор ўқувчининг ижодий 
қобилиятини шакллантириш ва намоён этишига, ўрганаётган фани бўйича чуқур 
билимларни эгаллашга қаратилади. Мазкур мактабларда ёшларни ўқитиш ва 
тарбиялаш давлат сиёсатининг самарали вазифаларидан бири сифатида 
белгиланди. Бу таълим масканлари янги авлод кадрларини етиштиришда муҳим 
пойдевор вазифасини бажаради.
Таълим 
тизимидаги 
замонавий 
ахборот 
технологиялари 
ютуқларини 
мамлакатимиз ўқув жараёнларига кенг қўлланилмоқда. Ёшларимиз миллий ва 
хорижий таълим даражаларида билим олиш, ўзларини касбий жиҳатдан намоён 
этиш имкониятларини тўла-тўкис намойиш эта олмоқдалар. Миллий таълимни 
информацион технологиялар даврида эгаллашга қодир истеъдодли ва иқтидорли 
ёшларни илмий қизиқишларини рағбатлантириб, уларга ўз илмий салоҳиятини 
намойиш этишга моддий ва маънавий кўмак кўрсатилиб, уларнинг иқтидорини 
рўёбга чиқариш, илмий-тадқиқот ва инновацион фаолиятини самарали йўлга 
қўйиш учун қўшимча шарт-шароитлар яратиш борасида изчил чора-тадбирлар 
амалга ошириб келинмоқда [2].
Хусусан, халқаро миқёсда ўтказилиб келинаётган фан олимпиадаларида иштирок 
этиб, мамлакатимиз шарафини ҳимоя қилган, фахрли ўринларни қўлга киритган 
ўқувчи ёшларимиз қонинчиликда белгиланган тартибда БҲМ нинг 500, 300, 200 
баравари миқдорида моддий рағбатлантириш (пул мукофотлари), юртимиз фан 
олимпиадалари ғолиблари эса тегишли фан соҳаси бўйича давлат олий таълим 
муассасаларига кириш имтиҳонларида максимал балл олиш ҳуқуқини берувчи 
сертификатни қўлга киритишмоқда. Бу имкониятлар, албатта, билимли, ақлли ва 
ташаббускор ўқувчи ёшларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларнинг 
иқтидорини юзага чиқариш учун қилинаётган давлат сиёсатидир. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
25 
Мактабда болаларнинг эҳтиёжларини янада ўстириш ва қондириш, бўш вақти ва 
дам олишини ташкил этиш учун давлат органлари, нодавлат нотижорат 
ташкилотлари, тижорат ташкилотлари ҳамкорлиги йўлга қўйилмоқда. Маданий-
эстетик, илмий, техникавий, спорт йўналишидаги мактабдан ташқари таълим 
муассасалари ташкил этилиб, мактабдан ташқари таълим узлуксиз таълимнинг 
таркибий қисмига айлантирилмоқда. Болалар, ўсмирлар ижодиёти саройлари, 
уйлари, клублари ва марказлари, болалар-ўсмирлар спорт мактаблари, болалар 
мусиқа ва санъат мактаблари, студиялар, ахборот-кутубхона (жадвал киритилади) 
ҳамда соғломлаштириш муассасалари ташкил этиш қонунчиликда белгилаб 
қўйилди. Бугунги кунда шундай муассасалар Тошкент шаҳри, вилоят ва туман 
марказларида, шунингдек, юртимизнинг чекка ҳудуларида ҳам фаолият олиб 
бормоқда. 
Таълимни асосий вазифаларидан бири меҳнат бозорини малакали кадрлар билан 
таъминлаш ва маърифатли ижтимоий муҳитни яратиш ҳисобланади. Шунингдек, 
юқори самарали, мослашувчан малакали ишчи кучини тайёрлаш, янги ғоялар ва 
технологияларни ишлаб чиқиш, жорий этиш ва тарқатиш орқали иқтисодиётнинг 
рақобатбардош бўлишига эришиш, ижтимоий тараққиётни таъминлаш, 
ривожланган давлатлар даражасиги етиш ва ижтимоий фаровонликни таъминлаш 
мумкин. Ўзбекистоннинг янги тараққиёт босқичида миллий таълим тизимидаги 
олий таълимни ислоҳ қилиш, сифатли билим бериш тузилмасини яратиш, ўқув-
тарбиявий жараёнларни самарадор жараёнга айлантириш масалалари долзарблик 
касб этмоқда. Мазкур вазифалар таълимда адолатли бошқарув ва умумий назорат 
тизимини ишлаб чиқишни ва мавжуд шаклини такомиллаштиришни талаб 
этмоқда. Шу боис бугунги кунда олий таълим сифатини ошириш, имкониятларини 
кенгайтириш, самарадорликни ошириш учун назорат-бошқарув жараёнини ислоҳ 
қилиш, такомиллаштиришга доир кўплаб тадқиқотларга, янгича ёндашувларга 
эътиёж кучаймоқда.
Сўнги йиллар олий таълим тизими учун кенг ўзгаришлар даври ҳисобланади. 
Охирги 3 йилда олий таълим муассасалари сони 65 тадан 117 тага етди (шундан 32 
таси ҳорижий олий таълим муассасасининг филиаллари), қабул ўринлари 66 
мингтадан 181 мингтага ошди. Уларнинг моддий-техник базаси мустаҳкамланиб, 
хорижий мамлакатлар билан қўшма таълим дастурлари доирасида 64 та янги касб 
бўйича мутахассислар тайёрлаш йўлга қўйилди. Профессор-ўқитувчиларнинг 
маоши ўртача 3,5 бараварга оширилди [3]. Ёшларни ОТМ га ҳужжат 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
26 
топширишлари учун қулайликлар яратилди: ўз эҳтиёж, қизиқишларидан келиб 
чиқиб исталган ОТМ га, бир вақтнинг ўзида 5 тагача йўналишга ҳужжатларини 
топшириши, қабул жараёнларини онлайн тарзда ўтказилиши, тест натижалари бир 
кунда эълон қилиниши, ўқишга киролмаган ёшларнинг ўқишга кириш имконияти 
мавжуд эканлиги ва ҳоказо.
Анъанавий таълим тизимига нисбатан кўплаб афзаллик томонлари бўлган дуал 
таълимини Ўзбекистонда жорий этиш масаласи кун тартибигача кўтарилди. Бу 
тизимда ўқийдиган ёшлар ҳам ўқиш жараёнидан, ҳам иш жараёнидан ажралмаган 
ҳолда фаолият юритишади. 
Олий таълим тизимида ҳам юқори сифат ва рақобат муҳитини кучайтириш 
мақсадида 2026 йилгача хусусий олийгоҳлар сони камида 50 тага етказилиши 
президентимиз томонидан таъкидланди. Замонавий, эркин ва ижодий 
фикрлайдиган ёшларyни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, имкониятларни янада 
кенгайтириш мақсадида “Эл-юрт умиди жамғармаси” орқали нуфузли хорижий 
таълим муассасаларининг бакалавриат, магистратура ва докторантурага юбориш 
кўлами оширилди. 
“Булардан кўзланган ягона мақсадимиз — таълимнинг барча босқичидаги 
муассасаларни — Учинчи Ренессанснинг 4 та узвий ҳалқасига, боғча 
тарбиячисини, мактаб муаллимини, профессор-ўқитувчилар ва илмий ижодий 
зиёлиларимизни эса Янги Уйғониш даврининг 4 та таянч устунига 
айлантиришдир”, — деди Шавкат Мирзиёев ўзининг сайловолди дастури 
доирасида. Демак, асосий мақсад – жамиятда зиёли қатлам вакиллари ҳар 
томонлама қўллаб-қувватланиб, уларнинг мавкеини оширишдан иборат [5].
Миллий таълим тизимида амалга оширилаётган ижобий ўзгаришлар орқали 
жамият ҳаётида юзага келаётган кўплаб камчиликларнинг олдини олиш ёки 
бартараф этиш мумкин: 

ёшларнинг маънавий дунёқараши глобаллашув таъсирида ўзгариб, елгил-елпи, 
оммавийлик устуворлиги, ноформал ҳаракат ва уюшмаларга аъзолик 
оммалашиб, уларнинг “машҳурлик синдроми” турли ижтимоий тармоқлар 
орқали нормага айланиб боришининг; 

ижтимоий тараққиёт ахборот технологияларининг глобаллашуви билан инсон 
ҳаётини тубдан ўзгартириши, ёшларда ахборот технологияларига қизиқиш 
билан бирга асосий қисмида унга қарамлик ҳолатини келтириб чиқаришининг; 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
27 

Ўзбекистон таълим тизимида эски анъана ва қадриятларнинг сақланиб қолиши, 
ўтмишдан қолган маънавий таълим мероси, адолатсиз оқибатларини бартараф 
этиш, эскилик унсурларини жамият маънавий онгида сақланиб қолишининг; 

ижтимоий ҳаётнинг юксалиши ҳамда аҳолининг ижтимоий муносабатларидаги 
демократик эркинликларини кенгайиши туфайли ғарбнинг айрим сохта 
қадриятларининг жамият ҳаётига кириб келишининг; 

Бугунги бозор муносабатларининг асоси бўлган хусусий мулк ва хусусий 
тадбиркорликка зид носоғлом эҳтиёжларнинг вужудга келишининг. 
Таълимнинг сифати жамиятни ривожлантирувчи омил ва уни ҳаракатлантирувчи 
куч ҳисобланади. Таълим қашшоқлик, муҳтожлик, ижтимоий тенгсизликка қарши 
курашишда амалий восита сифатида хизмат қилади. Таълим дунёқарашни 
шакллантириш, инсоннинг турмуш тарзини танлаши ва яхшиланишини 
кенгайтиришга ёрдам беради, инсон ва жамият ҳаёти ҳамда фаолиятининг турли 
жиҳатларига таъсир кўрсатиш механизмига айланади. 
Умуман, муайян бир мамлакат доирасидаги таълим жараёнини ислоҳ этишнинг 
ҳар қайси модели универсал даражага кўтарилишга даъво қилиши мумкин эмас. 
Ўзбекистонда таълим тизимини ислоҳ этиш дастурини жорий этиш бўйича амалга 
оширилган ва амалга оширилаётган барча ишлар, биринчи навбатда, 
мамлакатимизнинг 
узоқ 
муддатли 
манфаатлари, 
ҳозирги 
ривожланиш 
босқичининг мавжуд ҳолати ва хусусиятларига жавоб беради. Тараққиёт 
жараёнлари жамиятнинг ривожланиши учун ўз-ўзини ташкил этиш жараёнидир. 
Яъни ҳар қандай тизим маълум даврга келганда, миқдорий ва сифатий ўзгаришлар 
натижасида янгиланиши, инновацияларни амалга ошириши лозим бўлади. Унда 
илмий билимлар тизими муҳим ўрин тутади. Чунки жамият мураккаб, кўп 
қиррали ижтимоий тизим, билим эса унинг муҳим элементи ҳисобланади. 
Хулоса қилиб айтганда, ҳар бир қудратли давлатнинг тарихий ривожланиш йўли 
шуни қўрсатадаки, мамлакатнинг жадаллик билан ривожланиши, жаҳон 
ҳамжамияти орасида кўплаб ютуқларга эришиши, жамият ҳаётининг фаровон 
бўлиши ҳамда халқнинг орзу-умидларини ушалиши ўша мамлакатда ёшлар 
таълим-тарбияси ва келажагига бериладиган эътибор даражасига бевосита 
боғлиқдир. Шу маънода, мамлакатимиз таълим тизимида амалга оширилаётган 
ислоҳотларнинг пировард мақсади ҳар томонлама шаклланган интеллектуал 
кадрларни тайёрлаш, давлат ва жамият тараққиётини янада юксалтириш ва 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
28 
Ўзбекистоннинг халқаро нуфузини ошириш билан боғлиқ ишларни янада 
такомиллаштиришдан иборатдир. 
Фойдаланилган манбалар: 
1.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга 
мурожаатномаси. 2020 йил 29-декабрь. Халқ сўзи, 2020, №276 (7778) 
2.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Иқтидорли ёшларни аниқлаш ва 
юқори малакали кадрлар тайёрлашнинг узлуксиз тизимини ташкил этиш чора-
тадбирлари тўғрисида” ги ПҚ-4306-сон қарори, 03.05.2019 
3.
“Халқ сўзи” газетаси 2021 йил 17июнь, 127 (7907) сон 
4.
bugun.uz/2021/08/04/ozbekistonda-maktabgacha-talim-tashkilotlar-soni-4-yil-ichida-
qanchaga-kopaygani-aytildi 
5.
https://www.gazeta.uz/uz/2021/09/09/dastur 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY 
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Цифровая Трансформация В Сфере 
Здравоохранения — Это Минимизация И 
Снижение Затрат В Будущем
Алимова Сабохат Газиевна
доцент кафедры Общественных наук, к.э.н., 
Ташкентской медицинской академии
Мелиева Гулзода Бехзод кизи
студентка Ташкентской медицинской академии
Аннотация. 
В этой статье рассмотрены вопросы развития 
цифровой экономики в Узбекистане. Обозначены 
основные возможности кибернетики в сфере 
здравоохранения, особенно в частном секторе. 
Внедрение «умных» технологий в производственный 
процесс здравоохранения следствие взаимосвязи 
информационно-коммуникационных технологий и 
здоровья населения.
Ключевые слова:
маънавий э
тарбия, Учинчи Ренессанс, жамият, ёшлар, мактаб, 
олий таълим.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
29 
Цифровая Трансформация В Сфере 
Это Минимизация И 
Снижение Затрат В Будущем 
Алимова Сабохат Газиевна
едры Общественных наук, к.э.н., 
медицинской академии 
Мелиева Гулзода Бехзод кизи
медицинской академии 
В этой статье рассмотрены вопросы развития 
цифровой экономики в Узбекистане. Обозначены 
основные возможности кибернетики в сфере 
особенно в частном секторе. 
Внедрение «умных» технологий в производственный 
процесс здравоохранения следствие взаимосвязи 
коммуникационных технологий и 
маънавий эҳтиёж, таълим, 
жамият, ёшлар, мактаб, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
30 
Указом Президента от 5 октября 2020 года одобрена Стратегия «Цифровой 
Узбекистан-2030», которая предусматривает в ближайшие два года реализацию 
свыше 280 проектов цифровой трансформации регионов и отраслей экономики 
страны.
Нынешний период новые технологии уже активно развиваются и постепенно 
входят в индустрию, с другой стороны, они ещё не получили достаточного 
правового статуса. Цифровые технологии сегодня становятся всё более 
востребованными как профессионалами, управленцами и практикующими 
врачами, так и пациентами. Это непростой, динамичный период развития отрасли, 
который, очевидно, приведёт к качественно новому уровню оказания 
медицинских услуг. Создание единого информационного пространства ведет к 
взаимодействию сфер экономики в том числе сферы здравоохранения, которая 
постепенно переходит из государственного медицинского обеспечения в частное 
бизнес-образование. Формирование цифровой среды во взаимоотношении 
пациента и клиники, которая включает в интегрированную электронную 
медицинскую карту, информация о пациенте, обеспечивающая единой 
информационный базы для оказания медицинской помощи. Все нововведения 
направлены на минимизацию неэффективных врачебных решений, коренным 
образом 
изменить 
статус 
самого 
пациента. 
Медицина 
становится 
клиентоцентричной, при этом на пациента возлагается большая ответственность 
как за следование врачебным рекомендациям при лечении заболеваний, так и в 
целом за более внимательное отношение к здоровью, обеспечению здорового 
образа жизни. Индустрия здравоохранения трансформируется, и вслед за этим 
требуются новые подходы при обучении медицинских специалистов не только в 
центрах компетенций, но и в масштабах республики. Уже в этом году в мире 
объём инвестиций в технологические стартапы в области здравоохранения 
превысил 30 миллиардов долларов, обогнав по темпам 2020 год. В период 
пандемии произошёл значительный рост внедрений новейших цифровых 
технологий. Если посмотреть на показатели востребованности дистанционных 
форматов обращений к врачу, то, например, в США эти показатели выросли в 40 
раз за два года. Аналогичные тенденции наблюдались в России. Сегодня 
цифровые технологии активно развиваются, внедряются на всех уровнях — от 
частных клиник до государственных медучреждений. На первый план выходит 
необходимость обеспечения качественного сопровождения запросов пациентов 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
31 
медучреждениями с упором на сервисную составляющую, с другой стороны — 
осуществляется трансформация самой сферы, накоплением цифровых данных, их 
анализом и использованием, а также подготовкой специалистов, свободно 
ориентирующихся в цифровых реалиях.
Цифровая трансформация в здравоохранении — это непрерывный процесс, 
подразумевающий полную перестройку работы медицинских учреждений и 
других организаций и их взаимодействия с пациентами, клиентами и 
учредителями. Таким образом, здравоохранение превращается из разрозненных 
фрагментов в интегрированную экосистему, позволяющую медикам успешно 
решать проблемы более крупного масштаба, сохраняя фокус на пациента и 
ценностно-ориентированную медицинскую помощь.
Развитие технологий в здравоохранении состоит из трех этапов: цифровизация, 
отказ от старых моделей и трансформация. На этапе цифровизации происходит 
внедрение цифровых инструментов для поддержки рутинных процессов или услуг 
в здравоохранении. К примерам изменения услуг здравоохранения в результате 
цифровизации можно отнести компьютерную томографию и МРТ, а также 
средства автоматизации управления счетами и им подобные инструменты для 
управления административными процессами. В конечном итоге цифровизация 
упрощает хранение данных, доступ к ним и обмен ими.
На втором этапе старые технологии вытесняются новыми, такими как 
искусственный интеллект, мобильные технологии, аналитика и облако. Это меняет 
способы взаимодействия между людьми, организациями и правительствами. Все 
эти прорывные инновации помогают наладить новые каналы связи между людьми 
и вывести клиентоориентированность на новый уровень. По мере развития 
здравоохранения системы будут интегрироваться все теснее, объединяя цифровые 
функции или процессы предприятий, которые прежде были разрозненными. 
Достижения в области EMR и других технологий также помогают установить 
более тесное взаимодействие между медицинскими учреждениями и другими 
организациями из сферы здравоохранения
1

Нужно отметить что искусственный интеллект (ИИ) и инструменты анализа 
1
Шевченко Р. Цифровая экономика» ставит три основные задачи перед здравоохранением. Medvestnik.ru. 
[Электронный ресурс]. URL: https://medvestnik.ru/content/news/Cifrovaya-ekonomika-stavit-tri-osnovnye-zadachi-
pered-zdravoohraneniem.html. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
32 
данных — это революционные технологии, которые в перспективе должны 
помочь быстро сканировать и обрабатывать огромные объемы медицинских 
данных, существенно ускоряя для врачей поиск и получение медицинских карт 
пациентов. 
Объединение медицинских и корпоративных ИТ-сетей, по сути, должно улучшить 
взаимодействие между технологиями и в конечном счете дать медицинским 
учреждениям больше инструментов для варьирования хозяйственных и 
производственных процессов, чтобы они могли тратить время не на рутинные 
административные задачи, а на пациентов. 
Эпидемия COVID-19 форсировала процессы цифровизации здравоохранения, 
доказав, что управляемое использование цифровых технологий в медицине 
способно обеспечить рост эффективности её функционирования, главным 
образом, за счет повышения охвата медицинской помощью и, как следствие, 
своевременности ее оказания. Например, телемедицина получила развитие лишь в 
2020 году [7-19]. Развитие телемедицины открывает широкие возможности для 
сокращения затрат и времени на диагностику, делая возможным обследование 
пациента на расстоянии. Нужно отметить следующие эффекты: снижение затрат в 
настоящем на диагностику, рост охвата, снижение затрат в будущем на лечение за 
счет ранней диагностики, внешние эффекты системы здравоохранения. Нужно 
отметить, что подобные сервисы получили широкое распространение и в других 
странах мира. Также специалистами предлагается внедрить электронную карту 
пациента, где будет внесена генетическая информация пациента, и это сделает 
прорыв в персонализированном подходе к лечению заболеваний. 
Решение 
ряда 
проблем 
заключается 
в 
создании 
правовых 
актов, 
регламентирующие правила взаимодействия субъектов, т.е. защита электронных 
данных пациентов от взлома хакеров.
Конечно же, основными исполнителями решения цифровизации системы 
здравоохранения являются менеджеры[20-34]. Менеджеры здравоохранения 
должны убеждать, мотивировать сотрудников эффективно использовать цифровые 
технологии, которые могут сократить бумажный документооборот до 30% от 
всего документооборота. 
Цифровизация системы здравоохранения включает создание и непрерывное 
поддержание ряда основных элементов инфраструктуры, в частности: больничные 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
33 
информационные системы, электронные медицинские карты и связанные с этим 
системы клинической поддержки, электронные системы оформления рецептов и 
выделения лекарственных средств, телездравоохранение и телемедицина 
(оказание медико-санитарной помощи на расстоянии), медицинские регистры и 
реестры, мобильное здравоохранение, эпиднадзор и информационные порталы для 
пациентов и медицинских работников. Функции всех этих элементов могут быть 
оптимизированы, если они будут объединены благодаря уникальным цифровым 
идентификаторам 
для 
граждан, 
структур 
здравоохранения 
и 
кадров 
здравоохранения. Профессиональная кадровая политика медицинских работников 
в первую очередь направлена на переподготовку действующего медицинского 
персонала – это, медицинские сёстры с высшим образованием, менеджеры 
здравоохранения и кадровые работники клиник государственного и частных 
учреждений.
Успех в развитии цифрового здравоохранения невозможно без формирования 
общественного доверия [35-50]. Для обеспечения безопасности и прозрачности, 
так чтобы люди понимали назначение своих данных и уверенно их использовали, 
необходимы новые стандарты и нормативные подходы. Укрепление доверия 
требует наличия политической приверженности руководителей, готовых взять на 
себя 
ответственность 
и 
обеспечить 
предотвращение 
неправомерного 
использования технологий
2

Основные проблемы возникающие для полной реализации потенциала цифровых 
услуг нередко связаны с такими аспектами, как выделение денежных средств, 
внедрение инвестиций зарубежных и отечественных предпринимателей, 
интеграция данных и подготовка работников к восприятию перемен. В 
государственной стратегии развития страны учитываться тот факт, что 
коммерческие компании наряду с государством располагают возможностями для 
контроля развития в области здравоохранения: страны Европейского региона и за 
его пределами уже переходят на цифровое здравоохранение, но им тоже нужны 
стратегические подходы к управлению этим процессом и к увязке цифровых 
инвестиций с ключевыми задачами общественного здравоохранения, укрепления 
здоровья и профилактики болезней. Без этого цифровизация систем 
здравоохранения не будет согласована с социальными потребностями и рисками, 
2
ОТЧЕТ О ПРОВЕДЕНИИ СИМПОЗИУМА ВОЗ «БУДУЩЕЕ ЦИФРОВЫХ СИСТЕМ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ В ЕВРОПЕЙСКОМ 
РЕГИОНЕ» Копенгаген, Дания, 6–8 февраля 2019 г. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
34 
что создаст «цифровой разрыв», при котором выгоды не достигают наиболее 
уязвимых людей. Рассмотрим некоторые примеры цифровизации здравоохранения 
в других странах: На Мальте разработана онлайновая система, обеспечивающая 
цифровой доступ к информации о пациентах, известная как MyHealth (Мое 
здоровье). В настоящее время она охватывает около 20% населения, однако самая 
сложная задача – побудить врачей принять данный подход как часть своей 
обычной клинической практики. Дания предлагает пример того, как можно 
управлять изменениями. В течение ряда лет в рамках последовательно 
осуществляемых, 
четко 
сформулированных 
долгосрочных 
стратегий 
вкладывались экономические и политические ресурсы в создание комплексных 
цифровых систем. Оперативно решаются возникающие проблемы, обсуждаются 
этические аспекты, и особое значение при этом придается вопросам авторитета и 
доверия. Данные о пациентах не передаются страховым компаниям и 
работодателям, обеспечивается равный доступ для всех групп населения. 
Казахстан – это еще один пример страны, где была перестроена система 
первичной медико-санитарной помощи с целью достижения всеобщего охвата 
медицинскими услугами на основе цифрового здравоохранения. При этом была 
создана полностью цифровая экосистема, в которой каждый человек после 
удостоверения его личности может получить всю свою медицинскую 
документацию. В январе 2019 г. в Казахстане введена в действие система 
национальных электронных медицинских карт, доступ к которым можно получить 
с любого смартфона.
Национальные усилия Израиля по внедрению инноваций в области цифрового 
здравоохранения также определяются сильным управлением, и правительство 
взяло на себя обязательство в течение следующих пяти лет инвестировать в эту 
сферу 922 млн долл. США, устанавливая национальные нормативные положения в 
области 
цифрового 
здравоохранения 
и 
информационных 
технологий, 
максимально используя передовую систему здравоохранения и потенциал
Израиля как «нации стартапов». Цифровое здравоохранение – это двигатель роста 
в Израиле, оно поддерживается инновационной культурой, в которой информация 
расценивается как сила. Для достижения баланса между защитой 
конфиденциальности и интересами общества по мере развития и преобразования 
системы оказания медицинской помощи необходимо прочное стратегическое 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
35 
руководство.
3
Конечно же основным фактором развития цифровизации в здравоохранении 
является безопасность и доверие. Ранее нами упомянуто о хакерах, так как в 
нынешнее время информационная сфера наиболее коммерцелизированная чем 
другие, вмешательство в личное пространство не всегда приветствуется в том 
числе если это касается здоровья. Поэтому для разработки цифровых решений в 
области здравоохранения нужны усилия многих совместимых между собой 
специалистов. Цифровизация – это реальность, которая является источником двух 
новых возможностей. Во-первых, это систематическое укрепление систем 
здравоохранения с помощью непрерывного цикла обучения и инноваций, которое 
может быть полностью достигнуто только в том случае, если различные системы 
цифрового здравоохранения будут взаимно совместимы. 
Функциональная совместимость является общественным благом, государство и 
органы, выполняющие ответственную работу, должны стремиться к ее 
обеспечению и контролировать создаваемые продукты.
Использованная литература: 
1.
Егоров Т.Н. Использование рыночных механизмов в обеспечении качества 
медицинского обслуживания населения // Экономика и управление: 
Современные аспекты экономики, 2008. – № 1. 
2.
Шевченко Р. Цифровая экономика» ставит три основные задачи перед 
здравоохранением. 
Medvestnik.ru. 
[Электронный 
ресурс]. 
URL: 
https://medvestnik.ru/content/news/Cifrovaya-ekonomika-stavit-tri-osnovnye-
zadachi-pered-zdravoohraneniem.html. 
3.
Smith, M., Saunders, R., Stuckhardt, L., McGinnis, J.M. Best care at lower cost: the 
path to continuously learning health care in America [Электронный ресурс] / M. 
Smith, R. Saunders, L. Stuckhardt, J.M. McGinnis. — Committee on the Learning 
Health Care System in America, The Institute of Medicine. Washington, D.C.: The 
national 
academies 
press. 
— 
2013. 
— 
Режим 
доступа: 
http://www.nap.edu/catalog/13444/best-care-at-lower-cost-the-path-to-continuously-
learning свободный. 
3
ОТЧЕТ О ПРОВЕДЕНИИ СИМПОЗИУМА ВОЗ «БУДУЩЕЕ ЦИФРОВЫХ СИСТЕМ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ В ЕВРОПЕЙСКОМ 
РЕГИОНЕ» Копенгаген, Дания, 6–8 февраля 2019 г. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
36 
4.
Голубева М. Л. Медицинский менеджмент: специфика и подходы // Российское 
предпринимательство. — 2011. — № 4–2 (182). — с. 126–129. — URL: 
http://bgscience.ru/lib/6824/ 
5.
Бегун, Т. В. Современные проблемы менеджмента в здравоохранении / Т. В. 
Бегун, Д. Н. Бегун. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2017. 
— № 22 (156). — С. 416-418. — URL: https://moluch.ru/archive/156/44144/ (дата 
обращения: 02.12.2021). 
6.
Отчет о проведении симпозиума воз «Будущее цифровых систем 
здравоохранения в европейском регионе» Копенгаген, Дания, 6–8 февраля 2019 
г 
7.
Норбошева, 
М. 
А. 
(2020). 
ОИЛАДА 
МАЪНАВИЙ 
ТАРБИЯНИ 
ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва 
психологияда инновациялар

8
(3). 
8.
Норбошева, 
М. 
О. 
(2019). 
Ота-онанинг 
педагогик-психологик 
саводхонлигининг болани мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного 
образования в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: 
гипотезы, проблемы, результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте 
проблемы обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое 
образование и наука
, (1), 137-141. 
11.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean 
neologisms. 
Social Sciences, Humanities and Education Journal (SHE 
Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, D. (2021). SHAKESPEAREAN NEOLOGISMS AND THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
37 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). 
IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE 
BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF 
ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи 
мировой культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на 
узбекский язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА 
ОСНОВЕ МОБИЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ИЗЛОЖЕНИЯ НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические 
изменения климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические 
науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии 
экватором и тессироном на клиническую симптоматику и функциональное 
состояние эндотелия сосудов у больных неспецифическим аорто-
артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука 
сегодня: проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. 
(2020). Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых 
бляшек) тонкой кишки в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
38 
(66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. 
(2015). ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ 
И СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные 
проблемы медицины в России и за рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). 
E-commerce-in the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of 
Advanced Science and Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). 
АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). 
ПЛАНИРОВАНИЕ И ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). 
РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ 
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
В 
РЕСПУБЛИКЕ 
УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 249-
256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. 
(2014). ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО 
КОНТРОЛЯ В ХОДЕ АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования 
системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное 
регулирование деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства 
Узбекистана. 
Проблемы науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ 
ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
В 
УЗБЕКИСТАНЕ. 
In 
ЭКОНОМИКА 
И 
УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ 
ПРОБЛЕМЫ 
И 
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
39 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity 
of preventive maintenance of rail service car taking into account operational 
technology. 
European science review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). 
Methodological aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical 
equipments using methods of spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and 
Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model 
of Oscillations of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal 
«Transport Problems

12
(1), 93-103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных 
колебаний главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего 
поглощающего аппарата в автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of 
oscillations of bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport 
problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of 
oscillations of the main frame and running gear of rail service cars. 
Transport 
Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic 
characteristics of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-
966.-Tashkent:" Fan va tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled 
rolling stock based on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 
186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the 
Main Bearing Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций 
народных игр (на материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
40 
dissertation, автореф. дис.… канд. психол. наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр 
Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. 
D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology

(2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА 
ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ 
ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ 
В 
ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy 
of parents in preparing children for school education. 
ACADEMICIA: AN 
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ 
мутафаккирларининг психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (10). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ethnopedagogical Fundamentals of Development of 
Primary School Education in o
People
Dilbar Kadirova 
Termez State University, Termez, Uzbekistan
Xurramov Rustam Sayfiddinovich
Teacher of the Department of Primary Education of 
Termez State University
Annotation. 
This article discusses students' interest in nature, 
especially its aesthetics. This problem is not in demand in 
the schools of the country, but a number
documents emphasize the need to create new approaches, 
optimal forms, methods, tools, techniques for students to 
form an interest in nature, especially its conservation.
Keywords:
Primary education, didactic games, didactic 
game technologies, didactic game lessons, pedagogical 
task, innovative educational technologies, multimedia.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
41 
Ethnopedagogical Fundamentals of Development of 
Primary School Education in our Multinational 
People 
Termez, Uzbekistan 
Sayfiddinovich
eacher of the Department of Primary Education of 
This article discusses students' interest in nature, 
especially its aesthetics. This problem is not in demand in 
the schools of the country, but a number of normative 
documents emphasize the need to create new approaches, 
optimal forms, methods, tools, techniques for students to 
form an interest in nature, especially its conservation.
Primary education, didactic games, didactic 
technologies, didactic game lessons, pedagogical 
task, innovative educational technologies, multimedia.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
42 
Although various aspects of the aesthetic education of primary school students have been studied to 
some extent, the problem of developing students' interest in the aesthetics of nature in the classroom 
has not been studied in detail. Everything that belongs to the nature of the motherland, not only 
national, but also universal, of course, has a high priority in the harmonious, aesthetic view of nature. 
Therefore, it is important to instill in the younger generation a high sense of responsibility for the 
conservation and reproduction of natural resources. 
In a certain system of aesthetic education process associated with nature, students not only develop an 
interest in the beauty of the environment, but also the ability to feel, see, appreciate this beauty, as well 
as reflect it in any type of creation the aesthetics of nature, which has set itself the task of making, is a 
powerful environmental education factor[1]. 
Aesthetic education of young people through the beauty of nature, the sharpness of perception, the 
perception of the beauty of nature through its diversity is closely linked with the spiritual and 
environmental education, in which the aesthetic education of students in the spiritual and ecological 
direction It would be appropriate to talk about Aesthetic harmony and harmony in nature, pride in the 
beauty of the motherland, the principles of use of natural resources, the need for and conservation of 
natural beauty, the need to cultivate a humane attitude to it [5-14]. 
An important pedagogical factor in the young generation is the formation of a spiritual attitude to 
nature, the environment, its beauty, diversity, based on the advanced moral principles and legal norms 
of society. 
However, this problem is not reflected in the scientific, pedagogical, methodological literature and 
research. This negatively affects students' ability to see nature aesthetically, to have a spiritual attitude 
towards it, and to shape their environmental culture [15-24]. At the same time, the current state of 
nature and the environment has created problems for the preservation of the endangered beauty of flora 
and fauna. 
Indeed, nature is an aesthetic value that is especially important in times of ecological crisis. Developing 
an aesthetic attitude towards nature in the minds of young people strengthens a conscious and creative 
attitude towards it. 
Nature, which is recognized as an aesthetic phenomenon, first of all embodies the factor of formation 
and development of aesthetic feeling. Although the level of opportunity depends on the intellect, in the 
context of the "man-nature" relationship, an aesthetic feeling rich in positive emotions about spiritual 
culture emerges. In this case, nature is understood in an aesthetic sense. In its perception, one can 
distinguish a number of levels and layers that make nature an aesthetic value [25-34]. 
When we understand the beauty of nature from an aesthetic point of view, we discover its inner riches 
and laws scientifically, we discover new mastered nature through our knowledge and experience of its 
beauty. 
"Nature has a direct interest in the beauty of nature, which embodies spiritual values." It also has social 
value. Before studying an event or process, it is important to know the terms that make it up. For this 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
43 
reason, concepts such as "nature", "objective beauty in nature", and "laws of beauty" should be 
considered. 
"Nature" - the whole earth has existed since ancient times. Nature is matter that moves in space and 
time. Nature is a whole universe of macro and micro worlds. And the flower of nature is man. Nature, 
with its beauty, laws, and appearances, is an ever-evolving matter, it is multifaceted, and its beauty is a 
special objective quality inherent in its composition[2]. 
In particular, our ancestors in the past created the doctrine of the beauty of nature as the basis for the 
aesthetic study of nature. They insisted on the infinity of the beauty of nature, the harmony of colors, 
the set of colors, the colors, the structure, the harmony, the rhythm, the balance, the proportion, the 
purpose[3]. 
It invites beauty to be sought, seen, and understood with love, and the methodological foundations of 
understanding the real world shape its cognitive character, from living observation to abstract thinking 
and from practice to practice. This fills the aesthetic cognitive activity in nature with new content, 
introduces it into an emotional-practical, active creative approach [35-39]. 
However, the main feature of beauty in nature is the high level of beauty, which is embodied in the 
norms of this form and we perceive it in relation to the content. At this point, I.F. It would be 
appropriate to quote Smolyaninov as follows. He said so; "Beauty is a necessity of nature, the aesthetic 
resource and richness of the real world." 
The content and essence of aesthetics in nature are: 

the laws of development, characterized by elegant and perfect movements, from the movement of 
matter; 

the harmony and richness of shapes, colors, lines and the diversity, the perfection of compositional 
structures, the unity of content and form. 
In the aesthetics of nature, first of all, there is the category of beauty, which reflects the perfection of 
form and its aesthetic properties. This happens when a natural phenomenon reaches maturity, when its 
qualities and properties (according to the laws of nature) are revealed. 
The beauty of nature is the highest beauty that can be achieved in the perfect unity of form and content, 
namely: 

The rainbow after the rain is always a source of joy, excitement, the beauty of nature, the 
generalized law of nature; 

Infinite events that occur when the sun rises around its axis; 

Aesthetics of the beauty of nature, the rising of the sun, the celebration of the new day, bright, 
joyful, always exciting; 
"The setting of the sun is a symbol of another great, mysterious day." 
Aesthetics of nature in the broadest sense. No one can spoil this aesthetic world. From its aesthetics one 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
44 
can find joy, excitement, delight, prosperity. It is impossible not to be excited about the beauty of the 
mountains, which are majestic, powerful, evocative of the stability of nature, a symbol of eternal 
power. 
The concept of "beauty" in nature includes events such as destruction, tragedy, supernaturalism, and 
nonsense [40-48]. Destruction is the sudden destruction of the beauty of nature. 
Tragedy is the transformation of beauty into perfection. Natural disasters (storms, hurricanes, volcanic 
eruptions, earthquakes, floods) are also catastrophic. But even from these phenomena of nature there is 
an aesthetic content, a great and magnificent elemental power, a stable dialectic of activity, movement, 
and change. 
The aesthetic value of nature is undoubtedly invaluable, from microorganisms to vast landscapes. It is 
important to remember that every creation of nature is a "work" that cannot be repeated, and if it 
disappears, it cannot be replenished. When we break the natural state of nature's creation, its symmetry, 
we deprive ourselves of beauty, we endanger our own lives. 
The most beautiful creature in nature is man. His body structure is the highest stage of the development 
of matter. Unfortunately, man has never been the subject of research as an aesthetic phenomenon of 
nature [49-51]. The physical beauty of a person is very diverse and rich (for example, racial, national, 
ethnic types, individual characteristics of appearance). But this beauty is a manifestation of life, and 
without the actions of life, spiritually and spiritually; The optimization of this process requires 
consideration and strengthening of the foundations, essence, mechanism and model of the formation of 
interest in the aesthetics of nature, its ecology and its relation to the spiritual and moral attitude of man. 
The individual should also take into account his or her research interests, in particular the individual 
personal factor. As the great Navoi said; "Although human beings are equal in nature, they are 
endowed with different qualities." 
It is important to study the initial level of students' interest in the aesthetics of nature, as well as the 
final results that are expected to be achieved during the research. In the process of solving the problem 
in practice, it is necessary to monitor the growth of this interest. Developing students' interest in the 
aesthetics of nature is not a strategic goal. The main thing is to create an active position in relation to 
nature, a motivated conscious awakening to the world, emotional attachment to the object of "own" 
interest, maximum interest in it, new knowledge and impressions in the field of environment, 
interaction with nature, environmental factors, first in turn, arousing a desire and aspiration to be 
enriched with aesthetic knowledge and impressions[4]. 
The main thing is to form a stable emotional interest in nature as a whole, depending on the ecological 
conditions of nature, its individual species, events, objects. 
In the next system: a positive attitude needs a sustained interest to deepen and strengthen interest. 
Forming a need for independent emotional cognitive activity, mastering different ways of mastering the 
material. 
The aesthetics of nature, the creative experience associated with it, and the students' options for a 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
45 
variety of themes, shapes, and types that are familiar with observing the moral culture of those around 
them. It is important that students incorporate the knowledge, skills, and competencies they have 
acquired in natural aesthetics and environmental education into their lives and use them in a variety of 
alternative situations[5]. 
It is important to teach students to improve their knowledge of natural aesthetics and environmental 
education, and certain skills and competencies independently. Optimal content, form, style, method, 
means, conditions, and techniques are needed to support this process. Of course, such attention: 
The psychological factor should be focused on the characteristics of adolescence, the emotional load of 
cognitive material, emotional perception of nature, the emotional environment of training, an important 
factor in the acquisition of knowledge - feelings. Here it would be appropriate to quote the famous 
pedagogical scholar of the East, Farobi: "Emotion is a tool that helps the human soul to acquire 
knowledge" (from the introduction to the treatise on logic). 
To present the nature and aesthetics of our country to students as a national and universal value in need 
of environmental protection. It is important that nature is perceived by students as a spiritual aesthetic 
value, an emotional creative individual, and that man is perceived as the highest aesthetic phenomenon 
in nature[7]. It is worth remembering Navoi's view of man that "man is the highest and most precious 
gift of the Creator, the most perfect creation of nature." 
In this process, students need to be guided to think, draw conclusions, and judge that the beauty of 
nature depends not only on environmental phenomena, but also on man himself. In this case, the 
object's "Man! You were born a horn of nature, but you celebrated every step with your savagery. The 
globe groans. Man is beauty, the giant of goodness is the number one enemy. 
The interest of primary school students in nature is an important factor in their knowledge of nature, its 
individual phenomena, types, objects, in particular, the formation of their aesthetic interests. The 
formation of students' interest in the aesthetics of nature, its ecological dependence and human-moral 
attitude to it is an important socio-pedagogical problem related to the spiritual-aesthetic and spiritual-
moral requirements of society. 
This interest plays an important role in the interests of primary school students, because it has a socio-
educational orientation, is divided into important qualities and attributes of the person necessary for 
active life, spiritual - aesthetic. the front develops, the aesthetic values of nature, the conscious need to 
get acquainted with nature in general, the ecological problem, which is an important condition for the 
prosperity of nature, the need for a spiritual and moral attitude to nature[6]. 
However, students' interest in nature, especially its aesthetics, has not been studied. No research has 
been done on the formation of interest in the aesthetics of nature in relation to its ecology and its 
spiritual and moral attitude. This problem is not in demand in the schools of the country, but in a 
number of normative documents emphasizes the need to create new approaches, optimal forms, 
methods, tools, methods for the formation of students' interest in nature, especially its conservation, 
ecology. 'it is being given. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
46 
Schools have all the opportunities and the necessary conditions can be created to solve this problem. 
This requires a system-oriented, science-based process with a content, form, methods, appropriate 
methodology, psychological and pedagogical theory, and school practice. 
References: 
1.
G’oziyev E.,G’ Psixologiy. -T.: “O’qituvchi” nashriyoti 2008-yil, 352. 
2.
Rahimqulova M. Boshlabg`ich sinf o`quvchilarini darsdan tashqari mashg`ulotlarda ekologik
qadriyatlar asosida tarbiyalash. NDA, T 2000,21 -b. 
3.
Rahimqulova M. Boshlabg`ich sinf o`quvchilarini darsdan tashqari mashg`ulotlarda ekologik
qadriyatlar asosida tarbiyalash. NDA, T 2000,21 -b. 
4.
To’xtayev A. “Rang-barang olam”. - Toshkent: “Yozuvchi”, 2002. -B.128. 
5.
Ziyomuhammedov B. “Ekologiya va ma’naviyat”. Toshkent. “Mehnat”. 1997. B.208. 
6.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ 
ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. 
Интернаука, (41-1), 12-14. 
7.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich (2021). FORMATION OF 
ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS THROUGH THE STUDY OF THE 
LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural 
and social sciences, 1 (10), 339-343. 
8.
Норбошева, М. О. (2019). Ота-онанинг педагогик-психологик саводхонлигининг болани 
мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного образования 
в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: гипотезы, проблемы, 
результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте проблемы 
обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое образование и наука
, (1), 137-
141. 
11.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean neologisms. 
Social Sciences, 
Humanities and Education Journal (SHE Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
SHAKESPEAREAN 
NEOLOGISMS 
AND 
THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
47 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE 
SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL 
EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and 
Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи мировой 
культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на узбекский 
язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ 
МОБИЛЬНЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ 
ДЛЯ 
ИЗЛОЖЕНИЯ 
НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ 
МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические изменения 
климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии экватором и 
тессироном на клиническую симптоматику и функциональное состояние эндотелия сосудов 
у больных неспецифическим аорто-артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука сегодня: 
проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. (2020). 
Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых бляшек) тонкой кишки 
в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 (66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. (2015). 
ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ И СЕЛЬСКОЙ 
МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные проблемы медицины в России и за 
рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). E-commerce-in 
the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of Advanced Science and 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
48 
Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). АНАЛИЗ 
СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. In 
Актуальные 
вопросы совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 
120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). ПЛАНИРОВАНИЕ И 
ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ 
ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 249-256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. (2014). 
ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО КОНТРОЛЯ В ХОДЕ 
АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное регулирование 
деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства Узбекистана. 
Проблемы 
науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In 
ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity of preventive 
maintenance of rail service car taking into account operational technology. 
European science 
review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). Methodological 
aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical equipments using methods of 
spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model of Oscillations 
of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal «Transport Problems

12
(1), 93-
103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных колебаний 
главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего поглощающего аппарата в 
автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
49 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of oscillations of 
bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of oscillations of the main 
frame and running gear of rail service cars. 
Transport Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic characteristics 
of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-966.-Tashkent:" Fan va 
tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled rolling stock based 
on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the Main Bearing 
Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций народных игр (на 
материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral dissertation, автореф. дис.… канд. психол. 
наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, 
Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology
, (2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy of parents in 
preparing 
children 
for 
school 
education. 
ACADEMICIA: 
AN 
INTERNATIONAL 
MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ мутафаккирларининг 
психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное образование (Узбекистан)
, (10). 
51.
Норбошева, М. А. (2020). ОИЛАДА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА 
МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва психологияда инновациялар

8
(3). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Общественно-Национальные Традиции
Очилова Бахти 
доктор философских наук, профессор Джизакский 
государственный педагогический институт
Аннотация. 
В данном исследовании уделено 
взаимосвязи обычаев, традиций и национальных 
характеров. Как отмечено Президентом Республики 
Узбекистан Ш.М. Мирзиёева: «Гостеприимность, 
благодеяние, щедрость души и терпимость в прямом 
смысле слова всегда были присущи нашему народу и 
составляли основу его менталитета».
Ключевые слова:
традиция, национальные 
традиции, образы, поведения, принципы, ценности.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
50 
Национальные Традиции 
тор философских наук, профессор Джизакский 
педагогический институт 
В данном исследовании уделено внимание 
взаимосвязи обычаев, традиций и национальных 
характеров. Как отмечено Президентом Республики 
Узбекистан Ш.М. Мирзиёева: «Гостеприимность, 
благодеяние, щедрость души и терпимость в прямом 
смысле слова всегда были присущи нашему народу и 
основу его менталитета».
традиция, национальные 
традиции, образы, поведения, принципы, ценности.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
51 
Общественно-национальные традиции характеризуются как локальные, важнейшей функцией 
которых является обеспечение стабильности и воспроизводства «исторических общностей как 
специфических систем, обладающих неповторимым обликом. Иначе неизбежно растворение 
любой обычности в окружающей исторической среде. 
В отличии от локальных «общие традиции» поддерживают стабильность человеческих 
коллективов безотносительно к их локальной специфике, но зато они и не являются 
этнообразуюшим фактором, в то время как совокупность национальных традиций 
обуславливает индивидуальную неповторимость культуры каждого народа. При этом стоит 
повторить, что такая обусловленность опирается не только на стабилизирующую 
интегративную функцию национальных традиций, но и на их динамически-активную роль, 
которая рельефней всего проявляется в функционировании и эволюции быта, выступающего в 
качестве определенного уровня этнокультуры, на котором преобладают обычаи и обряды. 
Следует указать, опоминавшаяся рационалистическая трактовка традиций в определенном 
плане обедняла понимание ритуала и обряда, обычая, выдавая их за простое внешнее выражение 
традиции, то есть по существу традиции и обычаи отождествлялись. При такой интерпретации 
обычая, реализующимся в обряде или ритуале, понималось точное воспроизведение элементов 
социального опыта, стереотипное поведение, стандартизация действий больших человеческих 
масс, осуществляющихся в неизменном виде в течение длительного исторического времени. По 
механизму своего воспроизведения обычай можно соотнести с «узаконенной» социальной 
привычке, поддерживаемой неформализованным общественным мнением социальной 
обыденности любого уровня. Этот механизм всегда «включается» обществом, когда ему нужно 
приобщить к своему бытию подрастающее поколение, на первых порах ещё неспособное войти 
во всю многосложную сеть общественных отношений. 
Ещё ранее на эту же особенность обычая и обряда обратил внимание французский социолог 
Э.Дюркгейм, писавший, что «обычай представляет собой правила, которые люди находят 
готовыми в обществе и которые побуждают, регулируют поведение. Наказание, следующее за 
нарушением обычая, представляет собой охранительное средство, помогающее сохранить 
единство групп»
1

В отличие от обычая традиция включает в себя более сложнее, поливариантные общественные 
отношения, для усвоения некоторых нужно выработать более «сложную» привычку, 
предполагающую свободу выбора поступка, а тем самым и личностную ответственность 
индивида, которая и стимулирует все более полную его социализацию. Определение логической 
трудности были и при различении понятий «обычай» и «обряд». Дело в том, что в популярной 
литературе чаще всего становятся в один логический ряд с традицией. Думаем, что это 
определение обосновано. Традиции и обычаи служат для выражения массового, 
повторяющегося, перешедшего из прошлого. Однако полного тождества между ними нет, так 
как «традиция» термин более универсальный и применяется для отражения таких явлений, где 
1
Дюркгейм Э. 0 разделении обдественного труда. Одесса.,1900,- С. 89 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
52 
термин «обычай» не находит применения. 
Формирование в научно-исследовательский объект событий и изменений, происходящих в 
социальном пространстве, связаны с человеческим разумом и процессами его сознания, 
Изменения в социальном существовании и процессы их понимания как взаимосвязанные 
процессы становятся новыми темами, понятиями, и способы в объект исследования, в 
результате чего появляются потребности и интересы к широкому и углубленному изучению тех 
или иных тем, понятий и способов. Становление таких понятий, как «ценность», «ценить», 
«достоинство», «достоинствоведение» в объект изучения событий, даёт возможность 
истолковать их исходя из потребностей и интересов. 
С древних времен до настоящего времени, среди представителей различных школ и 
направлений велись и ведутся до сих пор споры и обсуждения вокруг данной темы, а именно, не 
является ли ценность в философии атрибутом определенного предмета или же она является 
критерием оценки определенная в связи с потребностями личности и общества. 
В Древней Греции рассуждения и наблюдения очень ценились по сравнению с другими видами 
деятельности. Так как, рассуждения и наблюдения (с греческого «теория»), с одной стороны 
знакомят человека с тайнами природы и с другой, вводит его в мир самостоятельного 
рассуждения и вооружает этими ценностями. Зенон и стоики делили вещи на два вида - 
«преимущественные и не преимущественные». «Ценные вещи-преимущественны, бесценные 
вещи не преимущественны. По их мнению, (т.е. стоиков) ценность (ахио), во-первых, присущ в 
соответствующей жизни всем благим вещам, во-вторых, определённо вспомогательные вещи, 
приносящие выразительность или помощь природе, жизни, например, к ним относятся здоровье 
и богатство, в-третьих, цена товарообмена...»
2
. Таким образом, стоики к структуре ценностей, т. 
е., к «преимуществам» относили одарённость, искусство, такие психологические свойства как 
зрелость, жизнь, здоровье, сила-воля, благосостояние, красота соответствующая всему 
организму, также ввели внешние признаки - богатство, слава, знаменитость
3
. Следовательно, 
ценность, это то, что помогает человеку жить здоровым, красиво и в изобилии соответственно 
своей природе и жизни. Данное определение стоиков, по своей субстанциональной сущности, не 
потеряло своей ценности и имело свое продолжение в теоретической концепции трудах всех 
философов. 
Сократ, все приносящие пользу вещи, считал ценными. «Что приносит пользу, то ценно»
4
. С 
этой точки зрения он относил к ценности и благодеяние»
5
. Аристотель продолжил взгляды 
своих наставников Сократа и Платона. По его мнению, все, что способствует обеспечению 
вечности на земле, а также действия, направленные на благодеяния, являются ценными
6

Аристотель утверждает, что действия человека, осуществляемые для счастливой жизни, 
2
Ларэртский Д. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. - М.: Мысль, 1979. - С. 306.
3
Там же. - С. 301. 
4
Платон. Диалоги. - М.: Мысль, 1986. - С. 351. 
5
Там же. - С. 351-352. 
6
Аристотель. Сочинения в четырех томах. Т. 4, - М.: Мысль, 1983. - С. 71. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
53 
рассматриваются как ценность заключительного этапа его деятельности. Он писал: «Мы все 
делаем для достижения благоденствия», в этом плане начало и причину мы воспринимаем как 
оцениваемую божественную вещь»
7
. По толкованию философа, ценность должна 
соответствовать не только благодеянию, но и «деятельности души». Поэтому, когда он толкует 
благоденствие как божественную деятельность, то называет её событием, связанным с 
«психологической деятельностью души»
8

Самым высоким видом ценности Аристотель считает «политику (или дисциплиной о 
государстве)»
9
. Великие лекари исцеляют тело человека, люди, занимающиеся политикой и 
руководящие государством не только лечат тело и души людей, но и все общество, этим самым, 
приближая социальную деятельность во благо развития общества, для толкования на уровне 
самой важной ценности. 
Аристотель, «по своей природе к числу очень ценным вещам»
10
относит мудрость и стремление 
к знаниям. Он отмечает, что ценные вещи и ценности разнообразны, ценность присуща одному 
индивиду может не подойти другому индивиду, социальные явления и события каждый 
оценивает соответственно своей цели и интересу. Но, утверждает, что благодеяние для всех 
одинаково ценно»
11
. Но самое главное, Аристотель выдвинул концепцию, утвержденную в 
философии и отметившую основу всех аксеологических учений. Данная концепция нашла свое 
отражение в следующей его идеи: «все возможности должны подняться до любви и все свои 
деяния нужно осуществлять на благо жизни; если оно по объёму окажется меньше, то по своей 
энергии и ценности оно может быть выше всего»
12
. Значить, все движения и действия по 
отношению службе жизни, её почитанию и возвышению соответственно ценны. 
В античные времена понятия «ценность», «ценить» не были специальными объектами 
философских суждений, так как в те времена ценность толковалась через структуру благодеяния 
и социальные действия человека, в большинстве случаев оно раскрывалось через добро, счастье, 
благоденствие, спокойствие, совесть, справедливость, удовлетворенность, возвышение 
вселенной, жизни, через события оказания окружающим добра. Даже в произведениях 
Аристотеля, поднявшего философию и этику до научного уровня, понятия «ценность», «ценить» 
рассматриваются в очень широком, общем, философском, во многом в соответствии с этикой 
как относящейся к действительности. Но, ещё в те времена были даны правильные определения, 
философской и этической сущности, понятиям «ценность» и «ценить». Идею о существовании 
понятий вне вселенной, ума и опыта выдвинул Платон. По его толкованию, понятия, идеи 
«имеют свою сущность не только в гносеологических или логических образах, но и в первую 
7
Там же. - С. 75. 
8
Аристотель. Сочинения в четырех томах. Т. 4, - М.: Мысль, 1983. - С. 74. 
9
Там же. - С. 75.
10
Там же. - С. 179.
11
Там же. - С. 280.
12
Там же.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
54 
очередь они имеют свой мир, свою онтологическую сущность»
13
. Данную свою позицию 
Аристотель дополнил в своём произведении «Метафизика На данном уровне мы, не используем 
метафизику как метод науки и научного знания, а рассматриваем её как понятие, дающее 
толкование и ведущее наблюдение по определяющим трансцендентальным ценностям, 
включивший в себя категории о Вечности, Священности, Духе. 
Ж. Локк ценные вещи делит на два: первое дает природа, ее человек от природы получает в 
готовом виде второе человек творит благодаря своим движениям и труду. По мнению философа, 
то, что человек творит своим трудом для нас ценнее»
14

Д. Юм знание цену вещам связывает с аффектом. По его мнению, человек склонен одни вещи 
высоко определять по их ценности, а другие вещи не ценит, так как считает их не нужными. В 
связи с этим, нужно учитывать связь между предметом вызывающим у нас ценность и 
имеющим аффект «я». Этим самым Д. Юм показывает, что вещи имеют своё сознание и 
предназначение. Следовательно, когда человек ценит и оценивает вещи, он исходит из 
отношений к своему объекту, свое положение, чувства счастья и несчастья определяет из своего 
аффективного состояния»
15
. Также он пишет, что «цена, ценность имеют непосредственное 
отношение к пользе»
16
. Нужно отметить, что здесь он обращает внимание на то что, вещи с 
аффективной точки зрения, могут приносить пользу человеку. 
В философии ценность как позитивную действительность классифицировать пытался Д. Юм. 
Ценности он делит на два вида: положительные (мерит) и отрицательные (демерит). Каждую 
ценность он анализирует через человеческую деятельность, симпатию, антипатию, 
удовлетворенность, 
любовь, 
ненависть, 
благодеяние, 
героизм, 
доброжелательность, 
действительность. К положительным ценностям он относит те качества, которые направлены на 
благородство, человечность, сочувствие, благодарность, дружбу, верность, старательность, 
бескорыстность, щедрость
17
. «Склонность к нежным аффектам делает человека для жизни 
мягкосердечным и полезным, именно эти качества ставят на правильное русло положения, 
порочащие общество. Если смелость и стремление к славе не будут управляться благими 
намерениями, то они могут превратить человека в нищего или разбойника. Другие качества 
также аналогичны. Сами по себе они не имеют никакого отношения к интересам общества, но 
по направлениям вышеуказанных аффектов они могут приносить человечеству или пользу, или 
вред
18

Большой вклад в формирование философских ценностей внёс И. Кант. В основе его идей лежит 
то, что «каждое сознательное существо является сам себе целью» и, следственно, на человека 
нельзя смотреть как на средство, а нужно смотреть как на высшую ценность. Остальные все 
13
Асмус В. Метафизика Аристотеля. Аристотель. Сочинения в четырёх томах. Т. 1. - М.: Мысль, 1976. - С. 5-6. 
14
Локк Дж. Сочинения в трёх томах. Т. 3. - М.: Мысль, 1988. - С. 286. 
15
Там же. - С. 512
16
Там же. - С. 501. 
17
Юм Д. Сочинения в двух томах. Т. 1. - М.: Мысль, 1986. - С. 769. 1 Там же. - С. 769. 
18
Там же. - С. 769. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
55 
вещи благодаря желанию, склонности и интересам человека имеют относительные ценности»
19

Из-за наличия относительной ценности они называются вещами и служат для удовлетворения 
потребности человека. По его мнению, вещи служащие для удовлетворения и потребности 
человека имеют «стоимость рынка»; направленные на удовлетворение подражания 
психологических сил и бесцельных игр имеют «аффектную ценность», а вещи, используемые 
для личных целей имеют «внутреннюю ценность»
20
. Данную внутреннюю ценность И. Кант 
видит только в человеке, в существе, которое осуществляет нравственно-моральные качества. 
Только человек является «внутренней ценностью». Так, как только человек своими действиями 
через моральную императивность создаёт социальное богатство. 
В человеческом обществе требуется соблюдение общих правил, моральных норм и традиций. В 
связи с этим, И. Кант трактует о том, что все определяет закон, а закон «должен быть не 
имеющим аналогов и без слов иметь ценность»
21
. Здесь наблюдается процесс деления 
философом ценности на два вида: личные и общие. 
Ценности являются отношениями к предметам, предназначенным для служения на благо и 
удовлетворения моральных и материальных потребностей человека, социальных групп и 
объединений. Вещи и события, имеющие значимость для человека и общества обладают 
ценностями или свойствами цены. В окружении человека очень мало событий не попадающие в 
его поле зрения и имеющие ценные свойства. Поэтому ценностей очень много, как и природные 
явления, различные процессы в обществе, человеческие действия и чувства. Но эта идея уместна 
только в том случае, когда имеется в виду не только один человек, а всё человечество. У 
некоторых людей ценности, т. е. круг интересующих событий, может быть очень узким и 
ограниченным. Узость личности человека проявляется в малом количестве его ценностей и 
интересов, или в их отношении. 
Человек бывает в различных (социальном, экономическом, политическом, идеологическом) 
отношениях с действительностью. В сфере отношений с действительностью человек для 
удовлетворения своих потребностей начинает изучать, узнавать, оценивать, выявлять значения 
предметов и событий. В процессе этого оценивания между человеком и предметом появляются 
ценные отношения. В процессе познания выявляется сущность, качества предметов и событий и 
при оценивании определяется его значение и сфера удовлетворения потребности. Если первое 
осуществляется в гносеологических рамках, то второе означает ценное отношение. В основе 
отношений лежат связь, отношения и взаимозависимость. В основе затаённости данной мысли 
лежит человеческая потребность, ведущая к связи человека с окружающей действительностью и 
завершится проявлением активных отношений к вещам, осуществлением этих отношений, 
оцениванием и раскрытием значений предметов для человека. 
Разнообразие потребностей, благ личности и общества, находит свое отражение в сложной 
структуре ценностей. Эти ценности характеризуются по различным основаниям. К вещам, 
19
Кант И. Сочинения в шести томах. Т. 4. Часть 1. - М.: Мысль, 1965 - С. 269.
20
Там же. - С. 276-277. 
21
Там же. - С. 277.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
56 
удовлетворяющим материальную потребность человека, относятся: средства производства, 
орудия труда и др.; ценности, относящиеся к политическим, правовым, философским, 
религиозным, моральным отраслям, называются нравственными ценностями. Любая ценность в 
процессе социального развития проявляется, усовершенствуется в определённом виде и 
отражает в себе такие отношения как человек и человек, человек и природа. Исходя из этой 
точки зрения, можно сделать вывод, что значения ценностей в различные периоды были 
разными. Действительность, окружающая человека, ценности, определяющие самые важные 
стороны живой и неодушевленной природы, имеют общечеловеческие свойства. Они являются 
самыми общими и важными ценностями выражающие процессы, связанные с изменениями во 
времени, месте, действий, существовании. 
Библиография 
1.
Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга 
кўтарамиз.Ж.1.-Тошкент:Ўзбекистон, 2017.
2.
Аристотель. Сочинения в четырех томах. Т. 4, - М.: Мысль, 1983
3.
Асмус В. Метафизика Аристотеля. Аристотель. Сочинения в четырёх томах. Т. 1. - М.: 
Мысль, 1976.
4.
Бромлей Ю.В. Этнос и этнография.М.,1973
5.
Дюркгейм Э. 0 разделении общественного труда. Одесса.1900
6.
Кант И. Сочинения в шести томах. Т. 4. Часть 1. - М.: Мысль, 1965.
7.
Ларэртский Д. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. - М.: Мысль, 1979
8.
Локк Дж. Сочинения в трёх томах. Т. 3. - М.: Мысль, 1988.
9.
Платон. Диалоги. - М.: Мысль, 1986
10.
Юм Д. Сочинения в двух томах. Т. 1. - М.: Мысль, 1986.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Кузги Буғдой Донининг Физика
Кўрсатгичларига Турли Фракцияларда Экиб, 
Хил Меъёрларда Озиқлантиришнинг Таъсири
Ботирова Дилобар Ғаниевна
Қарши муҳандислик-иқтисодиёт институти 
докторанти 
Аннотация. 
Кузги буғдойнинг Ғозғон нави уру
мм ли элакларда элаб, экилганда минерал 
ўғитларнинг тавсия этилган (N180P90K60) меъёридан 
оширилиб (N210P105K70) ози
Натижада етиштирилган доннинг физика
хусусиятлари ҳам яхшиланиб боради.
Калит сўзлар:
кузги буғдой, 
тешиклари турли ўлчамдаги элаклар тўплами, 
минерал ўғитлар.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
57 
дой Донининг Физика-Технологик 
Кўрсатгичларига Турли Фракцияларда Экиб, Ҳар 
лантиришнинг Таъсири 
аниевна 
тисодиёт институти 
он нави уруғлари 2,8x20 
мм ли элакларда элаб, экилганда минерал 
итларнинг тавсия этилган (N180P90K60) меъёридан 
оширилиб (N210P105K70) озиқлантирилиши керак. 
етиштирилган доннинг физика-технологик 
ам яхшиланиб боради.
дой, Ғозғон нави, 
тешиклари турли ўлчамдаги элаклар тўплами, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
58 
Кузги буғдой навларини етиштиришда жадал агротехнологияларнинг татбиқ 
этилиши, дон ҳосилдорлигини ошириш билан бир қаторда суғориладиган 
ерлардан самарали фойдаланиш, доннинг технологик сифат кўрсаткичларини 
ошириш энг долзарб вазифалардан ҳисобланади. Суғориладиган шароитда ҳар бир 
вилоятнинг ҳудудий жойлашуви ва минтақаларига кўра ўзига хос тупроқ ва иқлим 
шароитига эга. 
Шу сабабли ҳам буғдой ҳосилдорлигини оширишда пойдевор бўлган юқори 
фракцияли уруғларини кўпайтириш агротехникасини ишлаб чиқиш долзарб 
муаммо бўлиб, ушбу диссертация тадқиқоти қайд этилган вазифаларни изчил 
амалга оширилишига хизмат қилади. 
Бир қатор олимлар тажрибаларида [1; 215 с., 2; Б.42-44, 3; С.17, 4; Б.179-181] 
буғдой дони сифат кўрсаткичларини белгиловчи асосий кўрсаткичлар физика-
технологик кўрсаткичлар бўлиб, уруғлик донлар фракциялари ва озиқлантириш 
режимини мақбуллаштириш йўли билан дон ҳосилини ва сифатини яхшилаш 
мумкинлиги таъкидланади. 
Шунинг учун ҳам илмий тадқиқотларимизда кузги буғдой ҳосилдорлигига Ғозғон 
нави уруғлик донлари фракциялари ва озиқлантиришнинг таъсири ўрганилди 
(жадвал). 
Дала тажрибалари Косон туманидаги “Саипов Шахбоз” фермер хўжалигида 2015-
2017-йилларда ўтказилди. 
Дала тажрибалари тўрт такрорланишда ўтказилган бўлиб, тажриба майдонлари 
юзасининг катталиги 180 м
2
, ҳисоб майдончалари юзаси катталиги 100 м
2

тажриба майдончалари эни 7,2 метр, узунлиги 25 метрни ташкил этди. 
Тажриба тизими бўйича етиштирилган буғдой донларининг 1000 дон массаси, 
натура оғирлиги ва шишасимонлик даражаси ГОСТ-9353-84 бўйича аниқланди. 
Илмий тадқиқотларимизда NPK қўлланилмасдан етиштирилган юқори фракцияли 
навдор уруғларнинг кейинги таъсирида 
1000 донасининг вазни 
38,2 г ташкил этиб, 
2,5х20 мм уруғларнинг кейинги таъсирида 0,7 г, 2,2х20 мм уруғларнинг кейинги 
таъсирида 1,1 г ва 2,0х20 мм уруғларнинг кейинги таъсирида 2,3 г кичиклашиши 
кузатилди. Бирмунча майдалашган навдор уруғлар 2,5х20 мм, 2,2х20 мм ва 2,0х20 
мм донлар таъсирида ҳам кузатилиб, 2,8х20 мм фракцияли донлар фонларида 
кузатилган қонуният такрорланди. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
59 
Жадвал: Кузги буғдойнинг Ғозғон нави донининг физика-технологик 
кўрсатгичларининг навдор уруғлари фракциялари ва озиқлантиришга 
боғлиқлиги (2015-2017 йилларда ўртачаси) 
№ 
Кўрсаткичлар 
Тажриба 
вариантлари 
1000 та дон 
вазни, г 
Натура 
оғирлиги, 
г/л 
Шишасимон-лик 
даражаси, % 
Ун чиқими, 

2,8x20 мм 
2,8x20 мм 
2,8x20 мм 
2,8x20 мм 
NPK қўлланилмаганда (st) 

I вариант 
2,8x20 мм 
38,2 
789 
79,6 
76,6 

II вариант 
2,5x20 мм 
37,5 
791 
78,3 
75,2 

III вариант 2,2x20 
мм 
37,1 
798 
77,2 
74,3 

IV вариант 2,0x20 
мм 
35,9 
802 
76,2 
73,7 
NPK тавсия этилган меъёр ва нисбатда қўлланилганда N
180
P
90
K
60

I вариант 2,8x20мм 
38,9 
787 
80,1 
78,8 

II вариант 
2,5x20 мм 
38,4 
795 
79,1 
77,1 

III вариант 2,2x20 
мм 
38,0 
799 
78,1 
76,6 

IV вариант 2,0x20 
мм 
37,3 
800 
77,3 
76,1 
NPK тавсия этилган меъёр ва нисбатдан оширилиб қўлланилганда N
210
P
105
K
70

I вариант 
2,8x20 мм 
39,3 
785 
81,0 
79,4 

II вариант 
2,5x20 мм 
39,0 
791 
80,3 
78,8 

III вариант 2,2x20 
мм 
38,5 
802 
79,2 
77,1 

IV вариант 2,0x20 
мм 
38,0 
805 
78,4 
77,3 
Тадқиқотларимизда кузги буғдойнинг Ғозғон нави навдор донлари 
натура 
оғирлигига
навдор уруғлари фракциялари ва озиқлантиришнинг таъсири ҳам 
ўрганилди. Юқори фракцияли уруғлик донлар (2,8х20 мм) NPK қўлланилмасдан 
етиштирилганда натура оғирлик 789 г/л ташкил этгани ҳолда, дон фракциялари 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
60 
катталиклари пасайиши натижасида 2,5х20 мм фракция донларида 2 г/л; 2,2х20 мм 
фракция донларида 9 г/л ва 2,02х20 мм фракция донларида натура оғирлиги 13 г/л 
ошиши кузатилди. 
Кузги буғдойнинг Ғозғон нави юқори фракцияли уруғлик донлари минерал 
ўғитларнинг тавсия этилган (N
180
P
90
K
60
) меъёрлари ва нисбатлари 
қўлланилгандаги юқори фракцияли (2,8х20 мм) навдор уруғлари натура 
оғирликлари 787 г/л ни ташкил этгани ҳолда 2,5х20 мм фракцияли донларда 8 г/л; 
2,2х20 мм фракцияли донларда 12 г/л ва 2,0х20 мм фракция донларида 13 г/л 
ошиши натижасида майдалашиши кузатилиб, юқори фракцияли донларда натура 
оғирлиги пасайиши натижасида навдор уруғлар сифати ошишини кўрсатди.
Кузги юмшоқ буғдой уруғининг навдорлилик ва технологик сифатини белгиловчи 
бош кўрсаткич ҳисобланган донларнинг 
шишасимонлиги
экилган юқори 
фракцияли уруғлар катталигига ва озиқлантиришни мақбуллаштирилиши билан 
боғлиқ бўлиши аниқланди. Масалан, Ғозғон навининг юқори фракцияли (2,8х20 
мм) уруғлик донлари NPK қўлланилмасдан етиштирилганидаги донлари 
шишасимонлиги 79,6 % ни ташкил этгани ҳолда 2,5х20 мм фракцияли донларида 
1,3 %; 2,2х20 мм фракция донларида 2,4 %; 2,0х20 мм фракция донларида эса 3,4 
% пасайиши кузатилди. 
Доннинг шишасимонлилиги кузги буғдойнинг юқори фракцияли донлари 
етиштирилганда минерал ўғитларнинг тавсия этилган меъёрлари ва нисбатлари 
қўлланилиб етиштирилганда юқори фракцияли (2,8х20 мм) донларида 80,1 % ни 
ташкил этгани ҳолда, 2,5х20 мм фракция донларида 1,0 %; 2,2х20 мм фракцияли 
донларида 2,0 %; 2,0х20 мм фракцияли донларида 3,9 % пасайиши кузатилди. 
Кузги буғдойнинг Ғозғон нави навдор уруғи экилиб, минерал ўғитларнинг 
оширилган (N
210
P
105
K
70
) меъёри ва нисбати қўлланилгандаги дон шишасимонлиги 
юқори фракцияли (2,8х20 мм) донларида 81,0 % ни ташкил этгани ҳолда, 2,5х20 
мм фракцияли донлари шишасимонлиги 0,7 %; 2,2х20 мм фракция донларида 1,8 
% ва 2,0х20 мм фракция донларида эса 2,6% пасайиши аниқланди. 2,5х20 мм; 
2,2х20 мм; 2,0х20 мм фракцияли навдор уруғларнинг кейинги таъсирида ҳам дон 
фракциялари пасайишига мутаносиб ҳолда доннинг шишасимонлиги пасайиб 
бориши кузатилди.
Донли экинлар донларидан озиқ-овқат сифатида самарали фойдаланишда ун 
тайёрлаш муҳим аҳамият касб этади. Чунки, донли экинлар донларидан айниқса 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
61 
буғдой донидан ун тайёрлаш ядросида мавжуд бўлган моддалардан самаралироқ 
фойдаланишни назарда тутади. Шу билан бир қаторда буғдой дони 
эндоспермасида мавжуд бўлган моддалар миқдорлари навларнинг нав 
хусусиятлари, етиштирилган шароити ва қўлланилган 
агротехнологик 
жараёнларга мутаносиб ҳолда ўзгариб боради. 
Шу сабабли ҳам кузги буғдойнинг Ғозғон нави донларидан 
ун чиқимига 
навдор 
уруғлари фракциялари ва озиқлантиришнинг таъсири ўрганилди. 
Минерал ўғитлар қўлланилмасдан юқори фракцияли буғдой уруғлари экилиб 
етиштирилган буғдой донидан ун чиқими 76,6 % гача бўлиб, минерал ўғитлар 
меъёрлари ва нисбатлари тавсия этилган даражада қўлланилганда (N
180
P
90
K
60
) 2,2 
%; минерал ўғитлар меъёрлари ва нисбатлари оширилиб (N
210
P
105
K
70

қўлланилганда 2,8 % гача юқори бўлишини кўрсатди. 
2,5х20мм фракцияли донлар экилиб етиштирилган 2,5х20мм фракцияли донлардан 
ҳам ун чиқими 2,5х20мм фракцияли донларда экилган 2,0х20мм фракцияли 
донлардагига нисбатан 2,4 % гача; 2,2х20мм фракцияли донларда 1,4 % гача ва 
2,0х20мм фракцияли донларда эса 1,7 % гача юқори бўлиши кузатилди. 
Демак, кузги буғдойнинг навдор уруғлари сифатини яхшилашнинг асосий усули 
юқори фракцияли уруғлик донларини экишдан иборат бўлиб, бундай натура 
оғирлиги бўйича юқори сифатли навдор уруғларни минерал ўғитлар қўллашни 
мақбуллаштириш йўли билан оширишга эришиш мумкин. 
Адабиётлар 
1.
Казаков Е.Д. Методы оценки качества зерна. –М; Агропромиздат. 1987. -215 с. 
2.
Азизов Б.М., Тошпўлатов Ч., Мирзаев Ш., Ўтмишдош экинларнинг дон 
ҳосилдорлиги ва технологик сифат кўрсатгичларига таъсири. // Агроилм – 
Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги журнали илмий иловаси. – Тошкент, №1(51), 
2018. – Б.25-27. 
3.
Ковырялов Ю.П. Интенсивные технологии в растениеводвтве. –М; 
«Агропромиздат» 1989. –С 17. 
4.
Мирзаев О.Ф., Азизов Б.М., Минерал ўғитларни уруғ сифатига таъсири. 
Қишлоқ хўжалигида илғор технологиялар Республика илмий-амалий 
конференцияси. Андижон. 2003. Б.179-181. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Boshlanganchi Sinf O’quvchilarida Ekologik 
Tafakkurni Shakllantirishning Etnopedagogik 
Asoslari.
Xurramov Rustam Sayfiddinovich
Termiz davlat universiteti boshlang‘ich ta’lim 
o‘qituvchisi. 
Zokirov Javohir G`aybullo o`g`li
Termiz davlat universiteti Boshlang`ic
o`qituvchisi. 
Annotatsiya. 
Mazkur maqolada boshlang`ich s
tabiatni sevishga o`rgatishda etnopedagogikaning roli 
haqida ma`lumotlar berildi.
Kalit so’zlar:
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi, dars, 
pedagogika, ta’lim, darsning mazmuni, ijodkorlik, 
ekologiya, tabiatshunoslik, intelekt, ekologik ong, 
ekologik tafakkur.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
62 
Boshlanganchi Sinf O’quvchilarida Ekologik 
Tafakkurni Shakllantirishning Etnopedagogik 
Asoslari. 
Xurramov Rustam Sayfiddinovich 
Termiz davlat universiteti boshlang‘ich ta’lim kafedrasi 
Zokirov Javohir G`aybullo o`g`li 
Termiz davlat universiteti Boshlang`ich ta`lim kafedrasi 
Mazkur maqolada boshlang`ich sinf o`qituvchilarining 
sevishga o`rgatishda etnopedagogikaning roli 
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi, dars, 
azmuni, ijodkorlik, 
tabiatshunoslik, intelekt, ekologik ong, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
63 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tabiatshunoslik o‘quv faniga oid bilim, ko‘nikma va malakalarni 
egallashi lozim. Ushbu malakalar ekologik tafakkur bilan chambarchas bog‘liqdir. Boshlang‘ich sinf 
o‘quvchilari tabiatni bilishlari, inson faoliyati va tabiat o‘rtasidagi munosabatlar haqida ilmiy manbaga 
ega bolishni talab etadi. Boshlang‘ich ta’limning barcha sinflarida Ona Vatan haqida tushuncha 
berishda o‘quvchilarga vatanparvarlik, xalqparvarlikni singdirish bilan ona tabiatga mehr uyg‘otiladi. 
Inson yashashi uchun havo, suv, quyosh qanday kerak bo‘lsa, o‘simlik va hayvonlar ham shunday 
kerakligi, ular o‘rtasidagi tabiiy bog‘liqlik ochib beriladi. 
Boshlang‘ich sinflarda tabiatshunoslik bo‘yicha darslarni tashkil etish chog‘ida tabiiy muhit holatining 
inson ta’sirida o‘zgarishi, jonli va jonsiz komponentlarga insonning kuchli antropogen ta’siri tufayli 
ekologik muammolar vujudga kelayotganligi, orol bo‘yi mintaqasida ekologik tang vaziyat vujudga 
kelganligi, sanoat mahsulotlaridan atmosferaning ifloslanishi ekologik muammolarni vujudga 
keltirganligi, Yer yuzida ekologik tang vaziyatli hududlarning keskin ko‘payishi, umumsayyoraviy 
ekologik inqiroz havfining real ekanligini o‘quvchilarga tushuntirish lozim [4-12]. 
O‘quvchilar tushunishlari lozimki, tabiatni muhofaza qilish hozirgi va kelgusi avlodlarning 
ehtiyojlarini hisobga olgan holda tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va atrof - muhitni saqlashdan 
iborat. Shu jihatdan o‘quvchilarga ekologiya va ekologik tushunchalar haqida ma’lumot beriladi. 
Xususan, ekologiya hayot jarayonlarini o‘ziga xos uslublarda tadqiq qiladigan mustaqil fan 
hisoblanadi. Ekologiyaning ijtimoiy hayot bilan bevosita bog‘langan tarmoqlari ham rivojlanmoqda. 
Shu bilan birgalikda turli fanlardan ekologik muammolar jihatlari o‘rganiladi. ,,Ekologiya” 
organizmlarning (har qanday ko‘rinishdagi, barcha darajada uyg‘unlashgan) hayot faoliyati 
qonuniyatlarini ular hayoti kechadigan tabiiy muhitdagi inson omilining ta’sirini hisobga olgan holda 
o‘rganadigan fandir[1]. 
Shunday ekan, tabiat qonunlarining muvozanatini buzmaslik kerak. Demak, yoshlarga, kelajak avlodga 
bolalikdan tabiatga mehr - muruvvatli bo‘lish tuyg‘ularini singdirib borish lozim. 
Ekologik ta’lim - tarbiyaning asosiy maqsadi yosh avlodda atrof - muhitga ongli munosabatni 
shakllantirishdan iborat. Ekologik tushunchalar o‘quvchilarni tabiatni asrab - avaylashga, uni sevishga, 
unga oqilona munosabatda bo‘lishga, o‘z maktabi, o‘zi yashab turgan oilasi, mahallasi, qishloq va 
shahrini ozoda saqlashga, uni ko‘kalamzorlashtirishga, mevali bog‘lar yaratishda o‘z hissalarini 
qo‘shishga, hayvonot dunyosiga g‘amxo‘rlik qilishga, qo‘ying-ki, yer, suv, havoning musaffoligiga 
erishish misolida atrof-muhitni, butun nabotat dunyosini e’zozlashga o‘rgatadi. Bu esa o‘z navbatida 
bolalarga ekologik bilim va tarbiyani berish bilan birga uning ekologik madaniyatini shakllantirishni 
ham taqoza etadi [13-21]. Ekologik tushuncha yosh avloddan, umuman, insondan tabiat boyliklaridan 
oqilona foydalanish bilan birga vaziyatni sog‘lomlashtirishni, ekologik havfsizlikni ta’minlashni, inson 
va tabiat o‘rtasidagi uyg‘un munosabatlarga oid milliy va umumbashariy tajribalarni o‘rganishni va 
hayotga tadbiq qilishni, tabiatning yanada go‘zallashuvi, gullab-yashnashi uchun hissa qo‘shishini 
taqoza etadi. Bu faoliyat debochasi esa bolalikdan boshlanadi[2]. 
Boshlangich sinf tabiatshunoslik darslarida O‘rta Osiyo mutafakkirlarining qarashlaridan foydalanish 
uzluksiz, izchil va tizimli amalga oshirilsa, boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan ekologik 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
64 
bilimlarni o‘rganishga nisbatan qiziqish yuzaga keladi.
Boshlang‘ich sinf tabiatshunoslik darslarida O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid 
meroslaridan foydalanishda boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari muhim o‘rin tutadilar. Shu sababli 
tadqiqotni olib borish jarayonida boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari tomonidan tabiatshunoslik darslarida 
O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid meroslaridan foydalanish [22-29]. 
Boshlang‘ich sinf tabiatshunoslik darslarida o‘tilayotgan mavzu mazmuniga muvofiq holda O‘rta 
Osiyo mutafakkirlarining meroslaridan foydalanish o‘quvchilarda ekologik tushunchalarni tizimli va 
to‘laqonli tarkib toptiradi. Umumta’lim maktablarida o‘quvchilarga ekologik tarbiya berish jarayoni 
umumiy holda, maktabda o‘qitiladigan barcha o‘quv fanlarining ekologiyaga oid mazmuni 
imkoniyatlariga bog‘liq mavzular mohiyatiga tayangan holda, ikki yo‘nalishda olib borilishi maqsadga 
muvofiq: 
Ekologik muammolarning tavsifiga ko‘ra boshlang‘ich sinf tabiatshunoslik darslarida ekologiyani 
o‘qitishning o‘quv jarayonidagi tuzilishiga mos mantiqiy tabaqalanish bosqichlarini ifodalash mumkin.
Yuqorida ekologik muammolarning insoniyat ijtimoiy - tarixiy taraqqiyoti mahsuli ekanligi va 
muammolarni bartaraf qilishga oid o‘quvchilarning ekologik tafakkurini shakllantirish va rivojlantirish 
(ekologik tarbiya) bilan bog‘liq ekologik bilimlarni berish bosqichlarining pedagogik jihatdan 
asoslangan taxminiy tuzilishi, mazmuni va ketma - ketligi keltirildi[3]. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini O‘rta Osiyolik mutafakkirlarning ekologiyaga oid meroslari bilan 
tanishtirishning pedagogik shart - sharoitlari muammosi ilmiy - pedagogik adabiyotlarda, umumiy 
holda qisman o‘z ifodasini topgan, chunki boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ekologik tafakkurni 
shakllantirish hozirgi ijtimoiy vaziyatda muhim ahamiyat kasb etmoqda. 
O‘rta Osiyo mutafakkirlari o‘z asarlarida yoshlarga ekologik mazmundagi fikrlarni singdirishga katta 
o‘rin bergan. Ular yashagan o‘rta asrda ham tabiat va inson o‘rtasidagi munosabatlar doimiy sur’atda 
kun tartibida bo‘lgan. Mutafakkirlarninig ekologik qarashlarida yer, suv, havo va boshqa tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish masalasi o‘z ifodasini topgan bo‘lib, ular o‘quvchilarda ekologiyaga 
oid tushunchalarni shakllantirishda asosiy ko‘rsatkichlardan biri sifatida pedagogik imkoniyatlarga 
ega[4]. 
O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid nazariy fikrlarini o‘rganish jarayonida boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarida tabiatni avaylab asrash, tabiiy resurslarni kelajak avlodlarga yetkazish zarurligi 
haqidagi tushunchalar shakllanadi. Umumiy o‘rta ta’lim maktablari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini 
O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid meroslari bilan tanishtirishda zamonaviy ta’lim 
texnologiyalaridan samarali foydalanish kutilgan natijalarni kafolatlay oladi. 
O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologiyaga oid fikrlarini o‘quvchilarga singdirish orqali boshlang‘ich 
sinf o‘quvchilarida, shuningdek, milliy dunyoqarashning shakllanishiga ham erishiladi. Tadqiqotni olib 
borish jarayonida O‘rta Osiyo mutafakkirlarining boshlang‘ich sinf o‘quvchilari tomonidan samarali 
qabul qilinishi mumkin bo‘lgan ekologiyaga oid qarashlaridan iborat majmuaning shakllantirilishiga 
alohida e’tibor qaratildi [30-42]. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
65 
Markaziy Osiyo xalqlari orasida o‘zbek xalqining avlodda-avlodga o‘tib kelayotgan ekologik
tarbiyasi tahsinga sazovardir. Bu davrlarda ajdodlarimiz farzandlariga oilada tug‘ilgandan
boshlab tejamkorlik xislatlarini, uvol qilmaslik xususiyatlarini hamda tabiyat unsurlari bolmish
suv tuproq hayvonot dunyosidan faqat samarali ishdagina foydalanishni o‘rgatishar ongiga
singdirishar edi. Ekologik ta’lim-tarbiya mazmunini takomillashtirish, uning sifat va samaradorligini 
oshirishda mazkur jarayonga milliy qadriyatlar g‘oyalari, shu jumladan, O‘rta osiyo mutafakkirlarining 
ekologik meroslarini singdirish muhim ahamiyatga ega. 
Mamlakatimizda milliy qadriyatlar, boy madaniy merosga asoslangan milliy ma’naviyatning 
yuksalishiga alohida e’tibor qaratilib, unda yosh avlodni har tomonlama yetuk qilib tarbiyalash bugungi 
kunning dolzarb vazifalaridan biri ekanligiga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu vazifalar orasida 
o‘quvchilarni globallashuv davrining eng muhum muammolaridan biri - ekologik xavfni bartaraf 
etishda kurashishga imkon beruvchi bilimlar bilan qurollantirish alohida ahamiyat kasb etadi.
O‘tgan asrning ikkinchi yarmidan boshlab, insonlarning tabiatga ko‘rsatayotgan salbiy ta’sirlari 
natijalari keng jamoatchilikni tashvishga sola boshladi va bu kabi salbiy holatlarga barham berish, 
ularning oldini olishga qaratilgan keng ko‘lamli harakatni amalga oshirishga qaror qilindi. Unda 
yo‘qolib borayotgan o‘simlik va hayvon turlari hamda ularni muhofaza qilish chora-tadbirlari ishlab 
chiqish haqida to‘xtalgan. Jahonning turli mintaqalarida “Qizil kitob” larning yaratilishi ana shu chora 
- tadbirlarning biridir. Bu kabi kitoblarda nomlari qayd etilgan noyob o‘simliklardan tegishli ruxsatsiz 
foydalanish, hayvonlarni ovlash qonun yo‘llari bilan taqiqlandi [43-51]. Kamayib va yo‘qolib 
borayotgan o‘simlik va hayvonlarni saqlab qolish va ko‘paytirish maqsadida qo‘riqxonalar tashkil 
qilindi va maxsus “yashil hudud” lar barpo etildi. 
Bu kabi harakatlar tabiatni asrab qolish, ekotizimning mavjudligini saqlab qolish yo‘lidagi 
urinishlarning bir qismi ekanligini, uning katta qismi butun insoniyat e’tiborini ushbu muammoga 
qaratish, ularning birgalikda, o‘zaro hamjihatlilikda tabiatni muhofaza qilishga undash ekanligini 
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga tushuntirish kutilgan natijalarni beradi. 
O‘quvchilarda ekologik ong, ekologik tafakkur va madaniyatni shakllantirishda xulq - atvor 
sifatlarining shakllanishi va mustahkamlanishida muhim o‘rin tutuvchi boshlang‘ich sinflar muayyan 
imkoniyatlarga ega. Shu sababli boshlang‘ich sinf tabiatshunoslik darslarida o‘quvchilarni O‘rta Osiyo 
mutafakkirlarning ekologik qarashlari bilan tanishtirishga e’tiborning qaratilishi ijobiy natijalarni
beradi. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari ongida O‘rta Osiyolik buyuk mutafakkirlarning ekologik 
merosariga asoslangan bilimlarni hosil qilish ularda atrof - muhitga, tabiatga mas’uliyatli munosabatda
bo‘lish ko‘nikmalarini tarbiyalaydi. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining ekologik tarbiyasi umummilliy ahamiyat kasb etuvchi muammo 
bo‘lib, uning yechimi masalaga ilmiy - pedagogik nuqtayi nazardan yondashish hamda samarali 
yo‘llarning belgilanishiga bog‘liq. Shu sababli umumta’lim maktablarida ham o‘quvchilarga ekologik 
bilimlarni tizimli, uzluksiz berib borilishini ta’minlashga jiddiy e’tibor qaratish zarur. 
Umumta’lim boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida ekologik tafakkurni shakllantirishda O‘rta Osiyo 
mutafakkirlarining merosidan foydalanishning pedagogik shart-sharoitlarini aniqlashdan iboratligidir. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
66 
O‘rta Osiyo mutafakkirlarining ekologik qarashlari tadqiqot uchun muhim metodologik asos ekanligi 
sababli falsafa, pedagogika va sotsiologiya yo‘nalishlarida ular tomonidan qoldirilgan boy ma’daniy - 
ma’rifiy merosning qay darajada o‘rganilganligi masalasi ham qiziqishimizni o‘ziga tortadi[5]. 
Sharq uyg‘onish davrining yetuk mutafakkirlaridan biri Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy
riyoziyot, geografiya, tarix faniga oid asarlar yozish bilan birga, Yer meridiani yoyining bir gradus 
uzunligini o‘lchash ishlariga rahbarlik qilgan. Mutafakkir tomonidan 20 dan ortiq ilmiy asarlar
yaratilgan bo‘lib ularning aksariyatida atrof - muhitning ekologik holati va insonlarning unga
nisbatan munosabatlari yoritilgan. Jumladan, mutafakkirning “Hind hisobi”, “Yer surati”, “Tarix 
kitobi”, “Astronomik jadvallar”, “Quyosh soati to‘g‘risida”, “Usturlob qurish haqida kitob”,
“Yahudiylarning eralari va bayramlari haqida risola” va boshqa asarlarda ekologik g‘oyalar o‘z 
ifodasini topgan. 
Muhammad al-Xorazmiy tomonidan 847-yilda yaratilgan “Kitob surat il-ard” (“Yerning surati”) 
asarida yer sharining quruqlik va suvli hududlari, qit’alar, okeanlar, o‘rmonlar, o‘simliklar,
hayvonot dunyosi, shuningdek, ko‘pgina tabiiy zahiralar, mamlakatlar va u yerdagi xalqlar haqida
batafsil ma’lumotlar berilgan. Asarda bir necha izohlar, xaritalar mavjud bo‘lib, Orol dengizining 
tasviri ham berilgan. Asarda bundan tashqari 637 ta muhim joylar, 209 ta tog‘ning geografik
tafsilotlari o‘z aksini topgan. Olim tomonidan daryo suvlari qurib, ifloslanib, inson boshiga turli
faolkatlar yog‘ishi mumkinligi ta’kidlangan[6]. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga Muhammad al-Xorazmiyning yer maydonini misobga olish 
muammolari, ularni yechish yo‘llari hamda yerdan unumli foydalanish borasidagi qarashlari haqida
ma’lumotlarni berib borish maqsadida muvofiqdir. Shuningdek, tabiatshunoslik darslarida alloma 
asarlarida shaharlar, tog‘lar, dengizlar, orollar va daryolardan iborat 2402 ta geografik
obyektlarning nomlari qayd etilganligini aytib o‘tish lozim. 
Imom Ismoil al-Buxoriyning “Al-jome’ as-sahix” kitobi boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini
ma’naviy - axloqiy jihatdan tarbiyalashda mumim ahamiyat kasb etadi. Asar to‘la ma’noda
insonga xos ijobiy sifatlar - halollik, pokli, rostgo‘ylik singari fazilatlar, insonda ularni
shakllantirish masalalarini yoritgan bo‘lib, unda ilgai surilgan g‘yalar insonni ezgulikka, savob
ishlarni amalga oshirishga, o‘zidan yaxshi nom qoldirishga undaydi. Shuningdek, axloqiy tarbiya
masalalari bilan birga insonning kundalik faoliyatida yetakchi o‘rin tutuvchi ekologik halotlar,
ya’ni uning iste’molchi sifatidagi tabiat bilan munosabati mazmuni, shartlari borasidagi qarashlar
asar mazmunidan o‘rin olgan. 
Allomaning “Al-adab al-mufrat” (“Adab durdonalari”) asarida inson ekologiyasiga oid masalalari
ham batafsil tahlil etilgan. Jumladan, asarda “Farzand, bir tog‘ ikkinchi tog‘ga zulm qilsa, bu
zulm qiluvchi tog‘ albatta mayda-mayda qilib yuboriladi. Ya’ni, zulm shunday yomon xulqki, u 
also kechirilmaydi. Bu insonlar va hayvonalar uchungina emas, hatto tog‘ kabi jamodat ( jonsiz
jism) lar bir-biriga hujum qilsa, albatta o‘chini olib beriladi”; “Qaysi bir musulmon biror daraxt
yoxud biror ekin eksa-yu, uning xosilidan inson, qush yoki hayvon yesa, buning uchun unga
ajru savob ato etilur”, - deya ta’kidlanadi. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
67 
Ulug‘ alloma Imom Iso at-Termiziy asarlarida ham ekologik tarbiya masalalari yoritilgan.
Uning “Sunnan” (“Hadislar to‘plami”), “Nuqsonlar kitobi”, “Tarix kitobi”, “Payg‘ambarning axloq 
- odob, sayru suluklari haqida kitob”, “Ismlar va laqablar haqida kitob”, “Zohidlik haqida kitob”
kabi asarlari juda mashhurdir. 
Imom Iso at-Termiziy o‘z asarlarida tabiatni muhofaza qilish, tirik janzotlar, o‘simlik va dov - 
daraxtlarni asrab - avaylash, atrof - muhitning tabiiy go‘zalligini saqlash lozimligini uqtiradi. Bu
kabi qarashlar allomaning “Sunnan” kitobida keltirilgan quydagi hadislar mazmunida yaqqol aks etadi. 
Yani: “Erda halal berib yotgan biror tosh, tikanak yoki suyakni bir chekaga olib qo‘yishing ham - 
sadaqa”; “Chelagingdagi suvdan boshqalarning idishlariga solib berishing ham sadaqa hisoblanadi”; 
“Kimda - kim bir ko‘chat o‘tqazsa, yo bo‘lmasa ekin eksa - yu, uning hosilidan odamlar, qushlar va 
hayvonlar bahra olsa, bu ham o‘sha odam uchun sadaqa sanaladi”; “Birodaringni yuziga kulib 
boqishing sen uchun sadaqadur”; “Odamlarga hayrihohliging sening sadaqangdur”: “Kishilarni xayrli 
va yaxshi ishlar qilishiga da’vat etishing va zulumdan qaytarishing sening sadaqangdir”. 
Anglanganidek, mazkur hadislarida inson ekologiyasining sharqona jihatlari ifoda etilgan. 
Mashhur alloma Ahmad ibn Muhammad al-Farg‘oniyning “Falakda bo‘ladigan sabablar haqida kitob,” 
“Astronomiya ilmining usullari haqida kitob”, “Usturlobni yasash haqidagi kitob”, “Al-Farg‘oniy 
jadvallari” “Yetti iqlim hisobi”, “Falakiyot” hamda “Quyosh soatini yasash haqida kitob” kabi 
asarlarida yoritilgan ekologik qarashlar asrlar davomida o‘zining muhum ilmiy ahamyatni yo‘qotmay 
kelmoqda. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Al - Buxoriy, Imom Ismoil. Hadis. Al jome’ as - sahih. 4-kitob. - T.: - Qomuslar bosh
tahririyati, 1997.- 528 b.
2.
Aluyeva R.Sh. Amir Temurning ma’rifiy - tarbiyaviy qarashlari: Ped. fan. nomz. … diss.
avtoref. - T.: - 2006. – 20 b. 
3.
Aliqulov A., Nizomov F.Alisher Navoiy asarlarida tabiatning e’zozlanishi haqida 
//O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar j. , 1994. - 1-2-sonlar. - 38 - 42 b. 
4.
Kadirova, D. (2021). GROWTH RHYTHM OF INTRASPECIFIC FORMS OF WHEAT. Web of 
Scientist: International Scientific Research Journal, 2(11), 294-299. 
5.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich (2021). FORMATION OF 
ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS THROUGH THE STUDY OF THE 
LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural 
and social sciences, 1 (10), 339-343. 
6.
Atrof - muhit va biz. Bolalar va ota - onalar uchun ekologiya alifbosi / Talqin. - T.: RTM, 
2003. -64 b. 
7.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ 
ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
68 
Интернаука, (41-1), 12-14. 
8.
Норбошева, М. О. (2019). Ота-онанинг педагогик-психологик саводхонлигининг болани 
мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного образования 
в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: гипотезы, проблемы, 
результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте проблемы 
обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое образование и наука
, (1), 137-
141. 
11.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean neologisms. 
Social Sciences, 
Humanities and Education Journal (SHE Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
SHAKESPEAREAN 
NEOLOGISMS 
AND 
THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE 
SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL 
EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and 
Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи мировой 
культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на узбекский 
язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ 
МОБИЛЬНЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ 
ДЛЯ 
ИЗЛОЖЕНИЯ 
НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ 
МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические изменения 
климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические науки
, (2-1 (71)). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
69 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии экватором и 
тессироном на клиническую симптоматику и функциональное состояние эндотелия сосудов 
у больных неспецифическим аорто-артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука сегодня: 
проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. (2020). 
Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых бляшек) тонкой кишки 
в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 (66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. (2015). 
ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ И СЕЛЬСКОЙ 
МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные проблемы медицины в России и за 
рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). E-commerce-in 
the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of Advanced Science and 
Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). АНАЛИЗ 
СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. In 
Актуальные 
вопросы совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 
120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). ПЛАНИРОВАНИЕ И 
ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ 
ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 249-256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. (2014). 
ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО КОНТРОЛЯ В ХОДЕ 
АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное регулирование 
деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства Узбекистана. 
Проблемы 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
70 
науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In 
ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity of preventive 
maintenance of rail service car taking into account operational technology. 
European science 
review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). Methodological 
aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical equipments using methods of 
spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model of Oscillations 
of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal «Transport Problems

12
(1), 93-
103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных колебаний 
главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего поглощающего аппарата в 
автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of oscillations of 
bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of oscillations of the main 
frame and running gear of rail service cars. 
Transport Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic characteristics 
of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-966.-Tashkent:" Fan va 
tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled rolling stock based 
on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the Main Bearing 
Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций народных игр (на 
материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral dissertation, автореф. дис.… канд. психол. 
наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, 
Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology
, (2), 32-38. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
71 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy of parents in 
preparing 
children 
for 
school 
education. 
ACADEMICIA: 
AN 
INTERNATIONAL 
MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ мутафаккирларининг 
психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное образование (Узбекистан)
, (10). 
51.
Норбошева, М. А. (2020). ОИЛАДА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА 
МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва психологияда инновациялар

8
(3). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Қадимий Дафн Маросимларидаги Анъана 
Жараёнлари Ўзбекистон Жануби Мисолида
Kushokov Safarali Yusupovich
Термиз давлат университети докторанти
Xurramov Muhammadsiddiq Sayfiddinovich
I-курс магистранти 
Аннотация. 
Ушбу мақолада ҳар бир хал
давомида ўзининг миллий 
одатларига, 
анъаналарига 
эга 
бўлиб, 
уни 
ривожлантириб боради. Даврлар ўтиши билан 
халқнинг бу анъанавий удумлари бироз ўзгариши 
мумкин, лекин асос, илдизини йў
сифатида Сополли маданиятининг илк ёдгорлиги 
ҳисобланган Сополлитепада қ
қурилиш тартиби нафақат кейинги бос
(Жарқўтон, Кўзали, Мўлали, Бўстон), балки 
кунгача ўзбек халқи ижтимоий
сақланиб қолганлигини кузатиш мумкинлиги 
сўз боради.
Калит сўзлар:
Сополли, Жар
зардуштийлик, Андранова, Ригведа, дафн, дин.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
72 
адимий Дафн Маросимларидаги Анъана 
Жараёнлари Ўзбекистон Жануби Мисолида 
Kushokov Safarali Yusupovich 
Термиз давлат университети докторанти 
Sayfiddinovich 
ар бир халқ ўз ўтмиш тарихи 
давомида ўзининг миллий қадриятларига, урф-
одатларига, 
анъаналарига 
эга 
бўлиб, 
уни 
ривожлантириб боради. Даврлар ўтиши билан 
нинг бу анъанавий удумлари бироз ўзгариши 
мумкин, лекин асос, илдизини йўқотмайди. Анъана 
сифатида Сополли маданиятининг илк ёдгорлиги 
қабрларнинг тузилиши, 
ат кейинги босқичларда 
ўтон, Кўзали, Мўлали, Бўстон), балки ҳозирги 
и ижтимоий-маданий ҳаётида 
гини кузатиш мумкинлиги ҳақида 
Сополли, Жарқўтон, Кўзали, бронза, 
зардуштийлик, Андранова, Ригведа, дафн, дин.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
73 
Ўша давр урф-одатларига кўра, марҳумнинг тириклик чоғидаги ижтимоий 
ҳаётдаги мавқеига қараб кўмиш анъанавий одат ҳисобланган. Бундай ҳолатда, 
марҳумни “нариги дунё”га кузатишда албатта қурбонлик қилиниб, қурбонлик 
ҳайвонининг маълум қисмини, яъни курак суяги, орқа оёғи, бир неча қовурға 
гўштларини қабрга қўйганлар. Бу удум Сополли маданиятининг барча 
босқичларида кузатилади. Аммо, ёш болалар дафн маросимларида қурбонлик 
қилинмаган ва қабрга ҳам гўшт қўйилмаган. Сополли ва Жарқўтон босқичларида 
қабрга метал буюмларни, уй-рўзғор ишида фойдаланиб келинган асли қўйилган 
бўлса, Кўзали босқичидан эътиборан, улар ўрнини митти бронза буюмлари 
эгаллайди. Бу дафн маросимининг янгилиги эди. Кўзали босқичидан бошлаб, дафн 
маросимлари билан боғлиқ ишлар ибодатхона зиммасига ўтади. Шу боисдан бўлса 
керак, ибодатхонанинг хўжалик хизмат бўлимида шу мақсад учун махсус 
устахоналар ташкил этилган
1
. Демак, бу анъана, яъни хўжаликда, турмушда 
ишлатиладиган буюмларни марҳум билан бирга қўйиш
одати Кўзали даврига келиб мутлоқо йўқолади. Чорвадор жамоаларда ҳам қабрга 
қурбонлик ҳайвонининг маълум қисмини қўйилганлиги кузатилади. Қабрларда 
қизил рангнинг учраши бу диний дунёқарашдаги инновацион жараённи 
билдиради. Инновация бу - жамият ҳаётида юз берувчи янгиликдир. Бундай 
янгиликларни дафн этиш тартибида, маросимларида яхши кузатилади. Сополли 
маданиятининг илк босқичи ёдгорлиги Сополлитепада марҳумни хумга ва 
кўзаларга солиб дафн этилган
2
лик ҳолатлари учрайди. Оташпарастликдан 
зардуштийликка ўтиш жараёнини кўрсатувчи муҳим омиллардан бири қабрларда 
аста-секин митти остадонларнинг пайдо бўлиши билан характерланади. Бундай 
ҳолат илк бор Мўлали ва Бўстон босқичларидан кузатила бошлайди. Аммо бу одат 
кенг тарқалмаган. Улар дастлаб, диний раҳнамоларга тегишли бўлган бўлиши 
мумкин. Уларнинг болалари эса, хумчаларга солиб кўмилган. Буни зардуштийлик 
дини кўмиш маросимидаги остадонларнинг илк кўриниши сифатида изоҳлаш 
мумкин. Жамоанинг бошқа аъзолари эса, оламдан ўтгач ерга кўмилаверган. Бу 
белгилар зардуштийликнинг илк кўринишлари Сополли маданиятининг 
босқичларида пайдо бўла бошлаганлигидан дарак беради. Жарқўтон босқичининг 
сўнгги дамларида, айниқса Кўзали босқичидан бошлаб, жасадларни аҳоли яшаш 
1
Абдуллаев Б. Культура древнеземледельческих племен ... // Автореф. дис... канд.ист.наук. – Новосибирск, 1980. – 
С. 7.; Аскаров А., Абдуллаев Б. Джаркутан. ... – С. 12. 
2
Аскаров А. Сапаллитепа. ... – С. 42. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
74 
манзилларига кўмиш ман этилиб, аҳоли турар-жойларидан ташқарига кўмиш урф 
бўлган. Бу ҳам одамларнинг диний тасаввуридаги янгилик эди. Сополлитепа ва 
Жарқўтон мозорларида қабрга йўқолган одамнинг ўрнига қўйнинг кўмилганлик 
ҳолати учрайди. Бу билан марҳумнинг руҳини кўмиш, деб ҳисоблаган бўлсалар 
керак
3
. 1982 йилнинг куз ойида Бўстон – 4 қабристонида У.Рахманов 42 та қабр 
очади. Бу қабрларнинг бошқаларидан фарқи шундаки, уларнинг кўп қисми 
кенотаф қабрлардан иборат. Бу қабрлар хронологик жиҳатдан икки гуруҳга 
бўлиниб, улардан 25 та қабр Мўлали босқичига, 14 таси Бўстон босқичига 
тегишлилиги аниқланди
4
. Бундан кўриниб турибдики, Сополли маданиятининг 
сўнгги Мўлали ва Бўстон босқичларида майитсиз қабрларнинг сон жиҳатдан 
кўпайиши, қабилалараро ҳарбий тўқнашувлар оқибатида вафот этган ва йўқолган 
кишиларнинг сон жиҳатдан кўпайишининг белгисидир. Сополли маданиятининг 
бу босқичига келганда чорвадор кўчманчи Андранова маданияти қабилаларининг 
Ўрта Осиёга кириб келиши дафн маросимларида ўз аксини топган. Кўзали, 
Мўлали ва Бўстон босқичларида мурдани кремация қилинганлик ҳолатлари 
учрайди. Бу Шимолий Бақтрияга янги этник гуруҳларнинг кириб келиши билан 
боғлиқ бўлиб, бу ҳам инновацион ўзгариш ҳисобланади. Шу ўринда савол 
туғилади. Андранова маданияти аҳолиси оловни муқаддас деб билганларми? Агар 
муқаддас деб билсалар, вафот этган инсоннинг жасади зардуштийликда олов 
яқинида турмаган, яъни оловдан ўттиз қадам узоқда сақланган
5
. Андранова 
қабилалари жонсиз танани поклаш учун оловда куйдирилган бўлиши ҳам мумкин. 
Чунки хали бу даврда зардуштийлик дини мукаммал тарзда шаклланмаган эди. 
Одатда майитни ёқиш, куйдириш Хиндуийликда, яъни хиндуийликнинг муқаддас 
китоби Веда таълимотининг энг қадимги қисмини ташкил этувчи Ригведа, 
Яжурведа ва Самоведа таълимотига асос солиниши билан дафн маросимларига 
кириб келган одатдир. У “сати” яъни вафодор аёл тимсолида эрининг вафотидан 
сўнг аёл оловда ёқилиб, эри билан бирга дафн этилиши кузатилади. Бироқ, шуни 
ҳам унутмаслик керакки, Авесто ва Ригведа ғоялари бир даврда, яъни мил.авв. 
1500-1200 йиллардан шакллана бошлайди
6
. Айнан бу маросимни бизнинг 
3
Ионесов В.И. Становление и развитие раннеклассовых отношений // Дис... канд.ист.наук. – Самарканд. 1990. – С. 
62.
4
Ионесов В.И. Становление и развитие раннеклассовых отношений // Дис... канд.ист.наук. – Самарканд. 1990. – С. 
65.
5
Авеста: “Видевдот” китоби. (М.Исҳоқов таржимаси) – Тошкент, 2007. – Б. 21. 
6
Macdonell A.A. History of Sanskrit Literature. - London., 1907. – Р.8. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
75 
ҳудудларга кириб келиши, чорвадор андранова қабилаларининг миграцияси билан 
боғлиқ бўлиб, олов дафн маросимларида алоҳида ўринга эга бўлган. Мўлали ва 
Бўстон босқичларида майитни куйдириш, митти остадонлар ва майитни этидан 
тозалаб кўмиш одатлари пайдо бўлиши ҳам деҳқон жамоалари учун янгилик 
ҳисобланади. Бу даврнинг сополлари анъанавий одатлардан фарқли ўлароқ, 
сезиларли даражада ўзгаришга, кўринишга эга бўлади. Сопол буюмлар 
қирғоқларида ўйма геометрик нақш ва шаклларнинг пайдо бўлиши, қизғиш 
рангларда (ангоб) баргсимон, тўлқинсимон нақшлар
7
солинганлигини кузатиш 
мумкин. Бу Андранова маданияти кулолчилик соҳасидаги анъананинг Сополли 
маданиятида намоён бўлиши эди. Чорвадор қабилаларнинг Вахш маданиятида 
қабрнинг таг қисмига тош териб чиқилган. Бешкент маданиятига тегишли Илк 
Тулхор қабрларида марҳумни тош яшикка дафн этилганлик ҳолатлари учрайди. 
Болаларнинг қабрлари жамоавий кўмилган бўлиб, бу қабрларда тухумнинг 
пўчоқлари ҳам учрайди. Тухум пўчоқларининг учраши уларнинг коинот, само 
билан боғлиқ тасаввурларининг акси бўлиши мумкин. Ушбу қабристондан иккита 
қабрда (№63,64) свастика белгиси тош билан ишланган. Қабрларнинг барчасида 
кул ва кўмир излари бор ва шу билан бирга майтини ёқиб, сўнг дафн этганлик 
ҳолатлари ҳам аниқланган. Бу уларнинг эътиқодида олов муҳим аҳамият касб 
этганлигига ишорадир. Аждодларимиз диний эътиқодлари ҳақида Хитой 
солномаларида ҳам маълумот учрайди. Уларга биноан, аждодларимиз қуёшга 
топиниб, осмон руҳига қурбонлик келтиришган. Руҳнинг абадийлиги ва ўзга дунё 
мавжудлигига ишонишган. Қабиладошлари вафот этганда, марҳум билан бирга 
унинг турли нарсаларини ҳам дафн этишган
8
. Демак, илдизлари қадим 
деҳқончилик маданиятига бориб тақалувчи аждодларимизнинг бронза даврида 
янги шароитга ўтилиши, яъни жуфт оилаларнинг пайдо бўлиши, чорвачилик, 
деҳқончилик алоҳида тармоқларга ажралиши, уларнинг турмуш шароитларида, 
урф одатларида ҳам маълум анъаналарнинг мураккаблашиб боришига олиб 
келади. Буни ривожланиш деб ҳам тушинса бўлади. Уларнинг диний эътиқоди 
дафн маросимларида акс этиб, яъни дафн маросимларини ўрганиш, тадқиқ қилиш 
ва ўрганилган қабрлардаги моддий маданият намуналари юзасида чиқарилган 
7
Аванесова Н. Проявление степных традиций в сапаллинской культуре. Civilization and cultures of central asia in unity 
and diversity // Proceedings of the International Conference Samarkand, 7-8 September, 2009. –Samarkand. –Tashkent, 
2010. – P.112. 
8
Кароматов Х. Ўзбекистонда мозий эътиқодлар тарихи. – Тошкент, Жаҳон итқисодиёти ва дипломатия 
университети. 2008. – С. 27. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
76 
илмий хулосалар, айнан зардуштийлик динининг оддий кўринишдаги, илк 
илдизлари, асоси бронза даври билан боғлиқлигини кўрсатади.
Адабиётлар рўйҳати 
1.
Абдуллаев Б. Культура древнеземледельческих племен ... // Автореф. дис... 
канд.ист.наук. – Новосибирск, 1980. – С. 7.; Аскаров А., Абдуллаев Б. 
Джаркутан. ... – С. 12. 
2.
Аскаров А. Сапаллитепа. ... – С. 42. 
3.
Ионесов В.И. Становление и развитие раннеклассовых отношений // Дис... 
канд.ист.наук. – Самарканд. 1990. – С. 62. 
4.
Ионесов В.И. Становление и развитие раннеклассовых отношений // Дис... 
канд.ист.наук. – Самарканд. 1990. – С. 65.
5.
Авеста: “Видевдот” китоби. (М.Исҳоқов таржимаси) – Тошкент, 2007. – Б. 21. 
6.
Macdonell A.A. History of Sanskrit Literature. - London., 1907. – Р.8. 
7.
Аванесова Н. Проявление степных традиций в сапаллинской культуре. 
Civilization and cultures of central asia in unity and diversity // Proceedings of the 
International Conference Samarkand, 7-8 September, 2009. –Samarkand. –Tashkent, 
2010. – P.112. 
8.
Кароматов Х. Ўзбекистонда мозий эътиқодлар тарихи. – Тошкент, Жаҳон 
итқисодиёти ва дипломатия университети. 2008. – С. 27. 
9.
Икромов Н. Қадимги Бақтрия илк ҳудудий давлатчилигида кавийлар 
ҳукмронлиги //Общество и инновации. – 2021. – Т. 2. – №. 10/S. – С. 127-135. 
10.
Ikromov N. M. KAVIS'REIGN IN THE FIRST TERRITORIAL STATEHOOD OF 
ANCIENT BACTRIA //World Bulletin of Social Sciences. – 2021. – Т. 4. – №. 11. – 
С. 77-81. 
11.
Ikromov N. M. The Rule of the Ancient Bactrian Cavalry in the History of the 
Peoples of Central Asia //CENTRAL ASIAN JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES 
AND HISTORY. – 2021. – Т. 2. – №. 10. – С. 111-118. 
12.
Bakiev, Anvar, and Zubayda Yuldasheva. "THE FIFTH CIVILIZATION OF THE 
ANCIENT EAST." 
Theoretical & Applied Science
8 (2020): 39-45. 
13.
Bakiev, Anvar, and Zubayda Yuldasheva. "THE FIFTH CIVILIZATION OF THE 
ANCIENT EAST." Theoretical & Applied Science 8 (2020): 39-45. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
77 
14.
Kushakov, S., & Akhmedov, S. (2021). The Ethnic History And Composition Of 
Uzbek People: On The Example Of Two Languages, Settlement And Livestock 
Tribes. The American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research, 3(02), 
24-27. 
15.
Abdulloev, S. B. (2021). Positive Attitudes To" Dev" In Central Asian People. The 
American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(01), 275-279. 
16.
Yusupovich, K. S. (2020). The Emergence Of Religious Views Is Exemplified By 
The Southern Regions. The American Journal of Social Science and Education 
Innovations, 2(10), 143-145. 
17.
Tangrikulov, J. E., & Rakhmatov, E. T. (2020). COTTON WORK, WORK OF 
UZBEK PEOPLE FICTION: CAUSES, CONSEQUENCES, RESULTS. Theoretical 
& Applied Science, (7), 70-73. 
18.
Erkinovich T. J. The role of the press in the process of historical development of 
Uzbekistan: Classification of popular magazines and newspapers //ACADEMICIA: 
An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 5. – С. 
1982-1989. 
19.
Majitov, M. A. U. (2020). Some views of islamic religion and muslim scholars on the 
phenomenon of human personality. ACADEMICIA: An International 
Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 1541-1547. 
20.
Kushakov, S., and S. Akhmedov. "The Ethnic History And Composition Of Uzbek 
People: On The Example Of Two Languages, Settlement And Livestock Tribes." The 
American Journal of Interdisciplinary Innovations and Research 3.02 (2021): 24-27. 
21.
Kushokov, S. Y. (2021). THE ROLE OF ZOROASTRIANISM IN THE ANCIENT 
STATE OF BACTRIA. World Bulletin of Social Sciences, 4(11), 69-72. 
22.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ 
РАЗВИТИЯ ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В 
НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. Интернаука, (41-1), 12-14. 
23.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich (2021). 
FORMATION OF ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS 
THROUGH THE STUDY OF THE LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI. 
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 
339-343.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Особенности Дидактических Принципов В 
Обучении Русскому Языку.
Нигора Мухиддиновна Бахронова
преподаватель русского языка ИДУМ
городского управления народного 
Аннотация. 
В статье представлена информация об особенностях 
дидактических принципов в обучении русскому 
языку и способах их применения.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
78 
Особенности Дидактических Принципов В 
Обучении Русскому Языку.
Нигора Мухиддиновна Бахронова 
преподаватель русского языка ИДУМ-22 Бухарского 
управления народного образования 
В статье представлена информация об особенностях 
дидактических принципов в обучении русскому 
языку и способах их применения.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
79 
Дидактический принцип определяется в педагогике и методике как основное 
исходное положение процесса обучения. Это положение формулируется исходя из 
объективно существующих закономерностей, которые постоянно проявляются в 
обучении детей любому учебному предмету. Как обобщение выявленных 
закономерностей, принципы становятся руководством к действию. Чем 
объективнее прослеживаются как общедидактические, так и методические 
закономерности, тем эффективнее влияние принципов на процесс обучения. 
Не случайно методисты сравнивают принципы дидактики с фундаментом дома. 
Нечеткие, неправильные, неадекватные принципы так же опасны при 
формировании знаний, умений и навыков, как непрочный, косой фундамент при 
строительстве здания. 
Олигофренопедагогика, согласуясь с закономерностями обучения умственно 
отсталых детей, использует следующие дидактические принципы: 
воспитывающего обучения;
сознательности и активности учащихся в усвоении учебного материала;
наглядности в сочетании со словесными средствами;
доступности и прочности знаний;
научности и систематичности обучения;
дифференцированного и индивидуального подходов. 
Все принципы обучения взаимообусловлены и представляют собой определенную 
дидактическую систему. На ее основе в коррекционной школе строится 
преподавание всех учебных предметов, в том числе и русского языка. При этом 
реализация дидактических принципов на уроках русского языка осуществляется с 
учетом содержания предмета и психологических особенностей его усвоения 
умственно отсталыми школьниками. 
Организуя уроки чтения, учитель опирается на эмоциональный настрой детей для 
воспитания 
у 
них 
любви 
к 
Родине, 
честности, 
трудолюбия, 
дисциплинированности и других качеств. Принимая во внимание нарушение у 
умственно отсталых учащихся связей между предметно-образным и логическим 
мышлением, между словом и действием, учитель использует такие приемы 
работы, которые повышают воспитательное воздействие художественных 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
80 
произведений: выразительно прочитывает текст и целиком или наиболее важные 
для его понимания части, помогает детям сравнить поступки персонажей с их 
собственным поведением, по возможности перевести в реальный план описанную 
автором ситуацию. 
Беседы о природе на уроках развития устной речи, наблюдения за погодой, за 
взаимосвязью природных явлений создают условия для элементарного 
осмысления окружающего мира. 
Реализация принципа сознательности в процессе обучения русскому языку 
обеспечивается рядом условий, часть которых заложена в самой программе. Во-
первых, это отбор материала с учетом его доступности и практической значимости 
для совершенствования речевой практики школьников. Во-вторых, это 
концентрическое расположение материала, благодаря чему достигаются 
расчленение сложных связей на элементы и поэтапное усвоение каждого из 
элементов, составляющих единое целое. В-третьих, выделение подготовительного 
этапа, в течение которого устраняются некоторые недостатки речи и 
познавательной деятельности умственно отсталых детей, актуализируется и 
организуется имеющийся у них опыт. И наконец, в-четвертых, замедленный темп 
прохождения учебного материала. 
На самих уроках русского языка широко используются приемы, повышающие 
активность мыслительной деятельности школьников и уровень осознания ими 
изучаемого материала. Это — сравнение и сопоставление, объяснение и 
доказательство, анализ и синтез, классификация и аналогия. Вместе с тем быстрое 
снижение познавательных интересов и мотивационной стороны речи, характерное 
для умственно отсталых учащихся, требует использования таких приемов и видов 
работы, которые постоянно поддерживают активность детей (наглядные опоры, 
практическая и игровая деятельность, разнообразие видов упражнений и заданий к 
ним). Для обеспечения переноса полученных знаний из одних условий в другие, 
для выработки навыка самоконтроля применяются упражнения типа «Проверяем 
себя», такие приемы работы, как «сигнализация», «маленький учитель», элементы 
программированного обучения.
Фактически при обучении языку наглядные средства должны образовывать тот 
каркас, на основе которого будет формироваться языковая и речевая деятельность 
учащихся. Отсюда такое пристальное внимание к разнообразию видов 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
81 
наглядности и многоплановости их использования. На уроках русского языка 
применяются традиционные средства, такие, как натуральные предметы и 
явления, их объемные и плоскостные изображения, графическая наглядность, 
технические средства обучения. Кроме того, используется ряд специфических 
средств, которые не применяются на других уроках.
Это 
мимика, 
жест, 
драматизация, 
дикция, 
выразительность 
чтения, 
опосредованная, или языковая, наглядность. Последний вид наглядных средств 
обучения предполагает организацию наблюдений за самой речью, за ее 
образностью, за различными языковыми компонентами, начиная со звука и кончая 
сложным фразовым единством — текстом. 
Однако использовать в коррекционной школе только наглядные средства 
обучения недостаточно. Для того чтобы научить детей целенаправленно и 
планомерно рассматривать предмет или явление, обобщать выделенные признаки, 
сравнивать их с изученными ранее, с присущими другому предмету или явлению, 
необходимо постоянно сочетать наглядность со словом. 
Список использованной литературы: 
1.
Avliyakulova N. M. TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA DIDAKTIK 
PRINSIPLARDAN FOYDALANISH YO’LLARI //Academic research in 
educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. NUU Conference 1. – С. 179-181.
2.
Muzafarovaa A. N. FORMS OF PREPARATION OF FUTURE TEACHERS FOR 
VISUAL AND CREATIVE ACTIVITIES //Euro-Asia Conferences. – 2021. – С. 
119-123.

3.
Сулаймонова, Мухиба Болтаевна, et al. "ДОСТИЖЕНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ И 
НРАВСТВЕННОЙ ЗРЕЛОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ." 
European science
3 (59) (2021): 53-56. 
4.
Аминов, Акмал Шавкатович, et al. "ПРОБЛЕМЫ ОРГАНИЗАЦИИ 
САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ 
ЗАВЕДЕНИЯХ." 
European science
2 (58) (2021): 77-79. 
5.
Собирова, Ш. У., Ядгаров, Н. Д., Мамурова, Д. И., & Шукуров, А. Р. (2021). 
ОСНОВЫ, ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ. 
European science
, (2 (58)), 62-65. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
82 
6.
Мамурова Д. И. и др. УЧЕБНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТУДЕНТОВ ПО 
РЕШЕНИЮ РАЗЛИЧНЫХ ДИДАКТИЧЕСКИХ ЗАДАЧ В РАЗВИТИИ 
ПРОСТРАНСТВЕННОГО ВООБРАЖЕНИЯ СТУДЕНТОВ //European science. – 
2021. – №. 2 (58). – С. 29-31. 
7.
Бадиев, М. М., Собиров, Т. Р., Авлиякулов, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
АНАЛИЗ ОБРАТНЫХ ЗАДАЧ В НАЧЕРТАТЕЛЬНОЙ ГЕОМЕТРИИ. 
Наука и 
образование сегодня
, (5 (64)), 76-77. 
8.
Nazarova S. M., Zaripov G. T. GENERAL PHYSICAL PROPERTIES OF 
IRRIGATED GRASS SOILS OF BUKHARA OAZIS AND WAYS TO IMPROVE 
THEM //Scientific reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 3. – С. 
66-69.
9.
Djalolovich Y. N. et al. IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF FINE 
ART TEACHERS //European science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 44-46. 
10.
Авлиякулов, М. М., Собиров, Т. Р., Бадиев, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
ОБЩИЕ ЗАКОНЫ КОМПОЗИЦИИ В РЕЗЬБЕ ПО ДЕРЕВУ. 
European science

(2 (58)), 32-34. 
11.
Samadvich, A. S., Nayimovich, A. S., & Nosirovna, S. M. (2021). Technology Of 
Teaching Fine Arts And Science Classroom. 
International Journal of Progressive 
Sciences and Technologies

25
(2), 109-111. 
12.
Авлиякулова Н. М. и др. РОЛЬ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА В ПОДГОТОВКЕ 
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ К ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ //European 
science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 95-97. 
13.
Остонова, Г. Р., Ибадуллаева, Ш. И., Мусинова, А. С., & Авлиякулова, Н. М. 
(2021). ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. 
European science
, (2 
(58)), 104-106. 
14.
Sadikovna, M. A., Razzokovna, O. G., Ilhamovna, I. S., & Muzaffarovna, A. N. 
(2021). THE PLACE OF ART IN PERSONAL DEVELOPMENT. 
European 
science
, (2 (58)), 98-100. 
15.
Kadirov O. M., Kadirova N. A., Kahhorova M. METHODS OF USING FOLK 
TALES AND FOLKLORE ABOUT CRAFTS IN THE ORIENTATION OF 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
83 
YOUNG PEOPLE TO THE PROFESSION //E-Conference Globe. – 2021. – С. 74-
77. 
16.
Шомуродов, О. Н., Ширинов, А. Л., Батиров, Д. С., & Хакимова, Г. А. (2021). 
МЕТОДОЛОГИЯ 
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ 
ЦВЕТОВ 
И 
КРАСКИ 
ПРИ 
ОБРАБОТКЕ ИЗОБРАЖЕНИЙ. 
Наука и образование сегодня
, (5 (64)), 80-82. 
17.
Ботиров, Д. С., Шомуродов, О. Н., & Ширинов, А. Л. (2021). МЕТОДИКА 
ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА. 
European 
science
, (2 (58)), 101-103. 
18.
Sadikovna, M. A., Razzokovna, O. G., Ilhamovna, I. S., & Muzaffarovna, A. N. 
(2021). THE PLACE OF ART IN PERSONAL DEVELOPMENT. 
European 
science
, (2 (58)), 98-100. 
19.
Остонова, Г. Р., Ибадуллаева, Ш. И., Мусинова, А. С., & Авлиякулова, Н. М. 
(2021). ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. 
European science
, (2 
(58)), 104-106. 
20.
Ботиров, Д. С., Шомуродов, О. Н., & Ширинов, А. Л. (2021). МЕТОДИКА 
ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА. 
European 
science
, (2 (58)), 101-103. 
21.
Азимов, Б. Б., Азимова, М. Б., Тухсанова, В. Р., & Сулаймонова, М. Б. (2021). 
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ, ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ И МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ 
ПРОВЕДЕНИЯ БЕСЕД ОБ ИСКУССТВЕ. 
European science
, (2 (58)), 38-40. 
22.
MAMATOV, D. The Role of Computer Gaphics in Developing Students Space 
Imagination. 
JournalNX

6
(10), 304-309.
23.
Хакимова, Г. А., & Кадирова, Н. А. (2021). НАСКАЛЬНАЯ ЖИВОПИСЬ В 
ПРОИСХОЖДЕНИИ 
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО 
ИСКУССТВА. 
Наука 
и 
образование сегодня
, (5 (64)), 78-80. 
24.
Mamurova D. I., Ibatova N. I., Badieva D. M. THE IMPORTANCE OF USING 
THE KEYS-STADI INNOVATIVE EDUCATIONAL TECHNOLOGY METHOD 
IN TRAINING THE IMAGE MODULE OF GEOMETRIC SHAPES //Scientific 
reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 1. – С. 335-338. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
84 
25.
Тухсанова В. Р., Бакаев Ш. Ш. ИКУССТВО ЗОЛОТОГО ШИТЬЯ ГОРОДА 
БУХАРЫ //Academy. – 2020. – №. 11 (62).
26.
Абдуллаев, Сухроб Сайфуллаевич, et al. "ОРНАМЕНТАЛЬНАЯ СИМВОЛИКА 
В 
НАРОДНОМ 
ДЕКОРАТИВНО-ПРИКЛАДНОМ 
ИСКУССТВЕ 
БУХАРЫ." 
European science
2 (58) (2021): 17-19.
27.
Xudoykulovich, Mardov Sanjar. "THE STATUS OF TEACHING THE SUBJECT" 
CONSTRUCTION 
DRAWING" 
IN 
HIGHER 
EDUCATION 
INSTITUTIONS." 
Archive of Conferences
. 2021.
28.
Tokhirovich, Z. G. (2021). Technology of preparation of composition from spinach 
pumpkin. 
Middle European Scientific Bulletin

12
, 424-429.
29.
Зарипов, Гулмурот Тохирович. "Особенности технологии приготовления 
концентратов на основе овощных экстрактов." 
Science and Education
2.11 
(2021): 278-284.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Boshlangich Sinf O’quvchilarining Ijodiy 
Faoliyatini Shakllantirish Yo`Llari
Uralova Muhabbat Sanjar qizi
Shaxnoza, Xurramov Rustam Sayfiddinovich
TerDu Boshlang`ich ta`lim kafedrasi 
Annotatsiya. 
Maqola aynan boshlang`ich sinf o`quvchilarning 
texnologiya darslarida ijodiy faoliyatini shakllantirishda 
o`qitishning usul va vositalarni to`g`ri tanlash haqida. 
Tanlangan usul va vositalar o`z samarini 
Boshlang`ich 
sinf 
texnologiya 
darslarida
foydalaniladigan vositalar haqidadir.
Kalit so`zlar:
vosita, usul, ijodiy faoliyat, malaka, 
ko`nikma
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
85 
Boshlangich Sinf O’quvchilarining Ijodiy 
Faoliyatini Shakllantirish Yo`Llari
Uralova Muhabbat Sanjar qizi, Donayeva 
Xurramov Rustam Sayfiddinovich
ta`lim kafedrasi O`qituvchilari 
Maqola aynan boshlang`ich sinf o`quvchilarning 
texnologiya darslarida ijodiy faoliyatini shakllantirishda 
o`qitishning usul va vositalarni to`g`ri tanlash haqida. 
Tanlangan usul va vositalar o`z samarini berishi. 
Boshlang`ich 
sinf 
texnologiya 
darslarida 
foydalaniladigan vositalar haqidadir. 
vosita, usul, ijodiy faoliyat, malaka, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
86 
O’qituvchi o’z tajribasida o’qitishning xilma-xil usullaridan foydalanishi mumkin. O’qituvchining 
intilishi, hatti-harakati darsda o’quvchilarning diqqat-e`tiborlari susaymasligiga, fikrlarning jamlangan 
bo’lishiga, ularning chambarchasliklariga yo’llangan bo’lishi kerak. O’qituvchi darsning har bir 
daqiqasini qadrlab, o’quvchilarni ham shunga o’rgatish kerak [1-9]. Har bir o’qituvchiga o’z uslubi, o’z 
usulining o’ziga xosligigi ega bo’lish huquqi berilgan. Biroq shuni aytish mumkinki, bularning 
barchasiga mustahkam bilim, bir qarashda hammaga ravshan bo’lgan haqiqatlarni egallab 
olganlaridagina erishish mumkin. O’z faoliyatini o’qituvchilik mehnatiga baxsh etmoqchi bo’lgan 
o’qituvchilar mana shu hammaga ma`lum haqiqatni o’zlashtirishdan boshlashlari kerak. Ular darslarda 
suhbat, gapirib berish, amaliy mashg’ulotlar kabilardan foydalanib o’zlashtirganini tekshirish, yangi 
mavzuni tushuntirish va o’tilganini mustahkamlashni eng boshidan o’rganishlari lozim.[1.63] 
Faqat barchaga ma`lum haqiqatlar o’zlashtirgandan keyingina va sinfning imkoniyatlarini nazarda 
tutib, yangisini qo’llash mumkin. Ilmiy-texnik tafakkurning borgan sari yoshlarning fan-texnikaning 
jo’shqin rivojlanishida faol ishtirok etishlari faqat ta`lim mazmunini emas, balki o’qitish jarayoning 
usuli va tashkil etilishini, o’qitishga qiziqishini, ijodiy qobiliyatini, egallagan bilimlarini amalda qo’llay 
bilishni rivojlantirish maqsadlarida yanada takomillashtirishni ham talab qiladi [10-15]. Bu esa maktab 
zimmasiga yoshlarda ijodga ehtiyoj uyg’otish, ijodiy qobiliyatlar, har qanday faoliyatga ijodiy 
yondashish asoslarini tarkib toptirishga, ijodiy masalalarni mustaqil hal etishga o’rgatish vazifasini 
yuklaydi.Texnologiya ta`limiga o’rgatishning ahamiyati mehnat malakalarini egallash imkoniyatini 
berish bilan cheklanmaydi, balki bu malakalar hamma uchun kerakligini e`tirof qilish kerak.[7.341]
Ko’pgina ilmiy kengashlar, agarda ularda qatnashgan kishilar turmush ishlarini bajarishni: ovqat 
pishirish, kiyim yamash, ozodalikni saqlash va shu kabilarni bilmaganlarida shunchalik muvaffaqiyatga 
erishmagan bo’lardilar. Texnologiya ta`limiga o’rgatishda ham zamonaviy pedagogika ishlarini to’g’ri 
tashkil etish va uning usullariga qo’yadigan umumiy talablariga muvofiq tarzda amalga oshirish kerak. 
O’qitish metodlari – bu o’qituvchi va o’quvchilarning usullari bo’lib, bular yordamida o’qituvchi 
o’quvchilarni bilim, ko’nikma va malakalarini egallashlariga erishiladi.[5.112-b] 
Texnologiya ta`limi bilimlarini egallash, o’zlashtirish, amalda qo’llash va o’quvchilarni rivojlantirish 
faol jarayonining muvaffaqiyati asosan o’qituvchining bilimi hamda ishga ijodiy yondashishiga 
bog’liq. Texnologiya ta`limini amaliy mexnat faoliyati bilan birlashtirish va o`quvchilarning ilmiy 
bilimlarini chuqur o`zlashtirishini ta`minlashda ta`limning turli usullaridan foydalaniladi. Nazariy 
materialni tushuntirish chog`ida o`qituvchi o`quvchilarning bilimlari va tajribasiga suyanadi. 
O`quvchilar tomonidan bajariladigan barcha mehnatga oid xarakatlar nazariy bilimlarni bilishga 
tayanadi Ko`r-ko`rona taxminiy yo`l bilan egallangan ko`nikma va malaka tor ma`noda bo`lib, puxta 
bo`la olmaydi. Amaliy topshiriqlarni tanlash mehnat tayyorgarligini nazariy va amaliy saviyasini 
ko`tarish vazifalariga bo`ysundirilishi kerak. O`quvchilarga berilgan topshiriklar ularni ijodiy 
izlantirish, ta`lim olish va adabiyotlar bilan ishlash malakasini shakllantirishi lozim. 
Boshlang`ich sinflarda ish materiallarining mazmuni, hajmi va usullari o`quvchilarning tayyorgarlik 
bosqichiga mos kelishi zarur [16-25]. O`quv materiallarini o`quvchilarga yetkazib berishda faqat 
soddalashtirish yo`li bilan borish maqsadga muvofiq bo`lmaydi. Bunday yo`l bilan borish 
o`quvchilarning aqliy rivojlanishi ta`minlay olmaydi. Har bir mavzuni o`rganishda soddadan 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
87 
murakkabga qarab borish maqsadga muvofiqdir. Ko’pgina o’qituvchilar o’qitishning turli metod va 
usullarini qo’llab shunungdek, sinfdan tashqari ishlarni qiziqarli tashkil etib, yaxshi o’zlashtirish 
natijalariga erishmoqdalar va bilimga muhabbat hamda qiziqishlarini sindirmoqdalar. Bunday 
o’qituvchilar qo’l mehnatini o’rgatishda o’quvchilarga turmush sohasidagi bilim va ko’nikmalarni 
singdirish bilan birga, ularda ijodiy qobiliyatlarni va bilishga qiziqishini, mustaqil faollikni o’stirishga 
yordam bermoqdalar. O’qitish usullari bilimlarni shunday darajada egallanishiga xizmat qilishi kerakki, 
unda o’quvchilar chizmani o’qituvchi chizgan o’lchamlar asosida emas, balki buyumni istalgan 
o’lchami bo’yicha chizib, egallagan bilimlarini amalda qo’llay olsinlar. Qo’l mehnatiga o’rgatishda 
qo’llaniladigan asosiy usullar tizimi quydagichadir: 
1.
Og’zaki bayon qilish. 
2.
Tushuntirish va hikoya qilish. 
3.
Suhbat. 
4.
Mashqlar. 
5.
Amaliy ishlar. 
Texnologiya ta`limi jarayonida o’quvchilarni texnologiya ta`limi va tarbiyasiga tayyorlashda mana shu 
usullardan samarali foydalanilsa o’qituvchi o’quvchilarning texnologiya ta`limi va tarbiyasining 
malaka va ko’nikmalarini egallashlariga va mehnatga tayyorlash to’g’ri tarbiyalansa, haqiqiy 
mehnatkash uchun zarur bo’lgan sifatlar shakllanadi [26-37]. Texnologiya darslarini rejalashtirishda 
maxalliy ob-havo sharoitlarni, xususan o`simliklarni o`sish va rivojlanish muddatlarini e`tiborga olgan 
holda qishloq xo`jalik mehnati bo`yicha bahorgi, yozgi, kuzgi mashg`ulotlar o’tkazishning optimal 
vaqtini aniqlash, sinfda va maktab yer uchastkasida o’tkazilgan mashg`ulotlarni navbatlashtirish 
rejasini xisobga olish zarur. Tabiiy sharoitga qarab, o’simliklar o’stirish mavzusini istagan boshqa 
mavzu bilan, shu jumladan qog’oz va karton bilan navbatlashtirish mumkin. Ma`lumki, bir mavzular 
bolalarning texnik konstruktorlik qobiliyatlarini o’stirish maqsadidangina emas, balki matematika 
tabiatni o’rganish, ona tili va boshqa darslarda qo’llaniladigan ko’rsatma qurollarni tayyorlash 
maqsadida o’tiladi. [3.23] 
Masalan qo’shish va ayirishni o’rgatish uchun bolalarga didaktik bilimlar kerak. Ulardan ba’zilarini 
xususan sanoq materiallarini texnologiya darslarida bilib olishi mumkin. Bundan qog`oz va karton 
bilan ishlash, texnik modellashtirish ishlarini, boshqalar bilan navbatlashtirish zarur, degan xulosa 
chiqadi.[6.13] 
Ekskursiya o’tkazishni o’rganilayotgan materialga muvofiq qo’yilgan materialni ko’zlab rejalashtirish 
kerak. O’qituvchi texnologiya darslarini rejalashtirishda ham o’z xususiyatlariga ko’ra boshqa 
sinflardagi kabi bo’ladi. O’qituvchi avval qog’oz mato bilan ishlash darslirini, o’tib bo’lib, keyin har-
xil materiallar bilan ishlanadigan darslarni, shuningdek dastlab texnik mehnat bo’limiga, keyin esa 
qishloq xo`jalik mehnati bo’limiga oid darslarni o’tmaydi. O’qituvchi har chorak davomida mavsumiy 
sharoitlarni va bolalar jamoasining o’quv, ijtimoyi va madaniy hayoti ehtiyojlarni hisobga olib, har-xil 
materiallardan buyumlar yasash, texnik modellashtirish, texnika va qishloq xo`jalik mehnati darslarini 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
88 
almashtirib o’tadi. 
Yasalgan buyumlar soni emas, ularning yasash jarayonida, o’simliklarni parvarishlash va tajriba 
ishlarida o’quvchilar egallagan bilim va malakalar muhimdir. Shuning uchun o’qituvchi sinf jurnalida 
avval darsda bolalarga berilgan bilim va malakalarning qisqacha mazmunini, keyin yasaladigan buyum 
yoki bajariladigan amaliy ishni ko’rsatish lozim. O’qituvchi u yoki bu chorakda o’tiladigan texnologiya 
darsida ishlanadigan, har qaysi sinf dasturida tavsiya etilgan buyumlarni turmushdagi ahamiyatiga 
qarab tanlashi foydalidir. [4.576] 
Buning uchun bolalar jamoasining va ayrim bolalarning hayotiy ehtiyojlarini qondirgan buyum yoki 
buyumlar gruppasini tanlash ma’qul.Bolalar bog`chasini otalikka olishni yo`lga qo`yishda har-xil 
yoshdagi bolalar o’rtasida do`stlikni mustahkamlash, kattalarni kichik yoshdagilar haqida g`amxo`rlik 
qilishgina emas, balki mehnat ta’limi darslarida olingan bilimlarni kichkintoylar uchun turli xil 
sovg`alar tayyorlash jarayonida mustahkamlash imkoniyatidan tayyorlash ko’zda tutiladi.Boshlang’ich 
sinflarda texnik ijodkorlik darslarining texnalogik xususiyatlarni, qog`oz va karton bilan ishlash hamda 
gazlama va tolali materiallar bilan ishlash darslaridan farq qiladi. Chunki, qog`oz, karton va gazlama 
hamda tolali materiallar tayyor maxsulot bo`lib, ulardan turli o`yinchoqlar yasaladi. Ularning 
chiqindilaridan ham tejamkorlik bilan foydalanish kerak [38-51]. Boshlang’ich sinflarda texnik 
ijodkorlik esa, eng avval qaysi narsadan nimalar yasash mumkinligini avvaldan rejalab, ancha izlab, 
tabiat qo’ynidan axtarib topib, reja asosida turli o`yinchoqlar, ertaklar asosida ko`rsatmali, ko`rgazmali 
ko’rinishga boy persanajlar, qofiyalari turli rangli manzaralar yasaladi. 
Texnologiya dasrlarida turli tabiiy materiallar-daraxt novdalari, qamish, poxol, g`o`za chanoqlari, 
yong`oq, qum, loyning ishlatilishi hamda plastik massalar: plastilin, rezina, salafan, poletilin lentalar, 
gugurt qutilari, g`altak, iplar, turli chigitlar, tuxum po`chog`i, pista po`chog`i., danak po`chog`i, 
bo`shagan plastmassa idishlar ishlatiladi ana shunday tashlab yuborishi mumkin bo`lgan narsalar 
yasalishi, ular tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko`rsatadi.[5. 296-b] 
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, o`quvchilarning texnologiya darslarida ijodiy faoliyatini 
shakllantirish uchun foydalaniladigan usul va vositalarni to`g`ri tanlash o`qituvchining eng katta 
vazifalardan biri hisoblanadi chunki, o`qitishning keyingi bosqichlarida aynan tanlangan usul va 
vositalarning natijalari o`quvchining kelajagida o`z mevasini bermog`i kerak. 
Foydalanilgan adbiyotlar ro`yxati: 
1.
V. Pereverten. “O’quvchilarda ijodkorlikni shakillantirish” T. “O’qituvchi”. 1990 y. 
2.
Karimov I. I. Mehnat ta’limi darslarining samaradorligini oshirish. Qo’qon.: 1995 – y 
3.
Sayidaxmedov N. S. Pedagogika amaliyotida yangi texnologiyalarni qo’llash namunalari. – T.: 
«Yangi asr avlod», 2001 – y 
4.
Uralova M.S. “Methods and tools For making Student`s Creative Activity In Elementary 
technology Classes” // The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(11), 
575-578-b. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
89 
5.
Kadirova.D “ GROWNTH RHYTHM OF INTRASPECIFIC FORM OF WHEAT” Web of 
Scientist: International Scientific Research Journal, 2 (11), 294-299-b. 
6.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ РАЗВИТИЯ 
ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. 
Интернаука, (41-1), 12-14. 
7.
Zokirov J.G` & Xurramov R. S “ FORMATION OF ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG 
STUDENTS THROUGH THE STUDY OF THE LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI” 
Oriental renaissance Innovation, educational, natural and social sciences. 1 (10) 339-343.
8.
Норбошева, М. О. (2019). Ота-онанинг педагогик-психологик саводхонлигининг болани 
мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного образования 
в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: гипотезы, проблемы, 
результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте проблемы 
обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое образование и наука
, (1), 137-
141. 
11.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean neologisms. 
Social Sciences, 
Humanities and Education Journal (SHE Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
SHAKESPEAREAN 
NEOLOGISMS 
AND 
THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, D. (2021). Pragmatic failure in the heterogeneous communication. 
Журнал 
иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE 
SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL 
EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and 
Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи мировой 
культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на узбекский 
язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА ОСНОВЕ 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
90 
МОБИЛЬНЫХ 
ТЕХНОЛОГИЙ 
ДЛЯ 
ИЗЛОЖЕНИЯ 
НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ 
МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические изменения 
климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии экватором и 
тессироном на клиническую симптоматику и функциональное состояние эндотелия сосудов 
у больных неспецифическим аорто-артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука сегодня: 
проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in Production. 
European 
Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. (2020). 
Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых бляшек) тонкой кишки 
в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 (66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. (2015). 
ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ И СЕЛЬСКОЙ 
МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные проблемы медицины в России и за 
рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). E-commerce-in 
the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of Advanced Science and 
Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). АНАЛИЗ 
СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. In 
Актуальные 
вопросы совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 
120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). ПЛАНИРОВАНИЕ И 
ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования бухгалтерского учета и налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ 
ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
91 
организациях
(pp. 249-256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. (2014). 
ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО КОНТРОЛЯ В ХОДЕ 
АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования системы учета, анализа и аудита в 
организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное регулирование 
деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства Узбекистана. 
Проблемы 
науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА В УЗБЕКИСТАНЕ. In 
ЭКОНОМИКА И УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ ПРОБЛЕМЫ И ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity of preventive 
maintenance of rail service car taking into account operational technology. 
European science 
review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). Methodological 
aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical equipments using methods of 
spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model of Oscillations 
of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal «Transport Problems

12
(1), 93-
103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных колебаний 
главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего поглощающего аппарата в 
автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of oscillations of 
bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of oscillations of the main 
frame and running gear of rail service cars. 
Transport Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic characteristics 
of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-966.-Tashkent:" Fan va 
tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled rolling stock based 
on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the Main Bearing 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
92 
Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций народных игр (на 
материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral dissertation, автореф. дис.… канд. психол. 
наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, 
Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology
, (2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ В ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy of parents in 
preparing 
children 
for 
school 
education. 
ACADEMICIA: 
AN 
INTERNATIONAL 
MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ мутафаккирларининг 
психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное образование (Узбекистан)
, (10). 
51.
Норбошева, М. А. (2020). ОИЛАДА МАЪНАВИЙ ТАРБИЯНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА 
МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва психологияда инновациялар

8
(3). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
BoshlangʻIch Sinf OʻQish Darslari 
Samaradorligini Oshirishda Qo
Interfaol Metodlar
Zokirov Javohir G`aybullo o`g`li
Sayfiddinovich
Termiz davlat universiteti Boshlang`ich ta`lim kafedrasi 
o`qituvchisi. 
Annotatsiya. 
Bugungi kun boshlangʻich sinf oʻqish darslari 
samaradorligini oshirishda qo
metodlar, oʻqituvchidan ilgʻor pedagogik va yangi 
axborotlar texnologiyalaridan oʻquv 
doir fikrlarimizni bayon etamiz. 
Kalit so`zlar:
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi, dars, 
pedagogika, ta’lim, interfaollik, interfaol, ta’lim metodi, 
metodika, metod, darsning mazmuni, ijodkorlik.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
93 
ʻIch Sinf OʻQish Darslari 
Samaradorligini Oshirishda QoʻLlaniladigan 
Interfaol Metodlar
Zokirov Javohir G`aybullo o`g`li, Xurramov Rustam 
universiteti Boshlang`ich ta`lim kafedrasi 
ʻich sinf oʻqish darslari 
samaradorligini oshirishda qoʻllaniladigan interfaol 
ʻqituvchidan ilgʻor pedagogik va yangi 
ʻquv jarayonida yoʻllariga 
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi, dars, 
pedagogika, ta’lim, interfaollik, interfaol, ta’lim metodi, 
metodika, metod, darsning mazmuni, ijodkorlik.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
94 
Oʻquvchi matnni toʻgʻri, tez, tushunib oʻqish, mazmunini oʻzlashtirish bilan ilk bor 
oʻqish darslarida yuzlashadi. Oʻqish darslari orqali oʻquvchilarning Davlat ta'lim 
standard (DTS) talablari boʻyicha oʻzlashtirishlari koʻzda tutilgan oʻquv-biluv 
koʻnikma-malakalari hamda bilimlarni egallashlanga yoʻl ochiladi. Oʻqish darslarida 
insonning, avvalo, oʻzligini, qolaversa olamni anglashga boʻlgan intilishlariga turtki 
beriladi. Shu maqsadda “Oʻqish kitobi” darsliklariga ona tabiat, atrofimizni oʻrab turgan 
olam, Vatanimiz tarixi va bugungi qiyofasi, kattalar va bolalar hayoti, mehnatsevarlik, 
istiqlol va milliy-ma'naviy qadriyatlar, xalqlar doʻstligi va tinchlik kabi turli mavzular 
boʻyicha atroflicha tushunchalar berishga moʻljallangan badiiy, axloqiy-ta'limiy, ilmiy-
ommabop asarlar kiritiladi. 
Pedagogik texnologiya – bu butun oʻqitish va bilimlarni oʻzlashtirish jarayonining oʻz 
oldiga ta’lim shakllarini samaradorligini oshirish vazifasini qoʻyuvchi texnik hamda 
shaxs resurslari va ularning aloqasini hisobga olib yaratish, qoʻllash va belgilashning 
tizimli metodidir[1]. Zamonaviy bilimlar sari keng yoʻl ochish ta’limni 
takomillashtirishda pedagogik texnologiyalardan unumli foydalanish bugungi kunning 
eng asosiy talablaridan biridir. Mustaqil Oʻzbekistonimizda uzluksiz ta’lim tizimini isloh 
qilishni yangi Davlat ta’lim standartlari asosida tashkil etishga qaratilgan. Hozirgi kunda 
oʻqituvchi faoliyatiga, uning pedagogik mahoratiga alohida e’tibor berilmoqda. Ta’lim 
jarayonida faoliyat koʻrsatayotgan oʻqituvchilarning pedagogik fikrlashida oʻrin ola 
boshlagan pedagogik texnologiyani dars jaaryonida qoʻllashga oid tavsiyalar 
oʻqituvchilar uchun juda zarur.
Interfaol usullarni qoʻllash boʻyicha umumiy metodik tavsiyalar: 
1. Ishlash uchun joyni tayyorlash. Sinfni shunday tayyorlash kerakki, bunda 
ishtirokchilar kichik yoki katta guruhlarda ishlash uchun qulay joylashishlari zarur. 
2. Jarayon va reglamentga jiddiy munosabatda boʻlish. Barcha tinglovchilar har bir 
nuqtayi nazarga sabrli boʻlib, soʻz erkinligini hurmat qilishlari kerak. 
3. Tinglovchilarning guruhlarga boʻlinishiga jiddiy e’tibor berish. 
4. Tinglovchilarning hammasi u yoki bu darajada ishga jalb qilingan boʻlishi kerak. 
5. Tinglovchilarning mashgʻulotga ruhiy tayyorgarligiga koʻmaklashish. 
6. Interfaol usullar asosida mashgʻulotlar oʻtkazilganda guruhda ta’lim oluvchilar soni 
koʻp boʻlmasligi kerak. 4-6 kishidan iborat boʻlgan kichik guruhlarda samarali ish olib 
borish mumkin[2]. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
95 
Boshlangʻich sinflarning oʻqish darslari oʻz mohiyati, maqsad va vazifalariga koʻra 
ta'lim tizimida alohida oʻrin tutadi [4-12]. Negaki uning zaminida savodxonlik va 
axloqiy-ta'limiy tarbiya asoslari turadi. Shuning uchun ham boshqa fanlar ta'limini 
oʻqish ta'limisiz tasavvur qilib boʻlmaydi. 
Bugungi kunda ta’lim jarayonida oʻqitishning eng samarali va zamonaviy metodlaridan 
keng 
foydalanilmoqda. 
Bunday 
metodlarni 
qoʻllash 
hamda 
zamonaviy 
texnologiyalardan foydalanish orqali oʻquvchilarning bilim salohiyati oʻsib bormoqda. 
«Aqliy hujum» metodi - 
Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan 
muammolarni hal etishda keng qoʻllaniladigan metod sanalib, u mashgʻulot 
ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish, shuningdek, 
oʻz tasavvurlari va gʻoyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma’lum koʻnikma hamda 
malakalarni xosil qilishga ragʻbatlantiradi. Ushbu metod yordamida tashkil etilgan 
mashgʻulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan bir necha original yechimlarni 
topish imkoniyati tugʻiladi. «Aqliy hujum» metodi tanlab olingan mavzular doirasida 
ma’lum qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda ularga muqobil boʻlgan gʻoyalarni tanlash 
uchun sharoit yaratadi. 
Mashgʻulotlar jarayonida «Aqliy hujum» metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga 
amal qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar:
1. Mashgʻulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga undash, ular 
tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish. 
2. Har bir oʻquvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki gʻoyalar miqdori ragʻbatlantirilib 
boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab olishga imkon 
beradi. Bundan tashqari fikrlarning ragʻbatlantirilishi navbatdagi yangi fikr yoki 
gʻoyalarning tugʻilishiga olib keladi.
3. Har bir oʻquvchi oʻzining shaxsiy fikri yoki gʻoyalariga asoslanishi hamda ularni 
oʻzgartirishi mumkin. Avval bildirilgan fikrlarni umumlashtirish, turkumlashtirish yoki 
ularni oʻzgartirish ilmiy asoslangan fikrlarning shakllanishiga zamin hozirlaydi. 
4. Mashgʻulotlar jarayonida oʻquvchilarning har qanday faoliyatlarini standart talablar 
asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni baholashga yoʻl 
qoʻymaydi. Agarda ularning fikrlari baholanib, boriladigan boʻlsa, oʻquvchilar oʻz 
diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya qilishga qaratadilar, oqibatda ular yangi fikrlarni 
ilgari surmaydilar [13-25]. Mazkur metodni qoʻllashdan asosiy maqsad ta’lim 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
96 
oluvchilarni muammo xususida keng va chuqur fikr yuritishga ragʻbatlantirish ekanligini 
etibordan chetda qoldirmagan holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har 
qanday usulidan voz kechish maqsadga muvofiqdir[3].
«Baliq skeleti»
metodi 

Grafik organayzer talabalarda mavzu yuzasidan muayyan 
masala mohiyatini tasvirlash va yechish qobiliyatini shakllantiradi. Uni qoʻllashda 
oʻquvchilarda mantiqiy fikrlash, mavzu mohiyatini yorituvchi tayanch tushuncha, 
ma‘lumotlarni muayyan tizimga keltirish, ularni tahlil qilish koʻnikmalari rivojlanadi. 
2.1.1. rasm. “Baliq skeleti” metodi chizmasi 
1. Oʻqituvchi talabalarni grafik organayzerni qoʻllash sharti bilan tanishtiradi; 
2. Talabalar kichik guruhlarga biriktiriladi; 
3. Guruhlar topshiriqlarni bajaradi; 
4. Guruhlar oʻz yechimlarini jamoaga taqdim etadi; 
5. Jamoa guruhlarning yechimlari yuzasidan muhokama 
uyushtiradi. 
Ta’rifi
: muammoni qoʻyish va hal qilishning mazkur modeli bir qator muammolarni 
ta’riflash va yechib koʻrishga imkon beradi.
Strategiya: 
1.
Bir varaq oq qogʻozda baliq skeleti chiziladi (boshi, kemirchagi, qovurgʻalari). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
97 
2.
Yuqoridagi «suyagiga» muammo ifodalanishi, pastidagiga esa - ushbu muammo 
mavjudligini (yoki uni hal qilish yoʻlllari, oʻqituvchi oʻz oldiga qoʻygan maqsadga 
qarab) isbotlovchi faktlar yozib qoʻyiladi.
3.
Toʻldirilgan sxemaning taqdimoti. 
Foydalanish doiralari
: tabiiy va aniq fanlarda, muammoli ta’lim berish uslubidan 
foydalanganda.
Afzalliklari: u
shbu sxema muammolarning oʻzaro bogʻliqligi, ularning kompleks 
xususiyatlarini aks ettiradi.
Qiyinchiliklar:
muammolarni ifodalashda qiyinchiliklarga duch kelish mumkin. 
Boshlangʻich sinf oʻqish kitobidagi qahramonlarga oid tuzilgan baliq skeleti metodi. 
“Venn diagrammasi” metodi

bu metod grafik tasvir orqali oʻqitishni tashkil etish 
shakli boʻlib, u ikkita oʻzaro kesishgan aylana tasviri orqali ifodalanadi. Mazkur metod 
turli tushunchalar, asoslar, tasavurlarning analiz va sintezini ikki aspekt orqali koʻrib 
chiqish, ularning umumiy va farqlovchi jihatlarini aniqlash, taqqoslash imkonini 
beradi[4]. 
2.1.2. rasm. “Venn diagrammasi” metodi chizmasi 
Foydalanish doiralari
Tabiiy va aniq fanlarni oʻqitishda savollarni ma’lum oʻquv mavzusiga va har qanday 
yoshdagi oʻquvchilar guruhlariga moslashtirishda ham individual, ham guruh boʻlib 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
98 
ishlash uchun qoʻllaniladi [26-36]. 
Afzalliklari
Tanqidiy fikrlash koʻnikmalarini rivojlantiradi, predmetlar, hodisalar va shu kabilarning 
ham farqi, ham oʻxshash jihatlarini aniqlashga yordam beradi.
Qiyinchiliklar 
Aniqlanmagan. 
Metodni amalga oshirish bosqichlari: 
1-bosqich. 
Oʻquvchilar ikki guruhga boʻlinadi va har bir guruhga bittadan ob’ekt 
(tushuncha yoki predmet) beriladi. 
2-bosqich
. Doskaga ikkita kesishuvchi aylanalar chiziladi va guruhlarga boʻlib beriladi. 
3-bosqich
. Guruhlar oʻz ob’ektlari xususiyatlarini oʻz aylanalari ichiga navbatma-navbat 
yozishadi. 
4-bosqich. 
Xususiyatlar yozib boʻlingandan soʻng, bu ikki ob’ektning umumiy 
xususiyatlari bor yoki yoʻqligi aniqlanadi. Aylanalardagi umumiy xususiyatlar haqidagi 
yozuvlar oʻchiriladi va ular umumiy soha ichiga bitta qilib yoziladi. 
5-bosqich.
Oʻquvchilar ikki ob’ektni taqqoslash natijasida hosil boʻlgan Venn 
diagrammasini tahlil qiladilar. Bu ob’ektlarning umumiy va farqli tomonlariga yana bir 
bor e’tibor qaratiladi. 
“Klaster”
metodi
-
“Klaster” soʻzi lotincha «gʻuncha, bogʻlam» manosini anglatadi. U 
mavjud bilimlami ifodalash, muayyan mavzu boʻyicha oʻylash jarayonida yangicha 
fikrlar uygʻotadi. Klaster tarkibiga kiritilgan asosiy tushuncha, gʻoyalar oʻrtasidagi 
muhim boʻlgan bogʻlanishlami aniqlash, keng koʻlamli fikr yuritishni rivojlantiradi. 
“Atrof’ga turlicha nazar solishga oʻrgatadi[5]. 
Klaster tuzishni mavzuni mukammal oʻrganmasdan turib qoʻllagan ma’qul. Klaster 
muhokama qilinayotgan tushuncha, mavzuga soʻz yoki jumlaga taalluqli sifatlar malum 
yoʻnalishi boʻyicha guruhlanadi. 
Klaster tuzish ketmaketligi: 
Sinf doskasi yoki qogʻoz varagʻiga muhokama qilinadigan mavzudagi asosiy tushuncha, 
“kalit” soʻz yoki gap yozing. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
99 
Sizni fikringizcha shu mavzuga, tushuncha, “kalit” soʻzga tegishli boʻlgan soʻzlar yoki 
gaplami yozing. Yozilgan tushuncha, gʻoyalar oʻrtasida birbiriga mos bogʻlanishni 
oʻmating. 
Imkoningiz boricha turli variant, gʻoya, fikrlami koʻproq yozishga harakat qiling. 
Eslaganingizning barchasini yozing. 
F.S.M.U.
metodi
-
bu metod mashgʻulotda oʻrganilayotgan mavzuning muhokamasi 
jarayonida unga doir masalalar boʻyicha talabalar oʻz fikrlarini bayon qilishlari, shu 
fikrlarni asoslovchi sabablarni koʻrsatishlari, ularni tasdiklovchi misolllarni keltirishlari 
va pirovardida umumlashtiruvchi xulosalar chiqarishlarini oʻrgatish va mashq qildirish 
metodidir [37-45]. 
Bu metod talabalarni erkin fikrlashga, oʻz fikrini himoya qilishga va boshqalarga oʻz 
fikrini oʻtkazishga, ochiq holda bahslashishga, bahs-munozara madaniyatiga, shu bilan 
bir qatorda, talabalar tomonidan oʻquv jarayonida egallangan bilimlarni tahlil etishga va 
oʻzlashtirish darajasini aniqlashga, baholashga oʻrgatadi. FSMU metodining umumiy 
sxemasi: 
F – fikringizni bayon eting; 
S – fikringizni asoslovchi sabab koʻrsating; 
M – koʻrsatgan sababingizni tasdiqlovchi misol keltiring; 
U – fikringizni umumlashtiring. 
Oʻqituvchi quyidagiga oʻxshagan vazifalar yozilgan tarqatma materiallarni oldindan 
tayyorlab, mashgʻulot vaqtida kichik guruhlarga yoki alohida talabalarga tarqatadi[6]. 
Tarixiy asarlarini oʻrganishda boshlangʻich sinf oʻquvchilarining hususiyatlarini hisobga 
olib, ularning oʻy fikrlari, xotirasi, bilish qobilyati, sezgi a’zolarining rivojlanib 
borishini va oʻqitiladigan materiallarning murakkablik darajasini hisobga olgan holda 
sinflarga toʻgʻri taqsimlab chiqish zarur [46-50]. Oʻqish darslarida tarixiy mavzularni 
oʻrgatishda interfaol metodlardan foydalanib oʻquvchilarning ta’limga boʻlgan 
qiziqishlari ortadi, dunyoqarashi kengayadi. 
Maktab oʻquvchilariga beriladigan bilim oʻquvchining bevosita ishtiroki, turli xil 
tassurotlari hamda ruhiy kechinmalari asosida oʻzlashtirib olinsa uzoq vaqt esda saqlanib 
qoladi. Shunga binoan Tarixiy mavzularini oʻrganishda oʻquvchi faoliyati bilan bogʻliq 
boʻlgan metodlardan samarali foydalanish bilan birga oʻqituvchining har bir 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
100 
oʻqitilayotgan mavzuning hususiyatidan kelib chiqqan holda oʻquvchi faoliyatiga 
rahbarlik qilib borishi zarur boʻlib qolganida yordam berib turishi zarur. 
Foydalanilgan adabiyotlar. 
1.
Azizxodjaeva N.N. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. (O`quv 
qo`llanma) – T.: Moliya, 2003. 23-bet 
2.
Abdullayeva Sh. “Yangi pedagogik texnologiyalar” ma’ruzalar matni Toshkent. 
2009. 
3.
Roʻziyeva D., Usmonboyeva M., Holiqova Z. Interfaol metodlar: mohiyati va 
qoʻllanilishi.–T:TDPU. 2013,114- b. 
4.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich (2021). 
FORMATION OF ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS 
THROUGH THE STUDY OF THE LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI. 
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 
339-343. 
5.
Ug'li, Zokirov J. G. va Yoqubov S. Muqimovich. "Boshlang'ich sinf o'qish darslarida 
tarixiy mavzularni o'qitishda interfaol usullardan foydalanish."
JournalNX
, 2020, pp. 
326-329. 
6.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ 
РАЗВИТИЯ ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В 
НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. Интернаука, (41-1), 12-14.
7.
Норбошева, 
М. 
А. 
(2020). 
ОИЛАДА 
МАЪНАВИЙ 
ТАРБИЯНИ 
ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва 
психологияда инновациялар

8
(3). 
8.
Норбошева, 
М. 
О. 
(2019). 
Ота-онанинг 
педагогик-психологик 
саводхонлигининг болани мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного 
образования в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: 
гипотезы, проблемы, результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте 
проблемы обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
101 
образование и наука
, (1), 137-141. 
11.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean 
neologisms. 
Social Sciences, Humanities and Education Journal (SHE 
Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, D. (2021). SHAKESPEAREAN NEOLOGISMS AND THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). 
IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE 
BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF 
ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи 
мировой культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на 
узбекский язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА 
ОСНОВЕ МОБИЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ИЗЛОЖЕНИЯ НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические 
изменения климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические 
науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
102 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии 
экватором и тессироном на клиническую симптоматику и функциональное 
состояние эндотелия сосудов у больных неспецифическим аорто-
артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука 
сегодня: проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. 
(2020). Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых 
бляшек) тонкой кишки в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 
(66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. 
(2015). ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ 
И СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные 
проблемы медицины в России и за рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). 
E-commerce-in the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of 
Advanced Science and Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). 
АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). 
ПЛАНИРОВАНИЕ И ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). 
РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ 
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
В 
РЕСПУБЛИКЕ 
УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 249-
256). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
103 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. 
(2014). ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО 
КОНТРОЛЯ В ХОДЕ АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования 
системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное 
регулирование деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства 
Узбекистана. 
Проблемы науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ 
ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
В 
УЗБЕКИСТАНЕ. 
In 
ЭКОНОМИКА 
И 
УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ 
ПРОБЛЕМЫ 
И 
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity 
of preventive maintenance of rail service car taking into account operational 
technology. 
European science review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). 
Methodological aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical 
equipments using methods of spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and 
Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model 
of Oscillations of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal 
«Transport Problems

12
(1), 93-103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных 
колебаний главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего 
поглощающего аппарата в автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of 
oscillations of bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport 
problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of 
oscillations of the main frame and running gear of rail service cars. 
Transport 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
104 
Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic 
characteristics of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-
966.-Tashkent:" Fan va tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled 
rolling stock based on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 
186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the 
Main Bearing Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций 
народных игр (на материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral 
dissertation, автореф. дис.… канд. психол. наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр 
Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. 
D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology

(2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА 
ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ 
ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ 
В 
ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy 
of parents in preparing children for school education. 
ACADEMICIA: AN 
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ 
мутафаккирларининг психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (10).


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Rivojlangan O‘Zbekistonda Boshlang'ich Sinf 
O'qituvchilarini Etnopedagogik Qadriyatlarni 
Ta'lim Va Tarbiya Jarayonida Rivojlantirish.
Xurramov R. S.
TerDU Boshlang`ich ta`lim kafedrasi o`qituvchisi
Аннотация. 
Данная статья призвана обогатить достижения 
национальной культуры народов Узбекистана, 
осветить роль и значение учителя с высоким уровнем 
развития этнопедагогической культуры и его 
успешной организации педагогической 
в многонациональном регионе.
Ключевые слова:
особенности психологии, 
психолого-педагогического, содержания образования, 
общеобразовательной школы, современной 
педагогики, этнопедагогики.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
105 
Rivojlangan O‘Zbekistonda Boshlang'ich Sinf 
O'qituvchilarini Etnopedagogik Qadriyatlarni 
Ta'lim Va Tarbiya Jarayonida Rivojlantirish.
kafedrasi o`qituvchisi. 
Данная статья призвана обогатить достижения 
национальной культуры народов Узбекистана, 
осветить роль и значение учителя с высоким уровнем 
развития этнопедагогической культуры и его 
успешной организации педагогической деятельности 
в многонациональном регионе. 
особенности психологии, 
педагогического, содержания образования, 
общеобразовательной школы, современной 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
106 
Ta’lim mazmunini tubdan yangilash sharoitida, jamiyatning intellektual va ma’naviy 
tiklanish tendentsiyasi oliy va o‘rta ta’lim maktablarini isloh qilish, ta’lim siyosatiga 
demokratlashtirish va insonparvarlashtirish g‘oyalarini amalga oshirishda yetakchilik 
qilmoqda. , ta’limning milliy madaniyatning kelib chiqishi, mahalliy va jahon ijtimoiy 
tafakkuri yutuqlari bilan aloqasini mustahkamlash, madaniyat, fan va ta’lim o‘rtasidagi 
tafovutni bartaraf etish bo‘lajak o‘qituvchini tayyorlash muammosiga sifat jihatidan 
yangicha yondashishni taqozo etdi[1]. 
Mutaxassislar tayyorlash sohasidagi zamonaviy oliy ta'limning asosiy vazifalaridan biri 
kasbiy va umumiy madaniyat o'rtasidagi dialektik birlik va uzluksizlikni ta'minlash: 
g'oyaviy, siyosiy, axloqiy va boshqalar. Bu pedagogik kadrlar tayyorlashga ham 
taalluqlidir, chunki pedagogik faoliyatning o'zi, uning samaradorligi, sifati 
o'qituvchining shaxsiyati, madaniyati darajasiga bog'liq. Bo'lajak o'qituvchilarning 
madaniyatini shakllantirish masalalari yangi emas. Ularga o‘z vaqtida Ya.A.Komenskiy, 
A.Disterveg, 
N.K.Krupskaya, 
A.S.Makarenko, 
P.P.Blonskiy, 
S.T.Shatskiy, 
V.A.Suxomlinskiy va boshqa o‘tmishdagi ko‘zga ko‘ringan o‘qituvchilar e’tibor qaratib, 
kadrlar tayyorlash muvaffaqiyati bunga bog‘liqligini ta’kidlaganlar birinchi navbatda 
o'qituvchi shaxsiga, uning kasbiy mahoratining asosi bo'lgan madaniyatiga bog'liq. 
Ta’kidlash joizki, o‘qituvchilar malakasini oshirish muammosiga xorijda ham qiziqish 
susaymayapti (G.Bekker, R.Obber, E.Rou, X.Vinler, V.Bodmer, D.Golland va 
boshqalar). O'ziga xos psixologik dalillar tahlil qilinadi, o'qituvchi shaxsini 
shakllantirish jarayoni yanada muvaffaqiyatli bo'lishi uchun maqbul psixologik 
sharoitlar tavsiflanadi, o'qituvchi madaniyatini shakllantirishda psixologik omillarning 
roli ochib beriladi[2]. 
O'qituvchining pedagogik madaniyatini shakllantirishning dolzarb zarurati bilan bog'liq 
nashrlar katta qiziqish uyg'otadi. A. V. Barabanshchikov, E. V. Bondarevskaya, Z. A. 
Grishin, I. F. Isaev, S. B. Elkanov, I. F. Komogorseva, V. A. Slastenin va boshqa 
mualliflarning asarlarida pedagogik madaniyatning ta'rifi berilgan, uning mohiyati va 
o'qituvchi, shaxsini takomillashtirishdagi roli ochib berilgan uning asosiy xususiyatlari 
va zamonaviy pedagogika fani va amaliyotida ushbu hodisaning paydo bo'lishiga 
shoshilinch ehtiyojni keltirib chiqargan sabablarni ko'rsatadi[3].
Biroq, psixologik-pedagogik tahlillar jarayonida ma'lum bo'lishicha, fan muayyan 
taraqqiyotga qaramay, o'qituvchi madaniyatini, xususan, etnopedagogik madaniyatni 
shakllantirish bilan bog'liq ko'plab savollarga hali aniq va asosli javob bermayapti bu 
ko'p millatli o`zbek xalqi sharoitida juda dolzarbdir [8-19].


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
107 
Zamonaviy pedagogika ta'limning barcha darajalarini keng demokratlashtirish, 
insonparvarlashtirish va insonparvarlashtirishga qaratilgan bo'lib, jahon, mahalliy 
madaniyat yutuqlarini, shu jumladan etnik pedagogika qadriyatlarini chuqurroq 
o'zlashtirishga imkon beradi. Shu munosabat bilan bolalarga ta’lim va tarbiya jarayonini 
muayyan hududiy sharoitlarda muayyan etnik guruhlar va jamoalar pedagogikasi va 
psixologiyasining milliy xususiyatlari va madaniy an’analariga muvofiq tashkil eta 
oladigan o‘qituvchining roli va ahamiyati dolzarb bo‘lib bormoqda. Har bir xalqning 
ma’naviy qadriyatlarini tiklash va asrab-avaylash, ulardan yangi avlodlar madaniy 
taraqqiyotida foydalanish uni ko‘p millatli mintaqada ta’lim-tarbiya jarayonini 
pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq tashkil etishga majbur qiladi [20-35]. Unda ta'lim 
va tarbiya xalqning ko'p asrlik pedagogik madaniyatining o'ziga xos xususiyatlari va 
tajribasini hisobga olgan holda ham umuminsoniy, ham ilg'or milliy tamoyillarga 
asoslanishi kerak[4]. 
Bu holatlar o‘qituvchidan etnopedagogika fanidan chuqur nazariy bilim va amaliy 
ko‘nikmalarga ega bo‘lishni talab qiladi; vakillariga ta’lim berayotgan xalqlarning kelib 
chiqishi, bu xalqlarning madaniyati va tarixi, milliy marosim va an’analarining o‘ziga 
xosligi haqida etnografik bilimlarga ega bo‘lishi; bolaning milliy psixologiyasini, uning 
individual - shaxsiy, etnik xususiyatlarini bilish; maktab o'quvchilarining ko'p millatli 
guruhi bilan ishlash qobiliyati; ko'p millatli oilalar bilan o'zaro munosabatlarni o'rnatish 
qobiliyati va boshqalar. Shu munosabat bilan o'qituvchining etnopedagogik 
madaniyatini rivojlantirish, bu barcha kategoriyalarni bir butunga sintez qilish zarurati 
tug'iladi[5]. 
Ta’kidlash joizki, o‘tgan o‘ttiz yillikda yosh avlodni o‘qitish va tarbiyalashda xalq 
pedagogikasi g‘oyalarini qo‘llash borasida faol ishlar boshlandi [36-45]. Jamiyatdagi 
demokratik o'zgarishlar pedagogika fanini ko'p millatli O`zbekiston xalqlarining milliy 
madaniyati yutuqlari bilan boyitish imkonini beradi, etnik-pedagogik madaniyatni 
rivojlantirishning yuqori darajasiga ega bo'lgan o'qituvchining roli va ahamiyatini 
favqulodda dolzarblashtiradi uni ko'p millatli mintaqada pedagogik faoliyatni 
muvaffaqiyatli tashkil etadi. Psixologik-pedagogik adabiyotlarda mavjud bo‘lgan 
madaniyat, xususan, etnik va kasbiy-pedagogik madaniyat haqidagi qarashlar va 
mulohazalarni nazariy tahlil qilish “etnopedagogik madaniyat” hodisasining mohiyati va 
tarkibiy tuzilishi haqidagi o‘zimizning tushunchamizni ishlab chiqish imkonini 
beradi[6]. 
U quyidagilarga asoslanadi: etnopedagogik madaniyat o'qituvchining zamonaviy 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
108 
umumiy madaniy va kasbiy bilimlari, qobiliyatlari, ko'nikmalari, shaxsiy fazilatlari va 
qobiliyatlarini rivojlantirishni shakllantirishning zarur darajasini ifodalaydi, bu esa 
pedagogik faoliyatni o'z ichiga olgan talablarga muvofiq tashkil etish imkonini beradi, 
muayyan etnik guruhlar va jamoalar pedagogikasi va psixologiyasining milliy 
xususiyatlari va madaniy an'analaridir. Etnopedagogik madaniyat quyidagi tarkibiy 
qismlarni o'z ichiga olishi eksperimental tarzda isbotlangan: bolalarga muhabbat; 
madaniyatda o'zini aniqlash qobiliyati va milliy madaniyatlarning umumiy insoniy 
merosini sintez qilish qobiliyati; maktab o'quvchilarining ko'p millatli guruhi bilan 
ishlash qobiliyati; bola psixologiyasining xususiyatlarini, uning individual va shaxsiy 
milliy xususiyatlarini bilish; xalq pedagogikasining aksiologik imkoniyatlaridan 
foydalana olish; gender ta'limining etnikmadaniy an'analaridan foydalanish qobiliyati; 
pedagogik takt va an'anaviy odob-axloq me'yorlariga rioya qilish; bilimdonlik, 
kitobxonlik, xalqlar tarixi va madaniyatini bilish; oila bilan o'zaro munosabatlarni 
o'rnatish va uning ta'sirini hisobga olish qobiliyati[7].
Eksperimental ishlar etnopedagogik muammolarni hal qilishda bir qator ilmiy-
pedagogik tadqiqot usullarining namoyon bo'lishining ijodiy imkoniyatlari va o'ziga 
xosligini, ularning diagnostik va konstruktiv xususiyatlarini ochib berdi [46-52]. Ular 
orasida individual shaxsiy xususiyatlar va xususiyatlarni, biz uchun zarur bo'lgan 
shaxsiy xususiyatlarni shakllantirish natijalarini o'rganishga qaratilgan sotsiometriya 
mavjud. Ammo shuni aytish kerakki, madaniyat kabi murakkab va ko'p qirrali hodisani 
sotsiologik jihatdan o'lchash va tashxislash qiyin[8]. 
Psixologik-pedagogik sikl fanlarini o‘rganish jarayonida talabalarning etnopedagogik 
madaniyatini shakllantirish metodikasi ishlab chiqildi; o‘qituvchining etnopedagogik 
madaniyatini shakllantirishga qaratilgan maxsus kurs ishlab chiqilgan va joriy qilingan; 
talabalarning pedagogik amaliyotini o'tkazish metodikasi ishlab chiqildi. 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
bahodir. - Toshkent: O’zbekiston, NMIU, 2018, 28-b.
2.
Абдуллина 0.А., Загрязкина Н.Н. Педагогическая практика студентов: Учеб. 
пособие для студентов пед. институтов.- 2-е изд., перер. и доп.- М.: 
Просвещение, 1989. 175 с. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
109 
3.
Авксентьев А.В., Авксентьев В.А. Этнические проблемы современности и 
культура межнационального общения: Учебное пособие.-Ставрополь: СГПИ, 
1993. 
4.
Баймурзина В.И. Становление и развитие башкирской народной педагогики. 
Автореферат дис . докт.пед.наук.- Казань, 1997. 
5.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ 
РАЗВИТИЯ ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В 
НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. Интернаука, (41-1), 12-14. 
6.
Kadirova, D. (2021). GROWTH RHYTHM OF INTRASPECIFIC FORMS OF 
WHEAT. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(11), 294-
299. 
7.
Kushokov, S. Y. (2021). THE ROLE OF ZOROASTRIANISM IN THE ANCIENT 
STATE OF BACTRIA. World Bulletin of Social Sciences, 4(11), 69-72. 
8.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich (2021). 
FORMATION OF ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS 
THROUGH THE STUDY OF THE LIFE AND WORK OF ALISHER NAVOI. 
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 
339-343. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного 
образования в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: 
гипотезы, проблемы, результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте 
проблемы обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое 
образование и наука
, (1), 137-141. 
11.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean 
neologisms. 
Social Sciences, Humanities and Education Journal (SHE 
Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, D. (2021). SHAKESPEAREAN NEOLOGISMS AND THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
110 
14.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). 
IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE 
BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF 
ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи 
мировой культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на 
узбекский язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА 
ОСНОВЕ МОБИЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ИЗЛОЖЕНИЯ НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические 
изменения климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические 
науки
, (2-1 (71)). 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии 
экватором и тессироном на клиническую симптоматику и функциональное 
состояние эндотелия сосудов у больных неспецифическим аорто-
артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука 
сегодня: проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
111 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. 
(2020). Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых 
бляшек) тонкой кишки в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 
(66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. 
(2015). ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ 
И СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные 
проблемы медицины в России и за рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). 
E-commerce-in the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of 
Advanced Science and Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). 
АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). 
ПЛАНИРОВАНИЕ И ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). 
РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ 
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
В 
РЕСПУБЛИКЕ 
УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 249-
256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. 
(2014). ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО 
КОНТРОЛЯ В ХОДЕ АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования 
системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное 
регулирование деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства 
Узбекистана. 
Проблемы науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
112 
ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
В 
УЗБЕКИСТАНЕ. 
In 
ЭКОНОМИКА 
И 
УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ 
ПРОБЛЕМЫ 
И 
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity 
of preventive maintenance of rail service car taking into account operational 
technology. 
European science review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). 
Methodological aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical 
equipments using methods of spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and 
Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model 
of Oscillations of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal 
«Transport Problems

12
(1), 93-103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных 
колебаний главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего 
поглощающего аппарата в автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of 
oscillations of bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport 
problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of 
oscillations of the main frame and running gear of rail service cars. 
Transport 
Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic 
characteristics of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-
966.-Tashkent:" Fan va tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled 
rolling stock based on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 
186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
113 
Main Bearing Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций 
народных игр (на материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral 
dissertation, автореф. дис.… канд. психол. наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр 
Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. 
D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology

(2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА 
ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ 
ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ 
В 
ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy 
of parents in preparing children for school education. 
ACADEMICIA: AN 
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ 
мутафаккирларининг психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (10). 
51.
Норбошева, 
М. 
А. 
(2020). 
ОИЛАДА 
МАЪНАВИЙ 
ТАРБИЯНИ 
ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва 
психологияда инновациялар

8
(3). 
52.
Норбошева, 
М. 
О. 
(2019). 
Ота-онанинг 
педагогик-психологик 
саводхонлигининг болани мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
The Role of using Interactive Methods i
Primary School Lessons
Zokirov Javohir Gaybullo oglu
Sayfiddinovich
Teacher of the Department of Primary Education of 
Termez State University 
Annotation. 
Today, teachers are required to use advanced pedagogical 
and new information technologies in the teaching 
process. Based on the above, based on our experience, we 
will express our views on ways to teach through the use 
of interactive methods in the classroom.
Keywords:
Primary school teacher, lesson, pedagogy, 
education, interactivity, interactivity, teaching method, 
methodology, method, lesson content, creativity.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
114 
The Role of using Interactive Methods in 
Primary School Lessons
Zokirov Javohir Gaybullo oglu, Khurramov Rustam 
artment of Primary Education of 
Today, teachers are required to use advanced pedagogical 
and new information technologies in the teaching 
process. Based on the above, based on our experience, we 
will express our views on ways to teach through the use 
of interactive methods in the classroom. 
Primary school teacher, lesson, pedagogy, 
education, interactivity, interactivity, teaching method, 
methodology, method, lesson content, creativity.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
115 
Today, teachers are required to use advanced pedagogical and new information 
technologies in the teaching process. Based on the above, based on our experience, we 
will express our views on ways to teach through the use of interactive methods in the 
classroom. We believe that it will provide practical assistance to our colleagues in 
improving the effectiveness of training. It also becomes one of the students' closest 
assistants in fulfilling their responsibilities, such as choosing their own direction and 
developing skills to prepare for independent living[1]. 
Method is originally derived from the Greek word "metodos", which means "the way of 
knowledge and research", "theory", "doctrine". 
A methodology is the study of the methods, ways, and means of teaching a set of 
methods, techniques, or teaching methods [5-18]. For example, the methodology of 
languages, the methodology of arithmetic, and so on . 
Teaching method is a method of work that a teacher uses with students on a regular 
basis, allowing students to develop their intellectual abilities and interests, acquire 
knowledge and skills, and apply them in practice. It is a set of regulated ways in which 
educators and learners interact to achieve a set educational goal. A method is a 
procedure for studying or carrying out an object, event, or process. A method is a set of 
methods that must be used to study or perform something, an event, or a process. A path 
(Russian - приём) is a type of action chosen to achieve a goal. Knowledge of teaching 
methods and their classification by sources are simpler and more common in school 
practice [19-28]. Methods for this feature are divided into the following three groups: 
1. Oral methods (verbal presentation of knowledge, conversation, work with textbooks 
and scientific literature). 
2. Demonstrative methods (pictures, demonstrations, observations). 
3. Practical methods (exercises, practical work in the laboratory)[2]. 
The use of interactive methods in teaching primary school students can increase their 
effectiveness in learning activities. To do this, primary school teachers need to learn 
such methods themselves. For primary school students, interactive methods are one of 
the most active forms of learning and develop students' independent thinking, oral and 
written skills. First of all, let's talk about the concepts of "interactive", "interactive 
learning", "interactivity" and "interactive methods". 
The term "interactive" is expressed in English by the word "interact", which literally 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
116 
means "inter" - mutual, two-sided, "act" - to act, to act. Interactive education is 
education based on the organization of a collaborative movement of participants in the 
learning process to acquire knowledge, skills, competencies and certain moral 
qualities[3]. 
Interactivity is the ability of the participants in the learning process to organize a 
movement based on mutual cooperation in the acquisition of knowledge, skills, 
competencies and certain moral qualities. 
Interactive methods are methods that facilitate teacher-learner interaction, activate and 
encourage independent thinking, and increase motivation for learning. 
One of the methods to increase students' interest in reading lessons is the interactive 
method. The role of the teacher is to stimulate students' interest in learning, science and 
books through interactive methods [29-39]. Through the use of pedagogical technologies 
and interactive methods in teaching students, the pedagogue encourages young people to 
think independently, to explore, to take a creative approach to each issue, to feel 
responsible, to increase their interest in learning the subject of "reading" in general. 
encourages. Such methods should be aimed at broadening, organizing, enriching the 
worldview, and developing the interests and abilities of primary school students[4]. 
This, in turn, instills in students such qualities as pride in our beautiful and rich mother 
tongue and respect for our moral values. The elements of the interactive method make 
teaching convenient and effective for children, thus facilitating the learning process that 
is difficult for them. 
The teacher will need to choose a method that is appropriate and specific to the lesson 
on the new topic. With these methods, the teacher can achieve better results with less 
effort. The methods chosen can be simple and easy to explain, with interesting puzzles, 
questions and answers, and a variety of assignments. In this way, if skills such as 
puzzles and quick pronunciation are practiced regularly, students will acquire certain 
skills [40-48]. Accordingly, the skills and competencies, worldviews, and levels of 
knowledge that students must acquire increase. In order to properly organize and 
conduct lessons in education, it is necessary to clearly define the tasks, rules and stages 
of analysis of their results[6]. 
Today's Uzbekistan has a rich historical source. Our ancestors, who lived and worked in 
this sacred land, defended their homeland from foreign invaders with real heroism. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
117 
It is well known that the heroism of the brave Tomaris amazes the whole world today. It 
is noteworthy that they fought valiantly against Kaykhusrav, who was in the news of the 
domination of someone's land, and fought against the enemy on the basis of heroism, 
bravery, justice, and most importantly, high discipline. Chinakam patriotic shirok 
showed a higher example of heroism. He sacrificed his life in defense of the great cause 
and saved the soil of his people, the property of the holy homeland, and his sons and 
daughters from the enemy. 
In the works of Abu Rayhan Beruni, one of the great scholars of the Uzbek people, he 
gave insights into various ways and means of educating the younger generation. 
He spoke of educating them to think independently and to innovate. In Relics of Ancient 
Peoples, Beruni emphasizes the need to find ways to increase the effectiveness of 
education, to develop children's memory, and to teach them to think. The goal is not to 
prolong the sentence, but not to bore the reader, because constantly looking at the same 
thing leads to boredom and impatience. It is as if a student is walking in different 
gardens as he moves from science to science. Before he sees one, the other begins, and 
he is interested in seeing them, as if everything has its own flavor, and wants to see it. 
The same thing makes you tired and tired of memory [5]». 
In his teachings, the great commander Amir Temur emphasized that when starting any 
work, all attention, intelligence and all efforts should be focused on this work: “Azmu 
I worked with jazm. When I decided to do something, I connected it with my whole 
mind and body and did not withdraw from it until I finished. " 
In his time, Amir Temur demanded that his subordinates be entrepreneurs, businessmen, 
like-minded people, interlocutors for the prosperity of the country and the peace of the 
country. 
The great thinker and poet Alisher Navoi, in his book Mahbub ul-Qulub, evaluates the 
work of school teachers and explains that their work requires a lot of effort[7]. 
The analysis of the studied literature, as well as educational practice, shows that there is 
a growing interest in the emergence, formation and development of pedagogical 
ingenuity and the desire for innovation. 
Elementary school textbooks contain passages on a number of historical topics, the 
study of which is radically different from the study of works of art and passages from 
our lives today. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
118 
The memory, consciousness, and thinking of primary school students are like white 
paper. Whatever words are written on it, it will be preserved forever as if it were written 
on stone. Excerpts from textbooks for these classes are tailored to the age of the 
children. Such topics are more relevant to our past and present. 
The more we bring up children from a young age in the spirit of good feelings, the more 
we instill in them the elements of upbringing in the spirit of respect and love for the 
motherland, the people, the motherland, the more they become true patriots. 
As I analyze the texts on historical topics included in elementary school textbooks, we 
come across two closely related texts: the first is written by poets, scholars, and 
historical figures who lived in the past, and the second is written by people who live and 
work today. are works written by creative penmen [49-51]. 
The works of poets and writers of the past, the lives and traditions of the people of that 
time, give us a clear understanding of our spirituality. Such works reflect the spirit of the 
time in which the writers lived. Our past is rich in historical events, and our people, with 
their unparalleled heroism, have repeatedly fought against foreign invaders, but have 
never forgotten their homeland's basic duty to their homeland. He preserved this sacred 
land, the rich traditions of our people and handed them over to the people of today. Their 
way of life is the main source of educating young people. Most of these texts are taken 
from the oral tradition of the people, while some are taken from the works of ancient 
poets and writers. In the 1st grade "Reading book" topics such as "Amir Temur", "Sultan 
of Ghazal property", "Abu Ali ibn Sino", "King and poet" and in the 2nd grade "Reading 
book" Ibn Sina's childhood "," Bread is a great blessing "historical themes are included. 
On pages 110-120 of the Grade 3 Reading Book, there are topics such as Jalaliddin 
Manguberdi, The Wise of the Wise, and The Disciples of Ibn Sina. The themes of Yusuf 
Khas Hajib's "Description of Spring", "Tomaris", N.Samarkandi's "Sultan Mahmud", 
"Ibn Sino and the Doctor" in the 4th grade textbook are works on our history. There are 
some difficulties in studying these works, such as the fact that these works were written 
in antiquity, they have a lot of obsolete words, they require more work on the dictionary, 
and teachers need to find a variety of methodological lessons. Primary school reading 
books also include works by contemporary poets and writers about our past lives. These 
works were written by today's writers and are written in the Uzbek literary language for 
today's readers. There are a number of conveniences that make us understand these 
works. “As we look through the textbooks for all elementary grades, we see that the 
textbooks cover a wide range of topics. Such texts are also given in each of the primary 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
119 
grades. Among the works written by well-known writers of Uzbek literature are 
MTOybek's "Alisher's youth", M.Murodov's "Book", Polat Momin's "Wise of the wise", 
M.Karim's "Sayilda", A.Sadi's "Hotami Toyi", Mirkarim Osim's "Dedication to the 
book". possible. Such works are loved by young readers because they are written by 
contemporary writers, taking into account the specifics of today's reader. 
In general, a person who knows his history well, who has studied the life of his ancestors 
perfectly, will always glorify his homeland and land. The works written about the past in 
this regard are of great educational value. 
References: 
1.
R.Mavlonova, O.To’raeva, K.Xoliqberdiev “Pedagogika” Toshkent «O’qituvchi» 
2001 469-470-betlar 
2.
Abdullayeva Sh. “Yangi pedagogik texnologiyalar” ma’ruzalar matni Toshkent. 
2009. 13-bet 
3.
Ro’zieva D., Usmonboeva M., Holiqova Z. “Interfaol metodlar: mohiyati va 
qo’llanilishi” Metodik qo’llanma. – T.: Nizomiy nomli DTPU, 2013.4-bet 
4.
Zokirov, Javohir Gaybullo Ogli, & Xurramov, Rustam Sayfiddinovich 
(2021). FORMATION OF ETHNOPEDAGOGICAL VIEWS AMONG STUDENTS 
THROUGH THE STUDY OF THE LIFE AND WORK OF ALISHER 
NAVOI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 
(10), 339-343. 
5.
Саломов, А. А., & Хуррамов, Р. С. (2019). ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ 
РАЗВИТИЯ ЛОГИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ НА УРОКАХ МАТЕМАТИКИ В 
НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ. Интернаука, (41-1), 12-14.
6.
Ug'li, Zokirov J. G. va Yoqubov S. Muqimovich. "Boshlang'ich sinf o'qish darslarida 
tarixiy mavzularni o'qitishda interfaol usullardan foydalanish."
JournalNX
, 2020, pp. 
326-329. 
7.
Beruniy. Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar Tanlangan asarlar. 1- jild. – 
Toshkent: 1968. 106-107 b. 
8.
Норбошева, 
М. 
О. 
(2019). 
Ота-онанинг 
педагогик-психологик 
саводхонлигининг болани мактабга тайёрлашга таъсири. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (6 (79)), 57-61. 
9.
Норбошева, М. А., & Норбошева, М. А. (2018). Реформы системы дошкольного 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
120 
образования в Узбекистане. In 
Фундаментальные и прикладные исследования: 
гипотезы, проблемы, результаты
(pp. 25-29). 
10.
Нарбашева, М. А., & Бобокелдиева, А. А. (2020). Народные игры в контексте 
проблемы обогащения психического развития ребенка. 
Педагогическое 
образование и наука
, (1), 137-141. 
11.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
12.
Dilorom, I. (2021). Semantic-structural peculiarities of shakespearean 
neologisms. 
Social Sciences, Humanities and Education Journal (SHE 
Journal)

2
(2), 78-82. 
13.
Ismoilova, D. (2021). SHAKESPEAREAN NEOLOGISMS AND THEIR 
PECULIARITIES. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

2
(2). 
14.
Ismoilova, 
D. 
(2021). 
Pragmatic 
failure 
in 
the 
heterogeneous 
communication. 
Журнал иностранных языков и лингвистики

4
(9). 
15.
Maxamatov, A. M. O. G. L., Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). 
IMPROVING THE SYSTEM OF ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE 
BASIS OF ADAPTIVE POWER CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2). 
16.
Ismoilova, D. S., & Mamatqulova, S. R. (2021). IMPROVING THE SYSTEM OF 
ELECTRICAL EQUIPMENT OF CARS ON THE BASIS OF ADAPTIVE POWER 
CONVERTERS. 
Science and Education

2
(2), 110-114. 
17.
Атаева, Г. И., & Тураева, Г. Х. (2019). Перевод как средство взаимосвязи 
мировой культуры. 
Academy
, (12 (51)).
18.
Тураева, Г. Х. (2020). Проблемы машинного перевода при переводе на 
узбекский язык. 
Universum: технические науки
, (10-1 (79)).
19.
Исмоилова, М. Н., & Тураева, Г. Х. (2021). МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ НА 
ОСНОВЕ МОБИЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ ДЛЯ ИЗЛОЖЕНИЯ НОВЫХ 
УЧЕБНЫХ МАТЕРИАЛОВ. 
Вестник науки и образования
, (8-3 (111)), 65-67. 
20.
Тураева, Г. Х., & Тошева, М. Ж. (2017). Роль электронных курсов в учебном 
процессе. 
Ученый XXI века
, 46. 
21.
Таиров, Ш. М., & Абдуллаев, Б. Б. У. (2020). Чрезвычайные и критические 
изменения климата в странах центральной Азии. 
Universum: технические 
науки
, (2-1 (71)). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
121 
22.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
23.
Абдуллаева, М. А., Муйдинова, Е. Г., & Таиров, Ш. М. (2015). Влияние терапии 
экватором и тессироном на клиническую симптоматику и функциональное 
состояние эндотелия сосудов у больных неспецифическим аорто-
артериитом. 
Наука молодых–Eruditio Juvenium
, (3). 
24.
Таиров, Ш. М. (2021). Влияние пандемии на систему образования. In 
Наука 
сегодня: проблемы и пути решения
(pp. 91-93).
25.
Moydinova, Y. G., & Tairov, S. M. (2021). The Role of Labor Protection in 
Production. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-9630)

9
, 54-57. 
26.
Абдукаримова, Н. У., Ганиева, Х. А., Сафарова, Г. М., & Муйдинова, Ё. Г. 
(2020). Морфометрическая характеристика лимфоидных узелков (пейеровых 
бляшек) тонкой кишки в онтогенезе. 
Universum: медицина и фармакология
, (2-3 
(66)). 
27.
Абдукаримова, Н. У., Муйдинова, Ё. Г., Парпиева, О. У., & Мухамедиева, И. Б. 
(2015). ОЦЕНКА РЕПРОДУКТИВНОГО ЗДОРОВЬЯ ЖЕНЩИН ГОРОДСКОЙ 
И СЕЛЬСКОЙ МЕСТНОСТИ ФЕРГАНСКОЙ ОБЛАСТИ. In 
Актуальные 
проблемы медицины в России и за рубежом
(pp. 102-104). 
28.
Ilxamova, Y. S., Jumaniyazova, M. Y., Azizova, M. I., & Djamalova, G. S. (2019). 
E-commerce-in the economy of the world and Uzbekistan. 
International Journal of 
Advanced Science and Technology

28
(14), 49-54. 
29.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & ТУЛЯГАНОВА, М. (2015). 
АНАЛИЗ СОСТОЯНИЯ И ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ТРУДОВОГО ПОТЕНЦИАЛА. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 120-124).
30.
ИЛХАМОВ, Ш. И., ИЛХАМОВА, Ё. С., & КАХХАРОВА, Д. (2015). 
ПЛАНИРОВАНИЕ И ОЦЕНКА ПОТРЕБНОСТИ В ТРУДОВЫХ РЕСУРСАХ. 
In 
Актуальные вопросы совершенствования бухгалтерского учета и 
налогообложения организаций
(pp. 124-131). 
31.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., & ИЛХАМОВА, Ё. (2014). 
РАЗВИТИЕ 
АУДИТОРСКОЙ 
ДЕЯТЕЛЬНОСТИ 
В 
РЕСПУБЛИКЕ 
УЗБЕКИСТАН И ЕЕ ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ. In 
Актуальные вопросы 
совершенствования системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 249-


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
122 
256). 
32.
ТУЛАХОДЖАЕВА, М., ИЛХАМОВ, Ш., ИЛХАМОВА, Ё., & ХУСАНОВА, Д. 
(2014). ОЦЕНКА СИСТЕМ БУХГАЛТЕРСКОГО УЧЕТА И ВНУТРЕННЕГО 
КОНТРОЛЯ В ХОДЕ АУДИТА. In 
Актуальные вопросы совершенствования 
системы учета, анализа и аудита в организациях
(pp. 243-249). 
33.
Илхамова, Ё. С., & Джуманиязова, М. Ю. (2017). Государственное 
регулирование деятельности малого бизнеса и частного предпринимательства 
Узбекистана. 
Проблемы науки
, (2 (15)). 
34.
Гулямов, С. С., Шермухамедов, А. Т., & Илхамова, Ё. С. (2019). РАЗВИТИЕ 
ЖЕНСКОГО 
ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА 
В 
УЗБЕКИСТАНЕ. 
In 
ЭКОНОМИКА 
И 
УПРАВЛЕНИЕ: 
КЛЮЧЕВЫЕ 
ПРОБЛЕМЫ 
И 
ПЕРСПЕКТИВЫ РАЗВИТИЯ
(pp. 105-111). 
35.
Mukhamedova, Z. G. (2016). Modelling of fluctuations in the main bearing frame of 
railcar. 
International Journal of Modern Manufacturing Technologies

8
(2), 48-53. 
36.
Sagatovich, Y. M., & Gafurdjanovna, M. Z. (2018). Analysis of optimal periodicity 
of preventive maintenance of rail service car taking into account operational 
technology. 
European science review
, (1-2). 
37.
Ykubov, M. S., Muxamedova, Z. G., Isroilov, U. S., & Fayzullaev, J. S. (2018). 
Methodological aspects of continuous controlling and diagnostics traction electrical 
equipments using methods of spectral analysis. 
Chemical Technology. Control and 
Management
, 85-90. 
38.
Mukhamedova, Z. G., & Khromova, G. A. (2017). Yutkina IS Mathematical Model 
of Oscillations of Bearing Body Frame of Emergency and Repair Railcar. 
Journal 
«Transport Problems

12
(1), 93-103. 
39.
Мухамедова, З. Г. (2015). Динамическая модель для исследования продольных 
колебаний главной рамы электровоза с учетом установки демпфирующего 
поглощающего аппарата в автосцепке. 
Известия Транссиба
, (2 (22)). 
40.
Khromova, G., Mukhamedova, Z., & Yutkina, I. (2017). Mathematical model of 
oscillations of bearing body frame of emergency and repair railcars. 
Transport 
problems

12
41.
Mukhamedova, Z. (2015). Development of generalized dynamic model of 
oscillations of the main frame and running gear of rail service cars. 
Transport 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
123 
Problems
, 711. 
42.
Khromova, G. A., Mukhamedova, Z. G., & Yutkina, I. S. 
Optimization of dynamic 
characteristics of emergency rail service cars. Monograph
. ISBN 978-9943-975-
966.-Tashkent:" Fan va tekhnologiya", 2016.-253 p. 
43.
Gafurdjanovna, M. Z. (2020). Reliability improvement of special self-propelled 
rolling stock based on its technical diagnostics. 
Journal of Critical Reviews

7
(12), 
186-189. 
44.
Mukhamedova, Z. (2017). Mathematical Model for Calculation of Oscillations in the 
Main Bearing Frame of Railcar with Changing Stiffness and Physical Parameters. 
45.
Нарбашева, М. А. (1993). 
Психологический анализ развивающих функций 
народных игр (на материале игр дошкольников в камешки)
(Doctoral 
dissertation, автореф. дис.… канд. психол. наук). 
46.
НАРБАШЕВА, М. А. (2017). Из истории детских народных игр 
Узбекистана. 
Nazli TYFEKÇI, Ph. D. Ali KORKUT, Ph. D. Hasan KARACAN, Ph. 
D.
, 273. 
47.
Narbasheva, M. A. (2014). Game in human life and child development. 
Psychology

(2), 32-38. 
48.
Норбошева, М. А. (2021). МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРНИНГ ОИЛА 
ҲАҚИДАГИ 
ТАСАВВУРЛАРИНИ 
ЎРГАНИШ. 
ИННОВАЦИИ 
В 
ПЕДАГОГИКЕ И ПСИХОЛОГИИ

4
(6). 
49.
Narbasheva, M. A. (2021). The importance of pedagogical and psychological literacy 
of parents in preparing children for school education. 
ACADEMICIA: AN 
INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL

11
(1), 728-732. 
50.
Билолова, З. Б. (2015). Касбий тушунчаларни шакллантиришда шарқ 
мутафаккирларининг психологик қарашларидан фойдаланиш. 
Современное 
образование (Узбекистан)
, (10). 
51.
Норбошева, 
М. 
А. 
(2020). 
ОИЛАДА 
МАЪНАВИЙ 
ТАРБИЯНИ 
ТАКОМИЛЛАШТИРИШДА МУМТОЗ АСАРЛАРНИНГ ЎРНИ. 
Педагогика ва 
психологияда инновациялар

8
(3). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
The principles of Intеrnаtionаl Аrbitrаtiоn
Mokhinur Bakhramova
Senior lecturer at Intellectual property 
PhD in law, Tashkent State University of Law, 
Uzbekistan 
Annotation. 
There are a broad variety of views, both in theory and 
case law, on the grounds for determination of the power 
of arbitrators to resolve disputes under their private 
power. For instance, while some scholars assume that 
authority is derived from the arbitra
approval necessary for the аrbitrаtiоn process, others 
assume that authority exists irrespective of any type of 
arrangement as an intrinsic force of the arbitral tribunal. 
In addition, a great number of writers apply the 
legislation of any state in which the аrbitrаtiоn 
arrangement is required to be applied to the definition of 
authority in the regulation of the arbitral seat. The 
Intеrnаtionаlization of modern world economic life is 
characterized by the extensive development of diver
economic, scientific and technical cooperation.
Keywords:
Arbitration clause Arbitration, case law, , 
legislation, litigation, Arbitration Act, UNCITRAL 
Model Law on International Commercial Аrbitrаtiоn, 
New York Convention.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
124 
The principles of Intеrnаtionаl Аrbitrаtiоn
ectual property law department, 
PhD in law, Tashkent State University of Law, 
There are a broad variety of views, both in theory and 
case law, on the grounds for determination of the power 
of arbitrators to resolve disputes under their private 
power. For instance, while some scholars assume that 
authority is derived from the arbitral treaty as an item of 
approval necessary for the аrbitrаtiоn process, others 
assume that authority exists irrespective of any type of 
arrangement as an intrinsic force of the arbitral tribunal. 
In addition, a great number of writers apply the 
of any state in which the аrbitrаtiоn 
arrangement is required to be applied to the definition of 
authority in the regulation of the arbitral seat. The 
Intеrnаtionаlization of modern world economic life is 
characterized by the extensive development of diversified 
economic, scientific and technical cooperation. 
Arbitration clause Arbitration, case law, , 
legislation, litigation, Arbitration Act, UNCITRAL 
Model Law on International Commercial Аrbitrаtiоn, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
125 
In an intеrnаtionаl community characterized by polyarchy and, at the same time, 
interdependence between its members, there are two types of interests and concerns in 
balance - the Intеrnаtionаl interests of the general community and the private interests of 
states. In the doctrinal analysis of power in the Intеrnаtionаl order, two points of view 
were described on the distribution of powers: on the one hand, the vertical distribution 
of powers between the general community and individual states with an emphasis on 
solving Intеrnаtionаl problems, and on the other hand, the horizontal distribution of 
power between different states in a (still) very state-centered world governed by the 
principle of sovereignty. 
The law pertinent to the material of the question is regularly picked by the gatherings in 
the agreement. To an enormous degree, the gatherings' decision rejects pertinence of 
some other rule. This doesn't mean, nonetheless, that the picked law is the one in 
particular that must be thought about under all conditions. So as to comprehend the 
limitations to party independence in mediation, it is important to take a gander at the 
sources that control this issue.
1
The idea that an arbitral court may control on its own jurisdiction has been beforehand, 
despite the fact that in a progressively restricted structure, perceived by customary law.
2
On account of institutional intervention, arbitral regulations gave by the establishment 
picked by the gatherings are appropriate to the arbitral continuing as an enhancement to 
the arbitral contract. By picking mediation in the structure of a specific organization, the 
gatherings have succumbed to that establishment's principles, and those guidelines 
developed official on the gatherings just as on the council. On account of specially 
appointed intervention, the gatherings might have picked the UNCITRAL Аrbitrаtiоn 
Rules or they might have controlled the arbitral methodology in their understanding. In 
this kind of circumstances, these standards shall be pertinent as an enhancement to the 
discretion understanding.
The lаw аppliсаble to the аrbitrаtion аgreеment governs the formаtion, durаtion, 
execution аnd terminаtion of the аrbitrаtion аgreement. He deаls with such аspects such 
аs formаl requirements of the аrbitrаtion аgreement, аrbitrability subject, its аutonomy 
in relаtion to the contrаct in which it contаins, the аbility of аrbitrаtors to determine their 
1
Rustambekov, Islambek, Uzbekistan: The New – and First – International Commercial Arbitration Law (June 22, 2021). 
ICC Dispute Resolution Bulletin, Issue 2, 2021, Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3872373
2
Brams, S.J. and Taylor, A.D. (1996) 
Fair division from cake cutting to dispute resolution
. Cambridge: Cambridge 
University Press.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
126 
own jurisdiction аnd the degree of аdmissibility of judiciаl review. The аpplicаble lаw 
аlso determines whether аn аpplicаtion аgreement is required. 
There аre different criteriа for determining the lаw applicable to arbitration аgreement. 
Lеt's focus on thе most common: 

Thе law chosеn by thе partiеs 
Somе lаws аllow thе pаrtiеs to choosе thе lаw applicаblе to thе аrbitration 
аgreеment, irrespectivе of thе lаw govеrning othеr quеstion relаting to the аrbitration. 

Thе lаw аpplicаble to thе contrаct 
Somе аuthors clаim thаt the lаw аpplicable to the аrbitrаtion аgreement is usually the 
lаw аpplicаble to thе contrаct thаt contаins thе clаusе. Thеse аuthors nеvеrtheless 
аdmit thаt thе lаw аpplicаble tо thе аgreement сould bе differеnt, sinсе thе аrbitrаtion 
аgreement is separаble frоm thе mаin contrаct.
3

Thе procedurаl lаw аpplicаble to the аrbitration 
Аnother criteriоn cоnsists оf аpplying tо thе аrbitration аgreement thе procedurаl lаw 
thаt govеrns thе аrbitration. Аs shаll be disсussed in thе аbsence of аn аgreement thе 
prосedural lаw is in prinсiple thе lаw оf the plаce оf аrbitration. Althоugh rаrе in 
prаctice, Objectivеs thе pаrties have tе right to сhoose a procedurаl lаw othеr thаn thе 
lаw оf thе plаce of аrbitrаtion. 

Thе lаw оf thе plаce оf thе аrbitrаtion 
Pаrtiеs seldоm indiсаte еither a speсial lаw appliсable to thе arbitratiоn agreemеnt оr 
a speсific procеdurаl law. Consеquently, the plаce оf аrbitrаtion becomеs importаnt 
becаuse it will thеn detеrmine the lаw applicаble to the аrbitration аgreement.
4
In generаl, thе аrbitration аgreement is thе bаsis for аrbitration. It is dеfined аs аn 
аgreement tо rеfеr prеsent оr futurе disputеs tо arbitrаtion. 
This generаl conсept inсludes twо mаin typеs: 
a) a сlause in the cоntraсt, acсording tо whiсh thе parties tо the contraсt undertаke tо 
3
Thiessen, E.M. and McMahon, J.P. (2000) ‘Beyond win-win in cyberspace’. 
Ohio State Journal on Dispute Resolution

15, 643 
4
Rustambekov I. (2020). Some Aspects of Development of Private International Law in the CIS Countries. LeXonomica, 
12(1), 27-50. 
https://doi.org/10.18690/lexonomica.12.1.27-50.2020


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
127 
submit tо arbitratiоn disputеs that may аrise in сonnection with this сontract (arbitratiоn 
сlause); or 
b) Аn agreement by which the parties tо an already arisen dispute refer the dispute tо 
arbitratiоn (submissiоn аgrеement). 
Cоnsequеntly, thе arbitrаtion clausе refеrs tо disputеs thаt dо not еxist at thе timе оf thе 
agrеement. It shоuld bе notеd thаt suсh disputes mаy nevеr arisе. Thаt is why thе partiеs 
сan determinе thе subjeсt оf arbitratiоn by refеrring tо the relatiоnship frоm whiсh it 
flоws. The presеntation agrеement rеfers to сonfliсts thаt hаvе alrеady аrisеn and it mаy 
inсlude аn aсcurate dеsсription of thе subjесts of thе аrbitrаtion. 
As wе will disсuss lаter, somе national laws requirе thе сonclusion of a filing agreеment 
rеgardless of thе existеnce of a prеvious arbitration clausе. In suсh casеs, onе of thе 
purposеs of thе appliсation agrеement is to supplemеnt thе genеral dispute referеnce 
with a dеtailed dеscription of thе problеms that neеd to bе rеsolvеd.
5
All official Аrbitrаtiоn rules
6
and the UNCITRAL Аrbitrаtiоn Rules
7
comprise 
arrangements identifying with the regulation appropriate to the benefits of the question, 
and they all express that the arbitral court will request the law picked by the gatherings 
to the benefits of the debate. 
In spite of the fact that, from the start, the definition of } 1040(1) ZPO shows up 
progressively limited in contrast with Article 16(1) of the Model Rule (for example 
while the Model Regulation expresses that the arbitral court may run on its particular 
purview "counting any protests as for the presence or legitimacy of the negotiation 
contract ", the ZPO gives "and in this association [i.e. to the choice on authority] on the 
presence or legitimacy of the Аrbitrаtiоn contract "), on a more investigation, there is no 
convincing purpose behind inferring that the extent of matters whereupon an arbitral 
council is qualified for rule upon regarding deciding its own purview is progressively 
constrained under ZPO in contrast with the Model Law.
8
5
https://unctad.org/system/files/official-document/edmmisc232add39_en.pdf 
6
Аrticlе 22(3) оf thе Lоndоn Cоurt оf Intеrnаtiоnаl Аrbitrаtiоn Rulеs, аrticlе 17 оf thе Intеrnаtiоnаl Chаmbеr оf Cоmmеrcе 
Rulеs, аrticlе 22 оf thе Stоckhоlm Chаmbеr оf Cоmmеrcе Rulеs аnd аrticlе 33 of the Swiss Rules. 
7
Dеutschеr Bundеstаg, “Gеsеtzеntwurf dеr Bundеsrеgiеrung: Entwurf eines Gеsеtzеs zur Nеurеgеlung dеs 
Schiеdsvеrfahrеnsrеchts” 
8
Bakhramova M.RELATIONSHIP BETWEEN NATIONAL COURTS AND INTERNATIONAL ARBITRATION IN 
UZBEKISTAN, 2020.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
128 
At custom-based law the courts would not acknowledge that arbitrators could give a 
coupling administering on issues identifying with their own locale. Likewise, any 
jurisdictional decision was temporary and might have been offered on authority estates, 
and accordingly exposed to a total rehearing. Interestingly, a choice that the fundamental 
understanding, comprising a mediation provision, was canceled, illicit or ineffectual or 
elevated matters past the extent of the assertion proviso was now and then measured as a 
meaningful choice and, therefore, was just exposed to a constrained audit on a state of 
law emerging out of the choice.
A decision on considerable purview is characterized as a decision as to:
(a) regardless of whether there is a legitimate intervention understanding,
9
(b) regardless of whether the court is appropriately established,
(c) what makes a difference have been submitted to assertion as per the аrbitrаtiоn 
contract.
10
Also, a choice of a remote court of capable locale settling the jurisdictional issue would, 
on a basic level, block the candidate by the guideline of estoppel from reviving the 
problem. In Leibinger v Styker Trauma GmbH
11
("Leibinger") the High Court (Queen's 
Bench Division) measured request by the inquirers looking for an augmentation of 
period for the recording additionally definite points of interest of the estates of test to 
аrbitrаtiоn
12
.
The realities of the situation were the accompanying: in 1995 the inquirers and the 
litigant went into the Share Purchase Treaty whereby the respondent bought from the 
petitioners the whole given offer investment of Leibinger GmbH. The understanding 
was administered by German rule and eluded to a different Аrbitrаtiоn Treaty 
accommodating the goal of all debates emerging out of or regarding the Share Purchase 
Treaty in London. A question emerged among the gatherings and the respondent 
9
Including quеstiоns оf whеthеr, е.g. thе аrbitrаtiоn clаusе hаs bееn incоrpоrаtеd intо thе mаin аgrееmеnt, thе аrbitrаtiоn 
аgrееmеnt hаs bееn tеrminаtеd by rеpudiаtiоn, а pеrsоn is а pаrty tо thе аrbitrаtiоn аgrееmеnt, а mаttеr is cаpаblе оf bеing 
rеfеrrеd tо аrbitrаtiоn by rеаsоn оf nоn-justiciаbility аt cоmmоn lаw. Sее Mеrkin аnd Flаnnеry (2008), pаrа. 9.1. 
10
Аrbitrаtiоn Аct 1996, s 82(1) in cоnnеctiоn with s 30(1).
11
Lеibingеr v Stykеr Trаumа GmbH [2005] EWHC 690 (Comm). 
12
Rеpublic оf Kаzаkhstаn v Istil Grоup Inc [2006] EWHC 448 (Cоmm), whеrе thе court of law hеld thе judgmеnt of thе 
Frеnch Cоurt а judgmеnt оn thе mеrits fоr thе aim оf rеs judicаtа inspite thе fаct thаt thе judgmеnt wаs implicit rathеr thаn 
еxplicit аs tо thе clаimаnt’s аrbitrаtiоn dеfеncе. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
129 
initiated intervention in contradiction of the inquirers looking for harms. In the 
intervention the petitioners protested the arrangement of the restricting party's referee, 
and along these lines gave procedures in the Oberlandesgericht (Higher Regional Court) 
Schleswig under} 1032(2) ZPO looking for an affirmation that the assertion was 
forbidden. They fought, bury alia that the respondent was not qualified for seek after 
mediation against the inquirer on the grounds that the Аrbitrаtiоn Treaty demanded it 
did so mutually with someone else, and further questioned the litigant's capacity to 
delegate a judge.
The Oberlandesgericht Schleswig analyzed the arbitral contract and, in the end, excused 
the inquirers' test to the authority/constituents of the arbitral court. While an intrigue 
contrary to the choice was impending in the German Federal Court of Justice, the 
arbitral tribunal reduced an incomplete reward discharging the test to its 
authority/constituents of the arbitral tribunal. The applicants afterwards transported a 
contest to the incomplete reward in the English High Court.
The realities of the circumstance were the accompanying: in 1995 the inquirers and the 
litigant went into the Share Purchase Treaty whereby the respondent bought from the 
petitioners the whole given offer capital of Leibinger GmbH. The understanding was 
administered by German regulation and eluded to a different Аrbitrаtiоn Treaty 
accommodating the goal of all debates emerging out of or regarding the Share Purchase 
Treaty in London. A question emerged among the gatherings and the litigant started 
negotiation in contradiction of the inquirers looking for harms. In the intervention the 
inquirers questioned the arrangement of the contradicting gathering's mediator, and 
thusly gave procedures in the Oberlandesgericht (Higher Regional Court) Schleswig 
under} 1032(2) ZPO looking for a revelation that the assertion was prohibited. They 
battled, bury alia, that the litigant was not qualified for seek after mediation against the 
inquirer in light of the fact that the Аrbitrаtiоn Treaty obligatory it did so mutually with 
someone else, and further contested the respondent's capacity to choose a judge.
The Oberlandesgericht Schleswig inspected the arbitral understanding and, in the long 
run, excused the petitioners' test to the influence/constituents of the аrbitrаtiоn council. 
During the time when an intrigue against the choice was undecided in the German 
Federal Court of Justice, the arbitral council rendered an incomplete honor excusing the 
test to its authority/structure of the arbitral court. The petitioners along these lines 
carried a test to the fractional honor in the English High Court.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
130 
In the High Court procedures Cooke J alluded to the standards of matter estoppel of an 
outside decision communicated in Carl Zeiss v Rayner and Keeler Limited (No 2)
13
and 
a maltreatment of procedure for them [the matters previously chose by the German 
Court]
14
to be brought again up in any test in this nation to the arbitral proceeding’s 
control. The way that the choice is issue to bid is beside the point for these reasons since 
there is an abundance of power to demonstrate that a choice that is liable to advance is 
as yet last and official among the gatherings until that intrigue changes the situation. 
That choice makes a matter estoppel paying little mind to any proposal that the correct 
law of the Arbitral Treaty is English Law. The use of a specific arrangement of law to a 
contest doesn't forestall the activity of the standards of concern estoppel, as the 
specialists clarify. (See for example the Sennar No 2).
15
Ever since, as an issue of 
English Private Global Law, the choice of the German court of law was a choice by a 
court of skillful purview which was conclusive and indisputable, and was a choice on 
the benefits of the concerns which it decided, the appointed authority detained that it 
was:
It is thusly not available to the petitioners to increase a similar two focuses here in this 
nation that have just been ruled in contrast to them in Germany by a capable court 
smearing German Law, regardless of whether by orientation to English Law or by any 
stretch of the imagination.
From one viewpoint, the Arbitral Act 1996 in areas 9(1) and 9(4) obliges the courts of 
law, except if fulfilled that the аrbitrаtiоn contract is invalid and annulled, out of 
commission, or unequipped for being achieved, to allow a stay of the lawful procedures 
acquired regard of an issue that, under the understanding, is to be alluded to 
intervention. Rule 62.8(3) CPR explains that in this association the court of law has 
ward to settle on the presence and extent of the assertion understanding. Then again, as 
was set out above, segment 30 of the Аrbitrаtiоn Act garments the arbitral council with 
the ability to run on its specific considerable influence.
Deadline for appeals in the absence of jurisdiction 
Though arbitrators have the expert to law on their jurisdiction, on their own initiative, 
they cannot do so. The applicant shall make a plea as to the absence of jurisdiction in 
13
Cаrl Zеiss v Rаynеr & Kееlеr Limitеd. 
14
The Sеnnаr (No 2) [1985] 1 W.L.R. 490. Sеnnаr (No 2).
15
The Sеnnаr [1985] 1 W.L.R. 490.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
131 
due time–pursuant to Art. 16(2) no advanced than the date of protection. Late 
oppositions cannot be occupied into consideration on a regular basis since the absence of 
opposition must be viewed as the denial of the correct to thing and the termination of a 
binding аrbitrаtiоn contract. Nonetheless, if the delay in their application is deemed 
justified, the arbitrators have the right to accept the claim.
The consequence in the arbitral proceedings of the lack of opposition. 
The benches had the aptitude to control the impact of the nonappearance of challenges 
on the court's jurisdiction in the arbitral minutes on the following scenery sideways 
minutes. A German court ruled that, where there was no trial to jurisdiction in the 
arbitral minutes, the gathering periodically misplaces its accurate to increase the 
nonappearance or unsoundness of the аrbitrаtiоn contract in the location sideways 
minutes (OLG Stuttgart,16/01 As specified by the same court, letdown to increase this 
complaint is an inference by the party's passive conduct of the current аrbitrаtiоn 
contract. This tends to be usually acknowledged rule under both MAL Rules and many 
nationwide rules on аrbitrаtiоn, 20 Dec 2001). As specified by the similar court, letdown 
to increase this complaint is an inference by the gathering's passive conduct of the 
current аrbitrаtiоn contract. This tends to be usually acknowledged rule under both MAL 
Rules and many nationwide rules on аrbitrаtiоn. 
If, as an initial question, the arbitral court chooses on the matter of jurisdiction and finds 
that it has jurisdiction, MAL 16(3) may challenge this decision. The competent authority 
will be a national court on a regular basis. Nevertheless, this is not necessarily the case 
in some jurisdictions. In Croatia, for instance, where the rule on аrbitrаtiоn slightly 
leaves from the MAL text on the assignment of potency from MAL 6, the gatherings 
can, by their contract, pass potency to some other authority to control separate 
jurisdictional decisions.
The period edge for the court petition is 30 (thirty) existences from the day the festivity 
receives sign of the arbitral court's result. With regard to this time border, a German 
court detained that request had been established in owing period if it had been 
succumbed to a court within a period of 30 days, despite the detail that the court to 
which the request had been submitted was not capable (OLG Frankfurt, 3 Sch 02/00, 6 
Sep 2001). Another, possibly contentious choice, discussed the ramifications of the 
initial presiding process by which arbitrators claimed their authority. The MAL does not 
specify in what manner the arbitrators will choose as an initial matter on dominion. It 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
132 
would be taken for decided in procedural theory that such a choice is of a technical 
rather than practical kind. It should also be necessary for the arbitrators to matter it lone 
in the context of a technical order. These judgments are also made in the form of arbitral 
accolades, however, in some influences. In the Report, the consequence of assigning the 
choice on jurisdiction as "arbitral accolade on jurisdiction" is renowned as diverging 
judicial opinions. High German legal establishments, noticing powerful and prominent 
speeches in the doctrine that such choices cannot be treated as arbitral accolades, 
meanwhile there are no formal arbitral accolades (Prozeßsprüche), lastly obvious that 
such choices could yield the procedure of arbitral awards and level be contested in 
scenery sideways minutes (OLG Hamburg, 11 Sch 02/00; BGH III ZB 44/01, 6 J ZB 
44/01). Nevertheless, in these belongings the German courts lone distributed with the 
initial judgment in which the arbitrators refused their authorities. 
A Bermuda court (Court of Appeal of Bermuda, 6 Dec 2002) also took the opinion that a 
choice complete under MAL 16(3) could take the procedure of the grant, but with level 
additional extensive penalties. The court originate that if the initial ruling on influence 
was given in the procedure of an accolade, it could be questioned in distinct setting-
aside case, level if the gathering positively appealed the decision in acquiescence with 
the process laid down in Art. 16(3). This specific choice unbolts up an amount of 
problems, counting those connecting to repetition of research, potential inconsistencies, 
and pertinence of the estates under Art. 34 MAL, etc. 
Extra important view on the option of rereading arbitral rulings on power was uttered in 
a current circumstance in Croatia where, in amending its previous case-law, the 
Constitutional Court ruled that it could monitor the arbitral reigning which rejected 
authority on the estates of suspected defilement of the power of admission to an 
effective argument determination process (U-III-669-2003, Croatia, 27 October 2003). 
Over, the choice was contentious: numerous dissenting opinions were issued and 
criticized in the doctrine. Even though the rules of certain nationwide rules might not yet 
have followed the flexibility of the ICC Rules and the UNCITRAL Model Law, it 
should seem that now an arbitrator chosen according to a binding adjudication contract 
in admiration of an argument rising from global agreement has the greatest duties and 
responsibilities to reflect all features of his competence and authority. He would not 
deny jurisdiction or waste to reflect and spread a choice on a specific matter simply as 
one of the gatherings posed an opposition to his power or suggested that he would try to 
set aside the reward of the arbitrator or appeal it when compliance is required. Rather, he 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
133 
can and would reflect the degree of his expert and power under the negotiation 
indenture, the fairness of the chief аrbitrаtiоn pact, and the privileges and duties of the 
gatherings in the prevailing case, notwithstanding his conclusion on this matter. 
However, level if he determines that the chief an agreement is inacceptable, this does not 
disturb the jurisdiction of the judge below the аrbitrаtiоn contract, and his judgment on 
any of these substances must usually be accepted and implemented under the New York 
Treaty. 
The List of Used Literatures 
1.
Rustambekov, Islambek, Uzbekistan: The New – and First – International 
Commercial Arbitration Law (June 22, 2021). ICC Dispute Resolution Bulletin, Issue 
2, 2021, Available at SSRN: 
https://ssrn.com/abstract=3872373
2.
Brams, S.J. and Taylor, A.D. (1996) 
Fair division from cake cutting to dispute 
resolution
. Cambridge: Cambridge University Press.
3.
Thiessen, E.M. and McMahon, J.P. (2000) ‘Beyond win-win in cyberspace’. 
Ohio 
State Journal on Dispute Resolution
, 15, 643 
4.
Rustambekov I. (2020). Some Aspects of Development of Private International Law 
in 
the 
CIS 
Countries. 
LeXonomica, 
12(1), 
27-50. 
https://doi.org/10.18690/lexonomica.12.1.27-50.2020
5.
Stranieri, A., Zeleznikow, J., Gawler, M. and Lewis, B. (1999) ‘A hybrid-neutral 
approach toautomation of legal reasoning in the discretionary domain of family law 
in Australia’. 
Artificial intelligence and law
, 7(2-3). 
6.
Goffman, E. 1967. Interaction ritual. Garden City, NY:Doubleday. 
7.
Thomas Schultz, Does Online Disputе Disputе Need Governmental Intervention? 
The Case for Architectures of Control and Trust, NORTH CAROLINA JOURNAL 
OF LAW & TECHNOLOGY VOLUME 6, ISSUE 1: FALL 2004. 
8.
Bakhramova M.RELATIONSHIP BETWEEN NATIONAL COURTS AND 
INTERNATIONAL ARBITRATION IN UZBEKISTAN, 2020. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Рецидивы дифференцированного рака 
щитовидной железы
Искандарова Ирода Машрабовна
Мафтуна Амин кизи
Государственный медицинский институт Бухара, 
Узбекистан 
Аннотация. 
В статья рецидивы дифференцированного рака 
щитовидной железы - патология разнообразная и 
трудно поддающаяся лечению. Наш клинический 
опыт убеждает нас, что возвращение болезни в 
большинстве случаев связано не с истинным рецидив 
заболевания, но с дефектами 
Анализ причин региональных рецидивов показывает, 
что частичные, заведомо нерадикальные Часто 
выполняются лимфаденэктомии. Обычно только 
увеличенные 
лимфатические 
узлы 
с 
четко 
выраженными метастазами. сняты с нарушением 
принципа зонирования и корпуса.
Ключевые слова:
щитовидной железы, 
лимфаденэктомии, тиреоидэктомия, рецидивы рака
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
134 
Рецидивы дифференцированного рака 
щитовидной железы
Искандарова Ирода Машрабовна, Ахмадова 
Государственный медицинский институт Бухара, 
В статья рецидивы дифференцированного рака 
патология разнообразная и 
трудно поддающаяся лечению. Наш клинический 
опыт убеждает нас, что возвращение болезни в 
большинстве случаев связано не с истинным рецидив 
заболевания, но с дефектами первой операции. 
Анализ причин региональных рецидивов показывает, 
что частичные, заведомо нерадикальные Часто 
выполняются лимфаденэктомии. Обычно только 
увеличенные 
лимфатические 
узлы 
с 
четко 
выраженными метастазами. сняты с нарушением 
и корпуса. 
щитовидной железы, 
лимфаденэктомии, тиреоидэктомия, рецидивы рака


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
135 
Рак щитовидной железы является наиболее распространенным злокачественным 
новообразованием эндокринных желез и составляет 1-3% от общего числа случаев 
рака. заболеваемость [1,8,3]. Несмотря на относительно скромное место в 
структуре злокачественных новообразований, проблема щитовидной железы.В 
последние десятилетия рак серьезно беспокоит ученых и врачей из различных 
областей медицины.Во многом это связано с чрезвычайно быстрым ростом 
заболеваемости среди людей молодого и среднего возраста, чтосвязано с 
увеличением радиационного облучения[12,5,6]. Несмотря на более чем вековую 
историю.При разработке тактики лечения рака щитовидной железы единого 
алгоритма лечения до сих пор не существует[7,3,9]. Даже в такомкрупный 
медицинский центр, спектр выполняемых операций чрезвычайно широк: от 
энуклеации опухоли до экстирпация щитовидной железы и 2-х сторонняя 
профилактическая лимфодиссекция шейки матки[10,11,4]. На сегодняшний день 
большинство клиницистов согласны только в одном: основной метод лечения 
первичных опухолей и регионарных метастазов - хирургический.вмешательство, 
которое часто позволяет полностью вылечить[13,19,15]. При этом следует 
отметить, что для большинства злокачественные опухоли, в первую очередь 
учитывается выживаемость пациентов, в то время как для дифференцированной 
груди рак, становится не только продолжительность жизни, но и частота 
рецидивов и метастазов опухоли.важно[16,17,18]. Рецидивы также могут 
возникать позже, через 10 и более лет, и, следовательно, долгосрочные, 
пожизненные.необходимо наблюдение за пациентами [14,20,21]. Лечение 
пациентов с рецидивами и регионарными метастазами – это сложная задача. 
Хирургия 
по-прежнему 
играет 
важную 
роль 
в 
лечении 
данной 
патологии[22,23,24]. Выбор Тактику лечения больных с местными рецидивами 
рака щитовидной железы следует дифференцировать с учетом учитывать ряд 
факторов[30,22,27]. При оценке показаний к повторному вмешательству 
необходимо учитывать: учитывать прогностические факторы, характерные для 
рака груди: пол, возраст, объем предшествующих опе-хирургическое 
вмешательство, гистологическое строение опухоли, а также данные объективного 
наблюдения[28,37,30,]. Но главный фактор – это оценка адекватности объема 
резекции пораженного органа при первой операции[31,2,33]. Часто,Причина 
рецидива - частичная резекция или энуклеация опухолевого узла. Следовательно, 
предотвращение Рецидивы могут быть адекватным объемом и точным 
выполнением первого хирургического вмешательства[34,39,36]. В течение 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
136 
эксплуатации, соблюдайте следующие применения Polo: обязательно проведите 
тщательный и широкий аудит щитовидной железы.Леса и области регионарного 
метастазирования (паратрахеальная область, нагруженное пространство, область 
сосудистого нерва связки); секреция щитовидной железы должна быть 
экстратаскулярной, т.е. перевязкой верхней и нижней ее артерии щитовидной 
железы и визуальный контроль возвратных нервов. Во избежание повреждения 
возвратного нерва не прикладывать зажимы к сосудам железы; провести 
тщательную оценку воздействия на пешехода (количество, расположение и 
консистенция узлов, состояние капсулы и т. д.); чтобы избежать имплантации 
метастазы, макроскопически поврежденная ткань железы не должна быть ушита 
или травмирована; в случаях сомнительное злокачественное новообразование, 
следует использовать окончательный метод интраоперационной диагностики и 
срочную биопсию должен быть выполнен. В последние годы хирургия рака груди 
достигла высокого уровня. Тем не менее, по сей день многие его 
фундаментальные аспекты подлежат дальнейшему научному изучению. Основные 
вопросы обсуждалисьпри дифференцированных формах рака щитовидной железы 
выбор адекватного количества щитовидной железы хирургия, а также показания и 
объем оперативного вмешательства на участках регионарного оттока При 
определении объема операции на щитовидной железе есть 2 основных мнения: 
первое - независимо от размер опухоли и другие прогностические факторы 
(морфологическая структура, возраст), экстирпация щитовидной железы 
необходимо во всех случаях рака [7, 14]. Сформулированная позиция полного 
удаления щитовидной железы.«принцип» подкреплен трейлтивностьюIOMentame: 
многопоточный (до 80%) рост щитовидной железы.рак; снизить вероятность 
местных рецидивов и МЕ тастанов; снижение вероятности повторного 
вмешательства, при которых существует высокий риск развития осложнений; 
профилактика рака щитовидной железы при Oстатке;предотвращение развитие 
рака анапластика на фоне дифференцированной опухоли; сцинтиграфия всего тело 
с йодом131 имеет болеутоляющее диагностическое значение по сравнению с 
вмешательством в государствах, в которых остатки ткани щитовидной железы; 
определение уровня тиреоглобулина имеет болеутоляющую специфичность для 
диагностики из вторсырья дива и метастаз; лечение рецидива или метастазов 
(особенно отдаленных)правительственная) более эффективно при отсутствии 
остаточных ТКА ни со стороны щитовидной железы. Сторонники 
Органосохраняющий метод хирургического лечения дифференцированных форм 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
137 
рака щитовидной железы исходят източки зрения, что при отсутствии роста 
опухоли за пределы доли гемитреоидэктомия с перешейком может быть 
ограничено [1, 3, 4, 6].Данную позицию авторы доказывают следующими 
обстоятельствами: 
сомневаются 
в 
высокой 
частоте 
многоцентрового 
роста;наличие мультицентрических микроскопических очагов роста рака не 
означает, что они внедрены в ВП мутная опухоль, риск развития анапластического 
рака на фоне опухоли высокой степени злокачественности.преувеличены и не 
подтверждены в клинической практике; травма повторных операций не больше, 
чем урезекция щитовидной железы; заместительная гормональная терапия после 
резекции щитовидной железы заметно никогда не приводит к нормализации 
горморального 
баланса; 
цифры 
10летняя 
выживаемость 
больных 
Диффаретироландией формы рака щитовидной железы практически одинаковы 
при организационной и «агрессивной» подход. Дискуссия по основным 
дискуссионным вопросам хирургического лечения рака щитовидной железы 
продолжается.Публикаций по этой теме много, но реальных серьезных 
международных исследований не проводилось.Анализ причин регионарных 
метастазов свидетельствует об отсутствии единого мнения относительно 
хирургического вмешательства. вмешательства на региональных лимфатических 
коллекторах. При этом мнения расходятся как по объему шейки 
матки.лимфодиссекция и о целесообразности профилактического удаления 
регионарных лимфатических узлов. Сторонники таких хирургия предполагает, что 
клинически неопределяемые микрометастазы в лимфатических узлах могут стать 
источником распространение опухолевого процесса. Чтобы доказать правильность 
такой тактики лечения рака щитовидной железы, ссылка сделана на данные S. 
Noguchi et al. [35], которые обнаружили микрометастазы в непальпируемых 
регионарных лимфатические узлы в 81,8% случаев. С другой стороны, 
большинство клиницистов [1, 3] утверждают, что профилактическое удаление 
регионарные лимфоколлекторы у пациентов с дифференцированными формами 
рака щитовидной железы не влияют на исход болезни вообще. Кстати, анализируя 
клинический материал, тот же S. Noguchi et al. Это было Показано, что у 
пациентов, которым не проводилось профилактическое удаление лимфатических 
узлов, имел место регионарный рецидив только в 9,3% случаев. Авторы 
объясняют результаты этих исследований спонтанным регрессом микрометастазы 
после удаления первичной опухоли. Хотя вопрос о преимуществах 
профилактического 
лимфаденэктомия 
по 
сравнению 
с 
лечебной 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
138 
лимфаденэктомией все еще открыта, наш собственный клинический опыт 
подтверждает наши мнение, что нецелесообразно удалять непальпируемые 
лимфатические узлы. Мы глубоко понимаем, что попытки найти более надежный 
метод обнаружения микрометастазов, 
чтобы гарантировать, 
что все 
лимфаденэктомии лечебные оправданы. В недавних публикациях сообщалось о 
профилактическом удалении сторожевого лимфатического узла.СЛУ (сигнальный 
лимфатический узел СЛУ). Для визуализации «стоячих» лимфатических узлов 
проводится ультразвуковое исследование, сцинтиграфия с использованием 
«радиозонда» и специальных красителей используются непосредственно во время 
вмешательства. An Интересная методика была предложена А. Ф. Романчишиным 
у больных раком щитовидной железы [6]. Для этогоназначения 0,1-0,8 мл 1% -
ного изосульфанового синего спиртовых растворов метиленового синего и 
бриллиевого зеленого. вводится в пораженную долю, которая окрашивает 
лимфатические узлы на 3-5 минут. Небольшое количество наблю из наблюдения 
не позволили автору сделать окончательный вывод об эффективности данной 
диагностики. Процедура На сегодняшний день существует множество 
классификаций вмешательств на лимфатических коллекторах шеи.Что касается 
рака щитовидной железы, наиболее распространены две модификации 
щитовидной железы. 1) так называемый«тироидный» вариант операции Krail, 
разработанный Р. И. Вагнером в 1962 г. [1] 2) [3]. Главный преимущество первой 
модификации лимфаденэктомии состоит в том, что единый блок удаленных 
тканей включает в себя всегруппы яремных лимфатических узлов и 
лимфатических узлов заднего перехода, которые часто поражаютсярак 
щитовидной железы. При очевидной радикальности вмешательства данная 
методика имеет значительную недостатки с точки зрения косметических 
недостатков(деформация шеи, атрофия щитовидной железы) и риск кровотечения 
нарушения кровообращения у пожилых людей и др. Признавая низшую 
травматичность фасциофутального удаления ткани шейки матки, необходимо 
знать, что эта операция уступает «тироидному» варианту операции Операция 
Крайняя радикальна, так как сохранение внутренней яремной вены и узловой 
мышцы создает риск лимфогенного и гематогенногораспрораспространения 
опухоли. Тенденция к уменьшению объем удаленных тканей при 
лимфаденэктомии можно обосновать только путем анализа прогностических 
факторов,Среди основных из них - распространенность процесса, разрастание 
опухолью капсулы лимфатического узла,врастание первичной опухоли и 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
139 
метастазов в соседние структуры, гистологическое строение опухоль и возраст [2, 
21, 22].За последние 10-15 лет наша клиника пересмотрела позицию 
фасциоцеллюлярнофутлярного удаления волокна, включая лимфатические узлы 
бокового треугольника и загрудинные лимфатические узлы. «Тиреоидная» версия 
операция 
«Краиля» 
проводится 
только 
при 
наличии 
конгломерата 
метастатических узлов, когда капсула лимфатических узлов прорастает или 
прорастает в соседние структуры с региональными рецидивами. В то же время это 
Следует иметь в виду, что часто хирург, оперирующий пациента с раком 
щитовидной железы, испытывает соблазн ограничить сам на меньшее 
вмешательство. Между тиреоидэктомией и желанием максимизировать медико-
социальную реабилитацию. Большинство российских хирургов поддерживают 
органосохраняющие операции по поводу дифференцированного рака щитовидной 
железы. Возможно, это связано с тем, что в России есть только один центр по 
лечению больных радиоактивным йодом (Обнинск) и, как известно, 
радиоактивным йодом терапия после истечения срока действия щитовидной 
железы фактически снижает риск развития рецидива заболевания. Доводы 
сторонников щадящих операций и сторонников агрессивных методов за 
последние 15-20 лет не изменили сути противоречий относительно объема 
операции по поводу рака груди.Ряд хирургов с накопленным клиническим опытом 
пересмотрели свою позицию по этому вопросу в направление расширения 
показаний к экстирпации щитовидной железы. Желание ограничить показания к 
щитовидной железе экстирпация продиктована боязнью возможных осложнений 
(рецидивирующий парез нерва, паращитовидная железа недостаточность). С 
онкологической точки зрения экстирпация щитовидной железы с последующим 
системным радиоактивным йодом. Большинство хирургов считают терапию 
методом выбора для лечения рецидивирующего рака щитовидной железы. С 
участием соответствующий опыт и высокая хирургическая техника, полная 
тиреоидэктомия может быть выполнена с минимальными затратами времени.Риск 
послеоперационных осложнений. Высокая техника операции, использование 
окраски околощитовидных желез. во время операции, а также аутотрансплантации 
паращитовидных 
желез 
могут 
резко 
снизить 
риск 
паращитовидной 
недостаточности. Кроме того, появление передовых гормональных препаратов 
может 
значительно 
повысить 
качество 
заместительной 
терапии 
в 
послеоперационном 
периоде. 
Многие 
исследования 
зарубежных 
исследователей[12, 14] продемонстрировали более низкий процент рецидивов 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
140 
дифференцированного рака щитовидной железы после общего тиреоидэктомии и 
сообщили о повышении выживаемости в этой группе пациентов по сравнению с 
группой, в которой была выполнена меньшая операция. Кроме того, 
дифференцированный рак щитовидной железы сохраняет способность 
захватывать и использовать йод, что позволяет использовать его для диагностики 
и в терапевтических целях. Кроме того, клетки дифференцированной щитовидной 
железы синтезируют ТГ, концентрация которых в крови после экстирпация 
щитовидной железы - это особо чувствительный маркер рецидивов и метастазов 
[16]. Ретроспектива анализ факторов, предрасполагающих к рецидиву опухоли у 
585 пациентов с папиллярной микрокарциномой щитовидная железа, проведенная 
в клинике Майо, показала, что наличие метастазов в регионарной лимфатической 
узлы и органосохраняющие операции на щитовидной железе, очевидно, 
увеличивают риск рецидива болезнь [22]. По данным Gustav Clinic, согласно 
исследованию, проведенному в Русси (Франция), пациенты при папиллярном раке 
щитовидной железы часто бывают многоцентровыми, поэтому полная 
тиреоидэктомия снижает риск рецидива опухоли в 4 раза по сравнению с 
удалением половины органа [2]. В то же время есть много случаев, когда рак 
щитовидной железы не диагностируется до операции. Хирург явно уверен в 
диагностика зоба или аденомы и выполнение сберегательной операции. Срочного 
гистологического исследования нет. всегда проводится, и только через 1-2 недели 
выясняется, что у пациента качественный процесс. В таком ситуаций, необходимо 
определить тактику лечения в отношении пациентов, которые не оперировались. в 
корне при отсутствии видимых признаков болезни. И первый вопрос: нужно ли 
оперировать снова пациент, какое оптимальное время для второй операции, и в 
какой степени вмешательство должно быть выполненный. В такой ситуации 
одинаково сложно решиться на вторую операцию и отказаться от нее. В таком 
пациентам предложение о повторной операции и даже через короткое время после 
первого вмешательства вызывает тяжелая психологическая травма. Литературные 
данные по этому поводу противоречивы. По данным P. Московский институт 
онкологии им. А.Герцена [1,3], при отсутствии клинических признаков рака груди. 
повторения, вторую операцию не следует спешить, и в таких случаях 
рекомендуется наблюдение. В При этом мы учитываем тот факт, что только 
61,6остав% пациентов были диагностированы онкологическими заболеваниями в 
оставшаяся ткань щитовидной железы после повторной операции. Повторные 
операции должны иметь четкие признаки цитологически подтвержденный 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
141 
рецидив. Обследование пациентов с подозрением на рецидив рака щитовидной 
железы должно: по возможности начните с определения объема первой операции. 
Ультразвук, радионуклидное сканирование Щитовидная железа используется для 
решения этой проблемы сканированиящи. Если нет возможности просмотреть 
микропрепараты удаленной опухоли, то необходима пункционная биопсия 
возвратного узла. Чтобы оценить степени распространения рецидива опухоли, 
компьютерная томография шейной трахеи и ларингоскопия необходимы для 
оценить голосовые связки из-за рецидивирующего пареза нервов. Ограничение 
подвижности или неподвижность складки голой складки должно быть 
рассмотрено анестезиологом. во время интубации и хирурга, который должен 
щадить оставшийся возвратный нерв, чтобы избежать острого респираторного 
нарушения после операции. Если есть признаки поражения трахеи и пищевода, 
трахеи и показана эзофагоскопия. Эти исследования позволяют проверить 
возможность хирургического вмешательства, возможность чего во многом зависит 
от характера поражения трахеи, пищевода и крупных сосуды в опухолевом 
процессе. Сторонники агрессивного подхода, в первую очередь американцы [37], 
считают, что минимальным вмешательством при рецидиве рака щитовидной 
железы может быть немедленная экстирпация щитовидной железы. с 
последующей радиойодтерапией. С одной стороны, повторные операции при раке 
щитовидной железы, как уже отмечалось, всегда очень болезненны для пациентов, 
а с другой стороны опасны развитием тяжелых послеоперационные осложнения. 
Поэтому оперирующий хирург должен знать о некоторых особенностях. 
повторных операций. Прежде всего, необходимо помнить о хорошем широком 
доступе, который предполагает срезание кожи до боковых краев кивающей 
мускулатуры с обязательным рассечением старых послеоперационный рубец. Это 
дает возможность провести ревизию остатков щитовидной железы и участков. 
регионарного лимфатического оттока, включая паротрахеальную ткань и переднее 
средостение. Часто шрам ткань может напоминать опухоль, что затрудняет 
навигацию. В таких случаях подход к щитовидной железе железа или ее ложа 
оправдывается неизменными мышцами, которые необходимо пересечь выше и 
ниже рубца ткань, и фиксированные мышцы удаляются вместе с рецидивирующей 
опухолью. Следует иметь в виду, что при рецидивах дифференцированного рака 
щитовидной железы опухоль может прорасти в стенку гортани, трахею, и 
пищевод. В таких случаях желательно начать мобилизацию остатков щитовидной 
железы со здоровых ткани, изолируют неизмененную часть щитовидной железы, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
142 
мобилизуют ее или пересекают, выходят на переднюю поверхность пораженные 
органы и только потом отделяют опухоль. Если есть подозрение, что опухоль 
связана с esophagu, толстый зонд следует ввести в пищевод сразу после 
интубации. В то же время, если опухоль разрастается до стенки пищевода, чаще 
всего можно ограничиться резекцией мышечный слой без повреждения слизистой 
оболочки. Повторные операции при рецидиве рака щитовидной железы резко 
повышается риск повреждения возвратных нервов и паращитовидных желез. Их 
можно припаять к опухолевый узел и плохо дифференцируются среди рубцов. 
Если опухоль не перерастает в рецидив нерв, его можно изолировать дистальнее 
нижнего полюса опухолевого узла, возьмите резинку, удалите пустой держатель и 
постепенно освободите опухоль по всей длине. Когда источником рецидива 
является верхний полюс щитовидной железы опухолевый узел может прорасти в 
хрящ гортани. Если рекуррентный узел изолирован, там есть риск повреждения 
верхнего гортанного нерва, что приводит к парезу надгортанника. Акт глотания 
нарушена, и есть риск пневмонии. Серьезные трудности возникают при 
повторных операциях порегионарные рецидивы. В первую очередь они связаны с 
рубцовым сращением метастатических узлов с крупными сосудами. Чаще всего 
имеется интимная связь рецидивирующей опухоли со стенкой внутренней 
яремной вены. Изоляция ствола общей сонной артерии, как правило, не 
представляет больших трудностей. В течение при повторных операциях крайне 
важно начать выделение элементов сосудисто-нервного пучка в неизмененных 
тканях. Прежде всего убедитесь, что общую сонную артерию можно отделить от 
опухоли. При планировании операции при больших рецидивах рака щитовидной 
железы, необходимо планировать возможность сосудистой пластики операция. В 
еще большей степени необходимо предусматривать пластику трахеи прив него 
врастает рекуррентный узел. Часто при длительных операциях по поводу 
первичного рака щитовидной железы хирург встречается с разрастанием 
первичной опухоли в трахею и оставляет на ней опухолевые ткани. Естественно, 
эти области являются источником рецидива, который разрушает стенку трахеи. В 
последние годы большинство хирургов склонны к выполнять обширные операции 
с удалением рецидива опухоли вместе с удалением тканей окружающие 
рецидивирующую опухоль, трахею, пищевод, гортань из-за отсутствия надежного 
лучевого лечения, особенно при сосочковой структуре опухоли. Обоснованность 
подобных операций объясняется довольно медленный рост рецидивирующей 
опухоли, длительное время имеющий «локальный» характер и не выходящий за 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
143 
пределы шея. По данным Э.А. По данным В.В. Валдиной [1], примерно у трети 
больных с папиллярный рак щитовидной железы умирает без отдаленных 
метастазов. Наибольший опыт подобных калечащих и травматических операций 
накоплен американскими и Японские хирурги, пациенты с папиллярным раком 
щитовидной железы, у которых опухоль прорастала в трахею, сообщили успех в 
лечении. Выполнялась циркулярная резекция трахеи с удалением от 3 до 10 колец 
трахеи, с последующим анастомозом конец в конец. Из этих 24 пациентов 17 
человек живы от 3 до 8 лет, в том числе 13 -без признаков рецидива. Однако 
существует и другая точка зрения относительно лечебной тактики локально 
запущенный рак щитовидной железы и рецидивы [8, 24]. Авторы рекомендуют 
ограниченные резекции с защитой. важных анатомических структур и часто с 
сохранением пластинок опухолевой ткани, что позволяет предположить 
дальнейшая лучевая терапия (радиоактивный йод или внешнее облучение). G. 
Wolf Wolf et al. [24] считают, что сочетание ограниченного хирургического 
вмешательства с дистанционным облучением и брахитерапией и эндоскопической 
лазерной терапией может добиться полного местного регресса опухоли, если рак 
щитовидной железы разрастается или рецидивирует в гортань и трахея. Пример 
успешного паллиативного лечения рецидивирующего рака щитовидной железы 
современными методами:быть терапевтическим алгоритмом, сочетающим 
аргонно-плазменную коагуляцию и фотодинамическую терапию. В музее Н.В 
НИИ онкологии им. Н.Петрова под наблюдением находились 3 пациента с 
рецидивирующим раком щитовидной железы, перерастающим в трахею хею и 
крупные сосуды верхнего грудного отверстия. большая степень распространения 
исключила возможность хирургического вмешательства. Пациенты поступали в 
разное время после первой хирургической операции вмешательство с явлением 
обтурации обтурации трахеи в крайне тяжелом состоянии.Проведена 
реканализация аргоноплазмы, второй этап - фотодинамическая терапия с 
использованием .Фотодитазин ™ и лазерный аппарат "Аткус". Пациенты легко 
поддались лечению. Было небольшое отек гортани и трахеи, который не 
потребовал приема лекарств и разрешился самостоятельно [37-42]. Все эти у 
пациентов наблюдается медленный рост опухоли, что требует повторения 
коагуляции аргоноплазмы и сеансов ФДТ каждые6 месяцев. Однако эти пациенты 
живут более 4 лет с очень удовлетворительным качеством жизни.Многие 
клиницисты придерживаются мнения, что радикальный характер хирургического 
вмешательства при рецидиве рецидива рак щитовидной железы очень условен, и 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
144 
не столько в хирургическом, сколько в биологическом плане. за счет наличия 
субклинических метастазов. Поэтому в целях повышения эффективности лечение 
местных и региональных рецидивов дифференцированных форм оправда рака 
щитовидной железы, комбинированное оправданы подходы, предполагающие 
сочетание хирургического вмешательства с лучевой и, в меньшей степени, 
гормональным экспозиция. Несмотря на серьезные теоретические и 
экспериментальные обоснования, расширение спектра адъювантов радиационные 
эффекты при лечении рецидивов рака груди в виде широкого применения 
системных лучевой терапии (радиоактивный йод) в нашей стране препятствует 
крайне слабый материал и техническая база.
Выводы
: рецидивы дифференцированного рака щитовидной железы - патология 
разнообразная и трудно поддающаяся лечению. Наш клинический опыт убеждает 
нас, что возвращение болезни в большинстве случаев связано не с истинным 
рецидив заболевания, но с дефектами первой операции. Ошибки допускаются как 
по первичному опухоль и регионарные метастазы. В первую очередь это связано с 
неправильной ревизией щитовидной железы и участков регионарный метастаз [43-
49]. Анализ причин региональных рецидивов показывает, что частичные, заведомо 
нерадикальные Часто выполняются лимфаденэктомии. Обычно только 
увеличенные лимфатические узлы с четко выраженными метастазами. сняты с 
нарушением принципа зонирования и корпуса. Таким образом, верхняя граница 
удаляемого блока не достигают уровня бифуркации общей сонной артерии, в 
результате группа верхней яремной лимфы узлы, которые часто поражаются 
метастазами, не удаляются. С другой стороны, верхняя паращитовидная железа 
лимфатические узлы, которые часто вызывают развитие регионарных рецидивов, 
не удаляются. 
Литература 
1.
М. И. Болтаев, М. Н. Тилляшайхов, Н. М. Рахимов, И. М. Искандарова 
ЭКСТРАПЕРИТОНЕАЛЬНЫЙ 
ХИРУРГИЧЕСКИЙ 
ДОСТУП 
ПРИ 
РАДИКАЛЬНОЙ ЦИСТЭКТОМИИ ОБУСЛОВЛЕННОЙ РАКОМ МОЧЕВОГО 
ПУЗЫРЯ // ВЕСТНИК ВРАЧА.-
№ 
3 (100)2021. С. 14-21. 
2.
Tillyashaykhov Mirzagaleb, Boltayev Mashrabjon Rahimov Nodir, Iskandarova 
Iroda.
Comparative Characteristics of the Direct Results of Extraperitoneal and 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
145 
Transperitoneal Access in the Surgical Treatment of Bladder Cancer // Annals of 
R.S.C.B., ISSN:1583-6258, Vol. 25, Issue 3, 2021, Pages. 4794 - 4802 
3.
A.T.Cho’liyev.,U.S.Mamedov.,M.A.Akhmadova.,R.R.Navro’zov.,D.F.Narziyeva 
Diagnostics of exinococcosis in youth at the modern stage./Journal of Natural 
Remedies.2021,№1(1).-P37-40
4.
Guljamol 
Fazliddinonvna 
Makhmudova, 
Adkhambek 
Uygunovich 
Nurboboyev.Treatment of mechanical jaundice via the modern way// Scientific 
progress, 2021.-№6.-P.530-537
5.
Makhmudova G.F. Age-related clinical,anatomical and morphological features of 
malignant tumors of the cervix// Journal of science and technology//2021.-P.-475-
480
6.
Абдулхакимов Шерзод Алишер огли. Сексуальная восстановление пациентов 
после контактной лучевой терапии по поводу ограниченного рака простаты. – 
2021. - Central asian journal of medical and natural sciences. – 2021. - Vol.2 (5). – 
P.449-455 
7.
Iskandarova Iroda Mashrabovna. Relapses of Differentiated Thyroid Cancer // 
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS) ISSN 2660-
9630.- www.ejlss.indexedresearch.org Volume 7, 2021 ||.-С. 70-75. 
8.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова. 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования. 
Сборник статей по материалам VIII международной научно-практической 
конференции . 2018. Стр. 29-32 
9.
Махмудова Г. Ф., Темирова, Д. В., &Баротова, Ш. Б. (2021). Бачадон бўйни 
хавфли 
ўсмаларининг 
ёшга 
хоsхусусиятлари//Academicresearchineducationalsciences 
// 
2(5).-Б.-186-196. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-202100871
10.
Maxmudova G.F.,Soxibova Z.R., Mamedov U.S., Nurboboyev A.U. Fertil va keksa 
yoshli 
ayollarda 
bachadon 
bo’yni 
xavfli 
o’smalari 
tahlili 
(Buxoro 
viloyatida)//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social 
sciences//-2021.-V 8.-B. 175-184. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
146 
11.
Nurboboyev A.U., Makhmudova G.F. Miniinvazive approach in the complex 
treatment of tumor and stone etiology of mechanical jaundice// International journal 
on Orange technology// Vol 3. Issue 9. Sep.2021.-P. 85-90
12.
М.А. Ахмадова, А.Т.,Сохибова З.Р., Д.К. Худойбердиев.,Ж.Р.Нуров 
Диагностика эхинококкоза у молодёжи на современниом этапе./Тиббиётда янги 
кун 2019 й.3(27)- стр 54-56
13.
М.А. Ахмадова, А.Т. Чўлиев, Ж.Р. Нуров, Д.К. Худойбердиев Лучевая 
диагностика 
эхинококкозапечени./Биология 
ва 
тиббиёт 
муаммолари.2019,№4.2(115)с.20-25
14.
Сохибова З.Р.,Ахмадова М.А. Комплексная диагностика и хирургическое и 
хирургическое лечение осложненных форм эхинококкоза печени./Oriental 
Renaissance:Innovative,Educational, natural and social sciences/2021й -стр 203-212.
15.
НарзиеваД.Ф.Значение 
Иммуногистохимических 
маркеров 
при 
метастазировании 
рака 
молочной 
железы 
в 
легкие.// 
Oriental 
Renaissance:Innovtive,educational,natural and social sciences.// -2021 Vol.1-C.170-
175
16.
Xalikova Feruza. Current concepts of breast cancer risk factors//International journal 
of philosophical studies and social sciences//2021.- Vol 1.-P.57-66.
17.
Z.R. Sokhibova, M.R. Turdiyev, (
2021
). Some Features Of Laboratory Indicators Of 
Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female Age Women 
Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical Sciences and 
Pharmaceutical Research, 
3
(
02
), 
MO- 
145
.
18.
18.Mamedov U.S., Pulatova D.SH. The Results of Cancer Treatment of the Oral 
Caviti Tumors in //the Republic of Uzbekistan European journal of Pharmaceutical 
and Medical Research. -2019. - 6(9). - P. 326-329.
19.
Narziyeva D.F., Jonibekov J.J.; Morphological features of tumor in different 
treatment options for patients with locally advanced breast cancer // Middle European 
scientific bulletin.Volume 7- 2020-Dec. – P. 105-10 
20.
Nurov Jamshid Raxmatovich. Morphofunctional characters of the greater omentum // 
International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences. – 2021. – 
Vol. 1(5). – P. 130-134. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
147 
21.
Nurov J.R., Khalikova F.S. Long-term results of surgical treatment patients with 
stomach cancer // Вестник науки и образования. – 2020. – №23-2(101). – С. 85-89. 
22.
R. R. Navruzov. Morphological and morphometric changes of the stomach layer of 
one monthly white rats // Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and 
Technical Science (JIDPTS). Volume:4, Issue:5, May:2021 pp :(7-10)
23.
R. R. Navruzov. Lymphothorp therapy in the complex of treatment of purulent 
inflammatory diseases of the hand in outpatient conditions // New day in medicine 
30.2020
24.
Гафур Нормуродович Саидов, Учкун Гафурович Абдукаримов, Гулжамол 
Фазлиддиновна Махмудова. Эпидемиологические показатели первично-
множественных опухолей (обзор литературы)// Биология и интегративная 
медицина// 2019№ 11 (39).-С.
25.
Нуров Ж.Р. Послеоперационная аналитика раннего периода хирургического 
лечения злокачественной опухоли желудка // Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences. – 2021. – Vol. 1(8). – P. 185-191. 
26.
Rakhmonovna, S. Z., & Sharipovna, A. N. (2020). Characteristics of exchange of 
essential microelements of copper and zinc in healthy fertilized women and women 
with combined copper and zinc deficiency state. 
European Journal of Molecular & 
Clinical Medicine

7
(1), 3332-3335. 
27.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. The Significance 
of Immunohistochemical Markers in the Treatment of Breast Cancer // International 
journal on orange technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 69-72. 
28.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Ahmadova Maftuna Amin qizi. Features of Anatomy 
of the Greater Omentum // International journal on orange technology. – 2021. – Vol. 
03(9). – P. 66-68. 
29.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. Immediate Results 
of Surgical Treatment of Gastric Cancer // International journal on orange 
technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 62-65. 
30.
Sokhibova, Z. R., & Turdiyev, М. R. (2021). Some Features Of Laboratory 
Indicators Of Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
148 
Age Women Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical 
Sciences and Pharmaceutical Research

3
(02), 140-145. 
31.
Khalikova Feruza Sharofovna, Abdullaev Khabibullo Narzullayevich.
Early 
Diagnosis and Treatment of Gastric Cancer in Modern Oncology // Journal of 
Innovations in Social Sciences 
Volume: 01 Issue: 04 | 2021 
–С. 46-50. 
32.
Mamedov U.S, Khalikova F. Sh. Advantages of Magnetic Resonance Computer 
Tomography in the Diagnosis of Thyroid Cancer //Pindus Journal of Culture, 
Literature, and ELT. – 2021. – Т. 9. – С. 80-84. 
33.
Axmedov Farxod Xakimovich// CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL 
AND NATURAL SCIENCES// Морфологические Изменения Внутри И 
Внепеченочных Протоков, И Сфинктеров У Больных С Желчекаменной 
Болезнью, Постхолецистэктомии. Volume: 02 Issue: 05 | Sep-Oct 2021 
34.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich CHARACTERISTICS OF MORPHOMETRIC 
PARAMETERS OF THE WHITE RAT'S STOMACH IN THE EARLY 
POSTNATAL PERIOD// Тиббиётда янги кун// 2 (34/3) 2021 С-17-23 
35.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich ОҚ КАЛАМУШЛАР ЙЎҒОН ИЧАГИ 
СУРУНКАЛИ 
НУР 
КАСАЛЛИГИДА 
ВА 
БИОСТИМУЛЯТОРЛАР 
ТАЪСИРИДАН КЕЙИНГИ ҚИЁСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ// Биология ва тиббиёт 
муаммолари// 2021, №3 (128) 
36.
Xudoyberdiyev 
Dilshod 
Karimovich 
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ 
И 
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ 
ИЗМЕНЕНИЯ 
СТЕНКИ 
ЖЕЛУДКА 
ОДНОМЕСЯЧНЫХ БЕЛЫХ КРЫС// INTERDISCIPLINARY RESEARCH: 
SCIENTIFIC HORIZONS AND PERSPECTIVES International Scientific and 
Theoretical Conference// March 12, 2021 С 57-61 
37.
Axmedov Farxod Xakimovich SCIENTIFIC COLLECTION «INTERCONF» 
COMPARATIVE MORPHOMETRY OF INTRA AND EXTRAHEPATIC 
BILIARY 
38.
TRACT, BILIARY SPHINCTERS IN PATIENTS WITH CHOLELITHIASIS WHO 
UNDERWENT CLASSICAL AND LAPAROSCOPIC CHOLECYSTECTOMY № 
78 | October, 2021 P-325-327 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
149 
39.
Tuksanova, Z. I., Ashurova, N. A., Safarova, G. A., & Hikmatova, M. F. (2018). 
HEALTH STATUS OF SCOOL CHILDREN DEPENDING ON HEALTH CARE 
ACTIVITIES OF FAMILIES. European science review, (9-10-2), 164-166. 
40.
Хикматова, М. (2021). Лёгкая атлетика–ключ здоровья. Общество и 
инновации, 2(8/S), 439-443. 
41.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE ANTHROPOMETRIC PARAMETERS 
OF CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Web of 
Scientist: International Scientific Research Journal, 2(06), 238-242. 
42.
Furkatovna, H. M. (2021). MEDICINAL PLANTS FOR BLOOD THINNING IN 
PREGNANT WOMEN. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND 
NATURAL SCIENCES, 2(1), 5-7. 
43.
Furkatovna, H. M. (2021). Pakistan pharmaceutical stocks behavior during 
covid19. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL 
SCIENCES, 2(1), 8-10. 
44.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). A study of morphometric features 
of anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 215-217. 
45.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). Morphometric features of 
anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. ACADEMICIA: 
An 
International 
Multidisciplinary 
Research 
Journal, 11(9), 492-495. 
46.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE MORPHOMETRIC FEATURES OF 
THE 
ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS 
OF 
CHILDREN 
AND 
ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Биология и интегративная 
медицина, (1 (48)). 
47.
Адинаев, Х. А., Шамадинова, Н. Э., Атакузиев, Т. А., & Юсупова, Н. Ф. (2019). 
Опытно-производственные испытания по получению и изучению свойств 
активированного 
мономинерального 
белитового 
цемента. Химическая 
промышленность, 96(1), 26-29. 
48.
Муродов, М. М., Юсупова, Н. Ф., Сидиков, А. С., Турабджанова, С. И., 
Турдибаева, Н., & Сиддиков, М. А. OBTAINING A PAC FROM THE 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
150 
CELLULOSE OF PLANTS OF SUNFLOWER, SAFFLOWER AND WASTE 
FROM THE TEXTILE INDUSTRY. 
49.
Yusupova, N. F., Urozov, M. K., & Ergashev, S. T. (2021). STUDYING THE 
INFLUENCE OF TIME, TEMPERATURE, CONCENTRATION ON THE 
QUALITY INDICATORS OF CELLULOSE. Web of Scientist: International 
Scientific Research Journal, 2(10), 204-208. 
50.
Guzalova, A. G., Artikova, R. M., & Ubaydullayeva, X. A. (2019). MOLECULAR-
GENETIC IDENTIFICATION AND TAXONOMIC RELATIONSHIPS OF FUNGI 
BELONGING TO FUNGI IMPERFECTI. Актуальные проблемы гуманитарных и 
естественных наук, (2), 21-26. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ретенцияга Учраган Доимий 
Тишларни Ташҳислаш, Даволаш Ва 
Башоратлашда Замонавий 
Компютерлашган Тизимдан Фойдаланиш.
Олимов С. Ш., Бакаев Ж. Н., Рахмонова Ф. З.
Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббтёт 
институти. 
Аннотация. 
Мақолада ретенцияга учраган доимий 
тишларни ташхислаш ва башоратлашида замонавий 
компютерлашган тизимдан фойдаланиш усуллари 
тасвирланган. Муаллиф хорижий ва ма
олимларнинг адабиётларини кенг шар
этди, тиш-жағ тизими редукцияси аномалиялар кел
чиқишининг асосий омилларини
Тишларнинг 
кеч 
чиқиш 
умумий 
сабаблари 
ўрганишда ва даволашни режалаштиришга замонавий 
ёндашувларни тавсифлайди. 
Калит сўзлар:
Сут тишлари, ретенция, тиш 
аномалиялари, компютер томографияси.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
151 
Ретенцияга Учраган Доимий Қозиқ 
ислаш, Даволаш Ва 
Башоратлашда Замонавий 
Компютерлашган Тизимдан Фойдаланиш.
Н., Рахмонова Ф. З.
Сино номидаги Бухоро давлат тиббтёт 
олада ретенцияга учраган доимий қозиқ 
тишларни ташхислаш ва башоратлашида замонавий 
компютерлашган тизимдан фойдаланиш усуллари 
тасвирланган. Муаллиф хорижий ва маҳаллий 
адабиётларини кенг шарҳини тақдим 
тизими редукцияси аномалиялар келиб 
ишининг асосий омилларини батафсил баён этган. 
иш 
умумий 
сабаблари 
ўрганишда ва даволашни режалаштиришга замонавий 
Сут тишлари, ретенция, тиш 
аномалиялари, компютер томографияси.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
152 
Кўп ҳолларда суяк тўқимасининг қалинлигида ретенцияга учраган қозиқ тишни 
мавжудлиги ҳеч қандай клиник кўринишларга эга бўлмайди. Ретенцияга учраган 
қозиқ тишни кўпинча бирор сабабга кўра жағнинг рентгенологик текшируви 
пайтида тасодифан топилиб аниқланади [28,29,30]. 
Ретенциянинг объектив белгилари : тегишли тиш йўқлиги, тиш қаторда қўшни 
тишларнинг нотўғри ҳолати, тананинг ташқи ёки ички юзасида дўнглик ёки юқори 
жағнинг алвеоляр ўсимтаси суяк дўнглики, невралгик оғриқ, тишларда ёки 
лабларда парестезия ҳисси, жағнинг тегишли қисмида касал тишлар ва бошқа 
патологик ҳолатлар бўлмаган холатларда учрайди [2, 8, 14, 15]. 
Ортодонтик беморларни ретенцияга учраган қозиқ тишни текширишнинг классик 
схемаси бу, клиник текшириш, юзни текширишнинг антрапометрик усуллари, 
жағларни гипсли моделлари, график усуллари, функционал, рентгенологик 
текшириш усулларидан иборат [10, 12, 20, 31, 32].
Бироқ, ретенцияга учраган қозиқ тишни, жағларнинг ёки алвеоляр ўсимтасиннинг 
сегментини рентген текширувидан олинган маълумотларга асосланган юқори 
эҳтимоллик билан аниқланиши мумкин [18, 26, 39, 42, 44]. 
Муаллифларнинг бир қаторлари, интраорал яқин-фокусли рентгенограммаларни, 
бир ёки бир неча проекцияларда жағнинг панорамик тасвирлар ретенцияга 
учраган тишни жойлашишини аниклаш учун унинг илдиз холати ва қўшни 
тишлари илдизлари холатини, шунингдек, периапикал тўқималарнинг ҳолатини 
аниқлаш учун амалда тавсия берганлар [10, 18, 11, 38].
Замонавий муаллифлар, бугунги кунда максимал ахборот олиш мамбаи сифатида, 
спирал компютер томографиясини фойдаланиш тавсия берадилар [3, 7, 9, 11, 12].
Стоматологияда компютер томографияси диагностик қобилиятларни сезиларли 
даражада оширди, тасвирнинг аниқлиги туфайли клиник вазиятнинг объектив 
кўринишини олиш мумкин бўлади ҳамда энг аниқ ва самарали даволаш режасини 
танлаш мумкин. [3, 11, 37, 40]. 
Компютер томографиясининг диагностик аҳамияти жуда катта, чунки текширув 
давомида ҳар қандай тўқима тузилмаларининг 1 мм қалинликдаги бўлимлар 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
153 
тасвирларини олиш мумкин. Ушбу техниканинг асоси, мосламанинг (рентген 
трубкаси) ҳаракати давомида рентген нури билан қатлам-қатлам бир неча 
йўналишда ўрганиш, объектини ёритишдан иборат. Нурларнинг ютилмаган қисми 
датчикларда рўйхатга олинади, шундан сўнг улардан сигнал компютернинг 
ҳисоблаш тизими томонидан қабул қилинади ва қайта ишланади. Сўнгра манбадан 
олинган барча маълумотлар экранда ўрганилаётган структура тасвир сифатида 
кўрсатилади. Шундай қилиб, компютер томография сиз жарроҳлик аралашувисиз 
реал вақтда ҳар қандай текисликларда симуляция қилинган тузилмаларни бошқа 
расмларни такрорламасдан ўрганиш имконини беради [17, 18]. 
Спирал конус-нур компютер томография замонавий хорижий ва россиялик 
муаллифлар орасида тиш ретенцияси билан беморларни ўрганиш учун танлов 
усули сифатида қабул қилинади. [11, 16, 40].
Е.А. Брагин ва бошқалар (2005) ортопантомография ва компютер 
томографиясидан олинган маълумотларга асосланган 
тиш-жаг тизими 
элементларининг майдони ва ҳажмини аниқлаш учун оптимал усулни таклиф 
қилди. Бу усул Photoshop программасида ортопантомограмма ва компютер 
томограммасини белгиланган параметрларга эга бўлган шкала панжараси 
ёрдамида ўрганишдан иборат [6]. Тасвир катталашганда панжара тасвир билан 
катталашади, бу эса тасвирлардаги ҳар қандай параметрларни жуда аниқ ўлчаш 
имконини беради. Бу усул турли вақтларда беморлардан олинган тасвирларни 
қиёсий таҳлил қилиш ҳамда чизиқли ва бурчакли ўзгаришларсиз динамикасини 
кузатиш имконини беради. Ушбу тажриба шуни кўрсатдики, тиббиёт ва олий 
математикани ривожлантириш ва интеграциялашнинг ҳозирги босқичида амалий 
стоматологияда биргаликдаги ютуқларни амалга ошириш мумкин бўлди. Бу эса 
мазкур йўналишдаги истиқболли изланишларни янада кенгайтиришга хизмат 
қилмоқда. 
Доимий прикус даврида, кесув тишлар, қозиқ тишлар ва премолар учун тиш 
каторида кескин дефицит ҳосил бўлганида олинадиган ортодонтик қурилмалар 
билан консерватив даво қўллаш чекланади. Бундай ҳолда, олинмайдиган механик 
ортодонтик қурилмалар анча самарали бўлиши мумкин [21, 22, 24, 25, 27, 33].
Маҳаллий ва хорижий адабиётларнинг кўпгина манбаларида доимий тишлар 
ретенциясини кенг қамровли кетмакетли даволаш усули таклиф этилади. Бу усул 
ретенцион тишнинг тож қисми жарроҳлик йули билан очилади, сунг 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
154 
олинмайдиган брекет-тизими техникаси билан, тишни, тиш қаторига чиқаришдан 
иборат [4, 5, 13, 19].
Ретенцион тишнинг чиқиши йўлидаги тўсиқларни олиб ташлаш учун жарроҳлик 
усуллари ҳам кенг қўлланилади [41]. Қоида тариқасида, асосий қарши 
кўрсатмалар булар: ёнидаги комплект ёки сверхкомплект тиш бўлса, шунингдек 
кисталар ва одонтомалар бўлганда. Ретенцион тишнинг чуқур жойлашиши билан 
суяк тўқимаси тўсиқ бўлади ва шунинг учун жойлашиш чуқурлигига қараб тиш 
тожи соҳасидаги компактостеотомия усули ёки тонел усули таклиф этилади [36, 
43, 45].
Олинадиган аппаратлар ёрдамида ретенцион тишларни чиқариш усуллари 
мавжуд. Ушбу усуллардан бири олинадиган битта жағли жағалараро таъсир 
қиладиган ортодонтик аппарати сифатида тасвирланган. Унинг асосий 
элементлари тиш илдизига босим ўтказадиган ҳаракатланадиган пелоти ва 
тишловни кўтариш учун тишлаш майдончасидир. Олинмайдиган аппаратлар 
ёрдамида, учта илгакли жуда қаттиқ пластикдан тайёрланган муаллифлик дизайн 
брекетлар тавсия этилади. Бундай брекет жарроҳ томонидан ретенцион тиш тож 
қисми очилган жойига мустаҳкамлаш керак. Бундай тишни бир хил ёки қарама-
қарши тиш каторларига маҳкамланган резина кучи ёрдамида тортиб олишга 
ҳаракат қилиш таклиф етилади [18]. 
Юрса Ҳамуш (1995) диастема, дистопия ва ретенцияни эрта ва кеч тишлар 
алмашув вақтида комплекс даволаш соҳасидаги илмий тадқиқотлар олиб борган. 
Суяк тўқимасини қайта ишлаш пайтида босим ва тебраниш ва боғлиқ 
ноқулайликларни камайтириш учун тезюрар наконечникдан фойдаланиш 
маслаҳатлари ва таклифларини берган. Турунда ўрнига муаллиф хлорофиллнинг 
мис ҳосилалари эритмаси билан крахмалли криопреципиата асосидаги полимер 
матрицадан фойдаланишни таклифи бир неча адабиёт маънбаларида илмий 
тадқиқотчилар томонидан баён этилган [1, 38, 40, 43, 45].
Бир қатор муаллифлар [8, 18, 35] ретенцион тишларни даволаш бўйича 
тавсияларни шакллантирганлар:
1. Бўйлама ўқлари 100° дан 106° гача оралиқда бурчак остида жойлашган ва 
тожлари алвеоляр усимтанинг IV ёки III зоналари ичида жойлашган тишлар 
жарроҳлик усулида таъсир этиш ва кейинчалик тишни чиқариш учун қулай деб 
ҳисобланади. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
155 
2. Жарроҳлик усулида таъсир этиш ва кейинчалик тишни чиқариш учун камроқ 
қулай қачонки бўйлама ўқи қиялик бурчаги 120° атрофида, лекин ҳали ҳам тож 
алвеоляр ўсиқнинг IV ёки III зонасида жойлашган бўлса.
3. 120° атрофида бўйлама ўқининг қиялик бурчаги бўлган, лекин тожлари 
алвеоляр ўсиқнинг II зонасида жойлашган бўлса ретенцион тишлар жарроҳлик 
усулида таъсир этиш ва ортодонтик даволаш учун ноқулай ҳисобланади.
4. Алвеоляр ўсимтанинг II ва I зоналарида тожлари жойлашган, 120° ёки ундан 
ортиқ бўйлама ўқининг қиялик бурчаги билан жойлашган ретенцион тишлар жуда 
ноқулай ҳисобланади.
5. Тиш ўқининг бурилиш бурчаги нормал чиқиш йўналишига қарши қаратилган, 
унинг тожлари алвеоляр ўсимтанинг I -зонасида жойлашган ретенцион тишларни 
тўлиқ ноқулай ва олиб ташлаш тавсия этилади кейин протезлаш тавсия этилади. 
О.И. Арсенина ва бошқ (1997) 14 ёшдан катта беморларда компактостеотомияни 
ретенацияланган тиш илдизи бўйлаб бажаришни тавсия этганлар. Ортодонтик 
даволаш босқичида олинмайдиган аппаратлардан фойдаланиш тавсия этилади, шу 
билан бирга, тиш каторда жой яратиш учун очадиган пружинадан фойдаланиш 
бунда ташқари, жағлараро эластик кучлардан фойдаланиш тавсия этилади. 
Муаллиф ретенацияланган тишни ўрнатиш учун 50-80 гр кучсиз ортодонтик 
кучларидан фойдаланган. Бу ҳолда, 12-18 ой даволаш ўртача давомийлигни 
ташкил этган [2].
Бу ортодонтик патология даволашда, бир қатор Россия муаллифлар -Михайлова Е. 
В., (1998) ва Степанов Г. В., (2002), ретенцияланган тишни реплантация қилиб бир 
вақтнинг ўзида уни тиш каторига ўрнатиш усулини таклиф қилганлар. Бу услуб 
катта мактаб ёшидаги беморларнинг 3 клиник ҳолларида тадқиқотчилар 
томонидан муваффақиятли қўлланилган. Усулнинг травматик табиати ва 
асоратлари юқори эҳтимоллик туфайли, кейинчалик кенг тарқатилмаган. 
Степанов Г. В. (2002) ишларида муаллиф марказий кесув тишларидан бошлаб 
кетмакет тиш олиш усулини таклиф қилади. Усулнинг моҳияти латерал кесув 
тишларини кейинчалик медиал кўчирганда, тўла-тўкис чиқишига эришиш, 
стимулловчи усуллардан фойдаланиш ва тиш қаторига юқори жағ қозиқ 
тишларини ўрнатишдан иборат [34]. 
Бир қатор адабий манбалар ретенцияли тиш тожларининг чиқишини тезлаштириш 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
156 
учун лазер нуридан самарали фойдаланиш тўғрисида маълумотларни беради [23].
Лазерофорез, стимуляция орқали даволашни мураккаб усули сифатида, иккита 
асосий омилнинг қўшилган таъсирига асосланган: булар доривор модданинг 
таъсири ва 0.63-0.89 микрон тўлқин узунлиги билан паст интенсив лазер 
нурланинг таъсиридан иборат. Паст частотали лазер нури таъсири остида дори 
узатиш механизми жуда мураккаб ва ҳали тўлиқ ўрганилмаган. Нур оқимининг 
куч зичлигига қараб кам зичликдаги лазер нури турли хил физиологик таъсирга 
эга.
Шундай қилиб, 0,1 – 100 мВт /см 2 куч зичлигида лазер нури регенерация 
жараёнларини кучайтиради, 100-200 мВт/см, 2 да микроциркуляцияни 
нормаллаштиради, тўқималарда кислород даражасини оширади ва қон томир 
ўтказувчанлигини камайтиради ва 200 мВт/ см 2 куч зичлигида-суяк тўқимасида 
метаболик жараёнларни ошишга сабаб бўлади. Паст зичликдаги лазер нури 
тўқималарга бевосита таъсири фақат 8 мм гача бўлади ва катта чуқурликда юзага 
келадиган барча таъсирлар паст зичликдаги лазер нури таъсирида бўлган асосий 
тўқималарнинг воситачилик механизмлари билан боғлиқ [9, 23].
Паст частотали лазер нури таъсири остида дори узатиш асосий механизмлари 
аниқланган: булар оғиз бушлиғи шиллиқ қавати ўтказувчанлигини ошириш; қон 
реологик хусусиятларини яхшилаш; тўқималарининг метаболизм ошириш; 
микроциркуляцияни яхшилаш; кислород алмашинувини ошириш; "мақсад 
ҳужайралари"мембрана рецепторлари фаоллаштиришдан иборат [8]. 
Қарши кўрсатмалар юрак-қон томир тизимининг умумий оғир касалликлари, 
диабетнинг декомпенсацияланган шакли; қон касалликлари; асабийлашиш билан 
кечадиган руҳий касалликлардир. 
Маҳаллий қарши қурсатмаларга қуйидагилар киради: юз-жағ соҳасининг 
шишсимон ҳосилалари; юз-жағ соҳасининг ва яқин жойлашган аъзоларнинг 
хавфли ва хавфсиз ўсмалари; юз-жағ соҳасининг ўткир йирингли яллиғланиш 
жараёнларидир [10, 13].
СО 2 лазери муаллифлик усул сифатида таклиф этилган [9] ҳар қандай жойлашган 
(юқори ва пастки жағ учун) ретенцион тишларнинг тожларини очиш учун 
қўлланилади. Очилган тиш тожи атрофидаги тўқималарни коагуляция ва пухта 
гемостазини таъминлаган холда, қуруқ сирти ва яхши визуал назоратни яратади, 
ушбу усул операциядан кейин дарҳол атачмент ўрнатиш имконини беради, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
157 
шунингдек, операциядан кейинги асоратларни камайтиради чунки, бу жараён 
минимал жароҳат билан олиб борилади. 
Степанова 
Г. 
В. 
(2002) 
алохида 
тишларни 
чикиш 
аномалияларни 
(ретенция)даволаш учун комплекс ёндашув сифатида, ретенцияга учраган 
тишларни чикишини фаоллаштириш хусусиятларини физиотерапевтик усулларда 
даволашни кенгайтириш таклифини берган, бунда магнит даволаш ва лазер 
терапияси, массаж, маҳаллий энергияалмашинуви нормализатори «Медив»дан 
фойдаланишни тавсия этган. Операциядан кейинги даврда муаллиф томонидан 
ретенцияга учраган тиш тож йўлида(одонтома, кисталар ёки сверхкомплект тиш) 
тўсиқларни бартараф қилгандан сўнг, барча усуллар муваффақиятли амалга 
оширилган. Биринчи марта ретенцияга учраган тишларни комплекс даволашда 
лазер-магнит стимуляциядан фойдаланиш илмий жиҳатдан асослаб берилган К. Г. 
Пономарев томонидан 2000 йилда [34]. 
Т. В. Комарова (2000) ретенцияга учраган тишларни даволаш усулларини илмий 
тадқиқ этишда 25-30 грамм оғирлик юки берилган ортодонтик қурилмаларидан 
фойдаланган. Бундан ташқари, илмий тажриба давомида, илдизлари 
шакилланмаган ретенцияга учраган тишларни чиқишини фаоллаштириш усули 
сифатида, прикусни кўтарадиган аппаратлардан амалий фойдаланиш номуносиб 
деб исботланган [22]. 
Лекин илдизлари шакилланмаган ретенцияга учраган тишлари бўлган беморларни 
даволашда янада самарали ва 1,5 баробар жарроҳлик амалиёти сонини 
камайтиради. Функционал таъсир қилувчи аппаратлардан фойдаланиш ҳоллари 
2,3 баробар кам бўлиб, даволаш муддати ҳам қисқарган [2, 4].
Клиник ва экспериментал тадқиқотларга кўра, алоҳида ретенцияга учраган 
тишларни даволашда муваффақияти тиш ва жағ суякларининг шаклланиш 
даражасига, тиш қаторидаги жой танқислик даражаларининг локализациясига 
боғлиқ бўлади. Кучли жой танқислиги билан муаллифлар уни тиш қаторларини 
кенгайтириш ёки узайтириш орқали яратишни тавсия қилишган [4, 7].
Персистент тишлар мавжуд бўлганда ва ретенцияга учраган доимий тишнинг 
тўғри ҳолатида, сут тишни олиб ташлаш таклиф этилади. Даволашнинг дастлабки 
босқичларида вақтинчалик тишни сақлаш, суяк тўқимасининг қалинлигида 
доимий тишнинг ноқулай жойлашиши, айниқса бемор 15 ёшдан ошганда тавсия 
этилади [40-47]. Муаллифлар бир хил номдаги латерал кесув тишга ортодонтик 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
158 
аппаратлар ёрдамида нотўғри жойлашган ретенцияга учраган қозиқ тишнинг 
билвосита таъсир кўрсатишини таклиф қилганлар [26, 32]. Муаллифларнинг 
фикрича, латерал кесув тиш илдизи ретенцияга учраган тиш тожига ва дистопияга 
учраган қозиқ тишнинг тожига таъсир этиб, унинг бўйлама ўқини ўзгартиради. 
Қозиқ тиш ётган алвеоляр ўсиқнинг майдонига таъсир кўрсатишининг физик 
усуллари (бармоқ массажи, электротерапия, вакуум ва вибрацион терапия) билан 
биргаликда қўлланилиши даволаш самарадорлигини оширган. Усулни 
қўллашнинг энг қулай даври - ретенцияга учраган тиш илдизи шакилланиши 
тугаллангунга қадар [4, 11].
Ретенцияга учраган доимий тишни даволашда протетик усули мавжуд. Бу фақат 
ретенцияга учраган тишни тиш қаторига ўрнатиш усуллари самарасиз булганида 
фойдаланиш керак [48-56]. Усул бир қатор камчиликларга эга ва ҳар доим ҳам 
физиологик окклюзияни қайта тиклашда, морфологик ва юз-жағ минтақанинг 
эстетик меъёрларини тиклашда самара бермайди [36, 39].
Ортодонтик 
ва 
жарроҳлик 
даволаш 
усулларининг 
ривожланиши 
ва 
такомиллашуви натижасида ҳозирги кунда тиш-жағ тизимининг кўпгина анатомик 
ва функционал бузилишларини бартараф этиш мумкин. Бироқ, у ёки бошқа 
даволаш усулларини танлаш учун, аниқ мезонлар мавжуд эмас [2, 3, 4, 8].
Шундай қилиб, башорат қилиш ва ретенцияга учраган доимий тишларни 
ташхислашида замонавий усулларини қўшимча ўрганиш ва амалиётда тадбиқ 
этиш даволаш натижалари барқарорлигини таъминлайди. 
Адабиётлар рўйхати. 
1.
Азимова Ш.Ш., Абруев У.Р, Расулов М.М. Тиш-жағ тизими аномалияларининг 
Бухоро шахар мактаб ёшдаги болалар орасида тарқалиши. //Доктор 
Ахборотномаси. 2020. - №1. - С. 23-28 бет.
2.
Арсенина О.И. Применение современной несъемной ортодонтической 
техники при лечении пациентов с различными аномалиями и деформациями 
зубочелюстной системы / О.И. Арсенина, И.В. Гуненкова // Новое в 
стоматологии. 1994. - № 3 (спец. вып.) - С. 16-22. 
3.
Ж.Н. Бакаев. Доимий тишларнинг чиқиши вақтининг ўзгариши натижасида 
тиш-жағ 
тизим 
аномалияларининг 
этиопатогенези, 
замонавий 
ёндашув.(Адабиётлар шарҳи) «Тиббиётда янги кун», 4 (32) 2020, С. 119- 123. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
159 
4.
Бардавил Д.Е. Тактика ортодонта при ретенции отдельных зубов / Д.Е. 
Бардавил, В.А. Тугарин // Ортодонтия. - 2000. - № 3. - С. 43-48.
5.
Бобров Д.В. Экспериментальные исследования связи "брекет- композит-эмаль" 
/ Д.В. Бобров // Новое в стоматологии. - 1995. - № 3 (спец. вып.). - С. 40-42. 
6.
Брагин Е.А. Анализ площади и размеров элементов зубочелюстной системы по 
данным ортопантомографии и компьютерной томографии с использованием 
программным средств персонального компьютера :метод, рек. для студентов, 
врачей-интернов и клинич. ординаторов/ Е.А. Брагин, Е.А. Вакушина, И.В. 
Романенко и др.-Ставрополь, 2005.-18 с.
7.
Axmadova Maftuna Amin qizi .Ko’krak bezi-o’ziga xos intrakranial 
a’zo//JOURNAL 
OF 
ADVANCED 
REASERCH 
AND 
STABILITY(JARS)//Volume:01.05/2021.,171-180 bet. 
8.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени.
Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования // 
2018 – c. 106-108
9.
Abdulhakimov Sh.A. The role of computed tomography in the diagnosis of spinal 
injuries // International Journal of Development and Public Policy. – 2021. - Vol.1 
(4). – P.106-108 
10.
A.T.Cho’liyev.,U.S.Mamedov.,M.A.Akhmadova.,R.R.Navro’zov.,D.F.Narziyeva 
Diagnostics of exinococcosis in youth at the modern stage./Journal of Natural 
Remedies.2021,№1(1).-P37-40
11.
Guljamol 
Fazliddinonvna 
Makhmudova, 
Adkhambek 
Uygunovich 
Nurboboyev.Treatment of mechanical jaundice via the modern way// Scientific 
progress, 2021.-№6.-P.530-537
12.
Makhmudova G.F. Age-related clinical,anatomical and morphological features of 
malignant tumors of the cervix// Journal of science and technology//2021.-P.-475-
480
13.
Абдулхакимов Шерзод Алишер огли. Сексуальная восстановление пациентов 
после контактной лучевой терапии по поводу ограниченного рака простаты. – 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
160 
2021. - Central asian journal of medical and natural sciences. – 2021. - Vol.2 (5). – 
P.449-455 
14.
Iskandarova Iroda Mashrabovna. Relapses of Differentiated Thyroid Cancer // 
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS) ISSN 2660-
9630.- www.ejlss.indexedresearch.org Volume 7, 2021 ||.-С. 70-75. 
15.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова. 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования. 
Сборник статей по материалам VIII международной научно-практической 
конференции . 2018. Стр. 29-32 
16.
Махмудова Г. Ф., Темирова, Д. В., &Баротова, Ш. Б. (2021). Бачадон бўйни 
хавфли 
ўсмаларининг 
ёшга 
хоsхусусиятлари//Academicresearchineducationalsciences 
// 
2(5).-Б.-186-196. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-202100871
17.
Maxmudova G.F.,Soxibova Z.R., Mamedov U.S., Nurboboyev A.U. Fertil va keksa 
yoshli 
ayollarda 
bachadon 
bo’yni 
xavfli 
o’smalari 
tahlili 
(Buxoro 
viloyatida)//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social 
sciences//-2021.-V 8.-B. 175-184. 
18.
Nurboboyev A.U., Makhmudova G.F. Miniinvazive approach in the complex 
treatment of tumor and stone etiology of mechanical jaundice// International journal 
on Orange technology// Vol 3. Issue 9. Sep.2021.-P. 85-90
19.
М.А. Ахмадова, А.Т.,Сохибова З.Р., Д.К. Худойбердиев.,Ж.Р.Нуров 
Диагностика эхинококкоза у молодёжи на современниом этапе./Тиббиётда янги 
кун 2019 й.3(27)- стр 54-56
20.
М.А. 
Ахмадова, 
А.Т. 
Чўлиев, 
Ж.Р. 
Нуров, 
Д.К. 
ХудойбердиевЛучеваядиагностикаэхинококкозапечени./Биологияватиббиётмуа
ммолари.2019,№4.2(115)с.20-25
21.
Сохибова З.Р.,Ахмадова М.А. Комплексная диагностика и хирургическое и 
хирургическое 
лечение 
осложненных 
форм 
эхинококкоза 
печени./OrientalRenaissance:Innovative,Educational, 
naturalandsocialsciences/2021й -стр 203-212.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
161 
22.
НарзиеваД.Ф.ЗначениеИммуногистохимических 
маркеров 
при 
метастазировании 
рака 
молочной 
железы 
в 
легкие.// 
Oriental 
Renaissance:Innovtive,educational,natural and social sciences.// -2021 Vol.1-C.170-
175
23.
Xalikova Feruza. Current concepts of breast cancer risk factors//International journal 
of philosophical studies and social sciences//2021.- Vol 1.-P.57-66.
24.
Z.R. Sokhibova, M.R. Turdiyev, (
2021
). Some Features Of Laboratory Indicators Of 
Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female Age Women 
Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical Sciences and 
Pharmaceutical Research, 
3
(
02
), 
MO- 
145
.
25.
18.Mamedov U.S., Pulatova D.SH. The Results of Cancer Treatment of the Oral 
Caviti Tumors in //the Republic of Uzbekistan European journal of Pharmaceutical 
and Medical Research. -2019. - 6(9). - P. 326-329.
26.
Narziyeva D.F., Jonibekov J.J.; Morphological features of tumor in different 
treatment options for patients with locally advanced breast cancer // Middle European 
scientific bulletin.Volume 7- 2020-Dec. – P. 105-10 
27.
Nurov Jamshid Raxmatovich. Morphofunctional characters of the greater omentum // 
International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences. – 2021. – 
Vol. 1(5). – P. 130-134. 
28.
Nurov J.R., Khalikova F.S. Long-term results of surgical treatment patients with 
stomach cancer // Вестник науки и образования. – 2020. – №23-2(101). – С. 85-89. 
29.
R. R. Navruzov. Morphological and morphometric changes of the stomach layer of 
one monthly white rats // Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and 
Technical Science (JIDPTS). Volume:4, Issue:5, May:2021 pp :(7-10)
30.
R. R. Navruzov. Lymphothorp therapy in the complex of treatment of purulent 
inflammatory diseases of the hand in outpatient conditions // New day in medicine 
30.2020
31.
Гафур Нормуродович Саидов, Учкун Гафурович Абдукаримов, Гулжамол 
Фазлиддиновна Махмудова. Эпидемиологические показатели первично-
множественных опухолей (обзор литературы)// Биология и интегративная 
медицина// 2019№ 11 (39).-С.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
162 
32.
Нуров Ж.Р. Послеоперационная аналитика раннего периода хирургического 
лечения злокачественной опухоли желудка // Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences. – 2021. – Vol. 1(8). – P. 185-191. 
33.
Rakhmonovna, S. Z., & Sharipovna, A. N. (2020). Characteristics of exchange of 
essential microelements of copper and zinc in healthy fertilized women and women 
with combined copper and zinc deficiency state. 
European Journal of Molecular & 
Clinical Medicine

7
(1), 3332-3335. 
34.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. The Significance 
of Immunohistochemical Markers in the Treatment of Breast Cancer // International 
journal on orange technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 69-72. 
35.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Ahmadova Maftuna Amin qizi. Features of Anatomy 
of the Greater Omentum // International journal on orange technology. – 2021. – Vol. 
03(9). – P. 66-68. 
36.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. Immediate Results 
of Surgical Treatment of Gastric Cancer // International journal on orange 
technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 62-65. 
37.
Sokhibova, Z. R., & Turdiyev, М. R. (2021). Some Features Of Laboratory 
Indicators Of Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female 
Age Women Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical 
Sciences and Pharmaceutical Research

3
(02), 140-145. 
38.
Khalikova Feruza Sharofovna, Abdullaev Khabibullo Narzullayevich.
Early 
Diagnosis and Treatment of Gastric Cancer in Modern Oncology // Journal of 
Innovations in Social Sciences 
Volume: 01 Issue: 04 | 2021 
–С. 46-50. 
39.
Mamedov U.S, Khalikova F. Sh. Advantages of Magnetic Resonance Computer 
Tomography in the Diagnosis of Thyroid Cancer //Pindus Journal of Culture, 
Literature, and ELT. – 2021. – Т. 9. – С. 80-84. 
40.
Axmedov Farxod Xakimovich// CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL 
AND NATURAL SCIENCES// Морфологические Изменения Внутри И 
Внепеченочных Протоков, И Сфинктеров У Больных С Желчекаменной 
Болезнью, Постхолецистэктомии. Volume: 02 Issue: 05 | Sep-Oct 2021 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
163 
41.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich CHARACTERISTICS OF MORPHOMETRIC 
PARAMETERS OF THE WHITE RAT'S STOMACH IN THE EARLY 
POSTNATAL PERIOD// Тиббиётда янги кун// 2 (34/3) 2021 С-17-23 
42.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich ОҚ КАЛАМУШЛАР ЙЎҒОН ИЧАГИ 
СУРУНКАЛИ 
НУР 
КАСАЛЛИГИДА 
ВА 
БИОСТИМУЛЯТОРЛАР 
ТАЪСИРИДАН КЕЙИНГИ ҚИЁСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ// Биология ва тиббиёт 
муаммолари// 2021, №3 (128) 
43.
Xudoyberdiyev 
Dilshod 
Karimovich 
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ 
И 
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ 
ИЗМЕНЕНИЯ 
СТЕНКИ 
ЖЕЛУДКА 
ОДНОМЕСЯЧНЫХ БЕЛЫХ КРЫС// INTERDISCIPLINARY RESEARCH: 
SCIENTIFIC HORIZONS AND PERSPECTIVES International Scientific and 
Theoretical Conference// March 12, 2021 С 57-61 
44.
Axmedov Farxod Xakimovich SCIENTIFIC COLLECTION «INTERCONF» 
COMPARATIVE MORPHOMETRY OF INTRA AND EXTRAHEPATIC 
BILIARY 
TRACT, 
BILIARY 
SPHINCTERS 
IN 
PATIENTS 
WITH 
CHOLELITHIASIS WHO UNDERWENT CLASSICAL AND LAPAROSCOPIC 
CHOLECYSTECTOMY № 78 | October, 2021 P-325-327 
45.
Tuksanova, Z. I., Ashurova, N. A., Safarova, G. A., & Hikmatova, M. F. (2018). 
HEALTH STATUS OF SCOOL CHILDREN DEPENDING ON HEALTH CARE 
ACTIVITIES OF FAMILIES. European science review, (9-10-2), 164-166. 
46.
Хикматова, М. (2021). Лёгкая атлетика–ключ здоровья. Общество и 
инновации, 2(8/S), 439-443. 
47.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS OF CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN 
ATHLETICS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(06), 
238-242. 
48.
Furkatovna, H. M. (2021). MEDICINAL PLANTS FOR BLOOD THINNING IN 
PREGNANT WOMEN. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND 
NATURAL SCIENCES, 2(1), 5-7. 
49.
Furkatovna, H. M. (2021). Pakistan pharmaceutical stocks behavior during 
covid19. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL 
SCIENCES, 2(1), 8-10. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
164 
50.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). A study of morphometric features 
of anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 215-217. 
51.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). Morphometric features of 
anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. ACADEMICIA: 
An 
International 
Multidisciplinary 
Research 
Journal, 11(9), 492-495. 
52.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE MORPHOMETRIC FEATURES OF 
THE 
ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS 
OF 
CHILDREN 
AND 
ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Биология и интегративная 
медицина, (1 (48)). 
53.
Адинаев, Х. А., Шамадинова, Н. Э., Атакузиев, Т. А., & Юсупова, Н. Ф. (2019). 
Опытно-производственные испытания по получению и изучению свойств 
активированного 
мономинерального 
белитового 
цемента. Химическая 
промышленность, 96(1), 26-29. 
54.
Муродов, М. М., Юсупова, Н. Ф., Сидиков, А. С., Турабджанова, С. И., 
Турдибаева, Н., & Сиддиков, М. А. OBTAINING A PAC FROM THE 
CELLULOSE OF PLANTS OF SUNFLOWER, SAFFLOWER AND WASTE 
FROM THE TEXTILE INDUSTRY. 
55.
Yusupova, N. F., Urozov, M. K., & Ergashev, S. T. (2021). STUDYING THE 
INFLUENCE OF TIME, TEMPERATURE, CONCENTRATION ON THE 
QUALITY INDICATORS OF CELLULOSE. Web of Scientist: International 
Scientific Research Journal, 2(10), 204-208. 
56.
Guzalova, A. G., Artikova, R. M., & Ubaydullayeva, X. A. (2019). MOLECULAR-
GENETIC IDENTIFICATION AND TAXONOMIC RELATIONSHIPS OF FUNGI 
BELONGING TO FUNGI IMPERFECTI. Актуальные проблемы гуманитарных и 
естественных наук, (2), 21-26. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Маммография И Ультрасонография В 
Диагностике Рака Молочной Железы
Ахмадова Мафтуна Амин кизи
Государственный медицинский институт Бухара, 
Узбекистан 
Аннотация. 
В статье рассмотрены 160 женщин с разнообразни 
формами мастопатии. Выявлено, что ультразвуковое 
исследование является высокоэффективным 
диагностики 
мастопатии. 
ультразвуковые диагностические критерии для рака 
молочной железы на фоне фиб
мастопатии. Определен дифференциальный ряд при 
данных 
патологических 
состояниях.
Чувствительность УЗИ при мастопатии составила 
90,0±2,6%. 
Ключевые слова:
рак молочной железы, 
мастопатия, 
диагностика, 
ультрасонография, 
цифровой маммография.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
165 
Маммография И Ультрасонография В 
Диагностике Рака Молочной Железы
Ахмадова Мафтуна Амин кизи
Государственный медицинский институт Бухара, 
160 женщин с разнообразни 
формами мастопатии. Выявлено, что ультразвуковое 
исследование является высокоэффективным методом 
диагностики 
мастопатии. 
Установлены 
ские критерии для рака 
железы на фоне фибрознокистозной 
мастопатии. Определен дифференциальный ряд при 
патологических 
состояниях. 
Чувствительность УЗИ при мастопатии составила 
рак молочной железы, 
мастопатия, 
диагностика, 
ультрасонография, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
166 
Введение 
Проблема заболеваний молочной железы (МЖ)остается актуальной не только в 
Узбекистан, но и во всем мире, поскольку распространенность как 
доброкачественных, так и злокачественных поражений МЖ растет повсеместно. В 
последнее время многие авторы отмечают, что происходит омоложение 
контингента больных раком молочной железы [1,11, 7]. В связи с этим 30% 
женщин с выявленными опухолями – в возрасте до 40 лет, когда наиболеечасто 
обнаруживаются доброкачественные пролиферативные заболевания молочной 
железы [4,6,9].Ряд исследователей считают, что наибольшие трудности 
диагностики рака молочной железы связаны с наличием выраженных форм 
фибрознокистозной мастопатии[10,5,12]. Мануальное обследование проводить 
всем; при наличии факторов риска РМЖ, но при отсутствии изменений молочных 
желез направлять на УЗИ. При наличии пальпаторных изменений направлять не 
только на УЗИ, но и на маммографию[18,14,]. При наличии у женщин изменений, 
характерных для данной нозологии, происходит “маскировка” объемных 
патологических образований множеством уплотнений [15,17,18].Рентгеновская 
маммография у данного контингента женщин не позволяет визуализировать до 
40% 
опухолей[45,30,45]. 
По 
данным 
большинства 
исследователей, 
специфичностьмаммографии в подобных ситуациях составляет всего 37,8% 
[19,20,28]. С представленных позиций становится очевидным, что необходим 
поиск более 
информативных 
диагностических 
методов, 
позволяющих 
визуализировать объемные опухолевые образования на фоне выраженных 
пролиферативных изменений тканей молочной железы[21,22,26].
Известно, что 
развитие опухоли связано с нарушением роста и дифференцировки клеток и 
злокачественным их перерождением[33,37,46]. Во многих случаях такие 
нарушения обусловлены мутациями или резким повышением активности 
клеточных онкогенов - нормальных генов, которые участвуют в регуляции 
клеточного цикла, передаче сигналов и в других процессах жизнедеятельности 
клеток.
Цель 
работы:
сравнение 
диагностической 
эффективности 
цифровой 
маммографии и ультразвукового исследования в раннем выявлении рака молочной 
железы, развившегося на фоне диффузных и узловых доброкачественных 
пролиферативных образований. 
Материал и методы 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
167 
В исследование включено 160 женщин в возрасте 35–60 лет (средний возраст – 
43,0±0,21 года) с различными доброкачественными пролиферативными 
заболеваниями молочной железы. Первую группу составили 85 женщин с 
узловыми формами мастопатии, вторую – 75 пациенток с диффузными формами с 
преобладанием кистозного компонента. Всем пациенткам выполнялись 
клинический осмотр, маммография, сонография, морфологическое исследование 
биоптата ткани молочной железы. Ультразвуковое исследование проводили на 5–
8й деньменструального цикла (при его регулярности) на аппарате “SonoScapeP50” 
в реальном масштабе времени линейным датчиком с частотой 11 MHz. 
Маммография выполнялась на аппарате “Phillips UC Mammodiagnost” в двух 
проекциях. Все объемные образования пунктировались подультразвуковым 
контролем с последующим морфологическим подтверждением. Оценивались 
чувствительность и специфичность лучевых методов диагностики, проводился их 
сравнительный анализ. Статистическую обработку результатов осуществляли с 
использованием лицензионного пакета программ Statistica 6.0. Для сравнения 
качественных признаков использовали непараметрические критерии: 2 точный 
критерий Фишера с поправкой Йетца для двух групп; для 
сравнения количественных признаков – критерий Манна–Уитни с расчетом 
доверительных интервалов. Различия считались статистически значимыми при 
уровне р<0,05. Определяли чувствительность и специфичность рентгеновской 
маммографии и ультрасонографии в диагностике рака молочной железы на фоне 
различных форм мастопатии по формуле: А/(А+С) и D/(B+D) соответственно, где 
А – истинноположительные, В – ложноположительные, С-ложноотрицательные, D 
– истинноотрицательные результаты.
Результаты и обсуждение 
В сравнительном аспекте нами изучена чувствительность маммографии и 
сонографии в выявлении фиброаденом и мастопатия. При выполнении 
маммографии из 85 обследованных женщин фиброаденомы диагностированы у 
98,что составило 73,0±3,8%. При выполнении ультразвукового исследования 
доброкачественные опухоли обнаружены у 75 женщины (90,0±2,6%), 
т.е.чувствительность сонографии оказалась выше на 17%.Все фиброаденомы, 
выявленные на УЗИ, не превышали 20 мм в диаметре. Кисты имели размеры от 10 
до 35 мм, и только в одном наблюдении киста достигала 120 мм. Необходимо 
отметить, что помимо типичных при знаков в 19% наблюдений фиброаденомы 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
168 
имели нечеткость контуров, в 9,0±2,6% случаев контур образования был 
неровный. За счет анэхогенных зон наблюдалась неоднородность внутренней 
структуры в 4,0±1,8% случаев, ослабление акустического сигнала позади 
образования – в 1,7±1,1%. Подобное разнообразие ультразвуковой картины 
фиброаденом было обусловлено особенностями акустических свойств 
окружающих тканей. Традиционно считается, что у женщин в возрасте до 41 лет в 
структуре молочной железы преобладает железистая ткань, поэтому 
предпочтительным и более чувствительным методом диагностики любых 
процессов у пациенток данной возрастной категории является УЗИ. После 41 лет в 
молочных железах постепенно начинает развиваться жировая инволюция и 
наиболее предпочтительным становится рентгеновский метод диагностики. 
Анализ чувствительности обоих методов в выявлении доброкачественных 
опухолей в различных возрастных группах показал, что у женщин в возрасте 30–
40 лет чувствительность ультразвукового метода и рентгеновской маммографии 
статистически значимо отличаются друг от друга и составляют 91±2,8% и 69±4,6% 
соответственно(p=0,05). У пациенток 40–50 лет данный показатель существенно 
не различался. В связи с этим в последней возрастной группе для диагностики 
патологических изменений в тканях молочной железы в одинаковой 
мереоправдано применение как маммографии, так и ультразвукового 
исследования. В нашем исследовании принимали участие также женщины в 
возрасте 50–62 лет. Однако их число (n=6), с точки зрения доказательной 
медицины, было недостаточным для какихлибо выводов, и требуется дальнейший 
набор данных.При ультразвуковом исследовании в 20 наблюдениях имелись 
признаки, подозрительные на злокачественный процесс, а именно: неровные 
контуры образований, неоднородная структура с наличием анэхогенных зон, 
ослабление акустического сигнала позади опухоли. У 18 из них при выполнении 
морфологического исследования диагностирован рак молочной железы. В двух 
случаях наличие рака молочной железы не подтверждено гистологически. Мы 
провели ретроспективную оценку признаков, указывающих на злокачественный 
рост опухоли в группе женщин с раком молочной железы, и пришли к выводу,что 
наибольшие различия ультразвуковых признаков, встречающихся при 
доброкачественных опухолях и ракемолочной железы, определялись при 
характеристике контуров образования. В 28,0±1,1% наблюдений рака молочной 
железы контур образований был нечеткий, в то время как при фиброаденомах 
данный признак встретился в 9,0±2,6%. Другим характерным симптомом была 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
169 
неоднородная внутренняя структура опухоли. При установленном диагнозе рака 
молочной железы подобные изменения отмечены в 89±7,6%. По всей видимости, 
этот факт был обусловлен наличием гипоэхогенных участков в опухолевом узле, 
которые наблюдались более чем у полови ны (52%) пациенток. Из вторичных 
ультразвуковых феноменов при раке молочной железы наиболее часто 
встречалось центральное акустическое ослабление(17,0±9,1%). Уровень этих 
значений оказался выше, чем при доброкачественной патологии (р=0,03).По 
остальным ультразвуковым критериям, таким как акустическое усиление сигнала 
и отсутствие вторичных феноменов, мы не отметили значимых отличий по частоте 
встречаемости в изучаемых группах больных. Следует особо отметить, что у 2 
женщин (11,0±1,5%)с диагнозом рака молочной железы, подтвержденным 
гистологически, не было получено отображений имеющихся патологических 
образований ни рентгенологически, ни при УЗИ. При анализе этих двух 
наблюдений оказалось, что опухолевые узлы располагались ретроареолярно, 
размер их не превышал 5 мм, имелась инфильтрация окружающих тканей, 
благодаря которой узлы пальпировались, и определялся положительный 
симптом“площадки”. Эти области характеризовались наличием рентгеноплотных 
и гипоэхогенных структур, что, возможно, и явилось причиной отсутствия их 
диагностических проявлений. На основе полученных данных мы вычислили 
основные диагностические показатели, характеризующие уровень возможностей 
ультразвукового исследования и рентгеновской маммографии при выявлении рака 
молочной 
железы на фоне узловой формы мастопатии (табл. 1). 
Таблица 1 Диагностические возможности ультразвукового и рентгеновского 
методов исследования в диагностике рака молочной железы на фоне узловой 
формы мастопатии 
Методы исследования 
Чувствительность, % 
Специфичность, % 
Ультрасонография(n=85) 
Маммография(n=85) 
61,0±11,8 
61,0±11,8 
92,3±2,3 
84,6±3,1 
Примечание: cтатистически значимых различий не выявлено (р=0,48).Принимая 
во внимание все полученные данные, необходимо отметить, что у женщин 40–50 
лет диагностические возможности использованных методов оказались равны, 
поэтому у данного контингента женщин на первичных этапах диагностики 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
170 
допустимо 
применение 
ультразвукового 
исследования.Для 
выявления 
ультразвуковых критериев рака молочной железы на фоне кистозной формы 
мастопатии нами ретроспективно изучались результаты обследования 75 женщин 
с различными типами кист молочной железы. У 15 из 125 пациенток с кистами 
был диагностирован рак молочной железы: у 13 больных – в стадии Т1–2 N0–1 
M0, у 1 – в стадии T4N2M0 и у 1 – рак in situ. При выполнении рентгеновской 
маммографии кисты визуализированы у 60 из 75 пациенток, что составило 
81,6±3,5%. При выполнении ультразвукового исследования кистозные 
образования выявлены у всех обследованных.Нами определены особенности 
сонографической картины у данного контингента женщин. Встретившиеся кисты 
имели округлую, овальную или неправильную форму, множественное и 
солитарное строение. У 95 (76%) пациенток кисты оказались множественными, а у 
30 женщин определялись солитарные кисты. В ряде случаев наблюдали кисты с 
наличием перегородок, которые были расценены нами как многокамерные, что 
имело место в 28 наблюдениях (22,4%).У 18 больных при ультразвуковом 
исследовании на основании наличия синдрома внутреннего эха установлен рак 
молочной железы. Для того чтобы сформулировать диагностические критерии, 
характерные для рака молочной железы, мы провели сравнительный 
анализсимптомов, которые имели место при обычных, не осложненных кистах и 
при злокачественных новообразованиях.Статистически значимые отличия в 
частоте встречаемости ультразвуковых признаков, в первую очередь,были 
получены при характеристике внутренней структуры образования. Так, ее 
неоднородность имела место в 87,0±8,9% наблюдений при раке молочной железы 
на фоне кистозной формы мастопатии, в то время как в группе обычных кист этот 
признак встретился в 26,4±4,2%,т.е. в 3 раза реже.Другим характерным признаком 
рака молочной железы явилось центральное акустическое ослабление сигнала 
позади образования. Этот симптом при злокачественных новообразованиях 
выявлен в 66,7±12,6% случаев. При раке молочной железы в 87,0±8,9% 
наблюдений установлено наличие солидного компонента. В группе сравнения 
данный признак встречался в 5 раз реже (в 16,3±3,5%, р=0,01). Остальные 
ультразвуковые симптомы по частоте встречаемости были примерно одинаковы в 
изучаемых группах больных. 
Результаты анализа всех случаев визуализации синдрома внутреннего эха 
позволили высказаться о предполагаемых причинах, которые его обуславливали. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
171 
Маскировать злокачественный процесс может мастит с формированием 
нагноившейся кисты. При осмотре таких больных отмечалось покраснение кожи с 
развитием отека. При ультразвуковом исследовании определялась киста с 
неоднородным содержимым, с ослаблением акустического сигнала позади 
образования, отек окружающих тканей, утолщение кожи. Немаловажное значение 
в постановке правильного диагноза нагноившейся кисты с острым 
воспалительным процессом имел анамнез заболевания, а также эффективность 
консервативной противовоспалительной терапии. В случае неполной эвакуации 
содержимого кисты, когда в просвете остается некоторое количество 
содержимого, и в полость попадают пузырьки воздуха, которые при 
ультразвуковом исследовании создают вторичное акустическое затемнение, 
контур кисты деформировался, внутренняя структура выглядела неоднородной, и 
данное образование можно было ошибочно принять за злокачественное.При раке 
молочной железы на фоне кистозной формы мастопатии ультразвуковое 
исследование продемонстрировало большие диагностические
возможности(табл. 2). 
Таблица 2 Диагностические возможности ультразвукового исследования и 
рентгеновской маммографии в диагностике рака молочной железы на фоне 
кистозной формы мастопатии 
Методы исследования 
Чувствительность, % 
Специфичность, % 
Ультрасонография (n=125) 
Маммография (n=125) 
Р 
93,3±6,7 
40±13 
0,01 
98±1,3 
92,7±2,3 
0,57 
Заключение 
Результаты исследования свидетельствуют
, касающиеся вопросов семиотики рака 
молочной железы на фоне мастопатии и диагностических алгоритмов, 
немногочисленны и порой противоречивы. Как показали наши исследования, 
выраженная фоновая патология молочных желез не только значительно ухудшает 
визуализацию патологических процессов и их интерпретацию, но и создает 
дополнительные трудности при получении информативного материала для 
морфологического исследования. Ультразвуковой метод исследования является 
высокоэффективным в диагностике рака молочной железы, развившегося из 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
172 
эпителия выстилки кисты, и обладает высокой чувствительностью и 
специфичностью.По нашему мнению, во всех случаях, когда первично проводится 
маммография, при которой отмечается то тальное уплотнение молочной железы 
или выявляются объемные образования, вторым этапом надлежит проводить 
ультразвуковое исследование. За счет способности метода осуществлять 
послойное сканирование тканей, дифференцировать кистозные и солидные 
образования,выявлять синдром внутреннего эха УЗИ следует рассматривать как 
важный этап в ранней диагностике рака молочной железы. В случаях, когда не 
удается получить содержимое кисты для морфологического исследования, а также 
в связи с недостаточно высокой чувствительностью лучевых методов, для 
дифференциации фиброаденом и рака молочной железы целесообразно более 
широкое использование методик интервенционной радиологии с последующим 
морфологическим исследованием. 
Литература 
1.
Запирова С.Б., Берщанская А.М., Чазова Н.Л. и др. Особенности клинических, 
рентгеносонографических и патоморфологических проявлений различных 
форм мастопатий 
2.
// Медицинская визуализация. – 2009. – № 5. – С. 45–52. 
3.
Заболотская Н.В., Дадонова Н.М., Черкасов Е.Ю. и др. Применение 
современных ультразвуковых методик для улучшения дифференциального 
диагноза пери и интраканаликулярных фиброаденом // Маммология. – 2007. – 
№ 1. –С. 55–62. 
4.
КамповаяПолевая Е.Б., Чистяков С.С. Клиническая маммология. Современное 
состояние проблемы. – М. : ГЭОТАР Медиа, 2006. – 512 с. 
5.
Корженкова Г.П. Комплексная рентгеносонографическая диагностика 
заболеваний молочной железы. – М. : Стром,2004. – 128 с. 
6.
Пасынков Д.В., Поляков В.В. К вопросу о целесообразности ультразвукового 
скрининга рака молочной железы у больных фибрознокистозной болезнью // 
Маммология. – 2007.– № 1. – С. 41–43. 
7.
М. И. Болтаев, М. Н. Тилляшайхов, Н. М. Рахимов, И. М. Искандарова 
ЭКСТРАПЕРИТОНЕАЛЬНЫЙ 
ХИРУРГИЧЕСКИЙ 
ДОСТУП 
ПРИ 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
173 
РАДИКАЛЬНОЙ ЦИСТЭКТОМИИ ОБУСЛОВЛЕННОЙ РАКОМ МОЧЕВОГО 
ПУЗЫРЯ // ВЕСТНИК ВРАЧА.-
№ 
3 (100)2021. С. 14-21. 
8.
Tillyashaykhov Mirzagaleb, Boltayev Mashrabjon Rahimov Nodir, Iskandarova 
Iroda.
Comparative Characteristics of the Direct Results of Extraperitoneal and 
Transperitoneal Access in the Surgical Treatment of Bladder Cancer // Annals of 
R.S.C.B., ISSN:1583-6258, Vol. 25, Issue 3, 2021, Pages. 4794 - 4802 
9.
Axmadova Maftuna Amin qizi .Ko’krak bezi-o’ziga xos intrakranial 
a’zo//JOURNAL 
OF 
ADVANCED 
REASERCH 
AND 
STABILITY(JARS)//Volume:01.05/2021.,171-180 bet. 
10.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени.
Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования // 
2018 – c. 106-108
11.
Abdulhakimov Sh.A. The role of computed tomography in the diagnosis of spinal 
injuries // International Journal of Development and Public Policy. – 2021. - Vol.1 
(4). – P.106-108 
12.
A.T.Cho’liyev.,U.S.Mamedov.,M.A.Akhmadova.,R.R.Navro’zov.,D.F.Narziyeva 
Diagnostics of exinococcosis in youth at the modern stage./Journal of Natural 
Remedies.2021,№1(1).-P37-40
13.
Guljamol 
Fazliddinonvna 
Makhmudova, 
Adkhambek 
Uygunovich 
Nurboboyev.Treatment of mechanical jaundice via the modern way// Scientific 
progress, 2021.-№6.-P.530-537
14.
Makhmudova G.F. Age-related clinical,anatomical and morphological features of 
malignant tumors of the cervix// Journal of science and technology//2021.-P.-475-
480
15.
Абдулхакимов Шерзод Алишер огли. Сексуальная восстановление пациентов 
после контактной лучевой терапии по поводу ограниченного рака простаты. – 
2021. - Central asian journal of medical and natural sciences. – 2021. - Vol.2 (5). – 
P.449-455 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
174 
16.
Iskandarova Iroda Mashrabovna. Relapses of Differentiated Thyroid Cancer // 
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS) ISSN 2660-
9630.- www.ejlss.indexedresearch.org Volume 7, 2021 ||.-С. 70-75. 
17.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова. 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования. 
Сборник статей по материалам VIII международной научно-практической 
конференции . 2018. Стр. 29-32 
18.
Махмудова Г. Ф., Темирова, Д. В., &Баротова, Ш. Б. (2021). Бачадон бўйни 
хавфли 
ўсмаларининг 
ёшга 
хоsхусусиятлари//Academicresearchineducationalsciences 
// 
2(5).-Б.-186-196. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-202100871
19.
Maxmudova G.F.,Soxibova Z.R., Mamedov U.S., Nurboboyev A.U. Fertil va keksa 
yoshli 
ayollarda 
bachadon 
bo’yni 
xavfli 
o’smalari 
tahlili 
(Buxoro 
viloyatida)//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social 
sciences//-2021.-V 8.-B. 175-184. 
20.
Nurboboyev A.U., Makhmudova G.F. Miniinvazive approach in the complex 
treatment of tumor and stone etiology of mechanical jaundice// International journal 
on Orange technology// Vol 3. Issue 9. Sep.2021.-P. 85-90
21.
М.А. Ахмадова, А.Т.,Сохибова З.Р., Д.К. Худойбердиев.,Ж.Р.Нуров 
Диагностика эхинококкоза у молодёжи на современниом этапе./Тиббиётда янги 
кун 2019 й.3(27)- стр 54-56
22.
М.А. 
Ахмадова, 
А.Т. 
Чўлиев, 
Ж.Р. 
Нуров, 
Д.К. 
ХудойбердиевЛучеваядиагностикаэхинококкозапечени./Биологияватиббиётмуа
ммолари.2019,№4.2(115)с.20-25
23.
Сохибова З.Р.,Ахмадова М.А. Комплексная диагностика и хирургическое и 
хирургическое 
лечение 
осложненных 
форм 
эхинококкоза 
печени./OrientalRenaissance:Innovative,Educational, 
naturalandsocialsciences/2021й -стр 203-212.
24.
НарзиеваД.Ф.ЗначениеИммуногистохимических 
маркеров 
при 
метастазировании 
рака 
молочной 
железы 
в 
легкие.// 
Oriental 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
175 
Renaissance:Innovtive,educational,natural and social sciences.// -2021 Vol.1-C.170-
175
25.
Xalikova Feruza. Current concepts of breast cancer risk factors//International journal 
of philosophical studies and social sciences//2021.- Vol 1.-P.57-66.
26.
Z.R. Sokhibova, M.R. Turdiyev, (2021). Some Features Of Laboratory Indicators Of 
Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female Age Women 
Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical Sciences and 
Pharmaceutical Research, 3(02), 
MO- 145.
27.
18.Mamedov U.S., Pulatova D.SH. The Results of Cancer Treatment of the Oral 
Caviti Tumors in //the Republic of Uzbekistan European journal of Pharmaceutical 
and Medical Research. -2019. - 6(9). - P. 326-329.
28.
Narziyeva D.F., Jonibekov J.J.; Morphological features of tumor in different 
treatment options for patients with locally advanced breast cancer // Middle European 
scientific bulletin.Volume 7- 2020-Dec. – P. 105-10 
29.
Nurov Jamshid Raxmatovich. Morphofunctional characters of the greater omentum // 
International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences. – 2021. – 
Vol. 1(5). – P. 130-134. 
30.
Nurov J.R., Khalikova F.S. Long-term results of surgical treatment patients with 
stomach cancer // Вестник науки и образования. – 2020. – №23-2(101). – С. 85-89. 
31.
R. R. Navruzov. Morphological and morphometric changes of the stomach layer of 
one monthly white rats // Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and 
Technical Science (JIDPTS). Volume:4, Issue:5, May:2021 pp :(7-10)
32.
R. R. Navruzov. Lymphothorp therapy in the complex of treatment of purulent 
inflammatory diseases of the hand in outpatient conditions // New day in medicine 
30.2020
33.
Гафур Нормуродович Саидов, Учкун Гафурович Абдукаримов, Гулжамол 
Фазлиддиновна Махмудова. Эпидемиологические показатели первично-
множественных опухолей (обзор литературы)// Биология и интегративная 
медицина// 2019№ 11 (39).-С.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
176 
34.
Нуров Ж.Р. Послеоперационная аналитика раннего периода хирургического 
лечения злокачественной опухоли желудка // Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences. – 2021. – Vol. 1(8). – P. 185-191. 
35.
Rakhmonovna, S. Z., & Sharipovna, A. N. (2020). Characteristics of exchange of 
essential microelements of copper and zinc in healthy fertilized women and women 
with combined copper and zinc deficiency state. 
European Journal of Molecular & 
Clinical Medicine

7
(1), 3332-3335. 
36.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. The Significance 
of Immunohistochemical Markers in the Treatment of Breast Cancer // International 
journal on orange technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 69-72. 
37.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Ahmadova Maftuna Amin qizi. Features of Anatomy 
of the Greater Omentum // International journal on orange technology. – 2021. – Vol. 
03(9). – P. 66-68. 
38.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. Immediate Results 
of Surgical Treatment of Gastric Cancer // International journal on orange 
technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 62-65. 
39.
Sokhibova, Z. R., & Turdiyev, М. R. (2021). Some Features Of Laboratory 
Indicators Of Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female 
Age Women Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical 
Sciences and Pharmaceutical Research

3
(02), 140-145. 
40.
Khalikova Feruza Sharofovna, Abdullaev Khabibullo Narzullayevich.
Early 
Diagnosis and Treatment of Gastric Cancer in Modern Oncology // Journal of 
Innovations in Social Sciences 
Volume: 01 Issue: 04 | 2021 
–С. 46-50. 
41.
Mamedov U.S, Khalikova F. Sh. Advantages of Magnetic Resonance Computer 
Tomography in the Diagnosis of Thyroid Cancer //Pindus Journal of Culture, 
Literature, and ELT. – 2021. – Т. 9. – С. 80-84. 
42.
Axmedov Farxod Xakimovich// CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL 
AND NATURAL SCIENCES// Морфологические Изменения Внутри И 
Внепеченочных Протоков, И Сфинктеров У Больных С Желчекаменной 
Болезнью, Постхолецистэктомии. Volume: 02 Issue: 05 | Sep-Oct 2021 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
177 
43.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich CHARACTERISTICS OF MORPHOMETRIC 
PARAMETERS OF THE WHITE RAT'S STOMACH IN THE EARLY 
POSTNATAL PERIOD// Тиббиётда янги кун// 2 (34/3) 2021 С-17-23 
44.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich ОҚ КАЛАМУШЛАР ЙЎҒОН ИЧАГИ 
СУРУНКАЛИ 
НУР 
КАСАЛЛИГИДА 
ВА 
БИОСТИМУЛЯТОРЛАР 
ТАЪСИРИДАН КЕЙИНГИ ҚИЁСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ// Биология ва тиббиёт 
муаммолари// 2021, №3 (128) 
45.
Xudoyberdiyev 
Dilshod 
Karimovich 
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ 
И 
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ 
ИЗМЕНЕНИЯ 
СТЕНКИ 
ЖЕЛУДКА 
ОДНОМЕСЯЧНЫХ БЕЛЫХ КРЫС// INTERDISCIPLINARY RESEARCH: 
SCIENTIFIC HORIZONS AND PERSPECTIVES International Scientific and 
Theoretical Conference// March 12, 2021 С 57-61 
46.
Axmedov Farxod Xakimovich SCIENTIFIC COLLECTION «INTERCONF» 
COMPARATIVE MORPHOMETRY OF INTRA AND EXTRAHEPATIC 
BILIARY 
TRACT, 
BILIARY 
SPHINCTERS 
IN 
PATIENTS 
WITH 
CHOLELITHIASIS WHO UNDERWENT CLASSICAL AND LAPAROSCOPIC 
CHOLECYSTECTOMY № 78 | October, 2021 P-325-327 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ультразвуковая Диагностика 
Желчекаменной Болезни, Осложнение 
Лапароскопической Холецис
Остром Холецистите
Ахмедов Ф. Х., Сохибова З. Р.
Бухарский государственный медицинский институт,
Бухарский филиал РНЦЭМП 
Аннотация. 
Серьёзную 
проблему 
поэтому, 
представляет 
своевременная 
диагностика 
и 
лечение 
того 
симптомокомплекса поражение желжевыводящих 
путей, который отмечается у больных патологией 
билиарной системы. Ультразвуковое исследование 
играет ключевую роль в комплексной диагностике 
заболеванией желчевыводящей системы. Может 
дополняться различными методами визуализации, 
включая МРТ, КТ, ЭРХПГ. Применение УЗИ для 
улучшения 
диагностики 
ЖКБ, 
патологии 
внепеченочных и внутрипеченочных желчных 
протоков, объективизация показаний к срочной 
операции и снижение количеств “вынужденных” 
вмешательств, отбор больных для ЛХЭ по 
прогнозированию степени предстоящих технических 
трудностей эндо видеохирургического вмешательства 
по ультразвуковым критериям.
Ключевые слова:
ультразвуковое исследование,
диагностика, желчных протоков
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
178 
Ультразвуковая Диагностика 
Желчекаменной Болезни, Осложнение 
Лапароскопической Холецистэктомии При 
Остром Холецистите
Р.
медицинский институт, 
Серьёзную 
проблему 
поэтому, 
представляет 
своевременная 
диагностика 
и 
лечение 
того 
симптомокомплекса поражение желжевыводящих 
путей, который отмечается у больных патологией 
Ультразвуковое исследование 
играет ключевую роль в комплексной диагностике 
заболеванией желчевыводящей системы. Может 
дополняться различными методами визуализации, 
ЭРХПГ. Применение УЗИ для 
улучшения 
диагностики 
ЖКБ, 
патологии 
х и внутрипеченочных желчных 
протоков, объективизация показаний к срочной 
операции и снижение количеств “вынужденных” 
вмешательств, отбор больных для ЛХЭ по 
прогнозированию степени предстоящих технических 
трудностей эндо видеохирургического вмешательства 
о ультразвуковым критериям. 
ультразвуковое исследование, 
диагностика, желчных протоков


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
179 
Актуальность. 
Среди заболевание желчного пузыря и внепеченочных протоков 
наиболее частым поводом для операции холецистэктомии являются 
воспалительные процессы (холециститы, холангиты, ЖКБ). В ургентной хирургии 
операции холецистэктомии число больных с ЖКБ во всем мире растет, 
преимущественно среди лиц трудоспособного возраста. Острый калькулёзный 
холецистит (ОКХ) занимает сегодня третье место после острого аппендицита, 
острого панкреатита в структуре неотложенных хирургических заболеваний 
органов брюшной полости. Несмотря на разработку внедрение более щадящих 
методов хирургического вмещательства и меньшее количества хирургических 
осложнений от 5% до 40% прооперированных больных в дальнейшем в различные 
периоды после удаления желчного пузыря продалжают предъявлять различные 
жалобы со стороны желудочно-кишечного тракта. В последние десятилетия 
повместное распространение и статус «золотого стандарта» хирургического 
лечение ЖКБ получила лапаросопическая холецистэктомия (ЛХЭ). 
Цель исследования. 
Изучение внутри и внепеченочных желчных протоков после 
лапаросопическая холецистэктомии и традиционная холецистэктомии 
Материалы и методы исследования. 
Материалы собрани из истории болезни 
пациентов хирургического отделения РНЦЭМП БФ с диагнозом острый 
желчнокаменной болезни, статические обработки и критерий достоверности 
разница показателей. УЗИ аппараты Mindray 6600, Esaote My lab X6, Esaote My lab 
40
Результаты исследования.
Серьёзную проблему поэтому, представляет 
своевременная диагностика и лечение того симптомокомплекса поражение 
желжевыводящих путей, который отмечается у больных патологией билиарной 
системы.[3] Актуальной является проблема диагностики и лечения застоя 
внепеченочных и внутри печенечных желчных протоков у больных в разные 
сроки после операции холецистэктомии. Большой сосечок двенадцатиперстной 
кишки по современным представлениям является сложным анатомическим 
образованием в клапанно-сфинктерной и секреторной функциями выполнящим 
интегрирующими регулирующию роль системы путей оттока желчи и 
панкреатического секрета, что обуславливает его патологического изменение 
практически при всех основных заболеваниях желчных путей и поджелудочной 
железы. [11,4,5] 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
180 
После холецистэктоми имееть место влиящие нескольких факторов нарушающих 
нормальной функционировании сфинктерного аппарата желчевыводящих путей, 
возникает необходимость придать ему полную характеристику с указанием вида и 
объёма проведенного оперативного вмещательства, характер и локализацию 
нарушений органического и функционального, имеющих место в конкретном 
случае с указанием сопуствующей патологии со стороны органов ЖКТ[6,7,9]. 
Самым тяжелыми осложнениями операцией на желчном пузыре, желудке и 
двенадцатиперстной кишки является повреждение и структура внепеченочных 
желчных протоков, лечение которых является сложной проблемой хирургической 
гепатологии[2,10,12] 
Преимуществием 
ЛХЭ 
является 
минималдьная 
травматичесность, 
сокращение 
в 
2-3 раза 
койка дня, уменьшение 
реаблитационного периода однако, важным критерием эффективности новых 
медицинских технологий является качества жизни больных в отделение после 
операционном сроке[13,14,15]. Однако, при удачном выполнение современной 
хирургического лечения в 5-50% случаев сохраняются либо усиливается жалобы, 
трактующиеся 
как 
проявление 
пост холецистэктомического синдрома 
(ПХЭС)[17,19,20]. 
Некоторые 
авторы 
выделяют 
несколько 
вариантов 
течение 
ПХЭС: 
диспепсический, болевой, желтушный и асимптомный варианты[22,25,27]. 
Многочисленные 
современные 
исследования 
предемонстрировали 
что 
практически у всех больных с ЖКБ имеются морфологические и функциональные 
нарушение гепатоцитов что является основной причиной дисхолии, ведущей к 
формированию литогенной желчи и развитию билиарной недостаточности. 
Удаление желчного пузыря с выпадением его концентрационной функции не 
устраняет данные нарушения, а напротив, способствует их прогрессированию. 
[3,29,32] 
Морфологические основы развития измененной области большого дуоденального 
сосочка(БДС) у пациентов с холелитиазом определяют частоту и структуру 
измененной в панкреатобилиарной зоне при ЖКБ[35,37,40]. Существующие 
классификации морфологических изменений БДС не является общими, а данные о 
комплексном морфологических исследовании БДС и слизистой оболочки 
нисходящий части ДПК у пациентов с ЖКБ отсуствуют [47-52]. В последованиях 
посвященных морфологическим изменениям БДС подчеркивается необходимость 
определения взаимосвязи гистологических изменений зоны Фатерова сосочка с 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
181 
клинико-эндоскопическими проявлениями после ЛХЭ. [7,45,45] 
Трансабдоминальные ультразвуковое исследование идеально в качестве первого 
этапа обследования при подозрение на патологические изменения 
желчевыводящей системы или ЖП.
Строение желчных протоков и пузыря как полостей, заполненных жидкостью 
(особенно если они расширены), позволят получить их высоко контрастное 
изображение. 
Акустическое окно, обеспечиваемое печенью, и современный уровень развития 
технологии отобрежения приультразвуковом исследовании обеспечивают высокое 
пространственное раэрешение 
К общим ультразвуковым признакам заболеваний желчных протоков и пузыря 
относятся: 

боли в правом верхнем квадранте живота/ эпигастральные боли

отклонения от нормы при функциональных тестах печени или желтуха 

подозрение на ЖКБ 

панкреатит 
Ультразвуковое исследование играет ключевую роль в комплексной диагностике 
заболеванией желчевыводящей системы [53-57]. Может дополняться различными 
методами визуализации, включая МРТ,КТ,ЭРХПГ. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
182 
Так, ультразвуковое исследование желчного пузыря в В-режиме (рис1, рис2) 
позволяет правильно установить диагноз при остром холецистите более чем в 90% 
случаев, при обструкции ЖВП- 86% случаев[1]. По данным же BingenerJ. и соавт. 
чувствительность серо шкального ультразвукового исследования в выявлении 
острого холецистита в сравнении с интраоперационными и гистологическим 
данными составила 60% и 52%, а специфический 77% и 71% соответственно. 
[6,43,44] 
Несмотря на бесспорную высокую значимость инструментальных методов 
диагностики в выявлении патологий желчного пузыря и желчевыводящих 
протоков, большинство авторов для правильной постановки диагноза считают 
необходимым наличие клинической симптоматики и лабораторных данных. Так 
по данным HamishHwang, IanMarsh, JasonDoyle [] 
Ультразвуковая картина (эхосемиотика) холециститов разработана на заре 
развития ультразвуковой диагностики. По данным литературы диагностический 
значимыми эхографическими критериями заболевание являются изменение 
размеров и формы желчного пузыря, увеличение толщины стенки и изменение ее 
структуры, возможно появление патологического внутреннего содержимого в 
виде сладжа, конкрементов.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
183 
При формировании вторично сморщенного желчного пузыря имеет место 
уменьшение размеров органа, при остром холецистите-увеличение 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
184 
Выводы
Результаты изучения морфофункциональных изменений постхолецистэктомии
внутри и внепеченочных протоков и сфинктеров желчевыводящих путей. 
Практическая 
значение 
работы 
состоит 
в 
описании 
особенностей 
морфологической картины заболевание, желчевыводящих протоков и разработке 
специальных схем для тактики выбора операционного метода. Применение УЗИ 
для улучшения диагностики ЖКБ, патологии внепеченочных и внутрипеченочных 
желчных протоков, объективизация показаний к срочной операции и снижение 
количеств “вынужденных” вмешательств, отбор больных для ЛХЭ по 
прогнозированию степени 
предстоящих технических трудностей эндо 
видеохирургического вмешательства по ультразвуковым критериям. На основании 
данных клинического и морфологического исследований разработать лечебно-
диагностический 
алгоритм 
для 
профилактики 
и 
лечение 
постхолецистэктомического синдрома при лапароскопической и традиционной
холецистэктомии и определить пути повышение качества хирургической помощи 
пациентам с ЖКБ. 
Список литература 
1.
Дадвани С.А., Ветшев П.С., Шулутко А.М., Прудков М.И. Желчнокаменная 
болезнь. М.: ГЭОТАР-Медиа.-2009.-С.176 
2.
Ахмедов Ф.Х., Хамдамова М.Т. Тиббиётда янги кун 2021.№3-С-72-77. 
3.
Bingener J., Schwesinger W.H., Chopra S. Does the correlation of acute cholecystitis 
on ultrasound and at surgery reflect a mirror image? // American Journal of Syrgery.-
2004.-№188.-P.703-707. 
4.
Hwang H., Marsh I., Doyle J. Does ultrasonography accurately diagnose acute 
cholecystitis? Improving diagnostic accuracy based on a review at a regional hospital 
// Canadian Journal of Surgery.-2014.-№3. –Р. 162-168. 
5.
Kamaya Wong – You – Cheong Ультразвуковая диагностика органы брюшной 
полости малого таза 2018. С. 20-23
6.
Golea A., Badea R., Suteu T., Role of ultrasonography for acute cholecystic
conditions in the emergency room // Med Ultrason, - 2010. – № 12. – P.271-279.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
185 
7.
Губергриц Н.Б. Желчнокаменная болезнь: от классики к современности // 
Гастроэнтерология. 2010. №1.-С. 83-95. 
8.
Axmadova Maftuna Amin qizi .Ko’krak bezi-o’ziga xos intrakranial 
a’zo//JOURNAL 
OF 
ADVANCED 
REASERCH 
AND 
STABILITY(JARS)//Volume:01.05/2021.,171-180 bet. 
9.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени.
Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования // 
2018 – c. 106-108
10.
Abdulhakimov Sh.A. The role of computed tomography in the diagnosis of spinal 
injuries // International Journal of Development and Public Policy. – 2021. - Vol.1 
(4). – P.106-108 
11.
A.T.Cho’liyev.,U.S.Mamedov.,M.A.Akhmadova.,R.R.Navro’zov.,D.F.Narziyeva 
Diagnostics of exinococcosis in youth at the modern stage./Journal of Natural 
Remedies.2021,№1(1).-P37-40
12.
Guljamol 
Fazliddinonvna 
Makhmudova, 
Adkhambek 
Uygunovich 
Nurboboyev.Treatment of mechanical jaundice via the modern way// Scientific 
progress, 2021.-№6.-P.530-537
13.
Makhmudova G.F. Age-related clinical,anatomical and morphological features of 
malignant tumors of the cervix// Journal of science and technology//2021.-P.-475-
480
14.
Абдулхакимов Шерзод Алишер огли. Сексуальная восстановление пациентов 
после контактной лучевой терапии по поводу ограниченного рака простаты. – 
2021. - Central asian journal of medical and natural sciences. – 2021. - Vol.2 (5). – 
P.449-455 
15.
Iskandarova Iroda Mashrabovna. Relapses of Differentiated Thyroid Cancer // 
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS) ISSN 2660-
9630.- www.ejlss.indexedresearch.org Volume 7, 2021 ||.-С. 70-75. 
16.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова. 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
186 
Сборник статей по материалам VIII международной научно-практической 
конференции . 2018. Стр. 29-32 
17.
Махмудова Г. Ф., Темирова, Д. В., &Баротова, Ш. Б. (2021). Бачадон бўйни 
хавфли 
ўсмаларининг 
ёшга 
хоsхусусиятлари//Academicresearchineducationalsciences 
// 
2(5).-Б.-186-196. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-202100871
18.
Maxmudova G.F.,Soxibova Z.R., Mamedov U.S., Nurboboyev A.U. Fertil va keksa 
yoshli 
ayollarda 
bachadon 
bo’yni 
xavfli 
o’smalari 
tahlili 
(Buxoro 
viloyatida)//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social 
sciences//-2021.-V 8.-B. 175-184. 
19.
Nurboboyev A.U., Makhmudova G.F. Miniinvazive approach in the complex 
treatment of tumor and stone etiology of mechanical jaundice// International journal 
on Orange technology// Vol 3. Issue 9. Sep.2021.-P. 85-90
20.
М.А. Ахмадова, А.Т.,Сохибова З.Р., Д.К. Худойбердиев.,Ж.Р.Нуров 
Диагностика эхинококкоза у молодёжи на современниом этапе./Тиббиётда янги 
кун 2019 й.3(27)- стр 54-56
21.
М.А. 
Ахмадова, 
А.Т. 
Чўлиев, 
Ж.Р. 
Нуров, 
Д.К. 
ХудойбердиевЛучеваядиагностикаэхинококкозапечени./Биологияватиббиётмуа
ммолари.2019,№4.2(115)с.20-25
22.
Сохибова З.Р.,Ахмадова М.А. Комплексная диагностика и хирургическое и 
хирургическое 
лечение 
осложненных 
форм 
эхинококкоза 
печени./OrientalRenaissance:Innovative,Educational, 
naturalandsocialsciences/2021й -стр 203-212.
23.
НарзиеваД.Ф.ЗначениеИммуногистохимических 
маркеров 
при 
метастазировании 
рака 
молочной 
железы 
в 
легкие.// 
Oriental 
Renaissance:Innovtive,educational,natural and social sciences.// -2021 Vol.1-C.170-
175
24.
Xalikova Feruza. Current concepts of breast cancer risk factors//International journal 
of philosophical studies and social sciences//2021.- Vol 1.-P.57-66.
25.
Z.R. Sokhibova, M.R. Turdiyev, (
2021
). Some Features Of Laboratory Indicators Of 
Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female Age Women 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
187 
Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical Sciences and 
Pharmaceutical Research, 
3
(
02
), 
MO- 
145
.
26.
Mamedov U.S., Pulatova D.SH. The Results of Cancer Treatment of the Oral Caviti 
Tumors in //the Republic of Uzbekistan European journal of Pharmaceutical and 
Medical Research. -2019. - 6(9). - P. 326-329.
27.
Narziyeva D.F., Jonibekov J.J.; Morphological features of tumor in different 
treatment options for patients with locally advanced breast cancer // Middle European 
scientific bulletin.Volume 7- 2020-Dec. – P. 105-10 
28.
Nurov Jamshid Raxmatovich. Morphofunctional characters of the greater omentum // 
International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences. – 2021. – 
Vol. 1(5). – P. 130-134. 
29.
Nurov J.R., Khalikova F.S. Long-term results of surgical treatment patients with 
stomach cancer // Вестник науки и образования. – 2020. – №23-2(101). – С. 85-89. 
30.
R. R. Navruzov. Morphological and morphometric changes of the stomach layer of 
one monthly white rats // Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and 
Technical Science (JIDPTS). Volume:4, Issue:5, May:2021 pp :(7-10)
31.
R. R. Navruzov. Lymphothorp therapy in the complex of treatment of purulent 
inflammatory diseases of the hand in outpatient conditions // New day in medicine 
30.2020
32.
Гафур Нормуродович Саидов, Учкун Гафурович Абдукаримов, Гулжамол 
Фазлиддиновна Махмудова. Эпидемиологические показатели первично-
множественных опухолей (обзор литературы)// Биология и интегративная 
медицина// 2019№ 11 (39).-С.
33.
Нуров Ж.Р. Послеоперационная аналитика раннего периода хирургического 
лечения злокачественной опухоли желудка // Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences. – 2021. – Vol. 1(8). – P. 185-191. 
34.
Rakhmonovna, S. Z., & Sharipovna, A. N. (2020). Characteristics of exchange of 
essential microelements of copper and zinc in healthy fertilized women and women 
with combined copper and zinc deficiency state. 
European Journal of Molecular & 
Clinical Medicine

7
(1), 3332-3335. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
188 
35.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. The Significance 
of Immunohistochemical Markers in the Treatment of Breast Cancer // International 
journal on orange technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 69-72. 
36.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Ahmadova Maftuna Amin qizi. Features of Anatomy 
of the Greater Omentum // International journal on orange technology. – 2021. – Vol. 
03(9). – P. 66-68. 
37.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. Immediate Results 
of Surgical Treatment of Gastric Cancer // International journal on orange 
technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 62-65. 
38.
Sokhibova, Z. R., & Turdiyev, М. R. (2021). Some Features Of Laboratory 
Indicators Of Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female 
Age Women Innormality And In Iron Deficiency. 
The American Journal of Medical 
Sciences and Pharmaceutical Research

3
(02), 140-145. 
39.
Khalikova Feruza Sharofovna, Abdullaev Khabibullo Narzullayevich.
Early 
Diagnosis and Treatment of Gastric Cancer in Modern Oncology // Journal of 
Innovations in Social Sciences 
Volume: 01 Issue: 04 | 2021 
–С. 46-50. 
40.
Mamedov U.S, Khalikova F. Sh. Advantages of Magnetic Resonance Computer 
Tomography in the Diagnosis of Thyroid Cancer //Pindus Journal of Culture, 
Literature, and ELT. – 2021. – Т. 9. – С. 80-84. 
41.
Axmedov Farxod Xakimovich// CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL 
AND NATURAL SCIENCES// Морфологические Изменения Внутри И 
Внепеченочных Протоков, И Сфинктеров У Больных С Желчекаменной 
Болезнью, Постхолецистэктомии. Volume: 02 Issue: 05 | Sep-Oct 2021 
42.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich CHARACTERISTICS OF MORPHOMETRIC 
PARAMETERS OF THE WHITE RAT'S STOMACH IN THE EARLY 
POSTNATAL PERIOD// Тиббиётда янги кун// 2 (34/3) 2021 С-17-23 
43.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich ОҚ КАЛАМУШЛАР ЙЎҒОН ИЧАГИ 
СУРУНКАЛИ 
НУР 
КАСАЛЛИГИДА 
ВА 
БИОСТИМУЛЯТОРЛАР 
ТАЪСИРИДАН КЕЙИНГИ ҚИЁСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ// Биология ва тиббиёт 
муаммолари// 2021, №3 (128) 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
189 
44.
Xudoyberdiyev 
Dilshod 
Karimovich 
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ 
И 
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ 
ИЗМЕНЕНИЯ 
СТЕНКИ 
ЖЕЛУДКА 
ОДНОМЕСЯЧНЫХ БЕЛЫХ КРЫС// INTERDISCIPLINARY RESEARCH: 
SCIENTIFIC HORIZONS AND PERSPECTIVES International Scientific and 
Theoretical Conference// March 12, 2021 С 57-61 
45.
Axmedov Farxod Xakimovich SCIENTIFIC COLLECTION «INTERCONF» 
COMPARATIVE MORPHOMETRY OF INTRA AND EXTRAHEPATIC 
BILIARY 
TRACT, 
BILIARY 
SPHINCTERS 
IN 
PATIENTS 
WITH 
CHOLELITHIASIS WHO UNDERWENT CLASSICAL AND LAPAROSCOPIC 
CHOLECYSTECTOMY № 78 | October, 2021 P-325-327 
46.
Tuksanova, Z. I., Ashurova, N. A., Safarova, G. A., & Hikmatova, M. F. (2018). 
HEALTH STATUS OF SCOOL CHILDREN DEPENDING ON HEALTH CARE 
ACTIVITIES OF FAMILIES. European science review, (9-10-2), 164-166. 
47.
Хикматова, М. (2021). Лёгкая атлетика–ключ здоровья. Общество и 
инновации, 2(8/S), 439-443. 
48.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS OF CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN 
ATHLETICS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(06), 
238-242. 
49.
Furkatovna, H. M. (2021). MEDICINAL PLANTS FOR BLOOD THINNING IN 
PREGNANT WOMEN. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND 
NATURAL SCIENCES, 2(1), 5-7. 
50.
Furkatovna, H. M. (2021). Pakistan pharmaceutical stocks behavior during 
covid19. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL 
SCIENCES, 2(1), 8-10. 
51.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). A study of morphometric features 
of anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 215-217. 
52.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). Morphometric features of 
anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. ACADEMICIA: 
An 
International 
Multidisciplinary 
Research 
Journal, 11(9), 492-495. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
190 
53.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE MORPHOMETRIC FEATURES OF 
THE 
ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS 
OF 
CHILDREN 
AND 
ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Биология и интегративная 
медицина, (1 (48)). 
54.
Адинаев, Х. А., Шамадинова, Н. Э., Атакузиев, Т. А., & Юсупова, Н. Ф. (2019). 
Опытно-производственные испытания по получению и изучению свойств 
активированного 
мономинерального 
белитового 
цемента. Химическая 
промышленность, 96(1), 26-29. 
55.
Муродов, М. М., Юсупова, Н. Ф., Сидиков, А. С., Турабджанова, С. И., 
Турдибаева, Н., & Сиддиков, М. А. OBTAINING A PAC FROM THE 
CELLULOSE OF PLANTS OF SUNFLOWER, SAFFLOWER AND WASTE 
FROM THE TEXTILE INDUSTRY. 
56.
Yusupova, N. F., Urozov, M. K., & Ergashev, S. T. (2021). STUDYING THE 
INFLUENCE OF TIME, TEMPERATURE, CONCENTRATION ON THE 
QUALITY INDICATORS OF CELLULOSE. Web of Scientist: International 
Scientific Research Journal, 2(10), 204-208. 
57.
Guzalova, A. G., Artikova, R. M., & Ubaydullayeva, X. A. (2019). MOLECULAR-
GENETIC IDENTIFICATION AND TAXONOMIC RELATIONSHIPS OF FUNGI 
BELONGING TO FUNGI IMPERFECTI. Актуальные проблемы гуманитарных и 
естественных наук, (2), 21-26. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Характеристика Морфологических 
Изменений Поджелудочной Железы При 
Хроническом Облучении В Эксперименте
Султонова Л. Д.
Бухарский государственный медицинский институт
Аннотация. 
Целью было давать характеристику морфологических 
изменений поджелудочной железы при хроническом 
облучении в эксперименте в сравнительном аспекте. 
Установлено, что хроническое облучение белых 
беспородных крыс по 0,2 Грей в течение 20 дней 
ежедневно по одному разу в день привело к 
морфологическим 
изменениям 
поджелудочной 
железы, 
которые 
выражались 
в 
следующих 
изменениях: мужуточный отек и плазматическое 
пропитывание 
стенок 
сосудов, 
разволокнение 
стромы, атрофические изменения паренхимы органа, 
полнокровие сосудов и склеротические изменения 
сосудов, очаговая лимфоцитарная инфильтрация, а 
также атрофия островков Лангерганса. 
Ключевые слова:
хроническое облучение, белые 
беспородные 
крысы, 
поджелудочная 
железа, 
морфологические изменения.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
191 
Характеристика Морфологических 
Изменений Поджелудочной Железы При 
Хроническом Облучении В Эксперименте
Бухарский государственный медицинский институт 
Целью было давать характеристику морфологических 
изменений поджелудочной железы при хроническом 
облучении в эксперименте в сравнительном аспекте. 
Установлено, что хроническое облучение белых 
беспородных крыс по 0,2 Грей в течение 20 дней 
у разу в день привело к 
морфологическим 
изменениям 
поджелудочной 
железы, 
которые 
выражались 
в 
следующих 
изменениях: мужуточный отек и плазматическое 
пропитывание 
стенок 
сосудов, 
разволокнение 
стромы, атрофические изменения паренхимы органа, 
удов и склеротические изменения 
сосудов, очаговая лимфоцитарная инфильтрация, а 
также атрофия островков Лангерганса.
хроническое облучение, белые 
беспородные 
крысы, 
поджелудочная 
железа, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
192 
Патологические изменения в паренхиме поджелудочной железы были заметными 
по сравнению с гистологическими препаратами, приготовленными из 
поджелудочной железы интактных белых беспородных крыс.
Хроническая лучевая болезнь - это сложный клинический синдром, который 
развивается в случае длительного воздействия ионизирующего излучения в дозах, 
которые превышают допустимые. Характерными проявлениями являются 
длительность и волнообразность течения; наличие в клинической симптоматике 
как признаков поражения организма от действия облучения, так и проявлений 
восстановительных и приспособительных реакций. Периоды развития 
хронической лучевой болезни: период формирования; период восстановления; 
период последствий [4, 5]. 
Исследованиями установлено, что в зависимости от дозы облучения и ее 
распределения по организму человека или животного варьируют сроки и причины 
их гибели. В зависимости от вида млекопитающих гибель наступает на 7-30 сутки 
от момента облучения. К ионизирующим видам излучения относятся 
электромагнитные колебания с малой длиной волны, γ-излучение и рентгеновские 
лучи, потоки α- и β-частиц, протонов, позитронов, нейтронов и других 
заряженных частиц [1,9,3]. 
Радиоактивные субстанции могут попадать в организм через неповрежденную 
кожу, желудочно-кишечный тракт, органы дыхания. После попадания в организм 
радиоактивные субстанции током крови и лимфы разносятся в органы и ткани [5, 
10,47]. 
Выявлено, что в пораженных радиацией клеточных ядрах некоторое время 
накапливаются радиотоксины, развиваются нарушения гормональных и 
нейрогуморальных процессов, которые негативно влияют на обменные процессы. 
Тканевая интоксикация проявляется клинической симптоматикой нарушения 
функционирования нервной системы, изменением функционирования внутренних 
органов [4,6,12]. 
До настоящего времени окончательно не выяснена степень влияния хронического 
облучения на поджелудочную железу в сравнительном аспекте. 
В доклинических экспериментальных исследованиях используются разные виды 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
193 
лабораторных животных, поджелудочная железа которых по строению и функции 
схожа с человеческой. Однако есть и отличия, которые могут влиять на результат 
эксперимента [2,11]. 
Цель исследования
было давать характеристику морфологических изменений 
поджелудочной железы при хроническом облучении в эксперименте в 
сравнительном аспекте.
Материалы и методы исследования. 
Для выполнения исследования 
использованы 18 белых беспородных крыс массой тела 150-180 г мужского пола, 
содержащихся в стандартных условиях вивария (температура - 21-22
0
С, 
относительная влажность - 50-60%, световой режим - по 12 часов темноты и 
света). Содержание лабораторных животных, кормление и уход за ними, подбор 
животных, уборка и дезинфекция помещений вивария проводили по 
методическому пособию Нуралиева Н.А. и соавт. [7,43,45].
При работе с лабораторными животными были строго соблюдены все этические 
принципы работы с лабораторными животными и правила биологической 
безопасности [3, 7]. 
Все лабораторные животные (белые беспородные крысы) были разделены на 
следующие группы: основная группа - белые беспородные крысы (n=12), 
получавшие хроническое облучение в течение 20 дней по 0,2 Грей ежедневно; 
контрольная группа - интактные белые беспородные крысы (n=6), не получавшие 
хронического облучения[32,37]. 
Хроническое облучение лабораторных животных проводили с помощью гамма-
терапевтического аппарата АГАТ-Р1 (Эстония). Источник облучения Со-60. 
[31,37,41]Исследования связанные с облучением проводили в Бухарском филиале 
Республиканского специализированного научно-практического центра онкологии 
и радиологии МЗ РУз.
Для изучения морфологических параметров органов лабораторных животных 
(белых беспородных крыс) использовались методы гистологического 
исследования, широко применяемые в экспериментальных исследованиях - 
анатомическое вскрытие. Все биологические микрообъекты исследованы с 
помощью тринокулярного микроскопа с программным обеспечением на модели 
HL-19 (Китай)[44,19,33].


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
194 
Основными объектами исследования были гистологические препараты, 
приготовленные 
из 
органов 
белых 
беспородных 
крыс. 
Подготовка 
гистологических препаратов состояла из 4 этапов, которые проводились 
традиционными методами. Для приготовления препаратов использовали 
механический ротационный микротом YD-315 (Китай) и подготовленные срезы 
окрашивали гематоксилином и эозином. Для этого срезы погружали в раствор 
гематоксилина на 3-5 минут, затем промывали водой. После того, как ядра 
окрашивались в фиолетовый цвет (наблюдались под микроскопом), их 
окрашивали в растворе эозина в течение 0,5-1,5 мин, промывали в 
дистиллированной воде и для обезвоживания использовали повышенные уровни 
спирта (от 70° до 100°). Для заливки материала использовали Ксилол-орто. 
Пропитку парафином проводили в термостате при 58°С, нанесли на предметное 
стекло каплю Канадского бальзама и следили за достаточным количеством 
бальзама под покровными стеклами. Сушили препараты в термостате при 37°С. 
Статистическую обработку материала проводили с использованием традиционных 
методов вариационной статистики. Были рассчитаны средняя арифметическая 
величина (M), средняя арифметическая ошибка (m), стандартное отклонение, 
достоверный интервал. При организации и проведении исследований 
использовали принципы доказательной медицины.
Результаты исследований. 
Для удобства сравнительной оценки материалов по 
морфологическому исследованию поджелудочной железы белых беспородных 
крыс, получивших хроническое облучение сочли целесообразным привести 
описание морфологической картины этого органа интактных лабораторных 
животных (белых беспородных крыс). Полученные результаты показывают, что 
при макроскопическом исследовании поджелудочная железа без видимых 
патологических изменений [48-51].
Под микроскопом в поле зрения видны междольковый выводной проток, 
соединительнотканные перегородки, которые разделяет её на дольки, 
панкреатические ацинусы, островки Лангерганса (рис. 1). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Рис. 1. Гистологическая картина поджелудочной железы белой беспородной крысы
патологических изменений, видны
перегородки (2), панкреатические ацинусы (3), островки Лангерганса (4). О
гематоксилин-эозином). 
Известно, что панкреатический ацинус является структурно
единицей экзокринной час
и вставочного протока, ацинусы отделяются между собой тонкими прослойками 
рыхлой соединительной ткани. В 
волокна, находятся интрамуральные ганглии. В центре ацинус
клетки вставочных протоков. 
концом лежат на базальной мембране, а узким апикальным концом обращены в 
просвет ацинуса. Функция этих ациноцитов заключается в синтезе белков 
пищеварительных ферментов, с
проток, оттуда в межацинозный проток [
По структуре описываемая структура поджелудочной железы белых беспородных 
крыс практически не отличается от данных литературы [2].
Панкреатические островки Лангерганса 
внутри дольки среди секреторных отделов, они образованы инсулоцитами и 
имеют нечетко очерченные границы, сплетены капиллярной сетью. 
поджелудочной железе здорового человека
общей массой от 1 г до 1,5 г 
1
3
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Рис. 1. Гистологическая картина поджелудочной железы белой беспородной крысы
видны междольковый выводной проток (1), соединительнотканные 
перегородки (2), панкреатические ацинусы (3), островки Лангерганса (4). О
Известно, что панкреатический ацинус является структурно
сти поджелудочной железы, состоит из концевого отдела 
и вставочного протока, ацинусы отделяются между собой тонкими прослойками 
рыхлой соединительной ткани. В прослойках проходят капилляры, нервные 
дятся интрамуральные ганглии. В центре ацинус
клетки вставочных протоков. Ациноциты имеют форму пирамид, широким 
концом лежат на базальной мембране, а узким апикальным концом обращены в 
просвет ацинуса. Функция этих ациноцитов заключается в синтезе белков 
пищеварительных ферментов, секрет ациноцитов поступает во
туда в межацинозный проток [1, 6].
По структуре описываемая структура поджелудочной железы белых беспородных 
крыс практически не отличается от данных литературы [2]. 
Панкреатические островки Лангерганса - эндокринная часть железы, расположены 
внутри дольки среди секреторных отделов, они образованы инсулоцитами и 
имеют нечетко очерченные границы, сплетены капиллярной сетью. 
поджелудочной железе здорового человека насчитывается около 1 млн. островков, 
ей массой от 1 г до 1,5 г 
[2, 8]. 

4
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
195 
Рис. 1. Гистологическая картина поджелудочной железы белой беспородной крысы
(без 
междольковый выводной проток (1), соединительнотканные 
перегородки (2), панкреатические ацинусы (3), островки Лангерганса (4). Окраска 
Известно, что панкреатический ацинус является структурно-функциональной 
ти поджелудочной железы, состоит из концевого отдела 
и вставочного протока, ацинусы отделяются между собой тонкими прослойками 
прослойках проходят капилляры, нервные 
дятся интрамуральные ганглии. В центре ацинусов располагаются 
имеют форму пирамид, широким 
концом лежат на базальной мембране, а узким апикальным концом обращены в 
просвет ацинуса. Функция этих ациноцитов заключается в синтезе белков 
екрет ациноцитов поступает во вставочный 
По структуре описываемая структура поджелудочной железы белых беспородных 
эндокринная часть железы, расположены 
внутри дольки среди секреторных отделов, они образованы инсулоцитами и 
имеют нечетко очерченные границы, сплетены капиллярной сетью. 
В 
насчитывается около 1 млн. островков, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
196 
На другом гистологическом препарате поджелудочной железы животных в поле 
зрения видны тельце Фатера-Пачини, кровеносные сосуды, панкреатические 
ацинусы, островки Лангерганса (рис. 2). 
Рис. 2. Гистологическая картина поджелудочной железы интактной белой беспородной 
крысы
(без патологических изменений, видны тельца Фатера-Пачини (1), кровеносные сосуды 
(2), панкреатические ацинусы (3), островки Лангерганса (4). Окраска гематоксилин-эозином). 
Исследованиями установлено, что тельца Фатера-Пачини (пластинчатое тельце) - 
сложный инкапсулированный нервный рецептор, назван в честь итальянского 
анатома Филиппо Пачини (1812-1883), которым был описан в 1835 году.
Размер 
0,5-3 мм 
[6].
Следующим этапом исследований были проведение морфологических 
исследований у белых беспородных крыс, получивших хроническое облучение в 
дозе по 0,2 Грей в течение 20 дней (всего равняется 4 Грей). 
При микроскопировании гистологических препаратов были установлены 
следующие морфологические изменения: межуточный отек, в некоторых местах 
замечены атрофические изменения паренхимы органа, очаговая лимфоцитарная 
инфильтрация (рис. 3). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
197 
Рис. 3. Гистологическая картина поджелудочной железы белой беспородной крысы с 
хроническим облучением (
межуточный отек (1), местами атрофические изменения паренхимы 
(2), очаговая лимфоцитарная инфильтрация (3). Окраска гематоксилин-эозином). 
В другом гистологическом препарате белой беспородной крысы с хроническим 
облучением, кроме вышеописанных микроскопических изменений (межуточный 
отек, локальные атрофические изменения паренхимы, очаговая лимфоцитарная 
инфильтрация) также видны плазматическое пропитывание стенок сосудов органа, 
разволокнение стромы, дистрофические изменения эпителиоцитов, полнокровие 
и склеротические изменения сосудов (рис. 4).
При сравнении с лабораторными животными контрольной группы, которые не 
получали облучение данные изменения паренхимы органа заметны, особенно 
плазморрагия (плазматическое пропитывание стенок сосудов) и гемостаз 
(полнокровие сосудов). 
В представленном материале из ткани поджелудочной железы в поле зрения 
видны межуточный отек, разволокнение стромы органа, в некоторых местах 
заметны атрофические изменения паренхимы, обнаружены полнокровие сосудов, 
а также очаговая лимфоцитарная инфильтрация, выявлены атрофия островков 
Лангерганса (рис. 5). 
1
2
3


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
198 
Рис. 4. Гистологическая картина поджелудочной железы белой беспородной крысы с 
хроническим облучением 
(межуточный отек (1) и плазматическое пропитывание стенок 
сосудов, разволокнение стромы, дистрофические изменения эпителиоцитов (2), полнокровие 
(3) и склеротические изменения сосудов (4). Окраска гематоксилин-эозином). 
Рис. 5. Гистологическая картина ткани поджелудочной железы белой беспородной крысы 
с хроническим облучением 
(межуточный отек (1), разволокнение стромы, местами 
атрофические изменения паренхимы (2), полнокровие сосудов (3), очаговая лимфоцитарная 
инфильтрация (4), атрофия островков Лангерганса (5). Окраска гематоксилин-эозином). 
Таким образом, хроническое облучение белых беспородных крыс по 0,2 Грей в 
течение 20 дней ежедневно по одному разу в день (хроническое облучение) 
привело к морфологическим изменениям поджелудочной железы, которые 
выражались в следующих изменениях: мужуточный отек и плазматическое 
4
3
2
2
1
3
1
5
4


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
199 
пропитование стенок сосудов, разволокнение стромы, атрофические изменения 
паренхимы органа, полнокровье сосудов и склеротические изменения сосудов, 
очаговая лимфоцитарная инфильтрация, а также атрофия островков Лангерганса 
[52-59].
Выводы. 
1. При морфологическом исследовании поджелудочной железы интактных белых 
беспородных крыс гистологическая картина без патологических изменений, 
видны междольковый выводной проток, соединительнотканные перегородки, 
панкреатические ацинусы, островки Лангерганса, тельца Фатера-Пачини, 
кровеносные сосуды. 
2. Хроническое облучение белых беспородных крыс по 0,2 Грей в течение 20 дней 
ежедневно по одному разу в день привело к морфологическим изменениям 
поджелудочной железы, которые выражались в следующих изменениях: 
м
у
(е)
жуточный отек и плазматическое пропитывание стенок сосудов, 
разволокнение стромы, атрофические изменения паренхимы органа, полнокровие 
сосудов и склеротические изменения сосудов, очаговая лимфоцитарная 
инфильтрация, а также атрофия островков Лангерганса.
3. Сравнительный анализ показывает, что
патологические изменения в паренхиме 
поджелудочной железы были заметными по сравнению с гистологическими 
препаратами без патологических изменений, приготовленными из поджелудочной 
железы интактных белых беспородных крыс. 
ЛИТЕРАТУРЫ 
1.
Васильев Ю.Г. Трошин Е.И., Берестов Д.С. Цитология, гистология, 
эмбриология: учебник. СПб.: «Лань», 2020. 648 с.
2.
Жармухамедова Т.Ю., Семушина С.Г., Пахомова И.А., Пименов М.С., 
Мурашов А.Н. Международные правила работы с лабораторными животными 
при проведении доклинических испытаний // Токсикологический вестник. - 
Москва, 2011. - №4(109). - С.2-9. 
3.
Коноплянников А.Г. Клеточные основы радиационных эффектов человека // В 
кн.: «Радиационная медицина. Том 1. Теоретические основы радиационной 
медицины». Под общ. ред. Л.А. Ильина. – Москва: Изд. АТ, 2004. - С.189-277. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
200 
4.
Михеев А.Н. Малые дозы радиобиологии. Моя маленькая радиологическая 
вера. - Киев, Фотосоциоцентр, 2016. - 371 с. 
5.
Нога В.И., Чопорова Н.В. Развитие и гистологическое строение 
поджелудочной железы // Инновационные научные исследования: сетевой 
журнал. 2021. No 1-1(3). C. 14-21. URL: https://ip-journal.ru/ 
6.
Нуралиев Н.А., Бектимиров А.М-Т., Алимова М.Т., Сувонов К.Ж. Правила и 
методы работы с лабораторными животными при экспериментальных 
микробиологических и иммунологических исследованиях // Методическое 
пособие. - Ташкент, 2016. - 34 с. 
7.
Axmadova Maftuna Amin qizi .Ko’krak bezi-o’ziga xos intrakranial 
a’zo//JOURNAL 
OF 
ADVANCED 
REASERCH 
AND 
STABILITY(JARS)//Volume:01.05/2021.,171-180 bet. 
8.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования // 
2018 – c. 106-108
9.
Abdulhakimov Sh.A. The role of computed tomography in the diagnosis of spinal 
injuries // International Journal of Development and Public Policy. – 2021. - Vol.1 
(4). – P.106-108 
10.
A.T.Cho’liyev.,U.S.Mamedov.,M.A.Akhmadova.,R.R.Navro’zov.,D.F.Narziyeva 
Diagnostics of exinococcosis in youth at the modern stage./Journal of Natural 
Remedies.2021,№1(1).-P37-40
11.
Guljamol 
Fazliddinonvna 
Makhmudova, 
Adkhambek 
Uygunovich 
Nurboboyev.Treatment of mechanical jaundice via the modern way// Scientific 
progress, 2021.-№6.-P.530-537
12.
Makhmudova G.F. Age-related clinical,anatomical and morphological features of 
malignant tumors of the cervix// Journal of science and technology//2021.-P.-475-
480
13.
Абдулхакимов Шерзод Алишер огли. Сексуальная восстановление пациентов 
после контактной лучевой терапии по поводу ограниченного рака простаты. – 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
201 
2021. - Central asian journal of medical and natural sciences. – 2021. - Vol.2 (5). – 
P.449-455 
14.
Iskandarova Iroda Mashrabovna. Relapses of Differentiated Thyroid Cancer // 
EUROPEAN JOURNAL OF LIFE SAFETY AND STABILITY (EJLSS) ISSN 
2660-9630.- www.ejlss.indexedresearch.org Volume 7, 2021 ||.-С. 70-75. 
15.
Шерзод Алишер огли Абдулхакимов, Муножат Хаятовна Исмаилова. 
Современные тенденции лучевой диагностики при очаговых поражениях 
печени. Современная медицина: новые подходы и актуальные исследования. 
Сборник статей по материалам VIII международной научно-практической 
конференции . 2018. Стр. 29-32 
16.
Махмудова Г. Ф., Темирова, Д. В., &Баротова, Ш. Б. (2021). Бачадон бўйни 
хавфли 
ўсмаларининг 
ёшга 
хоsхусусиятлари//Academicresearchineducationalsciences 
// 
2(5).-Б.-186-196. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-202100871
17.
Maxmudova G.F.,Soxibova Z.R., Mamedov U.S., Nurboboyev A.U. Fertil va keksa 
yoshli 
ayollarda 
bachadon 
bo’yni 
xavfli 
o’smalari 
tahlili 
(Buxoro 
viloyatida)//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social 
sciences//-2021.-V 8.-B. 175-184. 
18.
Nurboboyev A.U., Makhmudova G.F. Miniinvazive approach in the complex 
treatment of tumor and stone etiology of mechanical jaundice// International journal 
on Orange technology// Vol 3. Issue 9. Sep.2021.-P. 85-90
19.
М.А. Ахмадова, А.Т.,Сохибова З.Р., Д.К. Худойбердиев.,Ж.Р.Нуров 
Диагностика эхинококкоза у молодёжи на современниом этапе./Тиббиётда янги 
кун 2019 й.3(27)- стр 54-56
20.
М.А. 
Ахмадова, 
А.Т. 
Чўлиев, 
Ж.Р. 
Нуров, 
Д.К. 
ХудойбердиевЛучеваядиагностикаэхинококкозапечени./Биологияватиббиётмуа
ммолари.2019,№4.2(115)с.20-25
21.
Сохибова З.Р., Ахмадова М. А. Комплексная диагностика и хирургическое и 
хирургическое 
лечение 
осложненных 
форм 
эхинококкоза 
печени./OrientalRenaissance:Innovative,Educational, 
naturalandsocialsciences/2021й -стр 203-212.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
202 
22.
НарзиеваД.Ф.ЗначениеИммуногистохимических 
маркеров 
при 
метастазировании 
рака 
молочной 
железы 
в 
легкие.// 
Oriental 
Renaissance:Innovtive,educational,natural and social sciences.// -2021 Vol.1-C.170-
175
23.
Xalikova Feruza. Current concepts of breast cancer risk factors//International journal 
of philosophical studies and social sciences//2021.- Vol 1.-P.57-66.
24.
Z.R. Sokhibova, M.R. Turdiyev, (2021). Some Features Of Laboratory Indicators Of 
Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female Age Women 
Innormality And In Iron Deficiency. The American Journal of Medical Sciences and 
Pharmaceutical Research, 3(02), MO- 145.
25.
Mamedov U.S., Pulatova D.SH. The Results of Cancer Treatment of the Oral Caviti 
Tumors in //the Republic of Uzbekistan European journal of Pharmaceutical and 
Medical Research. -2019. - 6(9). - P. 326-329.
26.
Narziyeva D.F., Jonibekov J.J.; Morphological features of tumor in different 
treatment options for patients with locally advanced breast cancer // Middle European 
scientific bulletin.Volume 7- 2020-Dec. – P. 105-10 
27.
Nurov Jamshid Raxmatovich. Morphofunctional characters of the greater omentum // 
International Journal of Discoveries and Innovations in Applied Sciences. – 2021. – 
Vol. 1(5). – P. 130-134. 
28.
Nurov J.R., Khalikova F.S. Long-term results of surgical treatment patients with 
stomach cancer // Вестник науки и образования. – 2020. – №23-2(101). – С. 85-89. 
29.
R. R. Navruzov. Morphological and morphometric changes of the stomach layer of 
one monthly white rats // Journal For Innovative Development in Pharmaceutical and 
Technical Science (JIDPTS). Volume:4, Issue:5, May:2021 pp :(7-10)
30.
R. R. Navruzov. Lymphothorp therapy in the complex of treatment of purulent 
inflammatory diseases of the hand in outpatient conditions // New day in medicine 
30.2020
31.
Гафур Нормуродович Саидов, Учкун Гафурович Абдукаримов, Гулжамол 
Фазлиддиновна Махмудова. Эпидемиологические показатели первично-
множественных опухолей (обзор литературы)// Биология и интегративная 
медицина// 2019№ 11 (39).-С.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
203 
32.
Нуров Ж.Р. Послеоперационная аналитика раннего периода хирургического 
лечения злокачественной опухоли желудка // Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences. – 2021. – Vol. 1(8). – P. 185-191. 
33.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. The Significance of 
Immunohistochemical Markers in the Treatment of Breast Cancer // International 
journal on orange technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 69-72. 
34.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Ahmadova Maftuna Amin qizi. Features of Anatomy 
of the Greater Omentum // International journal on orange technology. – 2021. – Vol. 
03(9). – P. 66-68. 
35.
Nurov Jamshid Raxmatovich, Narzieva Dilnoza Fakhriddinovna. Immediate Results 
of Surgical Treatment of Gastric Cancer // International journal on orange 
technology. – 2021. – Vol. 03(9). – P. 62-65. 
36.
Sokhibova, Z. R., & Turdiyev, М. R. (2021). Some Features Of Laboratory 
Indicators Of Micro And Macro-Elementary Condition Of The Organism Of Female 
Age Women Innormality And In Iron Deficiency. The American Journal of Medical 
Sciences and Pharmaceutical Research, 3(02), 140-145. 
37.
Khalikova Feruza Sharofovna, Abdullaev Khabibullo Narzullayevich. Early 
Diagnosis and Treatment of Gastric Cancer in Modern Oncology // Journal of 
Innovations in Social Sciences Volume: 01 Issue: 04 | 2021 –С. 46-50. 
38.
Mamedov U.S, Khalikova F. Sh. Advantages of Magnetic Resonance Computer 
Tomography in the Diagnosis of Thyroid Cancer //Pindus Journal of Culture, 
Literature, and ELT. – 2021. – Т. 9. – С. 80-84. 
39.
Axmedov Farxod Xakimovich// CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL 
AND NATURAL SCIENCES// Морфологические Изменения Внутри И 
Внепеченочных Протоков, И Сфинктеров У Больных С Желчекаменной 
Болезнью, Постхолецистэктомии. Volume: 02 Issue: 05 | Sep-Oct 2021 
40.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich CHARACTERISTICS OF MORPHOMETRIC 
PARAMETERS OF THE WHITE RAT'S STOMACH IN THE EARLY 
POSTNATAL PERIOD// Тиббиётда янги кун// 2 (34/3) 2021 С-17-23 
41.
Xudoyberdiyev Dilshod Karimovich ОҚ КАЛАМУШЛАР ЙЎҒОН ИЧАГИ 
СУРУНКАЛИ 
НУР 
КАСАЛЛИГИДА 
ВА 
БИОСТИМУЛЯТОРЛАР 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
204 
ТАЪСИРИДАН КЕЙИНГИ ҚИЁСИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ// Биология ва тиббиёт 
муаммолари// 2021, №3 (128) 
42.
Xudoyberdiyev 
Dilshod 
Karimovich 
МОРФОЛОГИЧЕСКИЕ 
И 
МОРФОМЕТРИЧЕСКИЕ 
ИЗМЕНЕНИЯ 
СТЕНКИ 
ЖЕЛУДКА 
ОДНОМЕСЯЧНЫХ БЕЛЫХ КРЫС// INTERDISCIPLINARY RESEARCH: 
SCIENTIFIC HORIZONS AND PERSPECTIVES International Scientific and 
Theoretical Conference// March 12, 2021 С 57-61 
43.
Axmedov Farxod Xakimovich SCIENTIFIC COLLECTION «INTERCONF» 
COMPARATIVE MORPHOMETRY OF INTRA AND EXTRAHEPATIC 
BILIARY 
TRACT, 
BILIARY 
SPHINCTERS 
IN 
PATIENTS 
WITH 
CHOLELITHIASIS WHO UNDERWENT CLASSICAL AND LAPAROSCOPIC 
CHOLECYSTECTOMY № 78 | October, 2021 P-325-327 
44.
Sultonova L.Dj.Nuraliyev N.A.Indicators of Seeding of Microorganisms 
Translocated from the Large Intestine to Internal Oragans under the Influence of 
Acute Radiation in the Experiment//American Journal of Medicine and Medical 
Sciences//Volume 10, Number 11,Novembr 2020.p-929-932 
45.
Nurbayev Farmon Ergashovich, Jabborova Oysha Iskandarova, Umarov Feruz and 
Sultonova Lola Jaxonqulovna.PHARMACOECONOMOC ANALYSIS OF THE 
TREATMENT OF CHRONIC HEPATITIS”C”//EUROPEN JOURNAL OF 
PHARMACEUTICAL AND MEDICAL RESEARCH//.P-71-75. 
46.
Muslima Axadovna Abdullayeva and Sultonova Lola Jaxonqulovna.CELLULAR 
FACTORS OF ENDOTHELIAL DEVELOPMENT DYSFUNCTIONS AT NAA// 
EUROPEN 
JOURNAL 
OF 
PHARMACEUTICAL 
AND 
MEDICAL 
RESEARCH//P-168-170. 
47.
Kayumov Kh.N.Xikmatova M.F.,Dgabborova M.B.,Sulnova L.G. State Of 
Integration Of Traditional IU Cine In The Modern Systemof Health Care For Guards 
UU Health of Women of Reproductive Age//EUROPEAN JOURNAL OF 
MOLECULAR & CLINICAL MEDICINE//P-3148-3153. 
48.
Tuksanova, Z. I., Ashurova, N. A., Safarova, G. A., & Hikmatova, M. F. (2018). 
HEALTH STATUS OF SCOOL CHILDREN DEPENDING ON HEALTH CARE 
ACTIVITIES OF FAMILIES. European science review, (9-10-2), 164-166. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
205 
49.
Хикматова, М. (2021). Лёгкая атлетика–ключ здоровья. Общество и 
инновации, 2(8/S), 439-443. 
50.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS OF CHILDREN AND ADOLESCENTS INVOLVED IN 
ATHLETICS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(06), 
238-242. 
51.
Furkatovna, H. M. (2021). MEDICINAL PLANTS FOR BLOOD THINNING IN 
PREGNANT WOMEN. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND 
NATURAL SCIENCES, 2(1), 5-7. 
52.
Furkatovna, H. M. (2021). Pakistan pharmaceutical stocks behavior during 
covid19. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL 
SCIENCES, 2(1), 8-10. 
53.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). A study of morphometric features 
of anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. Asian Journal of Multidimensional Research, 10(9), 215-217. 
54.
Hikmatova, M. F., & Khamdamova, M. T. (2021). Morphometric features of 
anthropometric parameters of adolescents living in the city of Bukhara engaged in 
athletics. ACADEMICIA: 
An 
International 
Multidisciplinary 
Research 
Journal, 11(9), 492-495. 
55.
Furkatovna, H. M. (2021). TO STUDY THE MORPHOMETRIC FEATURES OF 
THE 
ANTHROPOMETRIC 
PARAMETERS 
OF 
CHILDREN 
AND 
ADOLESCENTS INVOLVED IN ATHLETICS. Биология и интегративная 
медицина, (1 (48)). 
56.
Адинаев, Х. А., Шамадинова, Н. Э., Атакузиев, Т. А., & Юсупова, Н. Ф. (2019). 
Опытно-производственные испытания по получению и изучению свойств 
активированного 
мономинерального 
белитового 
цемента. Химическая 
промышленность, 96(1), 26-29. 
57.
Муродов, М. М., Юсупова, Н. Ф., Сидиков, А. С., Турабджанова, С. И., 
Турдибаева, Н., & Сиддиков, М. А. OBTAINING A PAC FROM THE 
CELLULOSE OF PLANTS OF SUNFLOWER, SAFFLOWER AND WASTE 
FROM THE TEXTILE INDUSTRY. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
206 
58.
Yusupova, N. F., Urozov, M. K., & Ergashev, S. T. (2021). STUDYING THE 
INFLUENCE OF TIME, TEMPERATURE, CONCENTRATION ON THE 
QUALITY INDICATORS OF CELLULOSE. Web of Scientist: International 
Scientific Research Journal, 2(10), 204-208. 
59.
Guzalova, A. G., Artikova, R. M., & Ubaydullayeva, X. A. (2019). MOLECULAR-
GENETIC IDENTIFICATION AND TAXONOMIC RELATIONSHIPS OF FUNGI 
BELONGING TO FUNGI IMPERFECTI. Актуальные проблемы гуманитарных и 
естественных наук, (2), 21-26. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
ОТРАЖЕНИЕ СИМВОЛИКИ В 
ОРНАМЕНТА
Naqqoshlik Tilida Ramziylikning Aksi
Buxoro davlat universiteti, “Tasviriy san’at va 
muhandislik grafikasi” kafedrasi
Gulnora Abdumalikovna Xakimova
Аннотация 
Maqolada o’zbek xalq amaliy san’at turlari va asosan 
do’ppido’zlik san’ati haqida so’z yuritilgan bo’lib, milliy 
do’ppilarda ramziylikning aks etishi ha
ma’lumot berilgan. 
В данной статье рассматриваются виды узбекского 
прикладного искусства и широко описываются 
символические значения национальных тюбетеек.
Ключевые слова: 
Ислими, 
дуппидузлик (вышивание тюбетеек
сюзане, палак, гулкурпа, зардевор, ироки, чуст, 
пилтадузи, зардуппи.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
207 
ОТРАЖЕНИЕ СИМВОЛИКИ В 
ОРНАМЕНТАХ
Naqqoshlik Tilida Ramziylikning Aksi 
“Tasviriy san’at va 
muhandislik grafikasi” kafedrasi, katta o’qituvchisi 
Gulnora Abdumalikovna Xakimova 
Maqolada o’zbek xalq amaliy san’at turlari va asosan 
do’ppido’zlik san’ati haqida so’z yuritilgan bo’lib, milliy 
do’ppilarda ramziylikning aks etishi haqida keng 
В данной статье рассматриваются виды узбекского 
прикладного искусства и широко описываются 
символические значения национальных тюбетеек. 
(растительный узор), 
вышивание тюбетеек), символика, 
зардевор, ироки, чуст, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
208 
O’zbek xalq amaliy bezak san’ati, ham san’at va ham hunardir. U asrlar davomida ota-
bobolarimiz tomonidan ko’z qorachig’idek asrab-avaylab kelingan va hozirgi kunda 
yanada davom etib kelmoqda. O’tmishdagi qadriyatlarimiz xalqning bebaho madaniy 
merosidir. Ularda asrlar tajribasi jamlangan bo’lib, bobolarimiz ijodiy mehnati 
mujassam topgan. O’zi bir olam bo’lgan xalq amaliy san’ati, xususan naqqoshlik, ganch 
va yog’och o’ymakorligi, kandakorlik, kashtachilik kabi sohalardagi ijod namunalarini 
o’rganish yo’lida anchagina samarali tadqiqotlar mavjud. Yoshi ulug’ ustalarimiz 
aytishicha, qadimda naqqoshlik san’ati shunchalik rivojlangan ekanki, ular chizgan yoki 
bo’yagan naqshlari orqali bir-birlari bilan unsiz ovozda gaplasha olar ekanlar.
Naqqoshlik san’ati tilini bilish uchun naqshning har bir unsuri va ranglarining ramziy 
alifbosini bilish kerak bo’lgan. Qadim zamonlardan ajdodlarimiz yashayotgan 
maskanlariga, devoru toshlariga, idish-tovoqlariga, ov jarayonlari, jangu-jadallar, 
bazmlar, tantana marosimlar, turli hayvon, qush hamda o’simlik va naqshlar bilan bezab 
kelganlar. Bundan tashqari bezaklarni yanada ta’sirchan kuchini oshirish uchun, xalq 
xikmatlari, ulug’ allomalarning pand-nasihatlari, turli ramziy ma’noda ifodalab 
kelganlar. Ular go’zallikni yaxshi ko’rganlar, shu sabab go’zallik orqali insonlarga 
voqeliklarni tezroq etkaza olganlar. 
Mustaqil O’zbekistonimizda xalq amaliy san’ati turlari va xunarmandchilikni yanada 
rivojlantirish va takomillashtirish uchun, usta-xunarmandlargakatta ahamiyat 
berilmoqda. O’zbekiston amaliy san’ati inson estetik didini shakllantirib, ularni axlokiy 
jixatdan tarbiyalab, ma’naviyatini yuksaltirishda, asrdan-asrga o’tib kelayotgan nodir 
amaliy san’at buyumlarini o’rganishda kashtachilik san’ati muxim manbalardan biri 
xisoblanadi. Keksa ustalarimiz aytishicha, qadimda naqqoshlik san’ati shunchalik 
rivojlangan ekanki, ular chizgan yoki bo’yagan naqshlar orqali bir-birlari bilan unsiz 
ovozda gaplasha olar ekanlar. Naqqoshlik tilini bilish uchun naqshning har bir unsuri va 
ranglarining ramziy alifbosini bilish katta ahamiyat kasb etgan. Ustoz shogird odobining 
eng asosiy shakllaridan biri, shogirdni amaliy san’atga bo’lgan muhabbat ruhida 
tarbiyalab, o’sha san’atning siru-asnolarini o’rgatishda, naqshlarning ramziy ma’nolari 
haqidagi bilimlarini rivojlantirishdir.
Ajdodlarimiz tomonidan meros bo’lgan naqshlarmazmunan qatlamdor, turlicha xissiy 
bo’yoq, shakl, ruh va mantiqiy hamda falsafiy ma’no va tovlanishlarga egadir. 
Naqsh – stillashtirilgan o’simlik dunyosi, qushlar va hayvonlar, hamda geometrik va 
islimiy elementlarning takrorlanishidan hosil bo’lgan bezak turi bo’lib, arabcha tildan 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
209 
olingan bo’lib, gul degan ma’noni anglatadi. Har bir naqshning o’ziga xos manosi bor, 
hatto ibtidoiy davr odamlarining qoya toshlarga chizgan rasmlari ham muayyan ma’noni 
anglatgan. Ularning aksariyatida yovvoyi hayvonlarni ovlash, qo’lga o’rgatish 
jarayonlari, ov jarayoni kabi xilma-xil mavzular o’zining aniq ifodasini topdi.
Ornamental, ya’ni o’simliksimon va geometrik naqshlarning ramziy ma’nosi bo’lgan. 
Rang-barang o’simliksimon va geometrik naqshlar o’zaro kompozistion bog’lanib, 
g’oyaviy ma’no jihatidan serjilo, sermazmun yaxlit pannoni tashkil etgan.Naqqoshlikda 
ramz deganda nimani tushunish mumkin?
Ramz – arabcha so’zdan olingan bo’lib, “Ishora qilmoq”, degan ma’noni anglatadi va 
tabiatni, voqelikni, hayotimizdagi quvonch va tashvishlarni, do’st va dushmanni, 
yaxshilik va yomonlikni naqsh elementlari, turli jonli chiziqlar va ranglar orqali 
tasvirlash demakdir. 
O’zbekistonda naqshlar o’qish alifbosi tuzilib, ularguruhlarga ajratib, ramziy 
ma’nolarini quyidagi bo’limlarga bo’lib chiqildi:
1.Geometrik naqshlarning ramziy ma’nosi;
2.Islimiy naqshlarning ramziy ma’nosi;
3.Qush va hayvonlarning ramziy ma’nosi;
4.Buyumlarning ramziy ma’nosi;
5.Ranglarning ramziy ma’nosi; 
Amaliy san’atning barcha turlarida, masalan kandakorlik, kashtachilik, ganchkorlik, 
kulolchilik, gilamdo’zlik san’atida tikib, o’yib, chizib, zarb bilan naqshtasviri bajariladi. 
Naqqoshlik mashg’ulotlari jarayonida shogirdning ramziylikka oid bilimlarini 
rivojlantirish metodikasi ilmiy jihatdan atroflicha o’rganilib, O’zbekiston xalqlarining 
tarixi, qadriyatlari, ilm-fan, madaniyat durdonalarini har tomonlama o’rganib, tahlil etish 
g’oyat muhimdir.
O’zbekiston o’zining kashtachilik san’atida yaratilgan asarlari bilan mashxur va xalq 
amaliy san’atining ko’p asrlik an’analarini saqlab, kelajak avlodga etkazib bermokda. 
Kashtachilikda turli marosimlarga mo’ljallangan erkak va ayol kiyimlari, intererni 
bezash uchun mo’ljallangan so’zana, palak va badiiy buyumlar did bilan bejirim va 
chiroylik bezatilgan. Kashtachilik badiiy buyumlaridan so’zana, palak, gulko’rpa, 
zardevor, libos va do’ppilar chet ellarda xam juda mashxurdir. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
210 
Kashtachilik - Buxoro amaliy bezak sanati turlari orasida o’zining qadimiy ananalariga 
ega bo’lgan sanat turidir. Afsuski kashtachilik namunalarining eng qadimiylari saqlanib 
qolmagan.
Ispan elchisi Rui Gonsales de Klavixo Amir Temur saroyida o’zbek milliy kashta 
bezaklarini ko’rgani haqida o’zining “Kundalik” asarida yozib qoldirgan. Buxoro milliy 
kashtachilik maktablari va sanatining o’ziga xos tabiiy bo’yoqlarning qo’llanish 
texnologiyasi, ipakdan to’qilgan matolarda kashtalarning qadimiy nusxalari 
tikilayotganligi barchaning diqqat - etiborini o’ziga tortmoqda. Buxoro viloyatining 
G’ijduvon, Shofirkon, Vobkent, Qorako’l tumanlarida kashtachilik maktablari o’z 
faoliyatini ko’rsatmoqda. Bu maktablarda kashtalarning o’ziga xos belgilaridan biri, 
ularda “yo’rma” choki mahorat bilan qo’llanilishi havorang, gul rangi, binafsha, pushti, 
och sariq, qizil, malina va ko’k ranglarning uyg’unlashishidir. Buxoro kashtalarining 
yo’rma choki, kompozistiyasining tuzilishi, gullari xilma - xilligi bilan farq qiladi.
Buxoro milliy kashtachiligida Shofirkon kashtalari alohida o’rin egallaydi. Shofirkon 
kashtachilik maktabining bugungi kundagi etakchi ustalaridan biri Zuxro 
Obloberganovadir. Buxoro kashtalari asosan oq tabiiy karbosga tushirilsa, Shofirkon 
kashtalari sariq, oq, malla, yashil, siyohrang, shoyi va hisori matolarga ham tikilgan. 
Kashtalarda markaz va burchaklarda bo’rtib ko’rinuvchi yopiq kompozistiya ko’proq 
uchraydi. Buxoro kashtachilik maktabining etuk namoyondalaridan biri Iroda 
Maxmudova, Ahmad Arabov, Zaynab Murodova, Bahodir Gulob, Madina Qodirova, 
Sanjar Nazarov Surayyo Xalilovalar o’zining halol mehnati bilan xalqimiz olqishi va 
hukumatimiz etirofiga sazovor bo’lib, sanat asari darajasidagi ishlari orqali dunyo ahlini 
lol qoldirib kelmoqdalar. 
O’zbek xalqi ko’p asrlar davomida dunyoga shuhrati ketgan ajoyib amaliy bezak 
san’atini vujudga keltirdi. Bu san’at juda rang-barang, go’zal va boydir. Ipakchilik 
qadimgi davrlardan taraqqiy etgan, mamlakatimizda kashtachilik xalq ijodining eng 
ommaviy turlaridan biri bo’lib kelgan. Go’zal va jozibador qilib tikilgan do’ppilar 
o’zbek erkak va xotin - qizlari, bolalarning hozirgi zamon kiyimlariga o’ziga xos joziba 
berib turadi va milliy kiyimning bir qismini tashkil etadi. Bugungi kunda kashta bilan 
bezatilgan buyumlar faqat turar joyini emas, balki jamoat binolarini, restoran va 
mehmonxonalarga o’zgacha go’zallik va milliylik ruhini bag’ishlaydi. O’z an’analari 
bilan xalq turmushiga chambarchas bog’langan nafis badiiy kashtachilik O’zbekiston 
bezak san’atining ajoyib yutuqlaridan biridir. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
211 
Kashtachilik san’atining juda ko’p turlari mavjud: so’zana, palak va milliy liboslar keng 
tarqalgan o’ziga xos iroqi uslubida tikilgan, har bir tumanda turli xil uslub va choklarda 
tikilgan do’ppi jular jumlasidandir. O’zbekistonda do’ppido’zlik san’atining vujudga 
kelishi siyosiy davrga to’g’ri keladi, ya’ni O’rta Osiyo xalqlari hayotida Oktyabr 
to’ntarishi yangi ijtimoiy davrga asos soldi. Bu voqea madaniyat va badiiy san’atga ham 
bevosita o’z ta’sirini o’tkazmay qolmadi. Ustalarning ongida yangi dunyoqarash, 
borliqni estetik anglashning qayta ko’rinishi sodir bo’ldi.
Do’ppilarning naqshi va kashta bezakdorligi bilan ko’zni quvontirgan. Mahalliy 
do’ppilarning an’anaviy shakli va ko’rinishi alohida maktablarga qarab bo’linishiga olib 
keldi. Aholi orasida do’ppiga bosh kiyim sifatida qiziqishning ortishi XX asrning 
o’rtalarida boshlandi. 1920-1930 yillarda do’ppi kashta bilan bezatilgan bosh kiyimning 
yagona bosh kiyimi bo’lib, erkaklar va ayollarning kundalik bosh kiyimi bo’lib, erkaklar 
va ayollarning kundalik bosh kiyimi bezagi sifatida xizmat qilib kelgan. Do’ppido’zlik 
sanoati xalq badiiy ijodiyotining eng ommaviy san’at turi bo’lib xizmat qila boshladi va 
o’zida shaxsning individualligini, tasavvurning boyligi, naqsh kompozistiyalarning ko’p 
qirraligi va bezakdorligini ifodalagan. Bu davrga kelib do’ppilarda naqshlarning 
yangicha ko’rinishi va ko’p elementligi kengaydi. Ular asosan uchta shaklda, ya’ni 
dumaloq, konussimon va to’rtburchak shaklidadir. 
Milliy do’ppi bezaklarining falsafasi mustaqil o’zbek davlati, boy tarixga ega bo’lgan 
o’zbek xalqining milliy timsollaridan biri, uning an’anaviy bosh kiyimi hisoblanadi. 
Hozirgi kunda milliy qadriyatlarimiz tiklanib, yangi binolar milliy an’analar asosida 
qurilib, shaharlar ko’rkiga ko’rk qo’shilmoqda. Milliy liboslar ham moddiy va ma’naviy 
yodgorliklarning bir qismi singari, xalqning o’ziga xosligini aks ettiradi va etnik 
belgilarini namoyish etadi.
O’zbek xalq amaliy san’atining eng ko’p tarqalgan va ommalashgan turlaridan biri, 
do’ppi o’zbek milliy bosh-kiyimlarisifatida xalq hayoti, an’analariga singib ketgan. 
Do’ppi turkiy so’z bo’lib, tepa degan ma’nosini bildiradi, uni Markaziy Osiyo, Eron va 
ayrim O’rta Sharq mamlakatlarida, Afg’oniston, Eron, Turkiya va boshqa 
mamlakatlarda uchratish mumkin. 
O’zbekistonda Toshkent, Chust, Buxoro, Samarqand, Boysun, Shahrisabz do’ppilari 
mashxur bo’lib, ular nomi va o’ziga xosligi bilan bir-biridan ajralib turadi. Uning iroqi, 
chust, gilam do’ppi, chakma to’r, qizil gul, piltado’zi, zardo’ppi, to’ldirma deb 
nomlangan xillari bor. Do’ppido’zlik juda qadimdan rivojlagan amaliy san’at turi bo’lib, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
212 
uni qadimiy haykallarda, yodgorliklarda, qo’lyozmalarda, devoriy rangtasvirlarda, O’rta 
Osiyoda (XV-XVI) mansub kitob miniatyuralarida, xattoki xalq og’zaki ijodi 
namunalarida ko’rish mumkin. Do’ppilarning qariyalar, erkaklar, ayollar, shu jumladan, 
o’g’il bolalar, qizlar va emizikli go’daklaruchun mo’ljallangan turlari ham bor. Ular 
ramziy ma’noga ega bo’lib, tumorli, popukli, shakli, rangdorligi, ipakdan sharsimon 
popuk to’qilganligi va boshqa turlari bilan farq qiladi.
Do’ppilarda ko’p uchraydigan bodom elementi bo’lib, u qut - baraka va hayot ramzi 
sifatida qo’llanilib kelingan, ya’ni shu odamning uyidan hayoti davomida qut - baraka 
ketmasin, umri uzoq bo’lsin, degan ma’noni anglatgan. Shu bilan bir qatorda, bodom 
naqshi ko’pgina kasalliklarga davo, hamda fasllarning kelinchagi bo’lmish bahorning 
darakchisidir.
Ramziy naqshlarning yana biri - bu qalampir tasviridir. Qalampir yomon ko’zdan asrash 
ma’nosini anglatishi hech kimga sir emas, shu sababli qalampirdan tuzilgan naqsh 
kompozistiyainsoniyatni doimo o’rab turgan. Bu naqsh tasvirini bosh kiyimlarda, 
liboslarda, so’zana va palaklarda, uy-ro’zg’or buyumlarida doimo uchratish mumkin. 
Yangi tug’ilgan chaqaloqlarga, shuningdek, ko’zi yorigan ayollarga yomon ko’zlardan 
asrash ma’nosida qalampir shaklidagi taqinchoqlar va tumorli bezaklar taqilgan. Amaliy 
san’at turlari naqqoshlik, kulolchilik, kashtachilik, san’at namunalarida ilon yoki ilon izi 
tasviri ko’p ishlatiladi. Ilon yomonlikdan asrovchi timsol sifatida ishlatilgan. O’tmishda 
ilonga sajda qilishgan, ilonning sehri, kuch - qudratiga ishonishgan, ilon zahridan 
tayyorlangan dori-darmonlardan tabobat dunyosida keng foydalaniladi, shuning uchun 
do’ppilarda ham ilon tasviri ishlatilgan. Do’ppilarda hayvonlar, tog’ kiyigi, chayon va 
qoplonga o’xshash tasvirlar ham tasvirlanaldi. Xandasaviy naqshlar ham ommaviy 
bo’lgan, tik va ko’ndalang chiziqlar va to’g’ri burchaklar chatishuviga komil uyg’unlik 
deb qaralgan.
To’lqinsimon va sochma naqshlar obi hayot to’lqinlari timsolini aks ettirib, ular 
dehqonchilikda qut - baraka ramzi bo’lgan. Do’ppilarda tasvirlangan naqsh 
kompozistiyalarda qator hollarda arab yozuvi kashtada uyg’unlashib ketgan. Ibratli va 
dono so’zlar, samimiy tilaklar va hayotiy iboralar do’ppi kashtasining mazmuni va 
ifodaviy nafosatini teranlashtirgan. Bu naqsh va yozuvlar bir vaqtning o’zida ko’zlarni 
quvontirish, hamda xalqni ongini rivojlantirish uchun xizmat qilgan.
O’zbekiston xalqlari tarixi Davlat muzeyida saqlanayotgan XX asr boshiga mansub 
Buxorocha erkaklar do’ppisida arab yozuvida oq ipak bilan shunday so’zlar bitilgan: 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
213 
“Quloq, mayli boshda qolsin, dushman er bilan yakson bo’lsin!” 
Do’ppilar amaliy va ma’naviy qimmatga ega bo’lib, inson boshini quyoshdan, 
shamoldan, issiqdan, sovuqdan asragan, odamning jismoniy kamchiligini yashirgan, 
bosh og’rig’idan asrab, shamollashning oldini olgan. Do’ppining ma’naviy qimmati esa 
ajdodlarning o’lmas qadriyatlarini singdirishi, bezashi, kishini ko’rkam ko’rsatib, qaysi 
millat vakili ekanligidan dalolat bergan, insoniyatni axloqiy tarbiyalab, yomon 
ko’zlardan asrab kelgan. Kvadrat shaklidagi do’ppilar boshga kiyishda qulayligi, 
chiroyliligi bilan ajralib, dunyoning to’rt tomonini, ya’ni osmon saroyi, Quyosh 
farzandi, abadiylik va yorug’likni bildiradi. Do’ppi tepa qismida to’rtga qirrasining bitta 
nuqtada birikishi esa, Ollohning yagonaligini bildiradi, oqrangdagi yarim aylana va 
bodom – bu baxt va iqbol ramzidir.
Pastgi qismidagi to’rtburchak, ya’ni qubbashaklining takrorlanishidan hosil bo’lgan 
islimiy naqsh, qal’ani o’rab turgan devorlarni eslatib turadi va bu to’rt tomondan yomon 
ko’zlardan va ofatlardan saqlab turuvchi qal’a devoridir. Bosh kiyim bo’lmish 
do’ppilarda mardlik, jasorat, halollik, poklik, kabi belgilar mujassam va 
do’ppitimsolidagi bunday ramzlar milliy tuyg’u ustivorligidan dalolat beradi. Do’ppi 
tikishda katta hayotiy tajriba, aql - zakovat, zehn - idrok, did, mushohada yuritish, 
kuzatuvchanlik kabi fazilatlar talab qilinadi. Turli bezaklarga boy do’ppilar nafaqat 
o’zbek xalq an’anaviy milliy liboslaridan biri, balki milliy koloritiga yo’g’rilgan 
zamonaviy bosh- kiyim sifatida ham yashab qoladi.
Ota – bobolar qadimdan inson boshidagi do’ppisi orqali, “Boshing har doim omon 
bo’lsin!” deb, yaxshi niyat va duo qilganlar.
ADABIYOTLAR: 
1.
“Vishivka shyolkom-put k prekrasnomu”. “Pedagogik mahorat.” Nazariy va ilmiy-
metodik jurnal. Buxoro. 2013. №1 B.66-69 
2.
“Psixologiya sveta i rol sveta v nashey jizni”. Jurnal nauchnix publikatsiy aspirantov 
i doktorantov. Kursk 2015. Aprel №4 B.76-79 
3.
«Uzbekskaya ruchnaya vishivka - moguchaya vetv na dreve narodnogo tvorchestva». 
Molodoy ucheniy. Mejdunarodniy nauchniy jurnal. Kazan 2016. 1-iyun. №11(115) 
B.1623-1625 
4.
S.Bulatov “Xalq amaliy bezak san’ati” - T.: 1991.- 312 b. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
214 
5.
A.Xakimov «Prikladnoe iskusstvo Uzbekistana: tradisii i innovatsii» T.: 2013. - str. 
39 
6.
Ядгаров, Н. Д., & Хакимова, Г. А. (2018). Самобытное творчество народных 
мастеров Узбекистана. 
Молодой ученый
, (15), 272-275. 
7.
Хакимова, Г. А. (2020). Методические рекомендации по обучению искусству 
батика на занятиях творческих кружков. In 
Актуальные задачи педагогики
(pp. 
34-37). 
8.
Хакимова, Г. А., & Кадирова, Н. А. (2021). НАСКАЛЬНАЯ ЖИВОПИСЬ В 
ПРОИСХОЖДЕНИИ 
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО 
ИСКУССТВА. 
Наука 
и 
образование сегодня
, (5 (64)), 78-80. 
9.
Хакимова, Г. А., & Авезов, Ш. Н. (2015). ПСИХОЛОГИЯ ЦВЕТА И РОЛЬ 
ЦВЕТА В НАШЕЙ ЖИЗНИ. 
Журнал научных публикаций аспирантов и 
докторантов
, (4), 76-79. 
10.
Khakimova, G. A. (2020). Methods of teaching and analysis of sewing methods in 
applied art. 
THE AMERICAN JOURNAL OF APPLIED SCINCES
, 109. 
11.
Жумаев, К. Ж., Ибатова, Н. И., Авезов, Ш. Н., & Ишанкулов, Ш. Ш. (2021). 
ИСТОРИЯ И РАЗВИТИЕ БАТИКА. 
European science
, (2 (58)), 56-59.Ибатова, 
Нигора Истамовна, et al. "НАТЮРМОРТ-ЖАНР СРЕДИ ДРУГИХ 
ЖАНРОВ." 
European science
2 (58) (2021): 53-56.
12.
Mamurova D. I., Ibatova N. I., Badieva D. M. THE IMPORTANCE OF USING 
THE KEYS-STADI INNOVATIVE EDUCATIONAL TECHNOLOGY METHOD 
IN TRAINING THE IMAGE MODULE OF GEOMETRIC SHAPES //Scientific 
reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 1. – С. 335-338.
13.
Сулаймонова, Мухиба Болтаевна, et al. "ДОСТИЖЕНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ И 
НРАВСТВЕННОЙ ЗРЕЛОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ." 
European science
3 (59) (2021): 53-56. 
14.
Аминов, Акмал Шавкатович, et al. "ПРОБЛЕМЫ ОРГАНИЗАЦИИ 
САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ 
ЗАВЕДЕНИЯХ." 
European science
2 (58) (2021): 77-79. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
215 
15.
Собирова, Ш. У., Ядгаров, Н. Д., Мамурова, Д. И., & Шукуров, А. Р. (2021). 
ОСНОВЫ, ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ. 
European science
, (2 (58)), 62-65. 
16.
Мамурова Д. И. и др. УЧЕБНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТУДЕНТОВ ПО 
РЕШЕНИЮ РАЗЛИЧНЫХ ДИДАКТИЧЕСКИХ ЗАДАЧ В РАЗВИТИИ 
ПРОСТРАНСТВЕННОГО ВООБРАЖЕНИЯ СТУДЕНТОВ //European science. – 
2021. – №. 2 (58). – С. 29-31. 
17.
Бадиев, М. М., Собиров, Т. Р., Авлиякулов, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
АНАЛИЗ ОБРАТНЫХ ЗАДАЧ В НАЧЕРТАТЕЛЬНОЙ ГЕОМЕТРИИ. 
Наука и 
образование сегодня
, (5 (64)), 76-77. 
18.
Islamovna M. D. The value of using the autocad program in the works of machine-
building drawings for building fastening parts //Proceeding of The ICECRS. – 2019. 
– Т. 3.
19.
Nazarova S. M., Zaripov G. T. GENERAL PHYSICAL PROPERTIES OF 
IRRIGATED GRASS SOILS OF BUKHARA OAZIS AND WAYS TO IMPROVE 
THEM //Scientific reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 3. – С. 
66-69.
20.
Tokhirovich, Z. G. (2021). Technology of preparation of composition from spinach 
pumpkin. 
Middle European Scientific Bulletin

12
, 424-429. 
21.
Djalolovich Y. N. et al. IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF FINE 
ART TEACHERS //European science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 44-46. 
22.
Авлиякулов, М. М., Собиров, Т. Р., Бадиев, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
ОБЩИЕ ЗАКОНЫ КОМПОЗИЦИИ В РЕЗЬБЕ ПО ДЕРЕВУ. European science, 
(2 (58)), 32-34. 
23.
Samadvich, A. S., Nayimovich, A. S., & Nosirovna, S. M. (2021). Technology Of 
Teaching Fine Arts And Science Classroom. International Journal of Progressive 
Sciences and Technologies, 25(2), 109-111. 
24.
Авлиякулова Н. М. и др. РОЛЬ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА В ПОДГОТОВКЕ 
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ К ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ //European 
science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 95-97. 
25.
Остонова, Г. Р., Ибадуллаева, Ш. И., Мусинова, А. С., & Авлиякулова, Н. М. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
216 
(2021). ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. European science, (2 
(58)), 104-106. 
26.
Sadikovna, M. A., Razzokovna, O. G., Ilhamovna, I. S., & Muzaffarovna, A. N. 
(2021). THE PLACE OF ART IN PERSONAL DEVELOPMENT. European 
science, (2 (58)), 98-100. 
27.
Kadirov O. M., Kadirova N. A., Kahhorova M. METHODS OF USING FOLK 
TALES AND FOLKLORE ABOUT CRAFTS IN THE ORIENTATION OF 
YOUNG PEOPLE TO THE PROFESSION //E-Conference Globe. – 2021. – С. 74-
77. 
28.
Хакимова, Г. А., & Кадирова, Н. А. (2021). НАСКАЛЬНАЯ ЖИВОПИСЬ В 
ПРОИСХОЖДЕНИИ 
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО 
ИСКУССТВА. Наука 
и 
образование сегодня, (5 (64)), 78-80. 
29.
Шомуродов, О. Н., Ширинов, А. Л., Батиров, Д. С., & Хакимова, Г. А. (2021). 
МЕТОДОЛОГИЯ 
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ 
ЦВЕТОВ 
И 
КРАСКИ 
ПРИ 
ОБРАБОТКЕ ИЗОБРАЖЕНИЙ. Наука и образование сегодня, (5 (64)), 80-82. 
30.
Ботиров, Д. С., Шомуродов, О. Н., & Ширинов, А. Л. (2021). МЕТОДИКА 
ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА. 
European 
science
, (2 (58)), 101-103.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Turli Usulda Pardozlangan Tabiiy Ipak Matosi 
Xususiyatlarini Tahlil Qilish Va 
Takomillashtirish
Shaira Gafurovna Madjidova
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, 
Gulmira Fathidinovna Nuriddinova
Adiljanovna Muhammadiyeva
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, magistr
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada turli xil usulda pardozlangan tabiiy 
ipakning fizika-mexanikaviy xususiyatlari aniqlangan. 
Noanʼanaviy usulda pardozlangan matoning afzalligi, 
ulardan tikilgan kiyim-kechaklarning texnologiyasi 
ko’rib chiqilgan.
Tayanch so’zlar:
ipak, gigiyena, gigroskopiklik, xavo 
oʼtkazuvchanlik, yuza zichligi, uzulish kuchi.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
217 
Turli Usulda Pardozlangan Tabiiy Ipak Matosi 
Xususiyatlarini Tahlil Qilish Va 
Takomillashtirish
Shaira Gafurovna Madjidova
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, dots. 
Gulmira Fathidinovna Nuriddinova, Zaxro 
Adiljanovna Muhammadiyeva
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, magistr
Ushbu maqolada turli xil usulda pardozlangan tabiiy 
mexanikaviy xususiyatlari aniqlangan. 
ʼanaviy usulda pardozlangan matoning afzalligi, 
kechaklarning texnologiyasi 
gigiyena, gigroskopiklik, xavo 
ʼtkazuvchanlik, yuza zichligi, uzulish kuchi.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
218 
Bugungi kunda respublikamizda yengil sanoat va toʼqimachilik sanoatini rivojlanishiga, 
shu sohada faoliyat yuritadigan kichik va oʼrta quvvatdagi korxonalarda ishlab 
chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatbardosh boʼlishiga katta ahamiyat berilmoqda. 
Bundan tashqari bugungi kunda ishlab chiqarish korxonalariga qoʼyilayotgan talablardan 
biri bu mahalliy mahsulotlardan foydalanib, resurstejamkor texnologiyalar asosida ichki 
va tashqi bozorga mahsulot ishlab chiqarish hisoblanadi. Bu boʼyicha bir qator qarorlar 
qabul qilingan boʼlib, Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 11- 
avgustdagi “2017-2021 yillarda pillachilik tarmogʼini kompleks rivojlanish 
toʼgʼrisida”gi qarori shu jumlasidandir. Qarorda Oʼzbekistonda iqtisodiy islohotlarni 
yanada chuqurlashtirish, jumladan, ipak qurti yetishtirish va undan tabiiy tola, matolarni 
olish, tabiiy shoyi matosidan esa tikuv buyumlarini loyihalash, mahsulot ishlab 
chiqarish, shu orqali jahon bozoriga raqobatbardosh tayyor mahsulotlar yetkazib berish 
hajmlarini oshirish
boʼyicha bir qator vazifalar belgilangan[1]. 
Ipak - butun dunyoga oʼzining mayinligi, noyob silliqligi va yuqori chidamliligi bilan 
mashxur boʼlgan qimmatbaxo mato. Ushbu mato yuqori xavo oʼtkazuvchan, 
gigroskopik, inson tanasining haroratiga moslashish va teridagi bakteriyalar 
kopayishidan himoya qilish qobiliyatiga ega. 
Tabiiy ipak matosini ishlab chiqarish texnologiyasi va pardozlash jarayonlari juda 
murakkab boʼlgani sababli narxi qimmat. Аnʼanaviy usulda boʼyash uchun tabiiy 
boʼyoqlar yoki xorijdan keltirilgan kimyoviy boʼyoqlar ishlatiladi. Tabiiy usulda 
boʼyash usuli murakkab boʼlib, koʼp vaqt talab etadi[2]. Xorijdan keltirilgan kimyoviy 
boʼyoqlar esa koʼp harajat talab etadi. Bu muammoni yechish maqsadida “Fan va 
taraqqiyot” utilitar korxonasida ipakning noanʼanaviy boʼyash usuli yaratilgan. 
Аnʼanaviy va noanʼanaviy usullarda boʼyalgan ipak matolarining yuza zichligi, 
gigroskopikligi, havo oʼtkazuvchanligi, ishqalanishga chidamliligi, qalinligi, uzulish 
kuchi kabi xususiyatlari Toshkent toʼqimachilik va yengil sanoat institutining 
“CENTEX.UZ”
laboratoriyasida sinovdan oʼtkazildi va quyidagi koʼrsatkichlari 
aniqlandi (1-rasm) 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
1-rasm. An’anaviy(1- va 2
ipak matyeriallarining yuza zichligi ko‘rsatkichlari
Tadqiqot natijalari bo‘yicha, xorijdan kelgan ipak matosining yuza zichligi(1
tur gazlamada 84,5 g/m2, 2
ipakda 54,5 g/m2 xosil qildi.
2-rasm. An’anaviy(1-
pardozlangan ipak matosining gigroskopikligi
Noan’anaviy usulda bo‘yalgan gazlamaning yuza zichligi eng
gigroskopiklik(2-rasm) esa eng yuqori ko‘rsatkichga ega, ya’ni 10,81% va 1
gazlamada 3,86%, 2- tur gazlamalarda 7,31% chiqdi.
Series 1
0
5
10
15
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
va 2- tur ) va noan’anaviy(3-tur) usullarda pardozlangan 
ipak matyeriallarining yuza zichligi ko‘rsatkichlari
Tadqiqot natijalari bo‘yicha, xorijdan kelgan ipak matosining yuza zichligi(1
tur gazlamada 84,5 g/m2, 2-tur matoda 74,6 g/m2 va noananaviy usulda bo‘yalgan 
ipakda 54,5 g/m2 xosil qildi. 
- va 2- tur mato ) va noan’anaviy(3-tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining gigroskopikligi
anaviy usulda bo‘yalgan gazlamaning yuza zichligi eng
rasm) esa eng yuqori ko‘rsatkichga ega, ya’ni 10,81% va 1
tur gazlamalarda 7,31% chiqdi. 
0
50
100
1-tur 
gazlama
2-tur 
gazlama
3-tur 
gazlama
Series 1
84.5
74.6
54.5
Yuza zichligi g/m²
1-tur 
mato
2-tur 
mato
3-tur 
mato
3.86
7.31
10.81
Gigroskopikligi, %
Series 1
Column1
Column2
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
219 
tur) usullarda pardozlangan 
ipak matyeriallarining yuza zichligi ko‘rsatkichlari 
Tadqiqot natijalari bo‘yicha, xorijdan kelgan ipak matosining yuza zichligi(1-rasm) 1-
matoda 74,6 g/m2 va noananaviy usulda bo‘yalgan 
tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining gigroskopikligi 
anaviy usulda bo‘yalgan gazlamaning yuza zichligi eng past bo‘lgan, 
rasm) esa eng yuqori ko‘rsatkichga ega, ya’ni 10,81% va 1- tur 
, %


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
3-rasm. An’anaviy(1-
pardozlangan ipak matosining 
Tadqiqot qilinayotgan matyeriallarning havo o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichi(3
noan’anaviy usulda bo‘yalgan ipakda 90,7sm3/sm2, 1
2-turda 51 sm3/sm2. Ya’ni, noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoning havo 
o‘tkazuvchanligi eng yuqori natijalarga ega.
4-rasm. An’anaviy(1-
pardozlangan ipak matosining ishqalanishga chidamliligi
0
50
100
1-tur mato
O'TKAZUVCHANLIK 
0
5000
10000
15000
Series1
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
- va 2- tur mato ) va noan’anaviy(3-tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining havo o‘tkazuvchanligi
Tadqiqot qilinayotgan matyeriallarning havo o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichi(3
noan’anaviy usulda bo‘yalgan ipakda 90,7sm3/sm2, 1-tur gazlamada 82,7 sm3/sm2 va 
turda 51 sm3/sm2. Ya’ni, noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoning havo 
hanligi eng yuqori natijalarga ega. 
- va 2- tur mato ) va noan’anaviy(3-tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining ishqalanishga chidamliligi
tur mato 2-tur mato 3-tur mato
82.7
51
90.7
HAVO 
O'TKAZUVCHANLIK 
SM³/SM²·SEC 
Series1
1-TUR 
MATO
2-TUR 
MATO
3-TUR 
MATO
11500
9300
8900
1-tur mato
2-tur mato
3-tur mato
Series1
11500
9300
8900
Ishqalanish, sikl
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
220 
tur mato) usulda 
tkazuvchanligi 
Tadqiqot qilinayotgan matyeriallarning havo o‘tkazuvchanlik ko‘rsatkichi(3-rasm) 
tur gazlamada 82,7 sm3/sm2 va 
turda 51 sm3/sm2. Ya’ni, noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoning havo 
tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining ishqalanishga chidamliligi 
Series1


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Ishqalanishga chidamlilik (4
noananaviy usulda bo‘yalgan matoda 8900 siklni tashkil qildi. 
Matoning qalinligi (5-rasm) qo‘rsatkichining eng past natijasini(0,05mm) noananaviy 
usulda bo‘yalgan matodaligi aniqlandi. 1
matoniki 0,15 mm. 
5-rasm. An’anaviy(1-
pardozlangan ipak matosining qalinligi
Matolarning uzilish kuchi(6
Barcha tur matolarda uzulish kuchi tanda ipi bo‘yicha arqoqga nisbatan yuqoriroq. Eng 
yuqori ko‘rsatkich 1-tur matoda 
bo‘yalgan matoda 403N ni tashkil etdi.
Arqoq ip bo‘yicha quyidagi ko‘rsatkichlar aniqlandi 1
matoda - 296N va noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoda 284N[3].
0
0.05
0.1
0.15
Series1
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
(4-rasm) 1-tur matoda 11500 sikl, 2-
noananaviy usulda bo‘yalgan matoda 8900 siklni tashkil qildi.
rasm) qo‘rsatkichining eng past natijasini(0,05mm) noananaviy 
usulda bo‘yalgan matodaligi aniqlandi. 1- tur matoning qalinligi 0,1 mm va 2
- va 2- tur mato ) va noan’anaviy(3-tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining qalinligi 
Matolarning uzilish kuchi(6-rasm) tanda va arqoq iplar yo‘nalishi bo‘yicha aniqlangan. 
Barcha tur matolarda uzulish kuchi tanda ipi bo‘yicha arqoqga nisbatan yuqoriroq. Eng 
tur matoda - 596 N, 2-tur matoda - 428N va noan’anaviy usulda
bo‘yalgan matoda 403N ni tashkil etdi.
Arqoq ip bo‘yicha quyidagi ko‘rsatkichlar aniqlandi 1-tur matoda 
296N va noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoda 284N[3].
1-TUR 
MATO
2-TUR 
MATO
3-TUR 
MATO
0.1
0.15
0.05
1-tur mato
2-tur mato
3-tur mato
Series1
0.1
0.15
0.05
Qalinligi, mm
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
221 
-matoda 9300 sikl va 
rasm) qo‘rsatkichining eng past natijasini(0,05mm) noananaviy 
ng qalinligi 0,1 mm va 2- tur 
tur mato) usulda 
rasm) tanda va arqoq iplar yo‘nalishi bo‘yicha aniqlangan. 
Barcha tur matolarda uzulish kuchi tanda ipi bo‘yicha arqoqga nisbatan yuqoriroq. Eng 
428N va noan’anaviy usulda 
tur matoda - 381 N, 2-tur 
296N va noan’anaviy usulda bo‘yalgan matoda 284N[3]. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
6-rasm. Ananaviy(1-
pardozlangan ipak matosining uzilish kuchi
Tadqiqot davomida savdo rastalarida ipak matolarning narxlari taxlil qilindi
rasm). Uning asosida ipak matolarning narxi 150000so‘m dan boshlab 900000 
so‘mgachaligi aniqlandi. Tadqiqot o‘tkazilgan 
narxi, ishlatiladigan bo‘yoq xisobiga, arzonroq tushishi aniqlandi.
7-rasm. An’anaviy(1-
pardozlangan ipak matosining 
0
200
400
600
Tanda
Arqoq
0
200000
400000
600000
1
mato
Series1 150000
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
- va 2- tur mato ) va noananaviy(3-tur mato) 
pardozlangan ipak matosining uzilish kuchi
Tadqiqot davomida savdo rastalarida ipak matolarning narxlari taxlil qilindi
. Uning asosida ipak matolarning narxi 150000so‘m dan boshlab 900000 
so‘mgachaligi aniqlandi. Tadqiqot o‘tkazilgan noananaviy usulda bo‘yalgan matolarning 
narxi, ishlatiladigan bo‘yoq xisobiga, arzonroq tushishi aniqlandi. 
- va 2- tur mato ) va noan’anaviy(3-tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining narxlar bo’yicha taqqoslash
1-TUR 
MATO
2-TUR 
MATO
3-TUR 
MATO
596
428
403
381
296
284
1-tur mato
2-tur mato
3-tur mato
Tanda
596
428
403
Arqoq
381
296
284
Uzilish kuchi, N
Tanda
Arqoq
150000
450000
250000240000
400000
1-tur 
mato
2-tur 
mato
3-tur 
mato
4-tur 
mato
5-tur 
mato
6-
mato
150000 450000 250000 240000 400000
Narxlar bo’yicha
taqqoslash
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
222 
tur mato) usulda 
pardozlangan ipak matosining uzilish kuchi 
Tadqiqot davomida savdo rastalarida ipak matolarning narxlari taxlil qilindi(7-
. Uning asosida ipak matolarning narxi 150000so‘m dan boshlab 900000 
noananaviy usulda bo‘yalgan matolarning 
tur mato) usulda 
narxlar bo’yicha taqqoslash 
-tur 
mato


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
223 
Tabiiy ipakning kiyim- kechak ishlab chiqarishda iste'mol xususiyatlarini tahlil qilish 
natijasida quyidagi jihatlarga ahamiyat berish lozimligi aniqlandi. Ipak matosi 
titiluvchan bo’lganligi uchun, andozalarga chok haqqini ko’proq berish tavsiya etiladi. 
Ipak tolasi o’ta sirpanchiq bo’lganligi uchun uni bichishda alohida e’tibor talab qiladi, 
yupqa matolarni bichish uchun mo'ljallangan sifatli, yaxshi o'tkir pichoqlar va uchlari 
bo'lgan qaychidan foydalanish tavsiya etiladi. Ipak matolari juda nozik bo'lishiga 
qaramay, ular juda bardoshlidir, shuning uchun tikuv mashinasining ignasi juda tez 
xiralashadi va vaqti-vaqti bilan uni yangisiga almashtirish maqsadga muvofiqdir.
Xulosa qilib aytsak,
noan’naviy usulda bo‘yalgan ipak mato fizika-mexanikaviy 
ko‘rsatkichlari boshqa usullarda bo‘yalganiga nisbatan yomon emas, narxi esa 
arzonroq. Bu bilan iste’molchilarning talabi bir muncha qondiriladi. 
Foydalangan adabiyotlar 
1.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2017 yil 11- avgustdagi “2017-
2021 yillarda pillachilik tarmog‘ini kompleks rivojlanish to‘g‘risida”gi qarori 
2.
T.A. Ochilov, U.M. Matmusaev, M.Q. Qulmetov “To‘qimachilik matyeriallarini 
sinash”2004 yil 
3.
S.M. Kurixin, Yu.S. Shustov “Tekstilnoe matyerialovedenie” 2011g 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Профессионал Таълим Тизимида 
Ўқувчиларнинг Тасаввур 
Компетенцияларини Ривожлантиришда 
Таълимнинг Кўргазмалилик Тамойилидан 
Фойдаланиш.
Арипжанова Махфуза Акмаловна
Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти
Annotatsiya. 
Ушбу мақолада мутахассисли
кўргазмали 
воситалар 
турлари, 
профессионал 
таълимда 
ўқувчиларнинг 
тасаввур 
компетенцияларини ривожлантиришда таълимнинг 
кўргазмалилик усулидан фойдаланиш 
ёритилган.
Tayanch 
so’zlar:
профессионал 
таълим,
мутахассислик 
фан, 
тасаввур, 
компетенция, 
кўргазмали воситалар, вертуал стенд, электрон доска
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
224 
Профессионал Таълим Тизимида 
увчиларнинг Тасаввур 
Компетенцияларини Ривожлантиришда 
Таълимнинг Кўргазмалилик Тамойилидан 
Фойдаланиш.
Арипжанова Махфуза Акмаловна
имачилик ва енгил саноат институти 
олада мутахассислик фанларини ўқитишда 
турлари, 
профессионал 
увчиларнинг 
тасаввур 
компетенцияларини ривожлантиришда таълимнинг 
кўргазмалилик усулидан фойдаланиш йўллари 
профессионал 
таълим,
мутахассислик 
фан, 
тасаввур, 
компетенция, 
кўргазмали воситалар, вертуал стенд, электрон доска 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
225 
Бугунги кунда профессионал таълим тизимини илғор хорижий тажрибалар 
асосида такомиллаштириш, бошланғич, ўрта ва ўрта махсус профессионал таълим 
босқичларини жорий қилиш орқали меҳнат бозори учун малакали ва 
рақобатбардош кадрлар тайёрлаш, ҳамда мазкур жараёнга иш берувчиларни кенг 
жалб қилиш максадида бир қатор амалий ишлар олиб борилмоқда. Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрда кабул килинган ПФ-5812-
сон “Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир қўшимча 
чора-тадбирлар тўғрисида”ги фармони ҳам кадрлар тайёрлашнинг маъно-
мазмунини тубдан қайта кўриб чиқиш, халқаро стандартлар даражасида малакали 
мутахассислар тайёрлаш учун зарур шароитлар яратиш мақсадида қабул қилинган. 
Ушбу қарорга кўра профессионал таълим тизимида ўқув жараёнига илғор халқаро 
тажрибани кенг жорий этиш, профессионал таълим муассасаларини замонавий 
ахборот-коммуникация технологиялари воситалари билан таъминлаш каби 
масалаларга алоҳида урғу берилган [1].
Профессионал таълимда мутахассислик фанларни ўқитиш жараёни ўзига хос 
хусусиятларга эга бўлиб, бошқа умумий ва умумкасбий фанларга нисбатан кўпроқ 
амалий кўникма ва малакаларни шакллантиришни тақозо этади. Ҳар қандай фанни 
ўрганишда таълимнинг турли тамойилларидан фойдаланиш тавсия этилади. 
Бунинг сабаби биринчидан, дарс ўтишда турли услубларни қўллаш уни қизиқарли 
бўлишига, ҳамда ўқувчиларнинг диққатини ўтилаётган мавзуни ўзлаштиришга 
қаратилади. 
Мутахассислик фанларини ўқитишда таълимнинг кўргазмалилик тамойилидан 
фойдаланиш жуда муҳим ўрин эгаллайди. Дидактиканинг асосий принципларидан 
бири дарснинг кўргазмалилигини таъминлашдир. Айниқса мутахассислик 
фанларни ўқитишда, кўргазмали воситалардан фойдаланиш ўқувчиларга фанни 
чуқур ўзлаштиришларига, уларни мавзу бўйича тасаввур компетенцияларини 
ривожланишига катта ёрдам беради. 
Кўргазмали воситалар ёрдамида ўқувчилар бир вақтнинг ўзида муҳокома 
қилинаётган саволни, ахборотни ҳам эшитиш, ҳам кўриш орқали қабул қилиши 
шубҳасиз уларни пухта билим олишларига ёрдам беради. Маълумки, ўқув 
маълумотлари ўқитувчи-ўқувчи ҳамкорлигида қўлга киритилади Ҳар иккала 
иштирокчининг таъсирида фаолият воситаси ва билимларни ўзлаштириш жараёни 
идрок қилиш, тушуниш, англаш, умумлаштириш, мустаҳкамлаш, амалда қўллаш 
каби операцияларда амалга ошади.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
226 
Рус педагоги К.Д.Ушинский таълимни кўрсатмалилик асосида ташкил этиш 
ҳақида бундай деган эди: «Конкретликдан мавҳумликка, тасаввурдан фикрлашга 
боришдаги бу ўқитиш йўли шундай - табиий ҳам, шундай равшан психик 
конунларга асосланадики, уни таълимда кишиларнинг, айниқса, болаларнинг 
табиатига эътибор беришни инкор қилувчиларгина рад эта олади» [2]. 
Кўргазмали-изоҳли таълим технологияси - бу кўргазмалардан фойдаланишга 
асосланган ўқитишдир. Профессор О.Розиқовнинг таъкидлашича, кўргазмали - 
тушунтирувчи таълим инсонлар хотирасига мўлжаллаб ташкил этилади. 
Кўргазмали–тушунтирувчи таълимнинг мақсади–мавжуд илмий билимларни 
ўзлаштириш, ўқувчиларни фан асослари билан қуроллантириб, керакли кўникма 
ва малакаларни ҳосил қилишдир. 
Кўргазмали воситалар хилма-хил. Тараққиётнинг ўзи бир томондан, фанни чуқур 
ўзлаштиришни зарур қилиб қўйса, иккинчи томондан, дарс беришнинг турли-
туман янги услублари кўргазмалиликни ошириш, техник воситалардан 
фойдаланиш, уларни қўллашни такомиллаштириш орқали билим олишни 
осонлаштириш, қизиқарли жараёнга айлатиришга ёрдам беради.
Таълимнинг кўргазмалилиги шуни тасдиқлайдики, агар билим олувчиларда 
ўрганилаётган жараёнларни, нарса ва ҳодисаларни бевосита идрок қилиш билан 
боғлиқ муайян ҳиссий амалий тажриба бўлсагина улар билимларни онгли суратда 
ўзлаштирадилар ҳамда уларда тасаввур ва тушунчалар ҳосил бўлиши мумкин. Бу 
тамойил ўқитиш жараёнида турли сезгилардан: кўриш, эшитиш, тана сезгилари, 
ҳид билиш, таъм билиш ва бошқалардан фойдаланишни талаб этади. 
Мутахассислик фанларини ўзлаштириш жараёнида ўқувчилар тикилаётган 
буюмни қанчалик ҳар томонлама идрок қилишса, уларнинг шу буюм ҳақидаги 
билими ҳам шунчалик тўла ва чуқур бўлади. Кўргазмалилик тамойили ўқитиш 
мақсадларига мос бўлиб, ўзлаштирилаётган материалнинг мазмуни билан 
белгиланади. Кўргазмалилик бу билимларни яхшироқ ўзлаштириб олишга ҳамда 
уларни ҳаёт билан, меҳнат амалиёти билан боғлашга ёрдам беради. 
Машғулотларда турли хил кўргазмали воситаларни қўллаш билим олувчиларнинг 
фикрлаш фаолиятини фаоллаштиради, тасаввурларини бойитади. Шунинг учун 
кўргазмали воситалардан мутахассислик фанларини ўқитишда, яъни 
ўқувчиларнинг 
янги 
материални 
идрок 
қилишларида, 
билимларни 
мустаҳкамлашда, текшириш ҳамда амалий фаолиятда ва ишда қўллашларида, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
227 
меҳнат кўникмалари ва малакаларини ҳосил қилишда татбиқ этилади.
Машғулот жараёнида кўрсатиб изоҳлаш мумкин бўлган кўргазмали воситалар: 
жадвал, схема, плакат, чизма, диаграмма ва бошқалардан фойдаланиш 
ўқувчиларнинг билимини пухталаштиришда муҳим рол ўйнайди. 
Ўқитувчи кўргазмали восита танлар экан, албатта, аввало, маърузами ёки 
лаборатория дарсими эканлигини ҳисобга олади. Иккинчидан, қайси мавзу, бу 
мавзуда талабалар олдига ўқитувчи нима вазифа қўймоқчи, мақсади нима, 
муҳокама қилинаётган муаммони ечишда кўргазмали восита қандай ёрдам бериши 
мумкинлигини ҳисобга олиб танлаши керак. 
Махсус ихтисослаштирилган аудиториялар, чунончи, компьютер, телевизор, 
видеомагнитофон билан таъминланган аудиторияларда дарс ўтиш борган сари 
оммалашиб бормоқда.
Кейинги пайтда масофадан ўқитишнинг борган сари ёйилиб бориши, дарслик, 
қўлланмаларнинг электрон версияларининг яратилиши, ўқитиш жараёнида 
компьютерлардан янада кенгроқ фойдаланишга олиб келади.
Бугунги кунга келиб, Олий ва ўрта махсус ўқув юртларида виртуал стендлардан 
муваффақиятли фойдаланилмоқда. 
Виртуал стенд – 
ўқув амалий стенди бўлиб,
талабаларнинг назарий билимларини мустаҳкамлашга, компьютер дастур ва 
технологиялари орқали маълум йўналишда зарурий кўникмаларни ҳосил қилишга 
ёрдам беради [3]. Агар уларда Интернетга уланган компьютер тармоғи бўлса, 
ундан ҳам яхши бўлади. Таҳсил олаётганлар ҳам, таълим муассасалари ҳам 
виртуал стендлардан фойдаланишдан манфаат кўрадилар. Уларнинг жорий 
қилиниши натижасида, анъанавий таълимга қиёслаганда, мутахассисларни 
тайёрлаш бўйича таълим жараёнининг янада юқори сифати таъминланади. Бунга 
автоматлаштирилган ўқитувчи (педагог) ва тест ўтказувчи, тизимлар, тест 
топшириқлари ва ўз-ўзини текшириш учун саволларни ўз ичига олган 
ихтисослашган ўқув-услубий қўлланмалардан фойдаланиш, ўқув жараёнининг 
услубий негизини тезкор янгилаш ҳисобига эришилади.
Таълим тизимида интерактив электрон доскадан фойдаланиш ўқув жараёнига янги 
сифат даражасини олиб киради. Унда ўқитувчига нафақат дарс машғулотига 
тайёргарлик кўришни ва дарсни олиб боришни енгиллаштиради, балки янги 
имкониятларни яратиб беради. Интерактив электрон доска — бу катта ҳажмдаги 
сенсор экран бўлиб, унинг оддий доскалардан фарқи шундаки, доскада 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
228 
бажарилган ҳар бир иш шу заҳоти компьютер экранида пайдо бўлади. Доскада 
ёзилган ахборотни файл кўринишида компьютер хотирасида сақлаш, керак бўлса 
принтер ёрдамида қоғозга чиқариш мумкин. Матнларни ва график тасвирларни 
рангли маркер (қалам)лар билан безаш мумкин. Интерактив электрон доскани 
асосий афзалликларидан бири — унда анимациядан фойдаланиш имконияти 
мавжудлигидир. Унда тайёр расмларни кўриш, бўлган машғулотни видео тасвир 
кўринишда ёзиб бориш ва видео тасвирларни намойиш этиш мумкин. Доскада 
ёзилган ҳар бир парча компьютер хотирасида видео тасвир кўринишда сақланади 
ва машғулот муҳокамаси жараёнида керакли парчани кўриш ва машғулотни 
керакли қисмига қайтиш мумкин.
Масалан, профессионал таълим муассасаларининг енгил саноат йўналишида 
таҳсил олаётган ўқувчилар мутахассислик фанларини ўзлаштириш жарёнида 
турли хил кийим ассортиментларини конструкциялаш ва уларга ишлов бериш 
усулларини ўрганадилар. Ушбу жараёнларни яъни кийимни конструкциялаш 
босқичлари ва ишлов берилаётган кийим узелини тикиш технологик тартибини 
анимация шаклида кўрсатиш берилаётган маълумотларни ўқувчилар хотирасида 
яхши сақлаб қолинишига, берилган топшириқни яхши ўзлаштиришларига, уларда 
фанга бўлган қизиқишни, фаолликни ва тасаввурини оширишига ва керакли 
вақтда маълумотларни амалий қўллай олишига туртки бўлади. Тадқиқотлардан 
маълумки, инсон маълумотларни ўзлаштириш даражаси ўқиган вазиятдан кўра 
уни эшитиб кўрганда юқори натижага эришилган.
Умуман айтганда профессионал таълим муассасаларида мутахассислик фанларини 
ўқитишда таълимнинг кўргазмалилик тамойилидан фойдаланиш бугунги кунда 
энг самарали ва кўп қўлланиладиган таълим турларидан бири ҳисобланиб, 
ўқувчиларнинг тасаввур компетенцияларини ривожлантиришга, мавзуни 
мукаммал ўзлаштиришларига, ўрганилган маълумотларни келажакда ўз 
соҳаларида амалиётга тадбиқ қилишларига, яъни танлаган йўналишлари бўйича 
етук мутахассис бўлиб етишишларига омил бўлиб хизмат қилади.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 6 сентябрдаги 
“Профессионал таълим тизимини янада такомиллаштиришга доир қўшимча 
чора-тадбирлар тўғрисида”ги 5812-сон Фармони. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
229 
2.
Беспалько В.П. и др. Системно-методическое обеспечение учебно-
вспомогательного процесса подготовки специалистов. М.: "Высшая школа", 
1999.
3.
Мигранова Э.А. 
“Махсус фанларни ўқитиш методикаси” фанидан маъруза 
матнлари. Тошкент ахборот технологиялари университети -2011 й. 14-20 бет. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Tabiiy Ipakdan Ayollar Kiyimi Garderobini 
Iste’molchi Xususiyatlarini Aniqlash
Shaira Gafurovna Madjidova
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, dotsent
Zaxro Adiljanovna Muhhamadieva
Fathitdinovna Nuriddinova
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, magistr
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada tabiiy ipakning afzallik, kamchiliklari, 
ipak matolardan tayyorlangan kiyim
naqadar bejirim va inson salomatligiga foydali 
xususiyatlari shuningdek, istemolchilarning anketa 
soʼrovnoma orqali aniqlangan maʼlumotlari ko’rib 
chiqilgan
Tayanch so’zlar:
ipak, ipak qurtlari, pilla, g'altak, 
gigiyena, gigroskopiklik, soʼrovnoma anketasi,kiyim 
garderobi 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
230 
Tabiiy Ipakdan Ayollar Kiyimi Garderobini 
Iste’molchi Xususiyatlarini Aniqlash
Shaira Gafurovna Madjidova
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, dotsent 
Adiljanovna Muhhamadieva, Gulmira 
Toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti, magistr 
Ushbu maqolada tabiiy ipakning afzallik, kamchiliklari, 
ipak matolardan tayyorlangan kiyim-kechaklarning 
va inson salomatligiga foydali 
xususiyatlari shuningdek, istemolchilarning anketa 
ʼrovnoma orqali aniqlangan maʼlumotlari ko’rib 
ipak, ipak qurtlari, pilla, g'altak, 
ʼrovnoma anketasi,kiyim 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
231 
Bugungi kunda rеspublikamizda bir qator tikuv mahsulotlari ishlab chiqarish 
korxonalari faoliyat yuritmoqda. O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 2019 
yil 16 sеntyabrdagi “Yengil sanoatni yanada rivojlantirish va tayyor mahsulotlar ishlab 
chiqarishni rag’batlantirish chora-tadbirlari” to’g’risidagi qarorida tikuv-trikotaj 
mahsulotlari ishlab chiqarish jarayoniga, shu sohada faoliyat yurituvchi korxonalarga 
imkoniyatlar kеngaytirilgan va bir qator talablar qo’yilgan. 
O’zbеkistonning ichki va tashqi bozorini yangi turdagi sifatli tikuv mahsulotlari bilan 
ta'minlash maqsadida yangi turdagi modеllarni ishlab chiqarish, korxonalarda ishlab 
chiqarish jarayonini zamonaviy tеxnika tеxnologiyalar natijasida takomillashtirish, 
korxonalarda tajribali kadrlarni ishlashini ta'minlash bugungi kundagi asosiy talablardan 
biri hisoblanadi. Bu esa o’z navbatida ishlab chiqarish jarayonida mеhnat unumdorligini 
oshishiga ta'sir ko’rsatadi.
Xozirgi kunda buyumlarni ishlab chiqarish uchun turli xildagi matolardan foydalaniladi. 
Аyollar koʼylagi va bluzkalarini tikish uchun tabiiy tolali gazlamalar, sunʼiy va sintetik 
tolalardan toʼqigan gazlamalar ishlatiladi. 
Iste’molchilar tomonidan bugungi kunda tabiiy tolalardan toʼqilgan gazlamalarga talab 
tobora oshib bormoqda. Ularning assortimenti ishlab chiqarish koloriti, naqsh turi, 
pardoz turlarini oʼzgarishi xisobiga kengayib turadi. Bunday gazlamalar yuqori gigienik 
xususiyatlarga ega, chunki ular xavo oʼtqazuvchan va nam shimuvchan boʼladi. Bundan 
tashqari tabiiy ipak gazlamalar yengil va kam gʼijimlanadigan boʼlib, yurtimizning iqlim 
sharoitiga mos keladi. 
Ipakchilik sohasi azal-azaldan rivoj topib kelgan. Davlatimiz tomonidan ipakchilik 
sohasini rivojlantirish boʼyicha bir qator tadbirlar amalga oshirilmoqda. Oʼzbekiston 
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 11- avgustdagi «2017 – 2021 
yillarda pillachilik tarmogʼini kompleks rivojlantirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida»gi 
qarori sohada amalga oshirilayotgan ishlarni yangi bosqichga koʼtarib, pillachilik 
korxanalari va pilla yetishtiruvchilar uchun keng imkoniyatlar yaratdi[1]. 
Ipak- bu butun dunyoga oʼzining mayinligi, noyob silliqligi, va yuqori chidamliligi bilan 
mashxur boʼlgan qimmatbaxo mato. 
Ipak tayyorlash texnologiyasi juda murakkab boʼlib bir qancha bosqichlarni oʼz ichiga 
oladi. Tabiiy ipak juda qimmat: xar kim xam ushbu materialdan tayyorlangan 
maxsulotni sotib ololmaydi.. Shuning uchun xozirda sinʼiy va sintetik tolalar qoʼshilgan 
matolar ishlab chiqariliyapti. Tashqi koʼrinishidan sintetik tolalar tabiiysidan kam farq 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
232 
qiladi, ammo ularning chidamliligi, mustaxkamligi va gigienik xususiyatlari tabiiy 
ipakdek emas[2]. Tabiiy ipakning o’ziga xos avzalliklari va kamchiliklari mavjud. 
Ipakning afzalliklari: 

tananing nafas olish qobiliyatini taʼminlaydigan yuqori xavo oʼtkazuvchanlik; 

yaxshi gigroskopiklik, shu tufayli mato terni yutadi va uni tezda qurugʼlantiradi; 

mukammal termoregulyatsiya va inson tanasining xaroratiga moslashish qobiliyati; 

ipak buyumlarini ajoib koʼrinish bilan taʼminlaydigan chidamlilik; 

gigiena va teridagi bakteriyalar kopaishidan ximoya qilish qobiliyati. 

Ipakning kamchiligi: 

qimmat; 

aloxida extiyotkorlik bilan gʼamxolikka muxtoj; 

juda issiq suvda yuvishga toqat qilmaydi; 

dazmollashda extiyot boʼlishni talab qiladi; 

ulьtrabinafsha nurlariga uzoq vaqt taʼsir qilish bilan kuchini yoqatadi; 

suyuqlik yoki ter teysa ifloslanadi. 
Ipak maxsulotlarining bir necha kamchiligi borligiga qaramay, ushbu mato butun 
dunyoda mashxur boʼlib qolmoqda. 
Tabiiy ipakdan ayollar kiyimi garderobini yaratishdan avval ularning hayot tarzini ва 
garderobiga ta'sir etuvchi omillarni o`rganish uchun sotsiologik so`rovnoma o`tkazildi. 
So`rovnoma ishbilarmon ayollarning turmush tarzini, ularning ijtimoiy statusini, estetik 
qiziqishlarini, didi va turli kiyimlarni kiyish vaziyatlarini tadqiqot qilishga qaratildi. 
Savolnoma ishlab chiqildi, u 18 punktdan tuzilgan.
Hammasi bo`lib 250 dan ortiq ayollar so`rovnoma o`tkazildi. Bu ayollar o'qtuvchilar, 
xususiy tadbirkorlar, tijorat vakillari,shifokor,uy bekasi va nafaqadagi ayollar tashkil 
qiladi.
Anketa savolnomasiga statistik usullar vositasida ishlov berildi. Anketada ayollarning
yashash joyi, ishtimoiy ahvoli, garderobidagi kiyim turlari, kiyinish uslubi, modda 
munosabati, mato turi va kiyim haqidagi umumiy savollarning tahlili bo`yicha savollar 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
berilgan[3]. 
Respodent yosh tahlili shuni ko`rsatdiki, 25
ayollar 33%, 46-70 yoshdagi ayollar 32% ni tashkil qiladi(1
Ayollarning ijtimoiy holatining
21% ni uy bekalari, 17% ni
10% talabalar tashkil etadi(2
2-rasm. Ayollarning ijtimoiy holatining statistik natijasi
30.5
31
31.5
32
32.5
33
33.5
34
34.5
35
25-35
0
5
10
15
20
25
30
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Respodent yosh tahlili shuni ko`rsatdiki, 25-35 yoshdagi ayollar 35%, 36
70 yoshdagi ayollar 32% ni tashkil qiladi(1-rasm).
1-rasm. Respodent yosh tahlili 
holatining statistika natijasiga ko’ra: 15% ni
ni o'qtuvchilar, 30% nafaqadagilar, 7% 
(2-rasm). 
rasm. Ayollarning ijtimoiy holatining statistik natijasi
35
36-45
46-70
Yoshingiz?
Ijtimoiy holatingiz?
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
233 
35 yoshdagi ayollar 35%, 36-45 yoshdagi 
rasm). 
ni ishlaydigan ayollar, 
, 7% ni tadbirkor ayollar, 
rasm. Ayollarning ijtimoiy holatining statistik natijasi 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Ayollarning modaga munosabatlarini(3
ayollarimiz barcha moda tendensiyalarini kuzatishlarini va modaga butkul amal 
qilishlarini, 51% ayollarimiz esa, mo
fikirlariga amal qilishlarini, 18% ayollar esa modaga butkul befarqlar.
3-rasm. Ayollarning modaga munosabatlari
Кiyimlarni odatda qayerlardan
firma do’konlaridan, 14% onlayn
35% boshqa manbaalardan xarid
4-rasm. Kiyimlarni odatda qayerlardan sotib olishlari
Tabiiy ipak matosidan bo’lgan kiyimlar sizga qanchalik ma’qul degan 
Modaga munosabatingiz?
moda tendensiyalarini doimiy kuzatib, unga amal qilaman
modaga qiziqaman lekin o'zimga yoqqan uslubda kiyinaman
modaga butkul befarqman
Odatda kiyimlaringizni qayerdan 
firma do'konlaridan
tikuvchiga buyurtma qilaman
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ayollarning modaga munosabatlarini(3-rasm) aniqlashda quyidagilar aniqlandi: 31% 
ayollarimiz barcha moda tendensiyalarini kuzatishlarini va modaga butkul amal 
qilishlarini, 51% ayollarimiz esa, modaga qiziqishlari lekin kiyinishda butkul o’z 
fikirlariga amal qilishlarini, 18% ayollar esa modaga butkul befarqlar.
rasm. Ayollarning modaga munosabatlari
qayerlardan sotib olishlarini aniqlandi(4-rasm), 
onlayn do’kondan, 36% tikuvchiga buyurtma
xarid qilishlari ma’lum bo’ldi. 
Kiyimlarni odatda qayerlardan sotib olishlari
Tabiiy ipak matosidan bo’lgan kiyimlar sizga qanchalik ma’qul degan 
31%
51%
18%
Modaga munosabatingiz?
moda tendensiyalarini doimiy kuzatib, unga amal qilaman
modaga qiziqaman lekin o'zimga yoqqan uslubda kiyinaman
modaga butkul befarqman
Odatda kiyimlaringizni qayerdan 
xarid qilasiz? 
firma do'konlaridan
onlayn do'konlardan
tikuvchiga buyurtma qilaman boshqa manbalardan
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
234 
rasm) aniqlashda quyidagilar aniqlandi: 31% 
ayollarimiz barcha moda tendensiyalarini kuzatishlarini va modaga butkul amal 
daga qiziqishlari lekin kiyinishda butkul o’z 
fikirlariga amal qilishlarini, 18% ayollar esa modaga butkul befarqlar. 
rasm. Ayollarning modaga munosabatlari 
), natijaga ko’ra 15% 
buyurtma qilish orqali va 
Kiyimlarni odatda qayerlardan sotib olishlari 
Tabiiy ipak matosidan bo’lgan kiyimlar sizga qanchalik ma’qul degan savolga aksariyat 
Odatda kiyimlaringizni qayerdan 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
ayollar ya’ni 88% ayollar ularga ma’qul kelishini, 8% qismi aralash tolali gazlamadan 
bo’lgan kiyimlarni ma’qul korishini, 4% ayollar esa mato turi ular uchun ahamiyatsiz 
ekanini ma’lum qilishdi. 
5-rasm.Tabiiy ipak matosidan bo’lgan kiy
Garderobingizni asosiy qismini qanday matodan bo’lgan kiyimlar tashkil etadi degan 
savolga quyidagicha javoblar olindi(6
bo’lgan kiyimlar, 65 %i aralash tolali matodan bo’lgan kiy
sintetik gazlamali kiyimlar ko’pligini ta’kidlashdi.Bundan xulosa shuki, ko’pchilik 
ayollar tabiiy ipak matsosini ma'qul ko’rishadi, lekin ularning garderobidan bunday 
kiyimlar oz miqdorda. 
6-rasm. Ayollar garderobini asosiy qism
0
20
40
60
80
100
HA ALBATTA
ARALASH TOLALI MATODAN BO;LGAN KIYIMLAR MA'QUL
bo'lgan kiyimlarni ma'qul 
0
20
40
60
TABIIY IPAKDAN 
BO'LGAN 
KIYIMLAR
Garderobingizda qanday 
matodan bo'lgan kiyimlar 
ko'pchilikni tashkil etadi?
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
ayollar ya’ni 88% ayollar ularga ma’qul kelishini, 8% qismi aralash tolali gazlamadan 
bo’lgan kiyimlarni ma’qul korishini, 4% ayollar esa mato turi ular uchun ahamiyatsiz 
rasm.Tabiiy ipak matosidan bo’lgan kiyimlarga bo’lgan minosabatlari
Garderobingizni asosiy qismini qanday matodan bo’lgan kiyimlar tashkil etadi degan 
savolga quyidagicha javoblar olindi(6-rasm): ayollarning 15 %i tabiiy ipak matosidan 
bo’lgan kiyimlar, 65 %i aralash tolali matodan bo’lgan kiyimlar kiyimlar, 20%i esa 
sintetik gazlamali kiyimlar ko’pligini ta’kidlashdi.Bundan xulosa shuki, ko’pchilik 
ayollar tabiiy ipak matsosini ma'qul ko’rishadi, lekin ularning garderobidan bunday 
rasm. Ayollar garderobini asosiy qismini qanday matodan bo’lgan kiyimlar 
tashkil etadi 
HA ALBATTA
ARALASH TOLALI MATODAN BO;LGAN KIYIMLAR MA'QUL
MATONING AHAMIYATI YO'Q
88
8
4
Tabiiy ipak matosidan 
bo'lgan kiyimlarni ma'qul 
ko'rasizmi?
TABIIY IPAKDAN 
BO'LGAN 
KIYIMLAR
ARALASH TOLALI 
KIYIMLAR
SINTETIKA
15
65
20
Garderobingizda qanday 
matodan bo'lgan kiyimlar 
ko'pchilikni tashkil etadi?
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
235 
ayollar ya’ni 88% ayollar ularga ma’qul kelishini, 8% qismi aralash tolali gazlamadan 
bo’lgan kiyimlarni ma’qul korishini, 4% ayollar esa mato turi ular uchun ahamiyatsiz 
imlarga bo’lgan minosabatlari 
Garderobingizni asosiy qismini qanday matodan bo’lgan kiyimlar tashkil etadi degan 
rasm): ayollarning 15 %i tabiiy ipak matosidan 
imlar kiyimlar, 20%i esa 
sintetik gazlamali kiyimlar ko’pligini ta’kidlashdi.Bundan xulosa shuki, ko’pchilik 
ayollar tabiiy ipak matsosini ma'qul ko’rishadi, lekin ularning garderobidan bunday 
ini qanday matodan bo’lgan kiyimlar 
MATONING AHAMIYATI YO'Q


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Tabiiy ipak gazlamalardan bo’lgan kiyimlarni garderobda kam bo’lgani(7
sababini respodentlarning 45%i narxi qimmatligi, 15%i kundalik kiyish uchun 
noqulayligi va 40% qismi esa ham qimmat, ham ba’zi no
sabab qilib ko’rsatishdi. 
7-rasm.Tabiiy ipak gazlamalardan garderobda kam bo’lgani sababi
Ayollarning 40%i nim yopishgan siluetni ma’qul ko’rdi, 55% qismi to’g’ri siluetni va 
faqatgina 5% ayollar yopishgan siluetdagi kiyimlar
8-rasm. Ayollarning kiyim siluetiga bo’lgan minjsabat
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
NARXI 
YUQORILIGI 
SABAB
kiyimlar nima sababdan 
Qanday siluetdagi liboslar siz 
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Tabiiy ipak gazlamalardan bo’lgan kiyimlarni garderobda kam bo’lgani(7
sababini respodentlarning 45%i narxi qimmatligi, 15%i kundalik kiyish uchun 
noqulayligi va 40% qismi esa ham qimmat, ham ba’zi noqulayliklarga ega ekanligini 
rasm.Tabiiy ipak gazlamalardan garderobda kam bo’lgani sababi
Ayollarning 40%i nim yopishgan siluetni ma’qul ko’rdi, 55% qismi to’g’ri siluetni va 
faqatgina 5% ayollar yopishgan siluetdagi kiyimlarni ma’qul ko’rishdi(8
Ayollarning kiyim siluetiga bo’lgan minjsabat
NARXI 
YUQORILIGI 
SABAB
KUNDALIK 
KIYISH UCHUN 
NOQULAY
HAM QIMMAT 
HAM NOQULAY
45
15
40
Tabiiy ipakdan bo'lgan 
kiyimlar nima sababdan 
garderobingizda kam 
miqdorda?
40%
55%
5%
Qanday siluetdagi liboslar siz 
uchun qulay?
nim yopishgan
to'g'ri siluetli
yopishgan siluetli
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
236 
Tabiiy ipak gazlamalardan bo’lgan kiyimlarni garderobda kam bo’lgani(7-rasm) 
sababini respodentlarning 45%i narxi qimmatligi, 15%i kundalik kiyish uchun 
qulayliklarga ega ekanligini 
rasm.Tabiiy ipak gazlamalardan garderobda kam bo’lgani sababi 
Ayollarning 40%i nim yopishgan siluetni ma’qul ko’rdi, 55% qismi to’g’ri siluetni va 
ni ma’qul ko’rishdi(8-rasm). 
Ayollarning kiyim siluetiga bo’lgan minjsabat 
HAM QIMMAT 
HAM NOQULAY
nim yopishgan
yopishgan siluetli


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
237 
Tadqiqotning maqsadi ayollar garderobini yangi modelini, arzonroq narxda, yaʼni bunda 
noanʼanaviy pardozlangan tabiiy ipak matosi asosida, oʼtkazilgan soʼrovnoma 
xulosalariga muvofiq xamda tajriba yoʼli bilan aniqlangan fizik-mexanik xususiyatlarni 
inobatga olgan xolda konstruksiyasi va texnologiyasini ishlab chiqish. 
Foydalangan adabiyotlar 
1.
Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining 2017 yil 11- avgustdagi 2017-
2021 yillarda pillachilik tarmogʼini kompleks rivojlanish toʼgʼrisida”gi qarori 
2.
T.А. Ochilov, U.M. Matmusaev, M.Q. Qulmetov “Toʼqimachilik materiallarini 
sinash” 2004 yil 
3.
С.М. Курихин, Ю.С. Шустов “Текстильное материаловедение”2011г 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Метод Расчета Массы Полимерной 
Композиции Наносимой На Поверхность
Материала В Области Шва
Алимухамедова Барно Гайратовна
д-р философии PhD, Ташкентский институт 
текстильной и легкой промышленности
Ташпулатов Салих Шукурович
д-р техн. наук, профессор, Ташкентский институт 
текстильной и легкой промышленности
Аннотация. 
В статье рассмотрены резуль
исследований 
использования 
полимерной 
композиции на основе коллагена для закрепления 
структуры текстильных материалов с целью 
предотвращения раздвигаемости в швах. Представлен 
расчет массы полимерной композиции наносимой на 
поверхность текстильного материала швейного 
изделия, 
определения 
зависимости 
массы 
полимерной композиции от радиуса нитей основы и 
утка и ширины единичной структуры ткани. 
Ключевые слова:
Полимерная композиция, масса 
полимерной композиции, толщина материала, основа, 
уток, изгиб нитей основы и утка, ширина единичной 
структуры ткани, радиус ните
линейная плотность нитей, объемная плотность 
нитей. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
238 
Метод Расчета Массы Полимерной 
Композиции Наносимой На Поверхность
Материала В Области Шва
Алимухамедова Барно Гайратовна
софии PhD, Ташкентский институт 
легкой промышленности 
Ташпулатов Салих Шукурович
р техн. наук, профессор, Ташкентский институт 
текстильной и легкой промышленности 
В статье рассмотрены результаты теоретических 
использования 
полимерной 
коллагена для закрепления 
структуры текстильных материалов с целью 
сти в швах. Представлен 
массы полимерной композиции наносимой на 
го материала швейного 
определения 
зависимости 
массы 
радиуса нитей основы и 
ширины единичной структуры ткани.
Полимерная композиция, масса 
полимерной композиции, толщина материала, основа, 
уток, изгиб нитей основы и утка, ширина единичной 
структуры ткани, радиус нитей основы и утка, 
линейная плотность нитей, объемная плотность 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
239 
Получена формула для объема полимерного материала, позволяющая рассчитать 
необходимую массу полимерной композиции наносимой на поверхность 
соединительных швов. 
Введение.
Целью исследования является разработка ресурсосберегающей 
технологии закрепления структуры текстильных материалов полимерной 
композицией для предотвращения раздвигаемости нитей в швах. Химические 
технологии широко используется в швейной промышленности для достижения 
различных технологических эффектов в готовых изделиях. Они используется для 
направленного изменения физико-механических свойств текстильных материалов, 
деталей и готовых швейных изделий, для стабилизации поверхности и геометрии 
ткани, для создания и закрепления объемных форм изделий [1]. 
В швейной промышленности при обработке изделий полимерная композиция 
используется 
в 
следующих 
целях:химический 
способ 
стабилизации
геометрических параметров деталей швейных изделий и защита срезов от 
осыпания; автономная и совмещенная с процессом шитья обработка швейных 
ниток для снижения обрывности на высокоскоростных машинах; гидрофобизации 
мест ниточных соединений при изготовлении водозащитной одежды; технология 
применения клеевых прокладочных материалов без текстильного носителя;
химические способы воздействия для повышения адгезионной активности 
поверхности ткани с различными видами заключительной отделки [1,2]. 
Нанесение полимерной композиции на поверхность текстильных материалов 
позволит значительно улучшить физико-механические свойства материалов, 
увеличить прочностные характеристики ниточных соединений, срок эксплуатации 
изделия. Важным исходным параметром при нанесении полимерного покрытия
является структура ткани, её поверхностная плотность. Плотность ткани 
формирует определенную толщину ткани [1]. 
Теоретическое исследование.
Толщина ткани – показатель, оказывающий большое влияние на её назначение и 
обработку в швейном производстве. Толщина ткани зависит от толщины пряжи и 
её крутки, переплетения нитей, плотности и характера отделки [3]. 
Чем толще пряжа, тем толще ткань при прочих равных условиях. С увеличением 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
240 
крутки пряжи диаметр её несколько уменьшается, но до известного предела, после 
чего происходит укорачивание пряжи и, следовательно, увеличение её 
поперечного сечения [4]. 
В зависимости от вида переплетения, которым выработана ткань, толщина её 
может быть различной. Наименьшая толщина характерна для тканей полотняного 
переплетения, большая - для тканей саржевых, сатиновых и мелкоузорчатых 
переплетений, наибольшая – для тканей сложных переплетений [3,5]. 
Толщина ткани зависит от степени изгибания нитей основы и утка. Если основа и 
уток равномерно огибают друг друга, смещаясь в плоскости на один диаметр, то 
толщина ткани будет соответствовать диаметру одной уточной и одной основной 
нити (рис 4.1,
а
). Есть ткани, у которых уточная нить совсем не изогнута, а 
основная нить сильно её огибает. В этом случае толщина ткани будет 
соответствовать одному диаметру уточной нити и двум диаметрам основной нити 
(рис. 4.1, 
б
) [3,5]. 
Рис.1.Схема строения ткани при различном изгибе основных и уточных 
нитей 
Если же уток изогнут меньше, смещаясь в плоскости на полдиаметра, а основа – 
больше, смещаясь на полтора диаметра, то толщина ткани будет соответствовать
одному диаметру и полутора диаметрам основной нити (рис. 1,
в
). 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
241 
Таким образом, толщина однослойных тканей может быть в пределах от двух
до трех диаметров нитей, из которых выработана ткань.
Для определения массы полимерного покрытия впитавшегося в поверхность ткани 
необходимо рассчитать расход и массу уточной нити и нити основы для 
единичной структуры ткани. Для единичной структуры ткани общий объем 
полимерной композиции определяется из выражения. 
h
t
t
V



2
1
, (1) 
где, 
t
1
–шаг между нитями основы или ширина единичной структуры ткани, в мм; 
t
2
-
шаг между уточными нитями или ширина единичной структуры ткани в 
поперечном направлении, в мм.;
h–
толщина материала, в мм. 
Образец ткани 
t
1
t
2



0,322 
1,333 
0,45 
0,193 

0,344 
1,538 
0,45 
0,238 

0,512 
1,05 
0,38 
0,204 

1,25 
1,538 
0,5 
0,961 

1,176 
1,333 
0,5 
0,783 
На рис. 2. представлена схема единичной структуры материала согласно варианту 
рис. 4.1, а. Из расчетной схемы можно определить расходную длину уточной нити 
для единичной структуры ткани. 
(2) 


2
2
2
1

tg
r
r
l
l
AB
KB



,
ET
DM
CD
KB
l
l
l
l



(3) 
Образец ткани 
r

r

2

tg
l
КB 

0,0481 
0,133 
0,0875 
0,0158 

0,0564 
0,168 
0,0875 
0,0195 
ET
ME
DM
CD
BC
KB
y
l
l
l
l
l
l
l








JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
242 

0,0680 
0,121 
0,0875 
0,0165 

0,123 
0,118 
1,0 
0,241 

0,101 
0,103 
1,0 
0,204 
Длину отрезка уточной нити
l
BC 
определяем следующим образом. Из рис. 2 
видно, что 
l
BC
составляет с горизонтальной линией фон α/2, так его стороны 
взаимно перпендикулярны соответственно с 
l
О3D
и l
О3С.
Так учитывая 
l
ВС
=l
DМ 
имеем: 


2
sin
4
2
cos
2
2
1
1


r
r
l
t
BC




(4) 
Из полученного (2) определим 
l
BC:
При этом длины отдельных участков уточной нити будут:


2
2
2
cos
2
2
1
1


tg
r
r
t
l
BC




, (5) 
а 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
243 
б 
Рис 2. Схема единичной структуры ткани, где: а - поперечное сечение по 
уточной нити; б - поперечное сечение по нити основы.
где, 
r
1
;
r
2
– соответственно радиусы сечений нитей основы и утка, в мм. 
Образец 
ткани 
t

2

сos
r
1 +
r

2

tg
l
BС 

0,322 
0,9962 
0,181 
0,0875 
0,130 

0,344 
0,9962 
0,224 
0,0875 
0,133 

0,512 
0,9962 
0,189 
0,0875 
0,223 

1,25 
0,7071 
0,242 
1,0 
0,399 

1,176 
0,7071 
0,204 
1,0 
0,423 
При этом длина уточной нити в единичной структуре ткани будет: 




2
4
2
cos
2
4
2
1
1
2
1



tg
r
r
t
tg
r
r
l
y







, (6) 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
244 
Согласно рис. 2,
б, 
аналогичным образом можно рассчитать длину нити основы 
единичной структуры ткани: 




2
4
2
cos
2
4
2
1
2
2
1



tg
r
r
t
tg
r
r
l
o







, (7) 
где, 
α
– угол обхвата уточной нитью окружности нити основы в 
град
.;
β – угол обхвата нити основы окружности уточной нити, в 
град
.;
t
1
- шаг единичной структуры ткани по длине уточной нити, в 
мм
.;
t

– шаг единичной структуры ткани по длине нити основы, в 
мм

Образец 
r
1 +
r

2

tg
t

2
cos

l
О 

0,181 
1,0 
1,333 
0,7071 
1,885 

0,224 
1,0 
1,538 
0,7071 
2,175 

0,189 
1,0 
1,05 
0,7071 
1,484 

0,242 
0,5774 
1,538 
0,866 
1,775 

0,204 
0,5774 
1,333 
0,866 
1,539 
Общий объем единичной секции ткани определяется из выражения согласно рис. 



h
h
t
t
V
E





2
1
, (8) 
где, 
h
- общая толщина нити основы и утка, в 
мм
; ∆
h
- смещение нити основы 
и уточной нити в единичной структуре секции ткани, в 
мм
.
Образец 
ткани 
r
1 + 
r

2

tg
t

2

сos
l


0,181 
0,0875 
0,322 
0,9962 
0,323 

0,224 
0,0875 
0,344 
0,9962 
0,345 

0,189 
0,0875 
0,512 
0,9962 
0,513 

0,242 
1,0 
1,25 
0,7071 
1,767 

0,204 
1,0 
1,176 
0,7071 
1,663 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
245 
Образец 
t

t


d
1
+d

h

V
Э 

0,322 
1,333 
0,45 
0,362 
0,088 
0,23 

0,344 
1,538 
0,45 
0,449 
0,001 
0,238 

0,512 
1,05 
0,38 
0,378 
0,002 
0,205 

1,25 
1,538 
0,5 
0,484 
0,016 
0,992 

1,176 
1,333 
0,5 
0,408 
0,092 
0,928 
Известно, что при нанесении полимерного покрытия на поверхность ткани 
полимерный материал заполняет свободное пространство между нитями основы и 
утка. Кроме того, в зависимости от плотности нитей ткани полимерный материал 
проникает и между волокнами нитей. Часть полимерной композиции может быть 
впитана и в волокна нитей ткани. Для определения ровноты полимерного 
материала при его нанесении на единичную секцию ткани рассчитываем объем 
полимерного материала [3]: 
n
O
Y
E
n
V
V
V
V
V





(9) 
где,
V
Y, 
V
О
- соответственно объёмы уточной нити и нити основы единичной 
секции ткани, 
мм
3

V

- объем полимерного материала впитанного и проникшего в 
структуру волокон нитей, в 
мм
3
. По данным экспериментальных исследований 
данный показатель доходит до (0,08 ÷0,11)
V
n
.
С учетом (6) поперечного сечения нитей имеем: 










n
n
V
r
r
r
r
t
r
t
r
r
r
r
r
h
r
r
t
t
V































2
cos
2
cos
8
2
cos
2
cos
cos
cos
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
1
1
2
2
2
1
2
2
2
1
2
1
2
1










(10) 
Образец ткани 
2

сos
2
cos

h

V


0,9962 
0,7071 
0,088 
0,206 

0,9962 
0,7071 
0,001 
0,313 

0,9962 
0,7071 
0,002 
0,233 

0,7071 
0,866 
0,016 
0,873 

0,7071 
0,866 
0,092 
0,598 
На рис. 3. представлена схема нанесения полимерного покрытия на поверхность 
единичной секции ткани. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
246 
Рис.3. Схема нанесения полимерной композиции на поверхность ткани 
Между линейной и объёмной плотностью уточной нити и нити основы ткани, 
можно записать следующую зависимость: 
2
1
0
2
2
;
r
r
ОЛ
ул
y










, (11) 
где,
𝜌
У

𝜌
О
– объёмные плотности соответственно уточной нити и нити основы 
ткани; 
𝜌
ОЛ

𝜌
УЛ
– 
линейные плотности уточной нити и нити основы. При этом 
масса уточной нити и нити основы в единичной структуре ткани определяются по 
формуле: 
o
ол
o
y
ул
y
l
m
l
m






;
, (12) 
№ 
ρ
УЛ
r

ρ
У
ρ
ОЛ
r

ρ
О
l
Y
l

m

m


50 
0,133 
909 

0,048 1105 
0,323 1,885 16,1 15,08 

80 
0,168 
902 
11 
0,056 1117 
0,345 2,175 27,6 
23,9 

42 
0,1219 913 
16 
0,068 1102 
0,513 1,484 21,5 
23,7 

40 
0,118 
914 
43 
0,123 
905 
1,767 1,775 70,6 
76,3 

30 
0,103 
900 
29 
0,101 
905 
1,663 1,539 49,8 
44,6 
Масса наносимого на ткань полимерного материала определяется из следующего 
выражения: 
n
n
n
V
m



, (13) 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
247 
где, 
ρ
п
– 
удельная плотность полимера.
По результатам расчетов массы полимерной композиции построим графики 
зависимости массы полимерной композиции наносимой на поверхность материала 
адрас. 
Рис. 4. Зависимости массы полимерной композиции от ширины единичной 
структуры нитей основы (
t
1
) и утка (
t
2
), выраженной условной площадью 
t
1
t
2, 
где: 1-образцы хлопко-шелкового адраса, 2- образцы хлопчатобумажного 
адраса. 
№ образца 
V

ρ

m

№1 
0,206 
1,08 
0,243 
№2 
0,313 
0,379 
№3 
0,233 
0,251 
№4 
0,873 
0,942 
№5 
0,598 
0,645 


m, r 
0,8 
0,6 
0,4 
0,2 

0,4 
0,8 
1,2 
1,6 
2,0 
t
1
xt
2
, mm
2


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
248 
Рис. 4.5. Зависимости массы полимерной композиции от радиусов нитей 
основы (
r
1
) и утка (
r
2
), где: 1-образцы хлопко-шелкового адраса, 2- образцы 
хлопчатобумажного адраса. 
Как показывают данные графиков (рис.4. и 5) масса полимерной композиции, 
наносимой на ткань, зависит от ширины единичной структуры ткани, радиуса 
нитей основы и утка. Чем больше эти показатели, тем выше масса полимерной 
композиции. Для хлопчатобумажных адрасов, где больше радиус нитей основы и 
утка, также больше длина единичной структуры тканей, масса полимерной 
композиции больше, чем у хлопко-шелковых адрасов [3].
Расчет массы полимерной композиции наносимой на поверхность текстильного 
материала позволит определять общий расход реагента для единицы изделия. 
Вывод. 
Представлены результаты теоретических исследований при разработке 
метода расчета массы полимерной композиции, наносимой на поверхность 
стачиваемых материалов в области шва. Получена формула для объема 
полимерного материала, позволяющая рассчитать необходимую массу 
полимерной композиции, наносимой на поверхность швов стачиваемых 
материалов. 


m, r 
0,8 
0,6 
0,4 
0,2 

0,1 
0,2 
0,3 
r
1
+r
2
, mm 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
249 
Литература. 
1.
Алимухамедова Б.Г., Ташпулатов С.Ш., Черунова И.В., Кадиров Т.Ж. 
Обеспечение прочностных свойств ниточных соединений в швейных изделиях: 
монография/ - Курск: изд-во ЗАО “Университетская книга”- 2020, - 96 с. 
2.
Ташпулатов С.Ш., Черунова И.В., Андреева Е.Г., Алимухамедова Б.Г., Ганиева 
Г.А. Исследование и комплексная оценка эксплуатационных свойств ниточных 
соединений в системе "адрас + полимерный композит" // Журнал «Известия 
Вузов. Технология текстильной промышленности», Иваново, РФ, №6 (378), 
2018.- C.150-153 (Scopus). 
3.
Бузов Б.А., Алыменкова Н.Д. Материаловедение в производстве изделий 
легкой промышленности (швейное производство): учебник. – М.: «Академия», 
2010 г. – 448 с. 
4.
Шустов Ю.С. Основы текстильного материаловедения. Учебное пособие.-М.: 
МГТУ им. А.Н.Косыгина, 2007 г.-302 с. 
5.
Веселов В.В., Метелёва О.В. Роль химии в процессах изготовления швейных 
изделий // Российский химический журнал. – 2002. – XLVI, № 1. – С. 121–129. 
6.
Устройство для нанесения полимерной композиции на стачиваемые детали 
швейных изделий / Ташпулатов С.Ш., Исроилова Б.Г., Бехбудов Ш.Х. [и др.] // 
Патент FAR №00885 от 07.02.2014 г. 
7.
Исследование влияния химической обработки на ткани разреженных структур 
в рамках технологии производства одежды / Б.Г.Алимухамедова, 
С.Ш.Ташпулатов, И.В.Черунова // В кн.: Техническое регулирование: базовая 
основа качества материалов, товаров и услуг [Электронный ресурс]: сб.науч.тр. 
/ под ред. В.Т. Прохоров (пред.) [и др.]; Ин-т сферы обслуж. и 
предпринимательства (филиал) ДГТУ, 2017. – С. 411-416. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
“Tasviriy San’at Darslarida O’quvchilar Ijodiy 
Faolligini Takomillashtirish Texnologiyalari”
Dildora Kayyumzoda G’aniyeva
BuxDUPI “Tasviriy san’at va amaliy
yo’nalishi 1-bosqich magistranti
Annotatsiya. 
Ushbu maqolada san’at, usul, texnologiya, tasviriy san'at 
darslarida o'quvchilar ijodiy faolligini takomillashtirish 
usullari, texnologiyalari, interfaol usullar, o’quvchilarda 
innovatsion 
texnologiyalardan 
ko’nikmalarini shakllantirishi, bugungi kunning yoshlari 
qanday usul va texnologiyagalarga ega bo’lishi kerakligi 
yoritib berilgan.
Kalit so’zlar:
San’at, usul, texnologiya, pedagogik 
texnologiya, interfaol usullar, noan’anav
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
250 
“Tasviriy San’at Darslarida O’quvchilar Ijodiy 
Faolligini Takomillashtirish Texnologiyalari”
Dildora Kayyumzoda G’aniyeva
BuxDUPI “Tasviriy san’at va amaliy bezak san’ati” 
magistranti 
Ushbu maqolada san’at, usul, texnologiya, tasviriy san'at 
darslarida o'quvchilar ijodiy faolligini takomillashtirish 
usullari, texnologiyalari, interfaol usullar, o’quvchilarda 
innovatsion 
texnologiyalardan 
foydalanish 
ko’nikmalarini shakllantirishi, bugungi kunning yoshlari 
qanday usul va texnologiyagalarga ega bo’lishi kerakligi 
San’at, usul, texnologiya, pedagogik 
texnologiya, interfaol usullar, noan’anaviy, kompozitsita 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
251 
San'at olami keng qamrovli, juda turli sohalar va tarixga boy hisoblanadi. Masalan, 
rassomchilik, qo’shiqchilik va h.k. Insonlarni ilhomlantirib, ish qilishiga undaydigan 
narsa san'at turlari hisoblanadi. San’at olamiga kiradigan inson juda ham mard va 
san’atni sevuvchi bo’lishi ham kerak. Yer yuzidagi har bir kishi san’at atamasini yaxshi 
biladi va hozirgi kunda kundalik hayotimizda ham faol ishlatib kelamiz. Ammo barchani 
ham san’atning aslida nima ekanligi unchalik qiziqtirmaydi. 
San’atning eng qadimiy va keng tarqalgan turlaridan biri- tasviriy san’atdir. Birinchi 
rasm asarlari qadimgi davrlarga tegishli bo’lgan, ular qadimgi odamlar g’orlarining 
devorlarida topilgan va juda ham qadimiy hisoblangan. Tasviriy san’at inson ongiga 
tezda ta’sir etib, unda ezgu hislar uyg’otadigan, kishini ruhlantirib, ma’naviy olamine 
boyitadigan san’atdir. Umuman yuqorida aytib o’tilganidek, san’at olami keng qamrovli 
hisoblanib, hozirgi kunga kelib, zamonaviy o’qituvchi yoshlarni bilim, malaka va 
ko’nikmalarini asosan dars davomida shakllantirib amalga oshirishimiz lozim. Agar har 
bir o'qituvchi rasm chizishni bilganda edi, ular dars berishda yuksak samaralarga 
erishardi, dars mashg'ulotlarini o'zlashtirish ham o'quvchi uchun juda oson va yengil 
bo'lardi, hatto o'zlashtirishi past o'quvchini bo'lishi ancha qiyin bo'lardi. Shularga ko'ra 
bugungi maktab o'quvchilariga badiiy bilim va malaka berishga katta e'tibor berilmoqda. 
Tasviriy san’at darslarida asosan san’atni va borliqni estetik idrok qilish yo’llarini 
o’zlashtiradi. Bu fan orqali o’quvchilarning fikrlash qobiliyatini, ko’rish xotirasini, 
estetik hissiyotlari hamda asosiy ijodiy tafakkuri rivojlanib boradi. Dars jarayonida 
yangicha zamonaviy interfaol usullar va texnologiyalardan foydalangan holda ularning 
faolligini oshirish lozim. 
Usul – biror narsa, hodisa, jarayonni o’rganish yoki amalga oshirish tartibi. Voqelikni 
amaliy va nazariy egallash, oʻzlashtirish, oʻrganish, bilish uchun yoʻl yoʻriklar, falsafiy 
bilimlarni yaratish va asoslash usulidir. Inson faoliyatining barcha sohalarida tegishli 
usullardan foydalaniladi. Bu usullarning eng umumiy belgisini hisobga olgan holda 
ularni borliqni amaliy yoki nazariy o’zlashtirish operastiyalarining yoki yo’llarining 
yig’indisi deyish mumkin. Biror ishni bajarish usulini egallagan inson shu ishni 
boshqalarga nisbatan tez va juda oson bajara oladi. Usulni ya’ni egallamagan inson esa 
bu ishni bajarish uchun koʻp vaqt sarflaydi. 
Texnologiya ("hunarmandchilik ilmi", dan yunoncha techne, "san'at, mahorat, qo'l 
ayyorligi") yig'indisi texnikasi, ko'nikmalar, usullar tizimidir. Har bir sohaning oʻziga 
xos texnologiyasi boʻladi. Texnologiya tushunchasi 60-yillardagi Amerika va G‘arbiy 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
252 
Evropada ta’limning isloh qilinishi bilan bog‘liq ravishda kirib keldi va B.Blui,J. 
Koroll, P.YA.Galperin, V.I.Davidov, N.A.Menchinskaya, Z.I.Kalmikova, L.I. Zankov 
texnologiyalari mashhurdir. O‘qitishni tashkil qilishning texnologik yondashuvlari 
V.P.Bespalko, N.F.Talizina, L.M.Fridman, YU.N.Kulyutkina, G.S.Suxobskoy, 
T.V.Kudryavsev, A.M. Matyushkin, M.I.Maxmutov kabi aksariyat psixolog va 
didaktikachilarga taalluqlidir. 
«Texnologiya – ishlov berish, holatni o‘zgartirish san’ati, mahorati, malakasi va 
metodlar yig‘indisi» (V.M. Shepel). Pedagogik texnologiya – tinglovchi va 
o‘qituvchining ularga zarur sharoit yaratish orqali o‘quv jarayonini loyihalashtirish, 
tashkil etish hamda o‘tkazish bo‘yicha ular pedagogik faoliyatining har tomonlama 
o’ylangan modelidir. Pedagogik texnologiya – bu ta’lim shakllarini jadallashtirish 
vazifasini ko‘zlagan o‘qitish va bilimlarni o‘zlashtirishning barcha jarayonlarini texnika 
va inson omillarida va ularning birgalikdagi harakatlari vositasida yaratish, tatbiq etish 
va belgilashning izchil metodidir. 
Dars jarayonida qo’llaniladigan interfaol usullarini tanlashda avvalambor fanning 
xususiyatini hisobga olish kerak. Tasviriy san’at darslarini samarali va qiziqarli olib 
borish uchun o’qituvchi avvalambor kreativ bo’lishi, interfaol usullar va 
texnologiyalardan o’z o’rnida foydalanib bilishi kerak. Pedagogik texnologiyani yaratish 
tamoyillarining birinchisi muayyan dars, mavzu, qism, o‘quv predmetidan kutilgan 
asosiy maqsadni shakllantirib olishi; ikkinchisi; umumiy maqsaddan kelib chiqib, darsni 
yoki o‘quv predmetini modullarga ajratib, har bir moduldan kutilgan maqsadni va 
modullar ichida hal qilinishi lozim bo‘lgan masalalar tizimini aniqlab olishi shart. Dars 
davomidagi oddiy qoida shuki, nazariy darsning dastlabki 20 daqiqasida o‘quvchilarga 
yangi bilimlarni berish amalga oshiriladi, keyin esa bahs-munozara, kichik guruhlarda 
ishlash va boshqa shu kabi noan’anaviy metodlarni amalga oshirish orqali berilgan bilim
mustahkamlanishi lozim. Har qanday holatda ham nazariy dars jarayonida, masalan 
faqat ma’ruza o‘qiladigan vaqt 20 daqiqadan oshmasligi kerak. CHunki, o‘rganishning 
dastlabki 20 daqiqasi eng samarali, 30 daqiqadan keyin esa o‘rganishni davom ettirish 
motivatsiyasi tezda pasaya boshlaydi. Masalan, “Dizayn san’ati” mavzusini 
tushuntirishda o’qituvchi nafaqat o’zbek, balki chet ellik rassomlarning ijodiy 
ishlaridan, hamda o’qituvchi o’zining kompozitsiya (lot.compositio-tuzilish, ijod 
qilish,g’oya) ishlaridan ham namuna sifatida ko’rsatishi, bu o’quvchilarning bilim, 
malaka va ko’nikmalarini asosan dars davomida shakllantirib, hamda ularni yaxshiroq 
taassurotga ega bo’lishlari va ijodiy qobiliyatlarini o’stirishga yordam beradi. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Tasviriy san’atda o’quvchilarga nafaqat nazariy jihatidan balki, amaliy jihatidan ko’roq 
tabiat qo’ynida o’tkazishlari, muzeylarga sayohat uyu
rasm chizib, yangicha kompozitsiya yaratish bu o’quvchilarga 
ozuqa beradi. Iloji boricha har bir yangi mavzuni, ko’rgazmali qurollar, yangi mavzuni 
hayotiy misollar orqali tushuntishi ham, bu past
yaxshiroq tushunish imkoniyati va fanga nisbatan qiziqishini yana ko’proq oshiradi.
Grattaj usuli 
Fransuz faylasufi Didro, bundan qariyb 300 yillar avvaldanoq, 
rasm chizishni o'qish-yozish kabi bilsalar edi, bu mamlakat barcha sohalarda har qanday 
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Tasviriy san’atda o’quvchilarga nafaqat nazariy jihatidan balki, amaliy jihatidan ko’roq 
tabiat qo’ynida o’tkazishlari, muzeylarga sayohat uyushtirib turish va albatta ko’proq 
rasm chizib, yangicha kompozitsiya yaratish bu o’quvchilarga katta ijodiy imkoniyat va 
Iloji boricha har bir yangi mavzuni, ko’rgazmali qurollar, yangi mavzuni 
hayotiy misollar orqali tushuntishi ham, bu past o’zlashtiruvchi o’quvchilarning 
yaxshiroq tushunish imkoniyati va fanga nisbatan qiziqishini yana ko’proq oshiradi.
Fransuz faylasufi Didro, bundan qariyb 300 yillar avvaldanoq, - «Qaysi bir mamlakatda 
ish kabi bilsalar edi, bu mamlakat barcha sohalarda har qanday 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
253 
Tasviriy san’atda o’quvchilarga nafaqat nazariy jihatidan balki, amaliy jihatidan ko’roq 
shtirib turish va albatta ko’proq 
katta ijodiy imkoniyat va 
Iloji boricha har bir yangi mavzuni, ko’rgazmali qurollar, yangi mavzuni 
o’zlashtiruvchi o’quvchilarning 
yaxshiroq tushunish imkoniyati va fanga nisbatan qiziqishini yana ko’proq oshiradi. 
«Qaysi bir mamlakatda 
ish kabi bilsalar edi, bu mamlakat barcha sohalarda har qanday 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
254 
mamlakatni quvib yetadi va ortda qoldiradi» degan edi. Xulosa qilib aytganda, bugungi 
o'quvchi kelajakda ishchi, xizmatchi, dizayner, muhandis, shifokor, o'qituvchi, yurist 
yoki harbiy mutaxassis yoki boshqa biron bir sohani yaratuvchisi bo'ladilar. Ularni har 
biri uchun rasm chizish, undan foydalanish lozim bo'ladi. Har qanday oddiy, asbob-
texnika vositalarini ishlatish va ularni sozlash uchun ham grafik bilim va malakalar 
kerak bo’ladi. Shu boisdan har bir kishi rasm chizishni, grafik tasvirlarini bilishi 
maqsadga muvofiqdir. Hayotda inson uchun muvaffaqiyatning asosiy sirlaridan biri, 
qulay vaziyat kelganda undan foydalanmoqlikka tayyor turishdir. Shunday ekan har 
doim o’qituvchi o’quvchining qiziqishi, qobiliyatini hisobga olib, darslarda didaktik, 
noan’anaviy, yangi usul va g’oyaga asoslangan holda, ularning ijodiy faolligini oshira 
bilishi va mustaqil kasbga yo’llay bilishi kerak. 
Adabiyotlar ro’yxati: 
1.
Abdirasilov.S “Tasviriy san’at va o’qitish metodikasi” Toshkent - “Fan va 
texnologiya” - 2012 
2.
S.F.Abdirasilov, Boymetov.B, Tolipov.N. “Tasviriy san’at”-T.”Cho’lpon” nashriyoti 
2012 
3.
Abdullayev N.U. “San’at tarixi” 1-tom. Toshkent. O’qituvchi, 1986 yil. 
4.
Хакимова, Г. А., & Кадирова, Н. А. (2021). НАСКАЛЬНАЯ ЖИВОПИСЬ В 
ПРОИСХОЖДЕНИИ 
ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО 
ИСКУССТВА. 
Наука 
и 
образование сегодня
, (5 (64)), 78-80. 
5.
Жумаев, К. Ж., Ибатова, Н. И., Авезов, Ш. Н., & Ишанкулов, Ш. Ш. (2021). 
ИСТОРИЯ И РАЗВИТИЕ БАТИКА. 
European science
, (2 (58)), 56-59.Ибатова, 
Нигора Истамовна, et al. "НАТЮРМОРТ-ЖАНР СРЕДИ ДРУГИХ 
ЖАНРОВ." 
European science
2 (58) (2021): 53-56. 
6.
Mamurova D. I., Ibatova N. I., Badieva D. M. THE IMPORTANCE OF USING 
THE KEYS-STADI INNOVATIVE EDUCATIONAL TECHNOLOGY METHOD 
IN TRAINING THE IMAGE MODULE OF GEOMETRIC SHAPES //Scientific 
reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 1. – С. 335-338. 
7.
Сулаймонова, Мухиба Болтаевна, et al. "ДОСТИЖЕНИЕ ЭСТЕТИЧЕСКОЙ И 
НРАВСТВЕННОЙ ЗРЕЛОСТИ ОБУЧАЮЩИХСЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ." 
European science
3 (59) (2021): 53-56. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
255 
8.
Olimov, S. S., & Mamurova, D. I. (2021). Graphic Information Processing 
Technology and its Importance. 
European Journal of Life Safety and Stability (2660-
9630)

10
, 1-4.
9.
Аминов, Акмал Шавкатович, et al. "ПРОБЛЕМЫ ОРГАНИЗАЦИИ 
САМОСТОЯТЕЛЬНОЙ РАБОТЫ СТУДЕНТОВ В ВЫСШИХ УЧЕБНЫХ 
ЗАВЕДЕНИЯХ." 
European science
2 (58) (2021): 77-79. 
10.
Mamurova, D. I. ELECTRONIC METHODOLOGICAL INSTRUCTIONS ON 
COMPUTER GRAPHICS PREPARATION METHODOLOGY.
11.
Avliyakulova N. M. TASVIRIY SAN’AT DARSLARIDA DIDAKTIK 
PRINSIPLARDAN FOYDALANISH YO’LLARI //Academic research in 
educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. NUU Conference 1. – С. 179-181.
12.
Собирова, Ш. У., Ядгаров, Н. Д., Мамурова, Д. И., & Шукуров, А. Р. (2021). 
ОСНОВЫ, ЦЕЛИ И ЗАДАЧИ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ. 
European science
, (2 (58)), 62-65. 
13.
Мамурова Д. И. и др. УЧЕБНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТУДЕНТОВ ПО 
РЕШЕНИЮ РАЗЛИЧНЫХ ДИДАКТИЧЕСКИХ ЗАДАЧ В РАЗВИТИИ 
ПРОСТРАНСТВЕННОГО ВООБРАЖЕНИЯ СТУДЕНТОВ //European science. – 
2021. – №. 2 (58). – С. 29-31. 
14.
Бадиев, М. М., Собиров, Т. Р., Авлиякулов, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
АНАЛИЗ ОБРАТНЫХ ЗАДАЧ В НАЧЕРТАТЕЛЬНОЙ ГЕОМЕТРИИ. 
Наука и 
образование сегодня
, (5 (64)), 76-77. 
15.
Islamovna M. D. The value of using the autocad program in the works of machine-
building drawings for building fastening parts //Proceeding of The ICECRS. – 2019. 
– Т. 3.
16.
Nazarova S. M., Zaripov G. T. GENERAL PHYSICAL PROPERTIES OF 
IRRIGATED GRASS SOILS OF BUKHARA OAZIS AND WAYS TO IMPROVE 
THEM //Scientific reports of Bukhara State University. – 2020. – Т. 4. – №. 3. – С. 
66-69.
17.
Djalolovich Y. N. et al. IMPROVING THE PROFESSIONAL TRAINING OF FINE 
ART TEACHERS //European science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 44-46. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
256 
18.
Авлиякулов, М. М., Собиров, Т. Р., Бадиев, М. М., & Азимов, С. С. (2021). 
ОБЩИЕ ЗАКОНЫ КОМПОЗИЦИИ В РЕЗЬБЕ ПО ДЕРЕВУ. 
European science

(2 (58)), 32-34. 
19.
MAMUROVA D. I. THE BASIS OF THE POSITIVE RESULTS OF TEACHING 
DRAWING USING COMPUTER TECHNOLOGY AND SOFTWARE 
//THEORETICAL & APPLIED SCIENCE Учредители: Теоретическая и 
прикладная наука. – 2021. – №. 9. – С. 530-532.
20.
Samadvich, A. S., Nayimovich, A. S., & Nosirovna, S. M. (2021). Technology Of 
Teaching Fine Arts And Science Classroom. 
International Journal of Progressive 
Sciences and Technologies

25
(2), 109-111. 
21.
Авлиякулова Н. М. и др. РОЛЬ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА В ПОДГОТОВКЕ 
БУДУЩИХ УЧИТЕЛЕЙ К ТВОРЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ //European 
science. – 2021. – №. 2 (58). – С. 95-97. 
22.
Остонова, Г. Р., Ибадуллаева, Ш. И., Мусинова, А. С., & Авлиякулова, Н. М. 
(2021). ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. 
European science
, (2 
(58)), 104-106. 
23.
Sadikovna, M. A., Razzokovna, O. G., Ilhamovna, I. S., & Muzaffarovna, A. N. 
(2021). THE PLACE OF ART IN PERSONAL DEVELOPMENT. 
European 
science
, (2 (58)), 98-100. 
24.
Kadirov O. M., Kadirova N. A., Kahhorova M. METHODS OF USING FOLK 
TALES AND FOLKLORE ABOUT CRAFTS IN THE ORIENTATION OF 
YOUNG PEOPLE TO THE PROFESSION //E-Conference Globe. – 2021. – С. 74-
77. 
25.
Шомуродов, О. Н., Ширинов, А. Л., Батиров, Д. С., & Хакимова, Г. А. (2021). 
МЕТОДОЛОГИЯ 
ИСПОЛЬЗОВАНИЯ 
ЦВЕТОВ 
И 
КРАСКИ 
ПРИ 
ОБРАБОТКЕ ИЗОБРАЖЕНИЙ. 
Наука и образование сегодня
, (5 (64)), 80-82. 
26.
Ботиров, Д. С., Шомуродов, О. Н., & Ширинов, А. Л. (2021). МЕТОДИКА 
ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА. 
European 
science
, (2 (58)), 101-103. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
257 
27.
Sadikovna, M. A., Razzokovna, O. G., Ilhamovna, I. S., & Muzaffarovna, A. N. 
(2021). THE PLACE OF ART IN PERSONAL DEVELOPMENT. 
European 
science
, (2 (58)), 98-100. 
28.
Остонова, Г. Р., Ибадуллаева, Ш. И., Мусинова, А. С., & Авлиякулова, Н. М. 
(2021). ДИДАКТИЧЕСКИЕ ПРИНЦИПЫ ОБУЧЕНИЯ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОМУ 
ИСКУССТВУ В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ. 
European science
, (2 
(58)), 104-106. 
29.
Ботиров, Д. С., Шомуродов, О. Н., & Ширинов, А. Л. (2021). МЕТОДИКА 
ИЗУЧЕНИЯ ИСТОРИИ ИЗОБРАЗИТЕЛЬНОГО ИСКУССТВА. 
European 
science
, (2 (58)), 101-103. 
30.
Азимов, Б. Б., Азимова, М. Б., Тухсанова, В. Р., & Сулаймонова, М. Б. (2021). 
ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ, ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ И МЕТОДИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ 
ПРОВЕДЕНИЯ БЕСЕД ОБ ИСКУССТВЕ. 
European science
, (2 (58)), 38-40. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Iqtisodiy Va Ijtimoiy Sohadagi Ustuvor 
Xalqaro Reytinglar Va Ularga O’zbekistonning 
Integratsiyalashuvi
Rasulov Akbar Nomozovich
Chirchiq davlat pedagogika instituti katta 
Vafoeva gulruh Bahodir qizi 
Chirchiq davlat pedagogika instituti talabasi
Annotatsiya. 
Maqolada iqtisodiy va ijtimoiy soha
reytinglarva ularga O’zbekistonning integratsiyalashuvini 
ahamiyati, uni yuqori retinglarga 
“xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish va 
uni amalga oshirishi shart
muxokama etilgan.
Kalit so’zlar:
Iqtisodiyot, ijtimoiy soha, xalqaro reyting, 
indekslar, globallashuv jarayonlar, sanoatni riv
makroiqtisodiy barqaror, iqtisodiy o'sish istiqbollar, 
tadbirkor, islohotlar, moliyaviy va texnologik resurslar, 
iqtisodiy hamkorlik. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
258 
Iqtisodiy Va Ijtimoiy Sohadagi Ustuvor 
Xalqaro Reytinglar Va Ularga O’zbekistonning 
Integratsiyalashuvi
Chirchiq davlat pedagogika instituti katta o’qituvchisi 
Chirchiq davlat pedagogika instituti talabasi 
Maqolada iqtisodiy va ijtimoiy sohadagi ustuvor xalqaro 
va ularga O’zbekistonning integratsiyalashuvini 
ahamiyati, uni yuqori retinglarga kutarilish zarurligi, 
“xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish va 
uni amalga oshirishi shart-sharoitlari masalalari 
Iqtisodiyot, ijtimoiy soha, xalqaro reyting, 
lar, sanoatni rivojlantirish, 
makroiqtisodiy barqaror, iqtisodiy o'sish istiqbollar, 
tadbirkor, islohotlar, moliyaviy va texnologik resurslar, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
259 
Insoniyat taraqqiyoti, barcha sohalarda kechayotgan globallashuv jarayonlar, sifat va 
tarkibiy o'zgarishlar xalqaro hamkorlik va aloqalarni yangi bosqichga ko'tarish 
barobarida har bir mustaqil mamlakatning ushbu holatlarga yangicha qarashga, ular 
bilan birga odim tashlash vazifasini ko'ndalang qo'ymoqda. Bu esa, eng avvalo, o'sha 
mamlakatning jahon miqyosidagi o'rni, xalqaro reyting va ko'rsatkichlarda tutgan 
mavqei bilan belgilanadi. 
Bugun hayotning har bir jabhasida yangilik va bunyodkorlik ishlari jadal sur'atlarda 
davom etmoqda. Tabiiyki, bunday yangilanishlar natijasi nafaqat xalqimiz hayotida, 
balki nufuzli xalqaro reyting va indekslar ko'rsatkichlarida ham o'z ifodasini topayotir. 
Aytish kerakki, xalqaro reyting va indekslar har bir mamlakatning rivojlanish jarayonini 
o'zida namoyon etib, davlat boshqaruvi sifati, aholining turmush darajasi, inson 
huquqlari muhofazasi, tadbirkorlik faoliyati va xorijiy investorlar uchun qulay muhit, 
barqaror iqtisodiy o'sish va raqobatbardoshlik kabi muhim jihatlarning ko'zgusidir. Bu 
jihatlar mamlakatimizdagi islohotlar mohiyatida ham mujassam. Bularning barchasi 
inson qadrini ulug'lashga, odamlarning hayotdan rozi va mamnun bo'lib yashashini 
ta'minlashga xizmat qilishi bilan yanada teran mazmun kasb etadi. 
Prezidentimizning 2020-yil 2 iyunda qabul qilingan “O'zbekiston Respublikasining 
xalqaro reyting va indekslardagi o'rnini yaxshilash hamda davlat organlari va 
tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish to'g'risida”gi 
farmoni yurtimizda bu yo'nalishda amalga oshirilayotgan ishlarni yangi bosqichga 
ko'tarishda muhim dasturilamal bo'ldi. Keyingi yillarda mamlakatimiz ko'pgina ustuvor 
reytinglarda yuqorilab borayotgani yurtimizda aholi turmush farovonligini oshirish, 
jamiyatimizda ochiqlik, oshkoralikni ta'minlash borasida qilinayotgan ezgu ishlarning 
muhim natijasidir. Masalan, yaqinda BMTning Sanoatni rivojlantirish tashkilotining -
(YUNIDO) “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi” bo'yicha hisoboti chop etildi. 
Unda mamlakatimiz ilk marotaba aks ettirilib, 152 ta mamlakat orasida 92-o'rinni, 
MDHga a'zo davlatlar orasida 5-o'rinni, Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida 2-o'rinni 
egalladi. Aytish kerakki, bugun jamiyatimizdagi islohotlarning bosh maqsadi xalqimizni 
rozi qilishdek ezgu maqsadga yo'naltirilmoqda. Barcha sa'y-harakatlarimiz, 
islohotlarimiz, qabul qilayotgan qonun va qarorlarimiz zamirida ham ushbu maqsad 
mujassam. Aholi yuritilayotgan siyosatdan qanchalik rozi bo'lsa, turli reyting va 
indekslardagi o'rnimiz o'z-o'zidan oshib boraveradi. Xususan, iqtisodiyotda davlatning 
rolini kamaytirish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash, iqtisodiy o'sish istiqbollarini 
yaxshilashga qaratilgan bosqichma-bosqich islohotlar 2020 yilda Jahon bankining 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
260 
“Biznes yuritish” indeksida 76-o'rindan 69-o'ringa ko'tarilishimizga, “Transparency 
International”ning Korruptsiyani qabul qilish indeksi hamda “World Justice 
Project”ning Qonun ustuvorligi indeksida mamlakatimiz o'rni yaxshilanishiga olib keldi. 
Shu bilan birga, bu yo'nalishda hali qilinishi kerak bo'lgan vazifalar talaygina. 
Prezidentimiz farmoni asosida davlat organlari faoliyati natijadorligini oliy, ya'ni 
parlament darajasida nazorat qilish belgilanganidan maqsad — bu borada vazirlik va 
idoralar rahbarlarining mas'uliyatini oshirishdir. Shu bois, xalqaro reyting va indekslar 
bilan ishlash bo'yicha respublika kengashi tashkil etildi. Oliy Majlis deputatlari va 
senatorlarining xalq tomonidan saylanishini inobatga oladigan bo'lsak, mazkur 
mexanizm sohadagi chora-tadbirlar ijrosi ustidan xalq nazorati o'rnatilganligini 
anglatadi. Bundan tashqari, ayrim reyting va indekslarda talab etilgan statistik 
ma'lumotlar respublikamizning davlat idoralari va tashkilotlari tomonidan 
shakllantirilgan statistik ma'lumotlar bazasiga asoslanadi. Masalan, BMTning “Barqaror 
rivojlanish maqsadlari”da jami 206 ta milliy indikator tasdiqlangan. Davlat statistika 
qo'mitasi tomonidan yaratilgan maxsus saytga bu boradagi zarur ma'lumotlar doimiy 
ravishda joylashtiriladi. SHuningdek, xalqaro reyting va indekslar uchun kerakli 
ma'lumotlar davlat idoralari tomonidan muntazam yangilanib boriladi. Misol uchun, 
hukumat portali doirasida “Ochiq ma'lumotlar portali” ishga tushirilgan. Mazkur portal 
Davlat statistika qo'mitasining davlat organlari va tashkilotlarining ochiq ma'lumotlar 
bazasi yuritilishi va yangilanishi, shuningdek, tegishli axborotlarning o'z vaqtida aks 
ettirilishini muvofiqlashtirib kelmoqda. Umuman olganda, xalqaro reyting va indekslarni 
yurituvchi tashkilotlar tadbirkorlar va aholi o'rtasida o'tkazilgan so'rovnomalar 
natijalariga, nodavlat notijorat tashkilotlar ma'lumotlariga hamda milliy va xorijiy 
ekspertlar xulosalariga tayanadi. Bu esa, o'z navbatida, respublika miqyosida iqtisodiy, 
siyosiy va ijtimoiy sohadagi islohotlar va ularning natijalaridan mahalliy aholi va 
tadbirkorlar qay darajada xabardor ekanini ko'rsatib beradi. Xususan, mamlakatimizda 
so'z erkinligi hamda ommaviy axborot vositalarining cheklov va to'siqlarsiz faoliyat 
yuritishi uchun zarur sharoitlar yaratildi. Ommaviy axborot vositalari uchun media 
bozorida teng sharoit yaratish va ularni yanada rivojlantirish hamda jurnalist va 
blogerlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida Milliy mass-mediani qo'llab-quvvatlash va 
rivojlantirish jamoat fondi tashkil etildi[1]. 
Qator sohalardagi o'zgarishlar bilan bog'liq qonunchilikning jadal rivojlanishi ayrim 
hollarda amaldagi qonun hujjatlariga zid bo'lgan ko'plab normalarning vujudga kelishiga 
sabab bo'ldi. SHuning uchun ham qonunchilikni tubdan qayta ko'rib chiqish, uni 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
261 
tizimlashtirish, normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish va qabul qilish jarayonlari 
sifatini oshirish, ijrosi monitoringini takomillashtirish maqsadida Norma ijodkorligi 
faoliyatini takomillashtirish kontseptsiyasi ishlab chiqildi. 
Oʻzbekiston Respublikasi mustaqillik yillarida strategik manfaatlarini takomillashtirib 
borib, dunyoning turli joylarida va ayniqsa, Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlikni 
mustahkamlash sohasida xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar bilan faol hamkorlikni 
yoʻlga qoʻydi. Oʻzbekistonning jahon mamlakatlari bilan iqtisodiy integratsiyalashuvi 
milliy iqtisodiyot samaradorligini oshirishning muhim omili hisoblanadi, shuningdek, 
fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishga, millatlar va elatlarning yaqinlashuviga, aholi 
turmush darajasini oshirishga yordam beradi. Mamlakatlarning muayyan integratsion 
tashkilot doirasida birlashuvi, ular oʻrtasida mahsulotlar, xizmatlar va kapital harakati 
bilan bog’liq munosabatlarni rivojlanishiga ijobiy ta’sir koʻrsatadi. Shu bilan birgalikda, 
mamlakatlar oʻrtasida yangi texnologiyalarning erkin tarqalishiga, ularning milliy 
iqtisodiyotlarda ishlab chiqarish tarmoqlarini rivojlantirish jarayoniga joriy etilishiga 
qulay zamin yaratadi va pirovardida iqtisodiyot barqarorligiga erishishga koʻmaklashadi. 
Oʻzbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish boʻyicha Harakatlar strategiyasida 
“xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, etakchi xalqaro va 
xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta o’ylangan tashqi qarzlar 
siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investitsiya va 
kreditlardan samarali foydalanish”[2] alohida ustuvor vazifalar sifatida belgilab 
berilgan. Mazkur vazifalarning samarali bajaralishi tashqi iqtisodiy hamkorlikni 
rivojlantirish, xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan o’zaro aloqalarni rivojlantirish 
mamlakatimizning jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvini kuchaytirishni va mazkur 
sohaga qaratilgan chora-tadbirlarni faol tarzda amaliyotga joriy etishga boʻlgan talabni 
kuchaytiradi. 
Oʻzbekistonda iqtisodiy integratsiyani rivojlantirish siyosati avvalo, milliy 
iqtisodiyotning barqaror darajada oʻsishini ta’minlash hamda jahondagi taraqqiy etgan 
mamlakatlar qatoriga kirishiga yoʻnaltirilgan. Respublikamizda ijtimoiy yoʻnaltirilgan 
bozor munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirish, iqtisodiyot tarmoqlarining 
barqaror oʻsishini ta’minlash, yuqori sifatli va raqobatbardosh mahsulotlar ishlab 
chiqargan holda jahon bozorlarida mustahkam oʻrin egallash, pirovardida aholi turmush 
darajasini yuksaltirishga qaratilgan strategiya izchil amalga oshirilar ekan, bu 
maqsadlarga erishishda tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada takomillashtirishga alohida 
e’tibor berilmoqda. Tashqi iqtisodiy faoliyat deganda Oʻzbekiston Respublikasi davlat 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
262 
idoralarining, yuridik va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlar, ularning yuridik va 
jismoniy shaxslari, xalqaro tashkilotlar bilan oʻzaro foydali hamkorlik oʻrnatishga, 
bunday hamkorlikni rivojlantirishga qaratilgan jami amaliy harakatlari tushuniladi. 
Hozirgi vaqtda Markaziy Osiyo mintaqasida rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga 
oʻtish yoʻlida tub ijtimony-iqtisodiy islohotlar amalga oshirilmoqda. Boshqaruvning 
ma’muriy-buruqbozlik tizimi asosan buzib tashlandi, bozor mexanizmlari ishga 
tushirildi, moliya va pul tizimlari shakllantirildi varivojlanmoqda, milliy valyutalari 
joriy etildi, mulkchilik munosabatlari tubdan oʻzgartirilmoqda, xususiylashtirish keng 
koʻlamda olib borilmoqda Umuman olganda ijtimoiy va siyosiy barqarorlik saqlanib 
qolmoqda. Markaziy Osiyo mintaqasi milliy bozorlarning tarqoqligi va torligi, tashqi 
iqtisodiy siyosatning kelishilmaganligi, moliyaviy va texnologik resurslarning 
cheklanganligi sharoitida bugungi kunda xorijiy raqobatchilarning bosimiga qarshi 
turishga va ichki bozorni himoya qilishga qodir emas. Boz ustiga ushbu respublikalar 
iqtisodiy salohiyat darajasiga va ijtimoiy muammolar hal etilishi darajasiga koʻra bir-
biridan ancha farqlanadi. Shu boisdan ham Oʻzbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari 
bilan integratsiyalashuvi mamlakat mintaqasida tashqi iqtisodiy aloqalar ta’siri 
samaradorligini oshirishga har tomonlama xizmat qiladi. Chunki, ushbu integratsion 
birlashuvning bir qator afzalliklari mavjud. Markaziy Osiyo davlatlari integratsiyasi -
qatnashchi mamlakatlarning ixtiyoriyligiga va ular tomonidan iqtisodiy ittifoqning 
qulayligi va zarurligi anglab etilishiga asoslangan evolyutsion jarayondir. Ushbu ittifoq 
qatnashchi mamlakatlarga iqtisodiyotlarning qoʻshimcha qiyosiy ustunliklariga ega 
boʻlish va dinamik iqtisodiy oʻsish traektoriyasiga kirish imkonini beradi. Bayon 
qilinganlarni jamlab transmilliy kompaniyalar, moliyaviy-sanoat guruhlari va erkin 
savdo zonalari barpo etish asosida Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston va 
Oʻzbekistonning chuqur integratsiyasi iqtisodiyotlarimizning yuksalishi va barqaror 
jarayon uchun shart-sharoitlar yaratishni qayd etish zarur. Bundan tashqari, bu istiqbolda 
tugallangan tsiklli sanoatning etakchi tarmoqlarini va qishloq xoʻjaligini rivojlantirish 
asosida Markaziy Osiyo davlatlari iqtisodiyotining yagona kompleksini tashkil etish 
imkonini beradi hamda bizning davlatlarimizga xalqaro mehnat taqsimotida toʻlaqonli 
qatnashish imkoniyatini yaratadi. 
Qisqa qilib aytganda, integratsiya darajasi mintaqada ishlab chiqariladigan va iste’mol 
qilinadigan mahsulotlar turlari bilan belgilanadi. Istiqbolda yoqilg’i-energetika 
resurslari, mashinasozlik, shu jumladan kon qazish, metallurgiya, qishloq xoʻjaligi 
(irrigatsiya) asbob-uskunalari ishlab chiqarish, donni qayta ishlash mahsulotlari, oziq-


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
263 
ovqat kompleksi, ayniqsa don bozori sohasida hamkorlik va ishlab chiqarish 
kooperatsiyasi eng koʻp rivojlanadi. 
Rasulov, A. R. (2021). O'ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA OMMAVIY AXBOROT 
VOSITALARI FAOLIYATI, O'ZGARISH VA MUAMMOLAR. ACADEMIC 
RESEARCH 
IN 
EDUCATIONAL 
SCIENCES, 
2(2), 
257-264. 
https://doi.org/10.24411/2181-1385-2021-00192
Abstract (http://ares.uz/storage/app/media/2021/Vol_2_No_2/257-264_abstract.pdf) 
1.
https://xs.uz/uz/post/khalqaro-rejting-va-indekslarda-samaradorlikning-eng-muhim-
korsatkichlariga-erishish-ishlari-muhokama-qilindi. “Xalqaro reyting va indekslarda 
samaradorlikning eng muhim ko’rsatkichlariga erishish ishlari muhokama qilindi.” 
2.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «O’zbekiston Respublikasini yanada 
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida»gi Farmoni. PF-4947-son, 
2017 yil 7 fevral. – O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami. 2017 y., 6-
son, 70-modda. 
3.
Rasulov, A. R. (2021). O'zbekiston respublikasida ommaviy axborot vositalari 
faoliyati, o'zgarish va muammolar. academic research in educational sciences, 2(2), 
257-264. https://doi.org/10.24411/2181-1385-2021-00192


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Start-Up: Essence and Main Components 
of Development
Ganiyeva Shaxrizod Nurmaxamadovna
Assistant of the Department of Information Security of 
the Fergana Branch of the Tashkent University of 
Information Technologies named after Muhammad al
Khwarizmi 
Komilova Ugiloy Kozimjon qizi
student of the Fergana branch of the Tashkent University 
of Information Technologies named after Muhammad al
Khwarizmi 
Annotation. 
The proposed article examines the essence and main 
characteristics of a startup. The stages of its life cycle are 
highlighted; provided statistics on funding sources; 
presents promising sectors of Uzbekistan for the 
development of start-up projects.
Key words:
startup, startup project, startup, startup 
technology, business angels, venture fund, startup 
company 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
264 
Up: Essence and Main Components
f Development
Ganiyeva Shaxrizod Nurmaxamadovna
Assistant of the Department of Information Security of 
h of the Tashkent University of 
Information Technologies named after Muhammad al-
Komilova Ugiloy Kozimjon qizi
student of the Fergana branch of the Tashkent University 
of Information Technologies named after Muhammad al-
The proposed article examines the essence and main 
characteristics of a startup. The stages of its life cycle are 
highlighted; provided statistics on funding sources; 
presents promising sectors of Uzbekistan for the 
up projects.
startup, startup project, startup, startup 
technology, business angels, venture fund, startup 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
265 
Introduction. 
In the modern economy, such a phenomenon as the "startup" is gaining 
rapid popularity. But only a few can sufficiently fully determine its essence. Translated 
from English, a startup is a company or an Internet project characterized by an ambitious 
and innovative idea or promising product. Basically, a start-up refers to young 
companies and mobile companies, whose resources are limited, created only recently or 
are at the stage of foundation and development. The concept of "startup" today is used in 
all spheres of activity (or offline), but it is more common on the Internet and the IT 
industry.
Initially, this concept appeared in 1939 in Silicon Valley and is associated with the 
names of two graduates of Stanford University, who were the authors-creators of a 
startup company - Hewlett-Packard, which later became a pioneer in information 
technology and solutions. Now the word "startup" is familiar to almost every Internet 
entrepreneur who has decided to implement his grandiose business project. In this 
regard, it is necessary to determine the main goals, characteristics and problems of start-
up projects. 
The determining reason for the creation, successful development and subsequent 
functioning of startups, as a rule, is the predictability of actions and the slowness of 
large giant corporations that successfully use existing goods (services), while they 
practically do not develop and create new ones. As a result, startups, thanks to their 
mobility in terms of implementing new ideas, are among the main competitors of large 
enterprises. 
The basis for creating a new startup project is a good innovative idea, therefore “fresh” 
and unusual ideas and solutions are the object of close attention from many 
entrepreneurs. At the same time, funds for their acquisition, as a rule, are not spared. 
Often, only an idea that does not have material embodiment, but exists only on paper or 
in words (a startup plan), can be very expensive. The creator of any product or service is 
a pioneer in his field, otherwise he will not become a successful startup or he will not be 
able to significantly modify an existing product. The next factor in the success or failure 
of an idea is its relevance, that is, how much it is needed at a given time by a potential 
consumer. There are times when an idea is unusual and new, but it does not bring any 
benefit at all and does not arouse the interest of the buyer. Examples of this approach to 
doing business include the following brands: social networks LinkedIn and Facebook; 
video hosting sites YouTube and Vimeo. It is the new and the useful that always 
captures, and the high cost is not a hindrance. [1]. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
266 
The successful development of startups is directly related to the age of startups. 
According to statistics, the average age of innovative entrepreneurs is twenty-five years. 
They are hypertrophied passionate about their idea and business and, of course, they are 
distinguished by hard work, otherwise all efforts and attempts will be in vain. 
A well-chosen team is also the key to the future success of a startup project. The 
relationship between business partners in the project and their complementarity are 
important. A partnership is considered ideal, in which one is engaged in planning, and 
the other is forging connections; one develops a product, and the other implements it, 
etc. 
Translation results 
Funding is of great importance in the development and formation of a startup (the main 
sources are shown in Fig. 1). Finding a source of funding is a primary task at the stage of 
creation, since the further development of the project directly depends on the availability 
of material support. Currently, young startups are using the Networking system to find 
potential investors. This concept means profiling conferences and events aimed at 
studying promising projects. Any company that sees potential in its startup project can 
take part [3]. In addition to startups, such industry events and forums are attended by 
investors called business angels and venture capital funds.
Figure. 1. The main sources of funding for startups 
Business angels, as a rule, are called individuals who invest in a business at the initial 
stage of the formation of an idea. This is their main purpose. They are not particularly 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
267 
interested in the business of the company, and they do not require an urgent return of the 
resources invested in the project. Their goal is to make a profit in the long term, since 
investing in start-up companies is not their main source of income. 
Venture funds invest in start-ups at the expense of their investors, namely the funds of 
pension funds, insurance companies and individuals, and finance medium and high risk 
projects with good profit potential. They carefully analyze the presentation materials 
offered by the participants, express their opinion on the advantages and disadvantages of 
the project, and also conclude deals with future partners.
It is not uncommon for startups to find potential investors by publishing a project on 
various web resources. In addition, there are stock exchanges for start-up companies on 
the Web, as well as a number of organizations that finance such projects. 
According to international experts in the field of start-up technologies, there are five key 
stages in the development of a startup: 

seeding stage - seed stage - forecasts; 

startup stage - waste of resources; 

growth stage - making a profit; 

expansion stage; 

exit stage - exit age - entering the global market.
More information about this source text enter source text for more information Send 
Feedback Side Panels The first is the germination, or "seeding" stage. Ideas of the future 
entrepreneur are of decisive importance, as well as patents or single product samples. 
The project has been initiated, but the management component and business processes 
of the company have not yet been formed and launched. 
The next stage is the launch stage, characterized by a well-functioning production of 
goods (services), but not bringing sustainable profits, but, in fact, being unprofitable. 
This is due to the not fully developed system of business processes and the weakness of 
the management, which has not yet fully formed. The goal at this stage is to harmonize 
the financial and legal documentation of the company. 
The third stage is the early growth stage; period of intensive growth of the company. 
The firm seeks to occupy and occupies a certain niche in the market, losing its status as a 
loss-making enterprise, and starting to bring the first insignificant profit. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
268 
The stage of early growth is followed by the stage of business expansion - the startup 
increases the volume of operations and receives a stable profit. At this stage, the position 
of the company in the market is stable, its business processes work as a well-oiled 
mechanism, and they can be transferred to new markets or projects. 
And the final stage is the exit stage. Exit means either partial or full exit from the 
business of both business angels and venture capitalists who previously participated in 
the financing of a startup. The exit process is carried out: 
1) by selling the company to strategic investors; 
2) by placing the company's shares on the stock exchange (entering the IPO); 
3) through a private placement (sale of company shares to private equity funds). 
Venture capital funds invest in potentially promising startups at the initial stage of 
growth, which are characterized by rapid growth, and by the exit stage, the start-up 
growth rate slows down, although in general the business becomes more stable. Another 
option for "exit" for both startups and investors is the termination of the business or the 
bankruptcy of the enterprise [2]. 
All stages of the startup life cycle are shown in Fig. 2. 
According to research by the Business-All agency, the most promising industries in 
Russia for creating start-up projects in the next five years will be green technologies, 
healthcare services and new media / social networks (see Fig. 3). 
Figure. 2. The main stages of the startup life cycle 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Figure. 3. Promising industries for creating start
According to statistics, unfortunately, 
in their first year of operation. Among the remaining 30%, about forty do not survive 
until the third year. The main reasons are systematized by us in the form of table 1.
Table 1:
The main reasons for the "
main reason 
Incompetence 
Inconsistent or lack of 
managerial experience
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Promising industries for creating start-up projects in Uzbekistan.
According to statistics, unfortunately, about 70% of startups wind down their activities 
in their first year of operation. Among the remaining 30%, about forty do not survive 
until the third year. The main reasons are systematized by us in the form of table 1.
The main reasons for the "failure" of startup projects
Failure rate 
Sub-reasons
51 
- lack of knowledge on pricing;
- tax evasion; 
- lack of planning;
- ignorance of the economy;
- lack of experience in accounting
Inconsistent or lack of 
experience 
35 
- lack of experience in working with 
loans; 
- too fast expansion;
- the wrong choice of "experience for 
reciprocity" 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
269 
up projects in Uzbekistan. 
about 70% of startups wind down their activities 
in their first year of operation. Among the remaining 30%, about forty do not survive 
until the third year. The main reasons are systematized by us in the form of table 1. 
failure" of startup projects
reasons 
lack of knowledge on pricing; 
lack of planning; 
ignorance of the economy; 
lack of experience in accounting 
lack of experience in working with 
too fast expansion; 
the wrong choice of "experience for 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
270 
Lack of experience in the line 
of products and services 
11 
- incorrect inventory; 
- lack of knowledge of suppliers; 
- a waste of the advertising budget 
Fraud, disasters and more 


Thus, summing up, we can say that for the creation of a startup project, the decisive 
factor is the generation of fundamentally new ideas that meet the needs of society at a 
given moment in time. Therefore, we believe that creativity and an unconventional look 
at many ordinary things are the keys to the success of your future enterprise. 
Литература: 
1.
Бизнес идеи, новые технологии, инвестиции, онлайн бизнес. СТАРТАПЫ. 
РУ. –URL: http://startapy.ru/. 
2.
Конструктор успеха. – URL: http://constructorus.ru/finansy/startap.html. 
3.
Финансирование стартапов. Независимый российский кредитно-финансовый 
портал.– 
URL: 
http://bank-explorer.ru/finansy/svoj-biznes/finansirovanie-
startapov.html.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Python Dasturlash Tilida Matplotlib Va 
Jupyter Kutubxonalaridan Foydalanib 
Tasvirlarga Ishlov Berish
Boymurodov Bobir Elmurodovich
Bahromov Asror Ahror o‘g‘li
Ibodullayev Sardor Nasriddinovich
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, assistent
Annotatsiya. 
So‘nggi yillarda Python dasturlash tili shunchalik 
rivojlanib bordiki, ko‘plab sohalarni qamrab oldi, 
shuningdek, Data Science, Deep learning, Machine 
learning, AI va web kabi sohalarda eng mustahkam 
dasturlash tillaridan biri bo‘lib qolmoqda. Sun’iy 
intellekt, neyron tarmog‘i va yuqoridagi soh
bilan ishlaganda masalalar yechimlarini vizual holatda 
ko‘rish yechimning qanchalik aniqligini tasavvur qilishga 
yordam beradi, vizual ko‘rinishni hosil qilishda esa bizga 
matplotlib kutubxonasi yordamga keladi. Biz ushbu 
tezisda tasvirga qanday ishlov berish, uning massiv 
ko‘rinishi va tasvirlarga ishlov berishda kontrastni 
o‘zgartirishga to‘xtalib o‘tamiz. 
Kalit so‘zlar:
python, matplotlib, opencvpython, 
jupyter, numpy, pandas, pytorch, array, pseudocolor 
sxemalari. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
271 
Python Dasturlash Tilida Matplotlib Va 
Jupyter Kutubxonalaridan Foydalanib 
Tasvirlarga Ishlov Berish
Boymurodov Bobir Elmurodovich
Bahromov Asror Ahror o‘g‘li
Nasriddinovich
Xorazmiy nomidagi TATU, assistent 
So‘nggi yillarda Python dasturlash tili shunchalik 
rivojlanib bordiki, ko‘plab sohalarni qamrab oldi, 
shuningdek, Data Science, Deep learning, Machine 
sohalarda eng mustahkam 
tillaridan biri bo‘lib qolmoqda. Sun’iy 
intellekt, neyron tarmog‘i va yuqoridagi sohalarda datalar 
masalalar yechimlarini vizual holatda 
ko‘rish yechimning qanchalik aniqligini tasavvur qilishga 
radi, vizual ko‘rinishni hosil qilishda esa bizga 
matplotlib kutubxonasi yordamga keladi. Biz ushbu 
tezisda tasvirga qanday ishlov berish, uning massiv 
ko‘rinishi va tasvirlarga ishlov berishda kontrastni 
python, matplotlib, opencvpython, 
jupyter, numpy, pandas, pytorch, array, pseudocolor 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
272 
XXI asr – axborot kommunikasiya texnologayalari asri, hozirda hayotimizni 
texnologiyalarsiz tasavvur qila olmaymiz, hal etilayotgan muammoning dolzarbligi 
shundaki, avvallari rangli tasvirlar bo‘lmaganda oq-qora fondagi fotosur’at, kinolar
bo‘lgan, hozirda dasturlash texnologiyalari yordamida oq-qora formatdgi tasvirlar, oq-
qora formatdagi kinolarni ham rangli formatga o‘tkazish ancha osonlashib qoldi. Quyida 
biz nafaqat oq-qora rasmlarni balki rangli tasvirlarga ham qanday ishlov berishni, uning 
array ko‘rinishi,tasvirning visual ko‘rinishi va kontrastni o‘zgartirishga to‘xtalib 
o‘tamiz.

Python va uning kutubxonalarini o‘rnatish (matplotlib, jupyter); 

Tasvir ma’lumotlarini Numpy massiviga import qilish; 

Numpy massivlarni rasm sifatida chizish va Pseudocolor sxemalari. 
Endi yuqorida berilgan ketma-ketlikni amalda bajarib ko‘rsatamiz. 
1.
Python va uning kutubxonalarini o‘rnatish (matplotlib, jupyter) 
Avval https://www.python.org/ saytidan Pythonning kerakli versiyasini yuklab olamiz.
Python Packageni 
nomini yozamiz va qanday o‘rnatish kerakligini bilib olamiz. Keyin 
esa 
cmd 
oynasiga 
pip3 install matplotlib
yuklab o‘rnatadi. 
Pythonda ishlash uchun bir qancha IDLE mavjud, python IDLE, Pycharm, Spyder, 
Jupyter va boshqa ko‘plab muhitlar bor. 
Matplotlib bilan ishlashda eng qulayi Jupyter hisoblanadi. Jupyterni o‘rnatamiz. 
Jupyterni o‘rnatib bolganimizdan so‘ng 
cmd
oynasiga 
Jupyter notebook
yozamiz va 
enter tugmasini bosamiz, so‘ngra bizning browserda quyidagicha jupyter ishchi oynasi 
hosil bo‘ladi (1-rasm). 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Keyin esa 
new
bo‘limidan 
bo‘ladi (2-rasm). 
Bizga kerakli dasturni tuzishimiz uchun,kutubxonalarni import qilamiz.
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
1-rasm. 
bo‘limidan 
python3
ni tanlaymiz va bizga kod yozadigan oyna hosil 
sturni tuzishimiz uchun,kutubxonalarni import qilamiz.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
273 
ni tanlaymiz va bizga kod yozadigan oyna hosil 
sturni tuzishimiz uchun,kutubxonalarni import qilamiz. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
2.
Tasvir ma’lumotlarini Numpy massiviga import qilish
Yuqorida aytib o‘tganimizdek har bir tasvir raqamlardan massivdan tashkil topgan. Bu 
yerda joylashgan turga e’tibor bering 
bit ma’lumotlarini har bir kanaldan 0.0 va 1.0 oralig‘ida suzuvchi nuqta ma’lumotlariga 
o‘tkazdi. Oq qora tasvir bo‘lgani uchun, R, G va B barchasi bir
3.
Numpy massivlarni rasm sifatida 
Shunday qilib, sizning ma’lumotingiz noaniq massivda (import qilish yoki generatsiya 
qilish holatidami). Matplotlibda bu 
Bu bizga rasmni ekranga chiqarish imkonini va boshqa
etadi (4-rasm). 
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
2-rasm. 
Tasvir ma’lumotlarini Numpy massiviga import qilish 
3-rasm. 
Yuqorida aytib o‘tganimizdek har bir tasvir raqamlardan massivdan tashkil topgan. Bu 
yerda joylashgan turga e’tibor bering 
-float32 (0 va 1) oraliqdagi sonlar
bit ma’lumotlarini har bir kanaldan 0.0 va 1.0 oralig‘ida suzuvchi nuqta ma’lumotlariga 
o‘tkazdi. Oq qora tasvir bo‘lgani uchun, R, G va B barchasi bir-biriga o‘xshashdir.
Numpy massivlarni rasm sifatida chizish va Pseudocolor sxemalari
Shunday qilib, sizning ma’lumotingiz noaniq massivda (import qilish yoki generatsiya 
qilish holatidami). Matplotlibda bu 
imshow( )
funksiyasi yordamida amalga oshiriladi. 
Bu bizga rasmni ekranga chiqarish imkonini va boshqarishning oson usulini taqdim 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
274 
Yuqorida aytib o‘tganimizdek har bir tasvir raqamlardan massivdan tashkil topgan. Bu 
at32 (0 va 1) oraliqdagi sonlar
. Matplotlib 8 
bit ma’lumotlarini har bir kanaldan 0.0 va 1.0 oralig‘ida suzuvchi nuqta ma’lumotlariga 
biriga o‘xshashdir. 
chizish va Pseudocolor sxemalari 
Shunday qilib, sizning ma’lumotingiz noaniq massivda (import qilish yoki generatsiya 
funksiyasi yordamida amalga oshiriladi. 
rishning oson usulini taqdim 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
Bundan tashqari, har qanday 
Endi esa Pseudocolor sxemalarini rasm chizmalarida qo‘llashga to‘xtalib o‘tsak. 
Pseudocolor kontrastni kuchaytirish va ma’lumotlarni 
uchun foydali vosita bo‘lishi mumkin. Bu ayniqsa, proyektorlar yordamida 
ma’lumotlarning taqdimotini o‘tkazishda foydalidir 
bo‘ladi. Pseudocolor faqat bitta kanalli, kulrangsimon, yorqinligi pa
tegishli, quyidagi maxsus codelar orqali tasvirimizga quyidagicha ishlov berish mumkin 
(5-rasm). 
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
4-rasm. 
Bundan tashqari, har qanday 
numpy
massivini tuzishingiz mumkin. 
Endi esa Pseudocolor sxemalarini rasm chizmalarida qo‘llashga to‘xtalib o‘tsak. 
Pseudocolor kontrastni kuchaytirish va ma’lumotlarni osonroq vizualizatsiya qilish 
uchun foydali vosita bo‘lishi mumkin. Bu ayniqsa, proyektorlar yordamida 
ma’lumotlarning taqdimotini o‘tkazishda foydalidir – ularning kontrasti odatda past 
bo‘ladi. Pseudocolor faqat bitta kanalli, kulrangsimon, yorqinligi pa
tegishli, quyidagi maxsus codelar orqali tasvirimizga quyidagicha ishlov berish mumkin 
5-rasm. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
275 
massivini tuzishingiz mumkin.
Endi esa Pseudocolor sxemalarini rasm chizmalarida qo‘llashga to‘xtalib o‘tsak. 
osonroq vizualizatsiya qilish 
uchun foydali vosita bo‘lishi mumkin. Bu ayniqsa, proyektorlar yordamida 
ularning kontrasti odatda past 
bo‘ladi. Pseudocolor faqat bitta kanalli, kulrangsimon, yorqinligi past tasvirlarga 
tegishli, quyidagi maxsus codelar orqali tasvirimizga quyidagicha ishlov berish mumkin 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
276 
Shuni ham unutmangki, mavjud obyektlarida 
colormapsni set_cmap ()
usuli yordamida 
o‘zgartirishingiz mumkin 
clorbar() 
yordamida ranglarning qanday intervalda
joylashganini bilish mumkin. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
А. Мюллер, С. Гвидо. Введение в машинное обучение с помощью Python. ИЦ 
“Гевисста”, 2017. 
2.
A. Rosebrock. Deep Learning for Computer Vision with Python. Practitioner Bundle. 
1
st
Edition. PyImageSearch (www.PyImageSearch.com), 2017.
3.
A. Sweigart. Automate the Boring Stuff with Python. Practical Programming for 
Total Beginners. San Francisco, 2015. 
4.
А.Б. Барский. Нейронные сети: распознавание, управление, принятие решений. 
– Москва: “Финансы и статистика”, 2004. 
5.
https://www.python.org/ 
6.
https://pypi.org/ 
7.
https://pillow.readthedocs.io/en/3.1.x/reference/Image.html 
8.
https://matplotlib.org/


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Олий Таълим Муассасаларида Физикавий 
Кимё Фанини Кредит–
Ўқитиш Методикаси
Д. А. Каримова
Навоий давлат педагогика институти профессори
Ф. Соибова
Навоий давлат педагогика институти ў
М. Ҳ. Турсунтошева
Навоий давлат педагогика институти магистри
Аннотация. 
Ушбу 
мақолада 
педагогика 
олий 
таълим 
муассасаларида Физикавий кимё фанини кредит
модуль тизими асосида ўқ
назарияси тўғрисида сўз боради. Таьлимда кредит ва 
модуль тушунчалари кенг ёритилиб, унинг ма
ҳамда вазифалари баён этилган. Физикавийва 
коллоид кимё ўқув фан дастуридаги Физикавий кимё 
бўлими мисолида талабанинг семестр давомида 
фанни тўлиқ ўзлаштириши учун бажариши лозим 
бўлган топшириқлар ва уларнинг соатлари ани
ифода этилган.
Калит сўзлар:
олий таълим муассасалари, кредит
модуль тизими, кимё, физикавий кимё, соат, мавзу, 
аудио, видео. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
277 
Олий Таълим Муассасаларида Физикавий 
–Модуль Асосида 
итиш Методикаси
Навоий давлат педагогика институти профессори
педагогика институти ўқитувчиси
Навоий давлат педагогика институти магистри
олада 
педагогика 
олий 
таълим 
муассасаларида Физикавий кимё фанини кредит-
қитиш методикаси ва 
боради. Таьлимда кредит ва 
модуль тушунчалари кенг ёритилиб, унинг мақсад 
амда вазифалари баён этилган. Физикавийва 
ув фан дастуридаги Физикавий кимё 
бўлими мисолида талабанинг семестр давомида 
ўзлаштириши учун бажариши лозим 
лар ва уларнинг соатлари аниқ 
олий таълим муассасалари, кредит-
модуль тизими, кимё, физикавий кимё, соат, мавзу, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
278 
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 8 октябрдаги фармони билан 
тасдиқланган “Ўзбекистон Республикаси Олий таълим тизимини 2030 йилгача 
ривожлантириш концепцияси”га асосан мамлакатимиздаги 85% олий таълим 
муассасалари 2030 йилга қадар босқичма-босқич ўқитишнинг кредит-модуль 
тизимига ўтиши режалаштирилган. 2020-2021-ўқув йилидан 30 дан ортиқ олий 
таълим муассасалари ўқитишнинг кредит-модуль тизимига ўтди. Кредит дегани – 
бу олий таълимнинг маълум босқичида ушбу таълим даражасини қўлга киритиш 
мақсадида талаба томонидан узлуксиз равишда тўплаб бориладиган рамзий ўлчов 
бирлигидир. Бу бирлик талаба маълум миқдордаги ўқув юкламасини 
бажарганлиги, назорат натижаларини муваффақиятли тарзда эгаллаганлигини 
билдиради. Таълим йўналишлари ва мутахассисликларининг ўқув режаларида 30 
соат ўқиш юкламаси 1 кредит этиб белгиланган. Модуль дегани – бу маълум ўқиш 
натижаларига эришишга қаратилган, ўзининг баҳолаш мезонларига эга бўлган 
тизимли, узлуксиз ўқиш ва ўрганиш ҳаракатлари йиғиндиси. Модуль бир семестр 
давом этиши ёки бир неча соатни ўз ичига олган бўлади. 
Кредит-модуль тизимининг асосий мақсади қуйидагилардан иборат: 

талабанинг қобилияти, билими, истеъдодини инобатга олган ҳолда уларга 
йўналтирилган таълим бериш тизимини яратиш; 

талабага таълим беришда ва билимини баҳолашда адолатли тизим яратиш; 

талабаларнинг ўз йўналиши ва мутахассисликлари доирасида билим, кўникма 
ва малакасини ривожлантириш асосида унинг касбий мослашувчанлигига 
эришиш. 
Кимё таълим йўналиши учун тасдиқланган намунавий ўқув режаси (2020 йил) да 
Физикавий ва коллоид кимё фани учун ажратилган умумий соатлар ҳажми – 262 
соатни ташкил этиб, 132 соати аудитория ва 130 соати мустақил таълим соатидан 
иборат. Аудитория соатларининг 60 соати маъруза, 72 соатини лаборатория 
машғулотлари ташкил этади. 
Физикавий кимё бўлими учун жами ажратилган соатлар ҳажми – 144 соат, шундан 
34 соати маъруза, 42 соати лаборатория машғулотларига ва 68 соати талаба 
мустақил таълими учун ажратилган.
Физикавий кимё фанини кредит-модул асосида ўқитишда намунавий фан дастури 
асосида ишчи фан дастури (силлабус) ишлаб чиқилди. Фан дастури кўрсатилган 
барча мавзулар 8 кредит-модулга ажратилди. Ҳар бир кредит-модулга 30 соатдан 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
279 
тақсимланди.
Навоий давлат педагогика институти Кимё ўқитиш методикаси кафедраси 
профессор-ўқитувчилари томонидан Физикавий кимё фанидан кредит-модуль 
асосида ўқитишда қуйидаги ўқув-методик материаллар тайёрланди. 
1.
Физикавий кимё курси учун намунавий фан дастури асосида ишчи фан дастури 
(силлабус) ишлаб чиқилди. 
2.
Ўқув-услубий мажмуа; 
3.
Дарслик ва ўқув қўлланмалар; 
4.
Ахборот ресурс маркази, талабаларга етарли даражада дарслик, ўқув 
қўлланмалар билан таъминлаганган; 
5.
Амалий машғулотларни бажариш талабларига етарли даражада ишланмалар ва 
ўқув қўлланмалар билан таъминланган; 
6.
Лаборатория хоналари хозирги замон асбоб ва ускуналар билан жихозланган 
ҳамда дастурда кўрсатилган лаборатория ишларини бажаришга шароит 
яратилган; 
7.
Маъруза зали барча аудио-видео, яъни ўқитишнинг техник восита ва 
ускуналари билан жиҳозланган. Шу фанга оид кўргазмали дидактик қуроллар, 
тажриба ишларини намойиш қилиш учун барча шароитлар қилинган. Электрон 
доскада, шу фанга оид тайёрланган электрон материаллар, дастурий 
ишланмалар, видеофильмлар кўрсатиш учун тайёрланган. 
Физикавий кимё фанини 1-кредит модуль учун тайёрланган материаллар билан 
қисқача танишайлик.
Биринчи модулда маъруза машғулотларига 12 соат ажратилган, унга қўйидаги 
мавзулар киритилган: Физикавий кимё фанининг мақсади, вазифалари, 
ўрганадиган объектлари (2 соат); Молекуляр-кинетик назария асослари (2 соат), 
Термодинамика асослари (8 соат); ушбу мавзулар учун мазмуннинг қисқача 
баёнини қуйида келтирамиз: 
Физикавий кимёфанини ўқитишдан мақсад ва вазифалар-талабаларга, яъни 
бўлажак кимё фани ўқитувчисига зарур бўлган даражада физикавий кимё 
оламидаги системаларнинг турли агрегат холатлардаги физик ҳоссалари, 
ҳодисалари қонуниятлари тўғрисида тушунчалар бериш, олинган назарий 
билимларни амалиётда қўллай билиши бўйича билим, кўникма ва малакаларини 
шакллантиришдан иборат.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
280 
Физикавий кимё фанининг ривожланиш тарихи ва унга ҳисса қўшган олимлар 
ишларини баён этиш. Физикавий кимё фани бўйича яратилган асосий дарслик ва 
ўқув қўлланмалар билан тўла таъминланиши, ўқув жараёнига кейинги йилларда 
киритилган янги авлод адабиётлари рўйхати, кредит-модул асосида таълим 
олаётган талабалар билимини баҳолаш мезонлари билан таништиришдан иборат 
бўлиб, юқорида айтилган барча фикрлар электрон доскада кўрсатилади ва 
талабалар ёзиб олади. 
Молекуляр-кинетик назария асослари мавзусини ёритишда, модда майда 
заррачалардан, яъни молекулалардан ташкил топганлиги ва улар доимо тартибсиз 
иссиқлик ҳаракатда эканлиги назарий жиҳатдан ва тажрибада тасдиқланганлигини 
ташунтириб берамиз. Шу ўринда молекуляр-кинетик назариянинг қуйидаги 
асосий ҳулосаларини келтирамиз: 
1.
Ҳар қандай модда (газ, суюқ, қаттиқ жисм) майда заррачалардан 
(молекулалардан) иборат; 
2.
Молекулалар тартибсиз иссиқлик харакатида бўлади; 
3.
Молекулалар орасида ўзаро таъсир кучлари мавжуд.
Молекуляр-кинетик назариянинг асосий ҳулосалари кўп тажрибалар мисолида 
кўрсатилади ва электрон доскада тайёрланган видеофильмлар (роликлар) 
намойиш этилади ва тушунтирилади. 
Молекуляр-кинетик назариянинг асосий тенгламаси назарий йўл билан, яъни бу 
формула доскадан фойдаланиб, эҳтимолий статистик ғоялардан фойдаланиб 
келтириб чиқарилади ва электрон доскада электрон мажмуадан тегишли слайдлар 
кўрсатилади. Асосий тенгламанинг қўйидаги кўринишлари ёзилади. 
)
1
(
2
3
2
2

m
n
P

)
2
(
3
2
k
nE
P

)
3
(
nkT
P

Бунда Р-газ босими 
V
N
n

хажм бирлигидаги молекулалар сони, m-молекула 
массаси, ν
2
- молекуланинг ўртача квадратик тезлиги, Е
к
– битта молекуланинг 
ўртача кинетик энергияси, k - Больцман доимийси, Т - абсолют ҳарорат. 
Молекуляр-кинетик назариянинг асосий тенгламаси тажрибаларда тасдикланиши 
кўп ҳаётий мисолларда кўрсатилади, намойиш этилади ва электрон доскада 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
281 
анимацияли видео фильмлар кўрсатилади. 
Идеал газнинг ҳолат тенгламаси (Менделеев-Клайперон) молекуляр кинетик-
назариянинг асосий тенгламасидан фойдаланиб келтириб чиқарилади ёки газ 
термодинамик параметрларининг ўзаро бир-бирига боғлиқлигининг тажрибавий 
асосларини келтирган ҳолда ҳам ёзиш мумкин. Маълумки, термодинамик 
параметрлар орасидаги боғлиқлик 
const
T
pV

бўлиб, унга бирлашган газ қонуни 
ҳам деб айтилади. Демак, идеал газнинг ҳолат тенгламаси қўйидаги кўринишга 
эга. 
)
4
(
RT
m
pV


(4) Менделеев-Клапейрон тенгламаси бўлиб, одатда бир неча мол газ учун ҳолат 
тенгламаси ҳам дейилади. 
Бир мол газ учун эса, p·V=R·T бўлади ва бунга Клапейрон тенгламаси деб 
айтилади. Бунда p-газ босими V - газ хажми, Т - Ҳарорат, m - газ массаси, 


моляр масса, R - универсал газ доимийси. 
Идеал газнинг ҳолат тенгламасидан фойдаланиб, идеал газ қонунларини ҳам 
келтириб чиқариш мумкин бўлади: агар газ массаси ва Ҳароратси ўзгармас бўлса 
(Т=const), универсал газ доимийси R, ҳамда моляр масса берилган газ учун 
доимий бўлади, унда (4) формулани қўйидаги кўришда ёзилади.
p·V= const
(5) 
Бу ифода Бойль-Мариотт қонунини ифодалайди. Худди шундай, Гей-Люссак, 
Шарль, Дальтон қонунларини идеал газ холат тенгламасидан фойдаланиб 
келтириб чиқарса бўлади, яъни улар қўйидаги кўринишдаги формулалар билан 
ифодалаш ўринли бўлади. 
)
6
(
const
V
R
m
T
p



)
7
(
const
p
R
m
T
V



)
8
(
....
2
1
n
p
p
p
p



Юқорида баён этилган газ қонунларини экспериментал тажтибаларда
кўрсатилади ва электрон доскада видеофильмлар намойиш этилади. 
Ҳарорат мавзуни тушунтиришда Ҳароратнинг физик маъноси ва унинг турлича 
таърифларини, ўлчов асбобларини ҳамда ўлчаш усуллари тўғрисида батафсил 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
282 
маълумот берилади. 
Ҳарорат – бу жисмнинг иситилганлик даражасини ёки система иссиқлик 
мувозанати ҳолатини тавсифлайди, шунингдек, Ҳарорат – молекулаларнинг 
иссиқлик хаотик харакатининг ўртача кинетик энергиясининг ўлчовидир, деб 
таърифлаш мумкин. Ҳақиқатда молекуляр кинетик-назариянинг асосий 
тенгламаларидан фойдалансак, 
kT
E
k

3
2
эканлигини топамиз, демак Ҳароратга 
берилган таъриф тўғри эканлигидан далолат беради. Ҳарорат термометрлар деб 
аталувчи асбоб ёрдамида ўлчанади. Биринчи термометр 1597 йилда Г.Галилей 
томонидан яратилган. Унинг ишлаш принципи термометрик модданинг 
иссиқликдан кенгайиш қонунига асосланган. Термометрлардаги термометрик 
модда минтақа иқлимига боғлиқ ҳолда (сувли, симобли, спиртли ва ҳ.к.) 
ишлатилиши мумкин. Шунингдек, Ҳароратни ўлчашда газ термометри, 
термопаралардан ҳам кенг фойдаланилади. Бугунги кунда амалиётда Кельвин, 
Цельсий, Фаренгейт ва Реомюр термометрик шкалалари ишлатилади. Айниқса, 
турмушда Цельсий ва Фаренгейт шкалаларидан кенг фойдаланилади. Бу 
термометрик шкалалардан бир-бирига қуйидаги формулалар ёрдамида ўтилади: 
Цельсийга
);
32
(
9
5


F
C
Фаренгейтга
;
32
5
9


C
F
Ушбу мавзу юзасидан маълумотлар батафсил талабаларга электрон доскада 
намойиш этиб тушунтирилади ва қурилмаларни ишлаш принципи кўрсатилади. 
Юқорида келтирилган формулалар ва физика катталиклар (босим, Ҳарорат, ўртача 
квадратик тезлик, ўртача кинетик энергия) статистик характерда эканлигини 
аниқлаш мумкин: биринчидан, молекуляр ходисалар тартибсиз ва тўхтовсиз юз 
беришидан; иккинчидан юқоридаги формулаларда молекулаларнинг ўртача 
квадратик тезлиги, ўртача кинетик энергияларнинг ўртача қийматлари 
қатнашаётганлигидан; учинчидан статистик катталик бошқа бир катталикнинг 
функцияси сифатида боғланиши маълум бўлса, у катталик ҳам статистик 
ҳарактерга эга бўлар экан. 
Шунга кўра, юқоридаги ифодаларда босим, Ҳарорат, ўртача кинетик энергия ва 
ўртача квадратик тезликларни боғланишидан уларни статистик характерга эга 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
283 
эканлиги кўриш мумкин. Шундай қилиб, статистик усул макрожисмларнинг 
молекуляр тузилиши ва айрим молекулаларнинг ўзаро таъсирини ўрганиш асосида 
макрожисмлардаги жараёнларнинг содир бўлишига оид қонуниятларни 
аниқлайди. 
Лаборатория машғулотларида юқорида кўрсатилган мавзуларга оид лаборатория 
ишлари бажарилади. Ҳар бир лаборатория иши якунида мавзуни мустаҳкамлаш 
учун назорат саволлари келтирилган, шу саволларга талабалар жавоб тайёрлаб, 
ҳимоя қилади. Талабалар билими рейтинг тизими асосида бахоланади ва юз 
баллик тизим қўлланилади. Жорий ва оралиқ назоратлар ёзма, оғзаки, тест ва 
лаборатория ишларини ҳимоя қилиш ва бошқа шаклларида ўтказилади. 
Талаба жорий ва оралиқ назоратларида белгиланган баллдан, 30 баллни тўпласа, 
якуний назоратни топширишга киритилади. Якуний назоратга 50 балл ажратилган. 
Якуний назорат ёзма ёки тест шаклида ўтказилади. Шундай қилиб, талаба барча 
назорат турларида-100 балл тўпласа, у аъло баҳога ўзлаштирган бўлади, 70÷89 
балл оралиғида тўплаган бўлса яхши баҳога ва 60÷69 балл оралиғида тўплаган 
бўлса уч баҳога ўзлаштирган бўлади. 0÷59 балл оралиғида тўплаган талаба 
ўзлаштирмаган бўлади. 
Хулоса қилиб айтилганда, талаба бир кредит учун ажратилган 15 соат давомида 
аудиторияда олган назарий ҳамда амалий олган билимларини мустахкамлаш учун 
ажратилган 15 соат мустақил такрорлаб ўзлаштириши зарур бўлади. Бунинг учун 
талаба 
профессор-ўқитувчилар 
томонидан 
тайёрланган 
дарслик, 
ўқув 
қўлланмалар, ўқув методик мажмуалар, маърузалар матни, дарс ишланмалари, 
ахборот ресурс марказидаги адабиётлардан фойдаланиб шу фан бўйича 
ажратилган (8) кредитни тўлиқ ўзлаштириб олиш имконияти яратилади. 
АДАБИЁТЛАР 
1.
Ёриев О.М., Каримова Д.А. Физик кимё. Ўқув қўлланма. Тафаккур гулшани 
нашриёти. Тошкент, 2013. 
2.
Каримова Д.А. Физикавий ва коллоид кимё. Дарслик. Тошкент, 2020. 
3.
Каримова Д.А., Тўхтаев Ф.С. Физикавий ва коллоид кимё фанидан лаборатория 
ишлари. Ўқув қўлланма. Ворис нашриёти. Тошкент, 2018. 
4.
“Физикавий ва коллоид кимё” фан дастури. БД-5110300-3.07. 14.08.2020. 
Тошкент. 2020.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
PHP Programmalastırıw Tilinde Ózgeriwshiler 
Menen Islesiw Metodikasın Islep Shı
Analiz Etiw Algoritmleri
S.B. Paluaniyazov., M.K. Nazarbekova., 
SH.A.Oteniyazov., R.T. Uzaqbaev
Muxammed al-Xorezmiy atindag’i Tashkent 
Informasiyaliq texnologiyalari universiteti No’kis 
filiali
Annotasiya. 
Biz usi maqalada PHP tili imkaniyatlari ham onda 
o’zgeriwshiler menen islesiw metodikasi, serverge 
jaylastiriw boyinsha analiz qiliw 
so’z juritemiz.
Калит сўзлар:
олий таълим муассасалари, кредит
модуль тизими, кимё, физикавий кимё, соат, мавзу, 
аудио, видео. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
284 
PHP Programmalastırıw Tilinde Ózgeriwshiler 
Menen Islesiw Metodikasın Islep Shıǵıw Hám 
Analiz Etiw Algoritmleri
S.B. Paluaniyazov., M.K. Nazarbekova., 
Uzaqbaev
Xorezmiy atindag’i Tashkent 
Informasiyaliq texnologiyalari universiteti No’kis 
Biz usi maqalada PHP tili imkaniyatlari ham onda 
o’zgeriwshiler menen islesiw metodikasi, serverge 
jaylastiriw boyinsha analiz qiliw algoritmleri haqqinda 
олий таълим муассасалари, кредит-
модуль тизими, кимё, физикавий кимё, соат, мавзу, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
285 
Búgingi kúnge kelip PHP bul eń keń tarqalǵan veb programmalastırıw tili bolıp 
esaplanadı. Internet degi saytlar hám veb-xızmetlerdiń kópshiligi PHP-den paydalanǵan 
halda jazılǵan. Programmalıq tildiń ápiwayılıǵı sizge hár qıylı quramalılıqtaǵı saytlardı 
tez hám ańsat jaratılıwına múmkinshilik beredi. Siz mudamı eń ápiwayı menen 
baslawıńız kerek, endi men sizdi PHP skript tilinde programmalastırıw menen 
tanıstırıwǵa háreket etemen. PHP (oqılıwı: pi-pech-pi) 1994 jılda Daniyalıq programmist 
Súwretus Lerdorf tárepinen jaratılǵan hám daslep basqa Perl tilindegi skriptler 
kompleksi edi. Keyinirek bul skriptler C tilindegi awdarmashısına qayta jazıldı. 
Jaratılǵanınan berli PHP (PHP ushın qısqasha: Hypertext Preprocessor - PHP: Hypertext 
Preprocessor) veb-saytlar hám veb-qosımshalardı ápiwayılastırıw ushın qolay qurallar 
kompleksin usınıs etdi. 
Búgingi kúnde PHP - bul serverde jaylasqan hám HTML betine kiritilgen arnawlı kodtı 
qayta islew ushın mólsherlengen kúshli platformali qural kompleksi. Bunnan tısqarı, 
PHP tilin úyreniw júdá ańsat hám hesh qanday arnawlı bilimlerdi talap etpeydi.
PHP de ózgeriwshiler 
Ózgeriwshiler derlik hár qanday programmalastırıw tiliniń tiykarǵı maqseti esaplanadı. 
Ózgeriwshiler menen operatsiyalar olardıń atları járdeminde ámelge asırıladı. 
PHP programmalastırıw tilinde barlıq ózgeriwshiler dollar belgisi menen baslanadı 
($)

odan keyin alfasayısal belgiler hám tómengi sızıq belgileriniń hár qanday sanı bolıwı 
múmkin. Sonday aq, atap ótiw kerek birinshi belgi nomer bolıwı múmkin emes hám 
ózgeriwshiler atları dizimde orını ayrıqsha. 
$color = “Sarı”; 
$color = “Jasıl”; 
echo $color; // Sarı 
echo $color; // Jasıl 
Ózgeriwshiniiske túsiriń hám "=" belgilew operatorı járdeminde nátiyjenibelgilewińiz 
múmkin. Bunnan tısqarı, bir waqtıniń ózinde bir neshe ózgeriwshiniń bir mánisi menen 
baslaw múmkin, sebebi belgilew operatorı belgilew nátiyjesin qaytaradı. Mısal ushın : 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
286 
$Color = $Color = “Sarı”; 
echo $Color; // Sarı 
Uninitialized ózgeriwshiler 
Php programmalastırıw tilinde ózgeriwshi birinshi ret aylanıwda tezlik penen jaratıladı. 
Eger ol belgilew operatorı járdeminde jumısqa túsirilmegen bolsa“ = “ túsindirme payda 
boladı (Esletpe): 
echo 
// Notice: Undefined variable: city in test.php on line 2 
Uninitializatsiyalanbaǵan ózgeriwshige shaqırıq qılıw nátiyjesinde anıqlanbaǵan 
ózgeriwshiniń pikiri payda boladı. 
Bunnan tısqarı, PHP konfiguratsiya faylında sazlaw arqalı qáte phr bayqaǵıshlıǵın 
ózgertiw múmkin. ini direktivasi 
Error_reporting
yamasa 
Error_reporting
funkciyasın 
orınlaw. Usınıń menen birge, programmalardı islep shıǵıwda qáte xabarların bastırıwdan 
paydalanıw usınıs etilmeydi, biraq tayın joybarlarda paydalanıwshılardıń qáte juwmaǵın 
óshirip qoyıw hám admınıstratorlar olardı jurnalǵa qarawları jaqsılaw bolıp tabıladı. 
Uninitializatsiyalanmagan ózgeriwshin belgilew ushın arnawlı 
null
túri mólsherlengen. 
Ózgeriwshiler, sonıń menen birge, bul túrin aladı, ol turaqlı túri 
null
tárepinen baslanǵan 
yamasa 
Unset
dizayn járdeminde halok bolsa. 
Null
turaqlı dizimnen ótiw baylanıslı emes. Biraq, 
PSR-2
standartına ámel qılıw jáne onı 
kishi formada jazıw kerek. 
$ciyt = null; 
Sonı atap ótiw kerek, ózgeriwshin null turaqlı járdeminde jumısqa túsiriwde hám 
keyinirek " Notice: Undefined variable" sózin jaratıw ańlatpalarında ózgeriwshige 
shaqırıq qılıwda júz bolmaydı. 
Ózgeriwshin joq etiw 
Ózgeriwshin joq etiw ushın unset dizaynidan paydalanıwıńız múmkin. Qurılıs 
parametrlerinde joq etiliwi kerek bolǵan bir yamasa bir neshe útir menen ajıratılǵan 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
287 
ózgeriwshiler kórsetiledi. Bul dizaynni shaqırǵannan keyin, ózgeriwshiniń ma`nisi ushın 
ajıratılǵan yad sistemaǵa qaytarıladı hám ózgeriwshiniń ózi null ma`nisin belgileydi. 
// Ózgeriwshilerdi járiyalaw 
?city = “Kiev”; 
// Joq etiw 
Unset($city); 
// Joq ózgeriwshilerdi shaqırıwǵa urınıp kóriw 
echo $city; // Islep shıǵarılǵan”Notice: Undefined variable” 
Kereksiz ózgeriwshilerdi joq etiw skript ǵalabalıq maǵlıwmatlar (mısalı, fayl quramı ) 
menen islep atirǵanında paydalı bolıwı múmkin hám olardıń kólemi skriptke ajıratılǵan 
yad kóleminden asıp ketiwi múmkin. 
Ózgeriwshiniń bar ekenligin tekseriw 
Ózgeriwshiniń bar ekenligin tekseriw ushın Isset dizayni isletiledi, parametrlerinde bir 
yamasa bir neshe útir menen ajıratılǵan ózgeriwshiler kórsetiledi. Unset dizaynidan 
ayrıqsha bolıp esaplanıw, bul erda logikalıq túrdegi baha qaytadı. Barlıq ózgeriwshiler 
ámeldegi bolsa, dizayn haqıyqıy qaytaradı, keminde bir ózgeriwshiler ámeldegi bolmasa 
-nadurıs qaytadı. 
// Ózgeriwshini daǵaza etiw 
$str = ‘’; 
if (isset($str)) { // true 
echo ‘Ózgeriwsheń $str ámeldegi’; 

$str = null; 
if (isset($str)) { //false echo ‘Ózgeriwsheń $str ámeldegi’; 



JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
288 
Mısal kórinip turıptı, olda, bos sızıq 
uninitialized
ózgeriwshige teń emes. Tekseriw 
ushın, sızıq bos yamasa joq ekenligin, arnawlı dizayn 
Empty
, qaysı aladı retinde 
parametr tek bir ózgeriwshiler hám qaytaradı 
True
, ózgeriwshiler teń bolsa bos sızıq" ", 
nol 0, sızıq nol belgisi " 0", 
null, false
, bos qatar 
array
(), noninitialized ózgeriwshiler. 
Basqa barlıq jaǵdaylarda nadurıs qaytıp keledi. 
Ózgeriwshiniń túrin anıqlaw 
PHP sizge ózgeriwshiniń qaysı túrine tiyisli ekenligin anıqlaw imkaniyatın beredi. Bul 
paydalı bolıwı múmkin, berilgen, birpara wazıypaları (ásirese, tillo hám ob'ektler menen 
islew ushın wazıypaları ) maǵlıwmatlar túrine júdá bayqaǵısh. 
Universal funkciyası, eger ózgeriwshiniń túrin anıqlaw imkaniyatın beredi, 
funkciya
var_dump
, qaysı ózgeriwshiler haqqında maǵlıwmat kórsetedi. Qaytıw ma`nisi 
qádiriyatlardan birin qabıllawı múmkin: " 
boolean", " integer", " double", " string", " 
array", " object", " resurs", " null"
hám 
" belgisiz turi": 
// Biz pútkil ózgeriwshini daǵaza etemiz: 
$number = 123; 
echo var dump($number); // int(123) 
// Logikalıq ózgeriwshini daǵaza etemiz: 
$flag = true; 
echo var_dump($flag); // bool(true) 
// Daǵaza string ózgeriwshiler: 
$str = ‘ ’; 
echo var_dump($stri); // string(0) “” 
// Materiallıq ózgeriwshini daǵaza etiń: 
$var = 1.7; 
echo var_dump($var); // float(1.7); 
// Ózgeriwshini joq etiw $var: 
unset($var); 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
289 
echo var_dump($var); //Notice: Undefined variable (null) 
Hár bir túri ushın mólsherlengen funkciya, prefiks menen baslanǵan is_int, qaysı 
qaytaradı True, ózgeriwshiler berilgen túrine tiyisli bolsa. Mısal ushın, funkciya is_int 
tekseredi, ózgeriwshiniń integer túri: 
// Biz pútkil ózgeriwshini daǵaza etemiz: 
$number = 12345; 
if (is_int($number)) { // true 
echo “Ózgeriwshiler $number”; 

// Daǵaza string ózgeriwshiler 
$str = ‘12345’; 
if (is_int($str)) { // false 
echo “Ózgeriwshiler $str integer esaplanadı”; 

Mısal nátiyjesi bir sızıq shıǵıwı boladı, sebebi 
$number
integer ózgeriwshiler. 
Argumentler 
$ str
, bir qatar óz ishine aladı, sol sebepli funkciya
is_int
onıń 
False
ushın 
qaytaradı. 
Basqa programmalastırıw tillerinen ayrıqsha bolıp esaplanıw, 
float
hám 
double
túrleri 
ruxsat etilgen bahalardıń túrli ólshemlerine iye bolsa, olar arasında PHPde hesh qanday 
parq joq. Wazıypası
var_dump
qaytaradı barlıq haqıyqıy sanlar ushın 
float
mánisine 
qaramastan, olar túri 
float
yamasa 
double

$float = 123.24; 
var_dump($float); // float(123.24) 
$double = 123.24e307; // float(INF) 
var_dump($double); 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
290 
Jabıq aydaw túrleri 
Programmalastırıw tillerinde, qaysı maǵlıwmatlar túri ushın saldamlı jantasıw 
ózgesheligi, bir ózgeriwshiniń daǵaza onıń túrin belgilew ushın isenim payda bolıwı 
kerek, keri jaǵdayda programma qáte alıp keledi. Sol sebepli programmist ózgeriwshiniń 
túrin anıq kórsetpe beriwge talap etpeydi, hám kontekstinde onı isletiw ushın háreket, 
kerekli túrine avtomatikalıq (jabıq ) ózgeriwshiler konvertaciya háreketke alıp keledi. 
Mısal ushın, eger sızıq nomerdi óz ishine alǵan bolsa hám arifmetik ańlatpada isletilse, 
ol avtomatikalıq túrde cifrlı túrge keltiriledi: 
$str = ’36.6’; 
$number = 1+$str; 
echo $number; // 37.6 
Php awdarmashıı sızıqtıń basınan nomerge sáykes keletuǵın eń tolıq bahanı shıǵaradı. 
Eger sızıqtan nomerdi shıǵarıp almasańız, onıń ma`nisi nol dep esaplanadı : 
echo ‘12abs23’ + 1; // 12 + 1 = 13 
echo 1+ ’eki’; // 1 + 0 =1 
Bul kod " Esletpe: nadurıs qáliplesken cifrlı baha qosılǵan" jazıwı menen ámelge 
asıriladı, bul nadurıs qáliplesken cifrlı baha anıqlanǵanlıǵın eskertedi. 
Tap sonday, sanı avtomatikalıq túrde bir jeńiliwge aylanadı, qayda bir string 
ózgeriwshiler kútilip atır. 
Int logikalıq túri False avtomatikalıq túrde berilgen barlıq bahaları teń nol "0", bos sızıq 
" ", sızıq, óz ishine alǵan "0", bos tillo hám ob'ektler, sonıń menen birge null, basqa 
barlıq ózgeriwshiler retinde qaraladı. 
$int = 0; 
if ($int) { // false 
echo ‘Ózgeriwshi $int ras bolıp esaplanadı’; 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
291 

$str = “Hello, World!”; 
if ($str) { // true 
echo ‘Ózgeriwshi $int ras bolıp esaplanadı’; 

Paydalanılǵan ádebiyatlar 
1.
Oteniyazov R.I., Xujakulov T.A., Seytniyazov D.B, Atamuratov A.T. 2020. 
Modeling the water resources contamination level in open nodes. 
European Journal 
of Molecular & Clinical Medicine
. 7(7). https://ejmcm.com/article_3201.html
2.
Усманов Р.Н, Отениязов Р.И. 2014. К вопросу распараллеливания процесса 
обработки изображений гидрогеологических объектов на основе базисных 
функций Адамара. 
Химическая технология. Контроль и управление.
5(76). 
https://scholar.google.com/scholar?cluster=17405920257990592881&hl=en&oi=sch
olarr
3.
Усманов Р.Н., Сеитназаров К.К., Отениязов
Р.И. 2014. Геоинформационное 
моделирование на основе растровой модели данных гидрогеологических 
объектов. 4(62). 
4.
https://scholar.google.com/scholar?cluster=16096442826396448995&hl=en&oi=sch
olarr 
5.
Усманов Р.Н, Кучкарова Т.А., Отениязов Р.И. 2017. Геоинформационно-
аналитический подход комплексного исследования экологической обстановка 
крупных территорий. 
Сборник материалов XVII международной научно-
методической конференции

89-91 стр. https://elibrary.ru/item.asp?id=28952235
6.
РН Усманов, ЖХ Джуманов, КК Сеитназаров, РИ Отениязов. 2014. 
Программный комплекс по информационному и численному моделированию 
геофильтрационных процессов в однослойных пластах
. Свидетельство о 
депонировании 
объектов 
интеллектуальной 
собственности.
1723. 
https://scholar.google.com/scholar?cluster=8389131248384286170&hl=en&oi=schola
rr


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
292 
7.
Усманов Р.Н., Отениязов Р.И. 2015. Нечетко-множественный подход к вопросу 
выработки управляющих решений по состояниям гидрогеологических 
объектов
. Наука и мир. Общество с ограниченной ответственностью 
Издательство 
Научное 
обозрение.
1(5), 
109-113 
стр. 
https://elibrary.ru/item.asp?id=23604204
8.
Khojakulov Т.A., Otaniyazov R. Kholmuminov F. 2021. Water Managemewater 
Management Models of The Republic of Uzbekistannt Models of Thwater 
Management Models of The Republic of Uzbekistane Republic of Uzbekistan. 2(18) 
https://uzjournals.edu.uz/tuitmct/vol4/iss1/2/
9.
Khojakulov, Toshtemir; Oteniyazov, Rashid; and Kholmuminov, Fazliddin (2021) 
"Branched water resources management models," 
Bulletin of TUIT: Management and 
Communication 
Technologies

Vol. 
4, 
Article 
2. 
https://uzjournals.edu.uz/tuitmct/vol4/iss1/2/
10.
Oteniyazov RI, Xujaqulov TA. 2018. Problems of Integrated Management of Water 
Resources. 
Перспективные информационные технологии (ПИТ 2018).
921-923 
http://repo.ssau.ru/bitstream/Perspektivnye-informacionnye-tehnologii/PROBLEMS-
OF-INTEGRATED-MANAGEMENT-OF-WATER-RESOURCES-
70572/1/PROBLEMS%20OF%20INTEGRATED%20MANAGEMENT%20OF%20
WATER%20RESOURCES.pdf
11.
РН Усманов, РИ Отениязов, ЗЖ Алламуратова, ТА Кучкаров. 2017. 
Геоинформационное моделирование природно-техногенных объектов на 
экологически напряженных территориях. 
Проблемы вычислительной и 
прикладной математики. Научно-инновационный центр информационно-
коммуникационных технологий. 
6, (56-62 стр) 
https://elibrary.ru/item.asp?id=36809527 
12.
UR Niyazbekovich, KT Ataxonovich, OR Idrisovich. 2016. Environmental 
monitoring to get special data from observation points (based on ecological factors). 
European science review
. 9-10.
https://cyberleninka.ru/article/n/16989109
13.
M.A. Iztilewov, N.R. Rakhimov, R.I. Oteniyazov 2015. Neuro and Indistinct 
Modeling of Changes of Levels of Earth Waters Kegeyli Groundwater Intakes. 
Automatics 

Software 
Enginery

2015, 
№ 

(11).
http://www.jurnal.nips.ru/sites/default/files/A%26SE-1-2015-9.pdf 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
293 
14.
РН Усманов, СХ Хушвактов, КК Сеитназаров, РИ Отениязов. 2015. К вопросу 
интеллектуализации 
процесса 
математического 
моделирования 
гидрогеологических систем. 
Проблемы вычислительной и прикладной 
математики

2(26-32). 
https://assets.uzsci.uz/edition/file/5dce6fc20b436.pdf#page=26
15.
Максет Изтилеуов, Неъматжон Рахимович Рахимов, Рашид Идрисович 
Отениязов. 2015. Нейро-нечеткое моделирование изменений уровней 
грунтовых вод Кегейлийского водозабора. 
Автоматика и программная 
инженерия

2015, 
1(11) 
http://jurnal.nips.ru/sites/default/files/%D0%90%D0%98%D0%9F%D0%98-1-2015-
9.pdf. 
16.
Rishat Niyazbekovich Usmanov, Rashid Idrisovich Oteniyazov The question of 
intellectualization digital image processing of hydrogeological objects. 
Europaische 
Fachhochschule
. 2015(3). 71-76. https://elibrary.ru/item.asp?id=23555737
17.
Kuanishbay Kenesbaevich Seitnazarov, Rashid Idrisovich Oteniyazov. 2015. 
Geographic information fuzzy deterministic modeling of hydrogeological objects. 
Applied 
Sciences: 
challenges 
and 
solutions.
61-63 
стр. 
https://elibrary.ru/item.asp?id=25362908
18.
Kuanishbay Kenesbaevich Seitnazarov, Rashid Idrisovich Oteniyazov, Timur 
Atakhanovich Kuchkorov. 2015. Europaische Fachhochschule, ORT Publishing. 
2015(11), 53-56. https://elibrary.ru/item.asp?id=25186219
19.
RN Usmanov, KK Seitnazarov. 2014. Software Complex of Fuzzy-Determinated 
Modeling of Hidrological Objects.
Automatics & Software Enginery
. 2014, № 1 (7). 
http://jurnal.nips.ru/sites/default/files/journal/en/A%26AE-1-2014.pdf#page=13
20.
RN Usmanov, KK Seitnazarov. 2013. Vague Determined Mathematical Models Of 
Quality And Groundwater Recharge. Science and World. 2013(9), 108.
http://scienceph.ru/f/scienceandworldno5%2821%29mayvol.i_0.pdf#page=108
21.
РН Усманов, КК Сейтназаров, РИ Отениязов. 2012. К вопросу уменьшения 
неопределенностей при исследовании гидрогеологических объектов природно 
техногенного характера. 
Министерство высшего и среднего специального 
образования Республики Узбекистан Национальный Университет Узбекистана 
имени 
М. 
Улугбека.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
294 
https://scholar.google.com/scholar?cluster=17399878583833495760&hl=en&oi=sch
olarr
22.
Sahibjamal Nietullaeva, Bayram Fayzullaev, Aykerim Karimova, Nurmuxamed 
Shaudenbayev. 2021. An Investigation into the Hydro-Climate Processes Impacting 
Aral Sea Region in Central Asia. 
Annals of the Romanian Society for Cell Biology
.
11692-11703 http://annalsofrscb.ro/index.php/journal/article/view/3991
23.
С.К Ниетуллаева, Ш.З Алламуратов. 2016. Разработка веб портала по изучению 
засухи процессов аральского региона. 
SCI-ARTICLE
. 1(1), 1-4 стр. 
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=-
9Y7kGgAAAAJ&citation_for_view=-9Y7kGgAAAAJ:UeHWp8X0CEIC
24.
С.К. Ниетуллаева. 2017. Customer Response Prediction and Profit Optimization. 
Молодой ученый
, 15 (63-67 стр). https://elibrary.ru/item.asp?id=29042015


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Maktabgach Yoshdagi Bolalarning Fiziologik 
To‘Gri Rivojlanishi Bolalarning O‘Qishga
Bo‘Lgan Qiziqishini Shakillantirishdagi Asosiy 
Omildir
Ro‘ziyeva Nazira Yodgorovna
Islom Karimov nomidagi TDTU Termiz filiali 
o‘qituvchisi
Annotasiya. 
Ushbu maqolada turli yoshdagi maktabgacha ta`lim 
muassasasi tarbiyalanuvchilarining asab
yaxlit bir butun holda faoliyat ko‘rsatishi, lekin uning 
ayrim qismlari turli muddatlarda va turli tezlikda 
rivojlanish va shakllanishi. Bolaning ovqat hazim qilish, 
o‘smirlik davrida jinsiy yetilish, markaziy asab 
tiziimining tinimsiz rivojlanishi, reflektor faoliyatning 
murakkablashuvi, bularning hammasi organizmning 
uzluksiz o‘zgarishidan kelib chiqishi haqida malumotlar 
berilgan.
Kalit so‘zlar:
maktabgacha, ta`lim, tarbiyalanuvchi, 
xotira, asab tizimi, afferent tolalar, aqliy faoliyat, 
periferik, implus, muskul, tonus, ratsion
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
295 
Maktabgach Yoshdagi Bolalarning Fiziologik 
To‘Gri Rivojlanishi Bolalarning O‘Qishga
Bo‘Lgan Qiziqishini Shakillantirishdagi Asosiy 
Omildir
Ro‘ziyeva Nazira Yodgorovna
ov nomidagi TDTU Termiz filiali 
Ushbu maqolada turli yoshdagi maktabgacha ta`lim 
muassasasi tarbiyalanuvchilarining asab tizimi doimo 
yaxlit bir butun holda faoliyat ko‘rsatishi, lekin uning 
ayrim qismlari turli muddatlarda va turli tezlikda 
rivojlanish va shakllanishi. Bolaning ovqat hazim qilish, 
o‘smirlik davrida jinsiy yetilish, markaziy asab 
lanishi, reflektor faoliyatning 
murakkablashuvi, bularning hammasi organizmning 
uzluksiz o‘zgarishidan kelib chiqishi haqida malumotlar 
maktabgacha, ta`lim, tarbiyalanuvchi, 
xotira, asab tizimi, afferent tolalar, aqliy faoliyat, 
periferik, implus, muskul, tonus, ratsion. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
296 
Kirish qismi:
Odam hayotining turli davrlarda tuzilishning mahsus xususiyatlari, 
biokimyoviy jarayonlar, organish to‘liq yoki uning ayrim tizimlarining funksiyalarini 
o‘zgarishi qayd qilinadi. Bu o‘zgarishlar ma’lum darajada o‘sish va rivojlanishning 
bosqichlarini aniqlovchi irsiy omillar bilan ta’min etiladi. Ammo bu irsiy omillarning 
namoyon bo‘lishi uchun hal qiluvchi ahamiyatga, yoshga oid xususiyatlarni 
shakllanishida oziqlanish va odamlarning ijtimoiy hayotining mohiyatini tashkil qiluvchi 
o‘qitish va tarbiyalash hayotning gigiyenik sharoitlari, bolaning odamlar bilan muloqoti, 
jismoniy va mehnat faoliyati va boshqa omillarga egadir. 
Odamning hayoti–bu rivojlanishning uzluksiz jarayonidir. Dastlabki qadam va harakat 
funksiyalarining kelgusi rivojlanishi, bolaning gapirgan so‘zi va nutq funksiyasining 
rivojlanishi, bolaning ovqat hazmi va o‘smirlik davrida jinsiy yetilish, markaziy asab 
tiziimining tinimsiz rivojlanishi, reflektor faoliyatning murakkablashuvi, bularning 
hammasi organizmning uzluksiz o‘zgarishidan keltirilgan ayrim misollardir. 
Asab tizimi doimo yaxlit bir butun holda faoliyat ko‘rsatadi, lekin uning ayrim qismlari
turli muddatlarda va turli tezlikda rivojlanadi va shakllanadi. Masalan, asab tizimining 
markaziga intiluvchi yoki afferent tolalari, ya’ni tolaning periferik qismidan impluslarni 
markaziy asab tizimiga olib boruvchi qismi bola tug’ilishidayoq yetarlicha shakllangan 
bo‘ladi va 6-7 yoshda to‘liq va oxirigacha yetiladi. Shu bilan birga, asab tizimining 
markazdan qochuvchi, yoki efferent, ya’ni markaziy asab tizimidan impluslarni ishchi 
a’zolar – muskullar va bezlarga olib boruvchi qismi faqatgina 23-25 yoshga kelib 
to‘lig’icha yetiladi. 
5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan davr ichida katta yarimsharlar po‘stlog’ining jadal 
suratda morfofunksional yetilishi tufayli asab faoliyatining kuchi va harakatchanligi 
jiddiy ravishda ortadi. Bu yoshlarda bolalar o‘z diqqatini 15-20 va undan ham ortiq 
daqiqalar mobaynida jamlashi mumkin. Hosil bo‘lgan shartli reaksiyalarga tashqi 
tormozlanishlar unchalik tasir ko‘rsatmaydigan bo‘lib qoladi. So‘nish va tabaqalanish 
holatlarini hosil bo‘lishi deyarli 2 marta tezlashadi, tormozlangan holatni ushlab turish 
davrlari ancha uzoq davom etadi. Lekin barcha turdagi shartli tormozlanshlarni hosil 
bo‘lishi asab jarayonlari uchun yanada og’ir bo‘lib qoladi. 
7 yoshli bolalar qator harakatlari bilan dasturlarga tasir ko‘rsatish eslab qolish imkoniga 
ega bo‘ladilar.
5 yoshli bolalarda steriotiplardagi shartli bog’lanishlar tizimining mustahkamligi 3 
yoshdagiga qaraganda 2 marta kam bo‘ladi. Bolalar hayotining 5–yilida dastlabki 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
297 
so‘zlarni fikrlash borasidagi harakatlar boshlanadi, ya’ni ko‘plab tashqi muhitning 
hodisalarini so‘z bilan ifodalash xususiyati yetarlicha yuqori rivojlanish darajasiga 
ko‘tariladi. 
Bolalarning jismoniy va aqliy jihatdan mo‘tadil rivojlanishi uchun ratsion asosida 
oziqlanish juda muhim ahamiyatga ega. Oziqlanish mahsulotlari turli yoshdagi organizm 
talablarini qondiribgina qolmasdan, ya’ni faqatgina hayotiy jarayonlarni ta’minlash 
uchungina emas, balki qisman bo‘lsada yetarli darajada o‘sish va rivojlanish uchun to‘la 
qimmatli oqsillar, yog’lar, uglevodlar, mineral tuzlar, suv va vitaminlarni organizmda 
zaxira holida jamlanisihini ta’minlash kerak. Shu sababli turli yoshdagi bolalarning 
kunlik ovqatlanish ratsionlarida oqsillar, uglevodlar va yog’larning ma’lum miqdorda 
nisbati saqlanishi zarur. Bolalarning ovatlari yetarli miqdorda kletchatka saqlashi zarur 
va ovqat hazm kanalining motorikasini ta’minlovchi mahsulotlarni saqlashi kerak.
3 dan 5 yoshgacha 65% hayvonot va 35% o‘simliklar oqsili, 5 yoshdan katta bolalarga 
50% hayvonot va 50% o‘simliklar oqsillari (voyaga yetgan odamlarda esa 30% dan kam 
bo‘lmagan hayvonot oqsili) bo‘lishi kerak.
Bolalar organizmining oqsillarga bo‘lgan talabi yoz paytida tashqi haroratning 
ko‘tarilishi va katta miqdordagi harakat tufayli 15-20% ortadi. Sabzavotlar, ko‘katlar va 
mevalar bolalik davrida juda foydali, chunki ularning tarkibida katta miqdorda mineral 
moddalar va vitaminlar saqlanadi, shu bilan birga ichaklarda achish-bijg’ish va cherish 
jarayonlarini chiqarmaydi.Maktabgacha yoshdagi bolalar kundalik ovqatlanish ratsionini 
tuzayotganda, albatta, tushlikda qabul qilinadigan ovqat hajmi kengaytiriladi, biroq bu 
kengaytirish sekinlik bilan amalga oshiriladi. Chunki maktabdagi yoshlar uchun bir 
kecha-kunduzlik ratsion teng hajmlarga bo‘lingani ma’qul. Chunki bunday yo‘l 
tutilganda bolaning ishtahasi ochiladi, bir kecha-kunduzlik ratsion teng hajmlarga 
bo‘linadi (o‘smirlar uchun har 3-4 soatdan keyin ovqatlanish belgilanadi) va organizm 
faoliyati susaymasligi uchun, albatta, bola uxlashi lozim 
Bolalar va o‘smirlar butun yil davomida har xil xarakterdagi aqliy yoki jismoniy ishlar 
bilan mashg’ul bo‘ladilar. Jismoniy ish bilan shug’ullanganida o‘smir organizmining 
oqsilga (kaloriyaga) bo‘lgan talabi 10% oshadi. Shuning uchun bunday hollarda, albatta 
oqsilga boy taomlardan iste’mol qilish tavsiya etiladi. 
Maktabgacha yosh (dastlabki bolalik). Bu yosh 3 yildan 7 yilgacha bo‘lgan davrni o‘z 
ichiga oladi. Bir yil davomida bunga qo‘shiladigan balandlik o‘rtacha 5-8 sm ni, 2 kg 
vaznga va ko‘krak aylanasiga qo‘shiladigan uzunlik ham 1-2 sm ni tashkil qiladi. 6-7 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
298 
yoshda boshning balandligi, tana uzunligining 1/6 qismini tashkil etadi. 7 yoshda 
umurtqa pog’onasi hali egiluvchan yumshoq bo‘lib, undagi suyaklanish jarayoni hali 
tugallanmagan bo‘ladi.
6-7 yoshdan boshlab qo‘l bo‘g’inlarining muskullari juda tez rivojlana boshlaydi. 
Ayniqsa, tik turishni va yurishni ta’minlovchi muskullar jadal rivojlanadi. 7 yoshga 
kelib aynan ana shu muskullarning ko‘ndalang kesimi boshqa muskullarga nisbatan 
yog’on bo‘ladi. 6 yoshli o‘g’il bolalarning ikkala qo‘llarining o‘rtacha kuchi 10,3 kg ga, 
o‘ng qo‘lniki – 4 kg, chap qo‘lniki esa 2 kg ga teng bo‘ladi. Katta harakat faoliyati qayd 
qilinadi va bu harakatlar mulohazali xarakterga ega bo‘ladi. Aynan shu paytdan boshlab 
bolalarda maishiy harakat mahoratlari va ishchi harakatlari boshlanadi. Qisqartiruvchi 
muskullar tonusidan yuqori bo‘ladi. Bu esa uzoq vaqt o‘tirilgan paytda belni tik yoki 
to‘g’ri saqlab turishni qiyinlashtiradi.
Bolalarni 3-5 yoshlik paytida bosh miyasining massasi yangi tug’ilgan bola miyasi 
massasidan (380-400) 3 martagacha ortadi va 7 yoshga kelib uning vazni 1250-1300 g 
ga yetadi. 2,5 yooshda miyaning piramidal hujayralari voyaga yet-gan odamlarniki 
shaklini oladi. Diqqat bilan eshitishni va aqliy ish bajarish qobilyati unchalik yuqori 
emas, 5-7 yoshli bolalarda yuqoridagi qobilyat 15 daqiqadan oshmaydi. 
Maktabgacha bo‘lgan davrning oxiriga kelib yurakning mutloq vazni va uning o‘lchami 
ortadi, tananing nisbiy massasi esa kamayadi, qon tomirlarining o‘sishi davom etadi. 
Ma’lum darajada qon tomirlarining yuzasini torayishi yoshga bog’liq holda qon 
bosimini ko‘tarilishiga olib keladi. Yurakning simpatik innervatsiyasi uning 
parasimpatik innervatsiyasining rivojlanishidan ustun bo‘lganligi sababli, bu yoshdagi 
bolalarda puls katta yoshdagi odamlardan ko‘p bo‘ladi. va ayniqsa u jismoniy ish 
bajarganda, kuchli hayajonlanganda to‘qimalarda aniq namoyon bo‘ladi.
7 yoshga kelib o‘pkaning nafas olish chuqurligi ortadi va uning chastotasi pasayadi. 6-7 
toshga kirganda nafas harakatlarining chastotasi bir daqiqada 20-22 martani tashkil 
qiladi. Yosh o‘sishi bilan o‘pkaning tiriklik sig’imi ham orta boradi va 4 yoshda u 1110 
sm
3
ni tashkil qilsa, 7 yoshga kelib 1300-1400 sm
3
ga yetadi. 
Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarda hali uzoqni ko‘rish refraksiyasi saqlanib qoladi, 6-
7 yoshda sut tishlarining doimiy tishlar bilan almashinuvi boshlanadi. Me’da-ichaklar 
tizimi bu davrga kelib ancha rivojlanib ulguradi. 
Bu yoshdagi bolalarning rivojlanishida bolalarning o‘yin faoliyati va gapirishi jiddiy ro‘l 
o‘ynaydi. Maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarning nutqi ancha murakkab bo‘lib, so‘z 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
299 
zaxiralariga boy bo‘ladi. 
Bolalalr kelishiklarni, fe’l shakllarini to‘g’ri talqin qila boshlaydilar, atrofdagi 
kishilardan o‘rganib ularning nutqli steriotiplarni bajarishda foydalanadilar. 3 yoshdan 5 
yoshgacha bo‘lgan davr bolani oliy asab faoliyatining rivojlanishida oldingi o‘tgan 
davrlardagidan jiddiy ravishda farq qiladi. Avvalo, chamalash reaksiyalarining xarakteri 
o‘zgaradi – endi ular “Bu nima ekan?”, “Qachon?”, “Qayerda?” degan savollar bilan 
aniqlanadi 
Surxondaryo Viloyatining Termiz shahridagi 18- Maktabgacha ta`lim muassasasining 
tayyorlov guruhidagi 21ta 5-6 yoshli bolalarning “xotira”sini tekshirish maqsadida 1 
daqiqada10ta turli hayvonlarni rangli rasmlarini ko‘rsatib so‘ng boshqa rasmlar bilan 
aralashtirib ko‘rsatganimizga quydagi natijalarga erishdik. 
3 ta –tarbiyalanuvchi 10ta rasimni ham ko‘rsata oldi. 
7 ta –tarbiyalanuvchi 9ta rasimni ko‘rsata oldi. 
5 ta –tarbiyalanuvchi 8ta rasimni ko‘rsata oldi. 
4 ta –tarbiyalanuvchi 7ta rasimni ko‘rsata oldi. 
3 ta –tarbiyalanuvchi 5-6ta rasimni ko‘rsata oldi. 
Bu mashgulot natijasida tarbiyalanuvchilarning ko‘rish orqali esda saqlab qolish 
faoliyati o‘rganildi. 
Hulosa
Maktabgacha yoshdagi bolalarning fiziologik to‘gri rivojlanishi bolalarning 
o‘qishga bo‘lgan qiziqishini shakillanishida asosiy rol o‘ynaydi. Bolalarning to‘gri, 
sog`lom o‘sib rivojlanishi aqliy va jismoniy faoliyatini, ongini, ko‘rish, eshitish 
qobiliyatini,nutqini,ularni yoshiga doir nafas olish, yurak urish, qon aylanish, tayanch 
harakatlanish sistemasini to‘gri va yetarli darajada o‘sib rivojlanishi va buning uchun, 
to‘la qimmatli oqsillar, yog’lar, uglevodlar, mineral tuzlar, suv va vitaminlarga bo‘lgan 
ehtiyojini qondirish va jismoniy mashg`ulotlarni to‘g`ri rejalashtirish lozimdir. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
Nishanova.Z.T., Kamilova.N.G., Abdullayeva.D.U., XolnazarovaM.X. Rivojlanish 
psixologiyasi. O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati. 2018. 240-b. 
2.
Babayeva.D. Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi. T.: 2020. 112-b. 
3.
Qodirova.F.R., Toshpo‘latova.Sh.Q., Qayumova.N.M. A’zamova.M.N. Maktabgacha 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
300 
pedagogika. “Tafakkur nashryoti. T.: 2019. 130-131-b. 
4.
Fazliddin Xaydarov, Nargiza Xalilova. Umumiy psixologiya. T.: Innovatsiya-Ziyo. 
2019. 178-b. 
5.
A.I.SHcherbakov. Yosh pisixologiyasi va pedagogik pisixologiyasidan praktikum. 
T.: O‘qituvchi. 1991. 128-b. 
6.
Hadichaxon Sharafudinova. Uzluksiz ta’lim tizimida aqliy qobiliyat diagnostikasi va 
psixokorreksiyasi. T.: Innovatsiya-Ziyo. 2019. 39-b. 
7.
X.I.Ibragimov, U.A.Yo‘ldoshev, X.Bobomirzayev. Pedagogik psixologiya.
8.
O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati nashriyoti. T.: 2009. 334-b.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
O’rta Osiyoda Milliy
Chegaralanishning O’tkazilishi: Maqsad, 
Mohiyat Va Oqibat
(Xorij Tadqoqotchi Olimlari Nigohida)
Rajabov Muhiddin
O‘zMU Tarix fakulteti “Tarixshunoslik, 
Manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usulla
yo‘nalishi II bosqich magistranti
Annotasiya. 
Turkistоn azaldan O`rta Osiyo mintaqasidagi xalqlarning 
yagоna maskani va umumiy vatani bo’lib kelgan. 
Turkistоn, Buxоrо, Xоrazm respublikalarining tub ahоlisi 
asrlar davоmida urf-оdatlari, an`analari turmush tarzi, 
diniy e`tiqоdlari jihatidan bir - biriga
bu mintaqa yagоna hudud, diniy e`tiqоd, o’z xo’jaligi va 
madaniyatining mushtarakligi bilan ajralib turgan. 
Turkistоn hududidagi davlatlarning har birida turkiy 
xalqlar : o’zbek, turkman, qоraqalpоq, qоzoq, va qirg`iz 
shuningdek tоjik xalqi azaldan tarkib tоpgan edi. 
Turkistоn mintaqasining xalqlari bu yerni o’zlarining 
yagоna yurtlari, asl Vatanni deb bilgan. 
Kalit 
so‘zlar:
Turkiston, 
bolshvek, 
sovetlar,
avtonomiya, panturkizm, panislomizm, bosmachilik, 
milliy-hududiy chegaralash, primitiv turmush tarzi, bo’lib 
tashla - hukumdоrlik qil, sartlar 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
301 
O’rta Osiyoda Milliy-Hududiy 
Chegaralanishning O’tkazilishi: Maqsad, 
Mohiyat Va Oqibat 
(Xorij Tadqoqotchi Olimlari Nigohida) 
arix fakulteti “Tarixshunoslik, 
Manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari ” 
yo‘nalishi II bosqich magistranti 
Turkistоn azaldan O`rta Osiyo mintaqasidagi xalqlarning 
yagоna maskani va umumiy vatani bo’lib kelgan. 
Turkistоn, Buxоrо, Xоrazm respublikalarining tub ahоlisi 
оdatlari, an`analari turmush tarzi, 
biriga juda yaqin bo’lgan 
bu mintaqa yagоna hudud, diniy e`tiqоd, o’z xo’jaligi va 
madaniyatining mushtarakligi bilan ajralib turgan. 
Turkistоn hududidagi davlatlarning har birida turkiy 
xalqlar : o’zbek, turkman, qоraqalpоq, qоzoq, va qirg`iz 
alqi azaldan tarkib tоpgan edi. 
Turkistоn mintaqasining xalqlari bu yerni o’zlarining 
yagоna yurtlari, asl Vatanni deb bilgan.
Turkiston, 
bolshvek, 
sovetlar,
avtonomiya, panturkizm, panislomizm, bosmachilik, 
primitiv turmush tarzi, bo’lib 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
302 
Mintaqa xalqlari yagоna va bir degan g’оya avlоddan-avlоdga o’tib kelgan, milliy 
yetakchilarning ijtimоiy - siyosiy va amaliy faоliyatlarida o’z aksini tоpgan. Ana 
shunday qadimiy Turkistоn ko’p yillar davоmida mustamlakachiilar zulmi оstida ezildi. 
Mustamlakachilar o’lkani bоshqarishda avvalо o’zlariga xizmat qiluvchi mukammal 
tizimini jоriy qilishga intildilar. Bunda ular "bo’lib tashla - hukumdоrlik qil" degan 
tamоyilga amal qildilar.
Ma’lumki, XX asr oxirida jahon tarixida misli ko’rilmagan voqealar yuz berdi. Bu Sovet 
Ittifoqining parchalanishi bilan bog’liq edi. Uning parchalanishi natijasida o’n beshta 
suveren davlatlar tashkil topdi va ularning barchasida demokratik tuzumlar o’rnatildi. 
Bu davrda tarixga haqqoniy yondashish qaror topdi. Bizning mustaqil 
O’zbekistonimizda ham tarix fanining o’rni va ahamiyati osha bordi. 
Mustaqilligimizning dastlabki yillarida O’zbekiston Respublikasi Birinchi prezidenti 
Islom Karimov tashabbusi bilan tarix fanini rivojlantirshga doir qator qarorlar qabul 
qilindi. Islom Karimov o’zlarining bir qator asarlarida tarixga haqqoniy yondashish 
zarurligini ta’kidlaganlar. Ularning bir qator asarlarida O’rta Osiyoda amalga oshirilgan 
milliy hududiy chegaralanish masalasiga to’xtalib o’tgan. Masalan, “O’zbekiston XXI 
asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqaroalik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” 
asarida milliy hududiy chegaralanish masalasiga quyidagicha ta’rif berilgan: “Aslida 
bolshveklar o’tkazgan bu milliy hududiy chegaralanish O’rta Osiyo xalqlari o’rtasidagi 
bo’lajak millatlararo munosabatlar jarayonlar ostiga ma’lum vaqtda portlaydigan mina 
qo’yish degan gap edi, ular favqulodda vaziyatda portlab, turli nizo va keskin holatlar 
keltirib chiqarishi mumkin edi.”
1
Albatta, ularning barchasida tarixga sinfiylik nuqtai nazaridan qarash yakun topdi va 
tarix fani kommunistik mafkuradan holi ravishda rivojlandi. To bugungi kungacha 
bo’lgan davr oralig’ida bu davlatlardan ko’plab tarixchi olimlar yetishib chiqdilar Ular 
o’z millatlarining haqqoniy tarixini yoritishga astoydil kirishdilar. Bu davrda sovet 
hukumati tomonidan amalga oshirilgan milliy hududiy chegaralanish masalasiga bo’lgan 
qarash o’zgardi. 
Barchamizga ma’lumki, XX asrning 20-yillarida Markaziy Osiyoda o’tkazilgan milliy-
hududiy chegaralanishdan o’tkazilgan maqsad o’zbeklar davlatchiligiga bolta urish, 
ularning mintaqadagi madaniy-siyosiy hukmronligini yo’q qilish edi; Mazkur masala 
1
Karimov I.A. 
O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqaroalik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.: O’zbekiston, 1997. 61-bet.


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
303 
yuzasidan olib borilgan qator ilmiy izlanishlar asosan o’zbek tarixshunosligi va Sovet 
adabiyotlari asosida shakllantirilgan turli monografiya va maqola ko’rinishida yuqorida 
keltirilgan sabablar asosida o’rganilganligini ko’rishimiz mumkin. Mavzuning Markaziy 
Osiyo xalqlari hayotida dolzab ekanligini hisobga olgan holda mazkur masala yuzasidan 
Markaziy Osiyo va G’arb tarixchilari o’z asarlarida keltirib o’tgan ayrim mulohazalarga 
to’xtalib o’tishni tarixiylik nuqtayi nazardan, tarixga xolisona yondashuvni yanada 
izchillashtirish asnosida yoritishga harakat qildik.
Xususan, 2004-yilda Qig’iziston Respublikasida chop etilgan “Qirg’iziston tarixi” nomli 
monografiyasida ko’rsatilishicha, O’rta Osiyoning miliy-hududiy taqsimoti va Qirg’iz 
Avtonom viloyatining tuzilishi, uning huquqiy jihatdan cheklanganligidan qat’iy nazar, 
qirg’iz xalqining taqdiri uchun katta ahamiyatga ega bo’ldi. Negaki, asrlar davomida 
mazkur hudud patriarxal urug’chilik, qaramlik va Rossiya imperiyasining chekka o’lkasi 
bo’lishi tufayli Turkistonning turli viloyatlarida bo’linib qolgan qirg’iz xalqi qaytadan 
ma’muriy bir butun hududga – avtonom viloyat hududiga birlashtirildi. Cheklangan 
avtonomiya shaklida bo’lsa-da, qirg’iz xalqining bir milliy davlatga birlashishi – 
xalqning hududiy, iqtisodit, madaniy aloqalarini mustahkamlash va millat bo’lib 
shakllanishi uchun qulay sharoit yaratdi. Qirg’iz xalqi o’zining milliy davlatchiligini 
bundan buyon rivojlantirish, davlat hokimyati va davlat boshqaruvi tizimini tuzish 
imkoniyatiga ega bo’ldi. Qirg’izistonning iqtisodiy va madaniy taraqqiyoti tezlashdi. 
Milliy avtonomiyaning e’lon qilinishi qirg’iz xalqi tarixidagi keskin burilishlardan biri 
bo’lib qoldi
2

Mustaqillik davrida sovet hukumati tomonidan milliy hududiy chegaralanish amalga 
oshirilgan hududlarda ko’pgina milliy va etnik nizolar kelib chiqdi. Bu o’z navbatida 
ko’pgina xorijiy tadqiqotchi olimlar hamda tarixchilarning e’tiborini o’ziga tortdi. Mana 
shunday tarixchilardan biri, Moskva shahrining sobiq meri G. Popovning “Ошибка в 
проекте Ленинский тупик” asarida mazkur masalaga doir muhim ma’lumotlar 
berilgan. Bolshveklar rahbarlari bosib olgan o’lkalarni iloji boricha ko’proq ushlab 
turishlari uchun ham bu hududlarni millatlararo nizolar keltirib chiqarishi muqarrar 
bo’lgan hududlarga taqsimlashdi. Vaholangki, XX asrning 20- yillariga qadar Markaziy 
Osiyo hududida O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikiston kabi davlatlar 
mavjud emas edi. Milliy hududiy chegaralanish o’tkazilishi natijasida mazkur davlatlar 
o’rtasidagi chegaralar shunday o’tkazildiki, millatlararo nizolar bo’lishini oldindan 
2


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
304 
ko’zda tutar edi
3

1936-yil Qirg’iziston Respublikasi tashkil etilgan vaqtda Qirg’iziston SSR tarkibiga 
Farg’ona vodiysining aholisining ko’pchiligini o’zbeklar tashkil etadigan O’sh va 
Jalolobod viloyatlari ajratib berildi. O’sha paytda mazkur hududda yashovchi qirg’izlar 
bor yo’g’i 10 foizni ham tashkil etmas edi. Bu qaror esa sovet uslubiga monand 
ifodalanib quyidagicha izohlandi: “Sizlarning qayerda yashashingizning ahamiyati yo’q 
– O’zbekistondami yoki Qirg’izistondami, chunki bizda umumiy Vatan, hammamiz 
uchun SSSR mavjud”.
4
Bundan tashqari O’sh Davlat Universiteti Professori, tarix fanlari nomzodi T. Qodirov 
hamda tarix fanlari nomzodi, O’sh Davlat Universiteti dotsenti S.Smadiyarovlarning 
“Конфлектов в Киргызистане и Центральной Азии” nomli maqolalari 2011- yil iyul 
oyidagi O’sh voqealariga bag’ishlangan bo’lib, unda ham aynan milliy hududiy 
chegaralanish masalalarining salbiy oqibatlari haqida xolisona fikr yuritilib, jumladan 
mazkur maqolada quyidagi fikrlarni uchratishimiz mumkin: “Sovet Ittifoqi 
parchalanganidan so’ng O’rta Osiyoning mustaqil davlatlari o’rtasidagi munosabatlarni 
tartibga solishdagi eng qiyin masala bu ular o’rtasidagi chegaralarni belgilash masalasi 
bo’lib qoldi. Mamlakatlar o’rtasidagi chegaralar masalasi borasida ko’p bahs va 
muzokaralar bo’lib, bu hattoki chegara hududlardagi millatlar o’rtasidagi nizolarga ham 
sabab bo’ldi. Mustaqil, suveren Qirg’iziston davlati uchun ham milliy chegaralarning 
belgilanishi uhim ahamiyat kasb etadi. O’rta Osiyodagi milliy hududiy muammolarning 
ildizi uzoqqa borib taqaladi. Buning sababi esa 1924-yilda yuqoridan turib amalga 
oshirilgan milliy hududiy chegaralanishdir…” 
Yuqorida keltirilgan xorijiy taqiqotchi olimlar asarlari tahlilidan olinadigan saboq 
shundan iboratki, hattoki bir davlat ichidagi hududiy nizolar doimo millatlar o’rtasidagi 
munosabatlarning yomonlashuviga olib keladi. Sobiq Ittifoq davlatlarining bugungi 
kundagi mustaqillik davrlarida bunga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Ilgari xo’jaliklar o’rtasida 
muammo bo’lgan yer talashishlar bugungi kunda o’z-o’zidan davlatlararo muammoga 
aylanib qolmoqda
5

Bundan tashqari www. allbest. ru saytida berilgan Tojikistonning milliy-hududiy 
chegaralanishiga oid maqolada bo’lsa yuqorida keltirilgan fikrlardan biroz boshqacharoq 
3
Credo. ru 
4
Credo. ru 
5
Credo. ru 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
305 
fikrlarni uchratish mumkin. 1924-yil 14-oktabrda SSSR MIK ning II sessiyasi milliy-
hududiy chegaralanish masalasini hal qildi va Turkmaniston SSR, O’zbekiston SSR, 
O’zbekiston SSR tarkibida Tojikiston ASSR, Qozog’iston ASSR va RSFSR tarkibida 
Qoraqirg’iz va Qoraqalpoq avtonom viloyatlari tashkil etildi.
Bizgacha ma’lum bo’lgan sovet adabiyotlari Barcha etnik guruhlarga milliy hududlarni 
berish hamda o’z taqdirini o’zi hal qilishi mumkinligi borasidagi bolshveklarning 
umumiy siyosatiga qaramay, 1920 va 1930-yillarda bir necha millat va elat vakillari o'z 
hududlaridan tashqarida qoldi. Ko'p holatlarda bu guruhlar yo keng tarqalib ketgan yoki 
bu ozchiliklar boshqa guruh uchun milliy respublika sifatida belgilangan joylarda 
to'plangan, masalan, ba'zi millatlardagi aholining uchdan bir qismini tashkil qilgan 
polyaklar va yahudiylar millat deb hisoblangan. Ukraina yoki Belorussiya 
SSR hududlari yoki ba'zi shahar va shaharchalarda aholining qariyb yarmi yahudiylar 
bo`lsada, ammo biron bir hududiy birlik tashkil etilmagan (lekin, Rossiyaning Uzoq
Sharqida 1934-yilda yahudiy avtonom viloyati tashkil etilgan). Asosan bu sohalarda 
yahudiyzabon yahudiyalar uchun yahudiy tilining Belorus SSR davlat tili 
sifatida belgilanishi va Rossiyaning yirik shaharlarida yahudiy tilida tegishli milliy xalq 
ta'limi tizimi, shu sohalarda yahudiy adabiyoti va teatrining targ'ib qilinishi kabi 
siyosatlar olib borildi
6

Mazkur davrga oid qator ilmiy tadqiqot ishlari bilan mashhur bo’lgan amerikalik 
tadqiqodchi olim Eduard Allwarth o’zining mashhur “Zamonaviy o’zbeklar: O’n 
to’rtinchi asrdan to hozirgacha bo’lgan davr” (“The Modern Uzbeks: From the 
Fourteenth Century for the Present”) asarida mazkur mavzu doirasida quyidagicha fikr 
bildirib o’tgan: 1923-1924-yillarda O’rta Osiyoda o’tkazilgan ma’muriy-hududiy 
chegaralanishdan o’tkazilishdan bosh maqsad birinchi navbatda o’zbeklarning O’rta 
Osiyo xalqlarini birlashtirish salohiyatiga barham berishdan iborat edi. Buning sababi 
shunda ediki, yuqorida qayd etilgan xalqlarni birlashtirish g’oyalari bevosita o’zbeklar 
bilan bog’liq edi. Bu haqida Allwarth shunday deydi: o’zbeklar madaniy sohada ham, 
siyosiy sohada ham Markaziy Osiyoning janubiy qismida yuqori mavqeiga ega edi. 
Ruslar uchun o’zbeklar uch tomonlama xavf solar edi. O’zbeklar Markaziy Osiyoning 
o’troq aholi yashaydigan mintaqalarida ko’pchilikni tashkil qiladi va butun janubiy 
hududlarning ijtimoiy va madaniy hayotida faol ishtirok etardi. Agar o’zbeklar o’zlari 
yashaydigan hududlarda siyosiy faolitayini davom ettiraversalar ular mintaqa ishlariga 
6Gessen, Masha (2016). Yahudiylar bo'lmagan joyda: Rossiyaning Yahudiy avtonom viloyati Birobidjanning qayg'uli va 
bema'ni hikoyasi (Birinchi tahriri). Nyu York. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
306 
bundan buyon ham kuchli ta’sir ko’rsataverar edi. Markaziy Osiyo xalqlariga nisbatan 
o’zbeklarda boshqa etnoslarni assimilyatsiya qilish ehtimoli katta edi. Bunday 
assimilyatsiya provardida o’zbeklar yashaydigan hududlarning doirasini kengaytirar va 
o’zbeklarning son jihatidan salmog’ini yanada oshirar edi. Aftidan bunday omillar 
Rossiyaning va mustabid tuzumning Markaziy Osiyodagi missiyasiga rahna solar edi, 
shu sababli ushbu masala 1917-yilning martidan keying o’n yillikda V. I. Lenin va I. V. 
Stalin tomonidan ilgari surilgan sotsial-demokratik ishchi partiyasining mafkurasi va 
siyosati yangi sovet hokimiyatining dasturiga aylangan kezda judayam dolzarb masalaga 
aylandi. Moskvadagi rahbarlar o’zbeklarning ta’siri kamaytirilsa, Markaziy Osiyoni 
boshqarish osonroq bo’lishini va boshqa etnik guruhlarni nazorat qilish imkoniyati 
keskin ko’tarilishini yaxshi fahmlar edi, Shu sababli avval mavjud bo’lgan uchta 
subyektni tugatib, Markaziy Osiyoni oltita ma’muriy birlikka parchalab tashlashni 
ko’zlovchi sovet siyosati bosh maqsad qilib belgilab olindi. Birinchi respublika bo’lmish 
Qozog’iston Respublikasi panislomizmga qarshi qaratilgan bolshveklarning ilk 
loyihalaridan biri edi.
“Turkiston va Rossiya imperiyasi taqdiri” (“Turkestan and the Fate of the Russian 
Empire”) asarining muallifi Daniel Brower ruslarning qozoqlarga Chor Rossiyasi 
davridayoq xayrixoh bo’lganligi haqida shunday deydi: “Markaziy Osiyoda ruslar ikki 
xil madaniy zonaga duch keldi: ko’chmanchi qozoq va qirg’izlar katta hududlarni 
egallagan bo’lsa, o’troq xalqlar esa eng aholi zich mintaqaga joylashgan edi. K. P. fon 
Kaufman qirgizlar tabiiy va hanuzgacha primitiv prinsiplarga asoslangan o’ziga xos 
turmush tarziga egaligiga ishonchi komil edi. Primitiv turmush tarzi yovvoyilikka yaqin 
xususiyatni kasb etishi mumkin edi. Biroq uning nuqtayi nazaridan bunday turmush tarzi 
o’zida islom dinidan himoya qiluvchi kuchni mujassamlashtirardi. Uning real dalil 
isbotlarga emas balki batamom G’arb ijtimoiy nazariyasiga asoslangan qarashi bunday 
qoloq xalqlar murakkab dinga ega emasligini anglatar edi. Ko’chmanchilar rasman 
islom diniga e’tiqod qiladi, aslida bu dindan o’zini chetga oladi va muayyan diniy 
e’tiqodga ega emas. Islom dini dasht hududlarida hozirgi Qozog’iston hududida 
hukmronlik qilmasligi kerak. Ushbu xaqlarning kalajagi Rossiyaning Turkistondagi 
islom diniga nisbatan tutgan siyosatiga bog’liq. U kolonial siyosat olib boorish uchun 
etnik tafovutarni bilish zarurligiga amin edi. Amaliy faoliyat doirasida rus kuzatuvchilari 
shunday xulosaga keldi: Sartlar- bu eng avvalo urug’-aymoqlarga bo’linishdan voz 
kechgan savdogarlar, hunarmandlar yoki dehqonlardir. Demak G’arb andozalari 
bo’yicha sartlar Turkistonning tub aholisi orasida eng yuksak ijtimoiy mavqeini 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
307 
egallagan.Turkmanlar, qozoqlar va qirg’izlar insoniyat taraqqiyotining quyi pog’onasida 
joylashgan ko’chmanchilardir. K.P. fon Kaufman fikricha agar ko’chmanchilar 
ma’muriy hududiy jihatdan sartlarga yaqin joylarga joylashtirilsa ular fanatik, monofiq 
va poraxo’r mullalar, hojilar, avliyolar va darveshlarning qurbonlariga aylanadi. Shu 
sababdan mintaqa viloyatlaridagi okruglar va tumanlarning ma’muriy chegaralarini tuzib 
chiqishda sartlar hamda qirg’izlarni hududiy jihatdan qat’iy ajratish bosh maqsadga 
aylandi. K.P. fon Kaufmanning colonial boshqaruvi islom dinini tiyib turish va tub 
xalqlarning hurmatini qozonish imkonini beradigan bilimlarga asoslangan edi. Buni 
ro’yobga chiqarish uchun u birinchi qadamni ushbu hudud va xalqlarning noyob jihatlari 
bilan tanishishdan boshladi. So’ngra maxsus institutlar tuzilda va Rossiya hukmronligini 
o’rnatish uchun zarur bo’lgan siyosat yaratildi. Shundan keyin Turkistonni imperiyaning 
mustahkam hududiga aylantirishni boshlash mumkin edi. Qozoq respublikasini tashkil 
etishdan bosh maqsad O’rta Osiyodagi Turkiston va Rossiyadagi Tatariston, Qrim, 
Boshqirdiston va Kavkaz kabi turk o’lkalarida to’siq bo’ladigan hududni yaratish, islom 
bayrog’i ostida g’oyalarning Turkistondan Rossiyaning turkiy musulmon o’lkalariga 
tarqalishining oldini olish edi.” 
Tadqiqotchil olim Arne Haugen “”(“The Establishment of National Respublics in Soveit 
Central Asia”) asarida qozoq dashtida olib borilgan mazkur siyosat haqida quyidagicha 
xulosa beradi: “Rossiya hukumati Markaziy Osiyoda sivilizatorlik missiyasini 
cheklangan miqdorda amalga oshirdi. Bir qancha rus maktablari ochildi va eng asosiysi 
ma’rifat yo’lida gazetalar chop etish yo’lga qo’yildi. Shunga qaramay bu ehtiyotkorona 
yondashuv edi. Chunki ruslarning ko’z o’nggida islom dini dahshatli fanatizmni 
qo’zg’atishi mumkin edi. Islom dini asta-sekin o’z ahamiyatini yo’qotishiga umid 
bog’lab u nazardan chetda qoldirildi, din e’tiborga olinmadi va yakkalab qo’yildi hamda 
har qanday hujum islom diniga emas uning tashkiliy tuzilmasiga qaratidi. Chor 
hukumati yuritgan bunday siyosat eng avvalo Markaziy Osiyoning janubiga taalluqlidir. 
Qozoq dashtlarida vaziyat tubdan farq qilar edi. U yerda janubdagiga nisbatan ruslar 
amalga oshirgan o’zgarishlar kuchliroq sezilar edi. Masalan dunyoviy ta’lim dasturi 
Turkistonga nisbatan qozoq dashtlarida ancha kengroq joriy etilgan edi. Bu tez orada 
intellektual kamolotga yetishishga va qozoq ziyolilarining paydo bo’lishiga olib keldi. 
Shuningdek Qozoq Respublikasining tashkil etilishi O’rta Osiyodagi bosmachilik 
harakati Rossiyaning Tatariston, Boshqirdiston, Kavkazdagi turkiy musulmon 
o’lkalariga tarqalishining oldini olar edi. Sovetlarning milliy hududiy chegaralanish 
o’tkazishga majburlagan sabablar to’g’ridan to’g’ri panturkizm, panislomizm hamda 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
308 
bosmachilik harakati bilan bog’liq edi”. 
Arne Haugen bu borada shunday deydi: “G’arb nuqtayi nazariga ko’ra bosmachilar chet 
ellik bosqinchilarga ya’ni ruslarga qarshi milliy ozodlik kurashchilaridir”. 
Boymirza Hayit fikricha: “Bosmachilik milliy ozodlik kurashchilarining uyushgan sa’yi 
harakatini o’zida mujassam etgan”. Olim bunday xulosaga kelishida I. V. Stalinning 
bayonotiga asoslanganligi birlamchi ahamiyat kasb etganligini anglash qiyin emas. I. V. 
Stalin bosmachilik arakati Markaziy Osiyo respubliklalarini Sovet hokimiyatidan ajratib 
olishni maqsad qilgan deb ta’kidlagandi. 
Foydalanilgan manbalar va adabiyotlar ro`yxati
1.
Karimov I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik 
shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T: O`zbekiston,1997.
2.
O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.T: O`zbekiston, 2009.
3.
Alimova D., va boshq. O’zbekiston tarixi. T.: Sharq, 2000.
4.
O.Atamirzayeva, V.Gentshke, R.Murtazayeva. 
5.
Узбекистан Многонациональный : Историко-Демографический Аспект. T.: 
Yangi asr avlodi, 2011
6.
Shamsutdinov R., Karimov Sh. Vatan tarixi. T.: Sharq, 2010.
7.
Tursunov X. O’zbekiston SSRning tashkil topishi. T.: Fan, 1957.
8.
O’zbekistoning yangi tarixi: O’zbekiston sovet mustamlakachiligi davrida. Ikkinchi 
kitob. T.:Sharq, 2000.
9.
O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi. T.: O’zbekiston, 2006.
10.
O’zbekiston SSR tarixi. I.Mo’minov tahriri ostida. T.: Fan,1971.
11.
Крыльцов. И. И. Государственное размежевание Средне-Азиатских 
Республик//Вестник юстиции Узбекистана. 1925. №1.
12.
Мухаммедяров Ш.Ф., К истории проведение национально-государствен-ного 
размежевания Средней Азии в 1924 г.// Советское Востоковедение. 1955. №1.
13.
www.credo.ru
14.
www.albest.ru 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
O‘Zbek Tili Darslarida O‘Quvchilarning
Nutqini O‘Stirish Maqsadida Ta’limning 
Zamonaviy Usullaridan Foydalanish
A. Sultanova
Nukus DPI O‘zbek tili kafedrasi dotsenti, p.p.f.d 
D. Abdreymova
Nukus DPI O‘zbek tili va adabiyoti ta’lim yo‘nalishi 2
kurs magistranti 
Annotasiya. 
Маqolada o‘zbek tili darslarida o‘quvchilarning nutqini 
o‘stirishda ta’limning zamonaviy usullaridan foydalanish 
haqida so‘z yuritilib, bir nechta 
texnologiyalardan namynalar keltiriladi.
Калит сўзлар:
o‘zbek tili, kompetensiya, Puzless [ 
pazl, суҳбат, метод, усул. 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
309 
O‘Zbek Tili Darslarida O‘Quvchilarning
Nutqini O‘Stirish Maqsadida Ta’limning 
Zamonaviy Usullaridan Foydalanish 
Nukus DPI O‘zbek tili kafedrasi dotsenti, p.p.f.d (PhD) 
Nukus DPI O‘zbek tili va adabiyoti ta’lim yo‘nalishi 2-
Маqolada o‘zbek tili darslarida o‘quvchilarning nutqini 
o‘stirishda ta’limning zamonaviy usullaridan foydalanish 
haqida so‘z yuritilib, bir nechta innovatsion pedagogik 
texnologiyalardan namynalar keltiriladi.
o‘zbek tili, kompetensiya, Puzless [ 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
310 
Ta’lim qoraqalpoq tilida olib boriladigan maktablarda o‘quvchilarning nutqini o‘stirish 
o‘zbek tilini o‘qitishdan ko‘zlanadigan asosiy maqsadlardan biridir. Leksik va 
grammatik materiallarni o‘rganish ana shu asosiy maqsadning ro‘yobga chiqarilishi 
uchun xizmat qiladi. So‘zlovchi fikr ifodalash niyatida so‘z va ikki so‘zni o‘zaro 
bog‘lovchi vositalardan foydalanib gap tuzadi. Bugungi kunda ta’lim jarayoniga 
innovatsion pedagogik texnologiyalarni jalb etish orqali o‘quvchilarning faolligini 
oshirish, ta’lim subyektiga aylantirish asosiy vazifalardan hisoblanadi. Quyida O‘zbek 
tili fanidan zamonaviy usuldagi dars ishlanmani keltiramiz. 
6-sinf O‘zbek tili fanidan
Mavzu: 
O'tgan zamon hikoya fe'lining bo'lishsiz shakli va uning tuslanishi 
Maqsad: 
Ta’limiy:
O`quvchilarga o'tgan zamon hikoya fe'lining bo'lishsiz shakli va uning tuslanishi 
haqida ma'lumotlar berish; 
Tarbiyaviy
:O'quvchilarni buyuk ota-bobolarimiz amalga oshirgan ishlaridan 
faxrlanishga va tinchlik, mustaqillik kabi ne'matlarni qadrlashga o'rgatish; 
Rivojlantiruvchi
: O'quvchilarda mantiqiy fikrlash ko'nikmasini mustahkamlash, og'zaki 
va yozma nutqlarini yanada rivojlantirish; 
Kompetensiya

Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi 
Tinglab tushunish, fikrni og`zaki bayon qilish kompetensiyasi 
Dars metodi:
“Puzless ya'ni [ pazl] ”, “Matn tuz”, 
Dars
jihozlanishi
: darslik, rasmlar, tarqatmalar, 
Dars turi:
yangi bilim beruvchi 
Dars uslubi:
individual va guruhda ishlash 
Dars rejasi 

Tashkiliy qism 
4 daqiqa 

Uyga vazifa so’rash 
10 daqiqa 

Yangi mavzu bayoni 
10 daqiqa 

Mavzuni mustahkamlash 
15 daqiqa 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
311 

Baholash 
3 daqiqa 

Uyga vazifa berish va darsni yakunlash 
3 daqiqa 
Darsning borishi 
Tashkiliy qism: 
o`quvchilar bilan salomlashish, sinf tozaligiga e’tibor berish, 
davomatni aniqlash, yurtimizda va horijda bo'layotgan muhim voqealarga qisqacha 
to'xtalish, sinfdagi o'quvchilarni kichik guruhlarga bo'lish va ularni nomlash; 
Uyga vazifa so'rash: 
o`tilgan mavzu bo`yicha 2- topshiriqdagi savollarga javob yozish 
va gapirib bermoq fe'lini o'tgan zamon hikoya fe'li shaklida tuslab kelish topshirilgan 
edi.2-topshiriqdagi savollarga berilgan javoblarni o'quvchilar o'zaro biriktirib kichik 
matn hosil qiladilar.Yaratilgan matn bilan guruh sardori tanishtirib o'tadi.Gapirib 
bermoq fe'lining tuslanishini A 4 formatdagi qog'ozga chiqarib o'qituvchi tayyorlab 
keladi.Matn va o'quvchilarning daftarlari guruhlar o'rtasida almashiladi va 
tekshiriladi.Fe'lni to'g'ri tuslay olgan har bir o'quvchi va matnni mazmunan to'g'ri 
bog'lagan, imloviy xatoga yo'l qo'ymagan guruh rag'batlantiriladi. 
Yangi mavzu bayoni: 
o‘tgan zamon hikoya fe’lining bo‘lishsiz shakli –b 
qo‘shimchasidan oldin –ma qo‘shimchasini qo‘shishi orqali hosil qilinadi va 
quyidagicha tuslanadi.
Birlik Ko‘plik
I shaxs bormabman bormabmiz
II shaxs bormabsan bor-mab-siz
III shaxs bormabdi bormabdilar 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
312 
Bir necha fe'llarni o'quvchilar og'zaki tarzda tuslaydilar. 
Darsni mustahkamlash: 
bunda "Puzless ya'ni [ pazl]" metodidan foydalaniladi. Har bir 
guruh uchun A4 formatdagi qog'ozlar tayyorlanadi. Bu qog'ozlarda tarixiy shaxslar 
rasmi boladi. 
Rasmlar qirqib qo'yiladi. Har bir bo'lak orqasiga o'tgan zamon hikoya fe'lining 
bo'lishsiz shakli bilan birgalikda avvalgi o'tilgan mavzularga doir gaplar yoziladi. 
Masalan:Olimlar yulduzlarga qadim zamonlardan qiziqar edi. Guruhlardan bittadan 
ishtirokchi chiqib [pazl] bo'lagini tanlaydi va gapdagi fe'lni aniqlab unga ta'rif beradi. 
Agar berilgan ta'rif to'g'ri bo'lsa, [ pazl] bo'lagini qo'lga kiritishadi. Noto'g'ri bo'lsa, 
joyida qoldiriladi. Shu tarzda [ pazl] bo'laklari tugaguncha shart davom etadi. Oxirda 
bo'laklar birlashtirilib tugal rasm hosil qilinadi va g'olib guruh aniqlanadi. Bu metod 
o'quvchilarni ham individual ham jamoa bo'lib ishlashga undaydi. 
5-mashqni bajarish uchun esa, A4 formatdagi qog'ozga mashq ikki nusxada chiqarilib 
doskaning ikki tomoniga ilib qo'yiladi. Guruhlar mashqda berilgan gaplar tarkibidagi
o'tgan zamon hikoya fe'llarini va ularning bo'lishsiz shaklini doskaga yozib 
chiqishadi.Qaysi guruh shartni birinchi va to'g'ri bajarsa, g'olib deb topiladi. 
5-mashq. Matnni ko‘chiring. O‘tgan zamon hikoya fe’llarini aniqlang.
Yaxshilik yerda qolmas
Bir ari suv ustida uchib borardi. U birdan suvga yiqilibdi. Qanotlari ho‘l bo‘lib ucha 
olmay qolibdi. Buni bir kabutar ko‘ribdi, ariga rahmi kelibdi va darhol cho‘p topib, 
suvga tashlabdi. Bechora ari cho‘pni kema qilib, suv balosidan qutulibdi.Oradan ko‘p 
o‘tmabdi. Bir bola tuzoq qo‘yib, kabutarni tutmoqchi bo‘libdi. Ari buni ko‘rib bolaning 
qulog‘ini chaqibdi. Bola og‘riqdan tuzoqni tashlab, qulog‘ini ushlabdi. Kabutar esa 
vaqtida qochib o‘limdan qutulibdi. 
(Abdulla Avloniy) 
Baholash: 
Darsda faol qatnashgan o’quvchilar hamda rag’bat kartochkasi to’plagan 
o’quvchilar baholanadi. 
Uyga vazifa: 
Abdulhay Nosirovning "Bobo va nabira" hikoyasiga o'z munosabatingizni 
bildiring. 
Keltirilgan dars ishlanmada
“Puzless ya'ni [ pazl] ”, “Matn tuz” , “Guruhlarda ishlash”, 
“Aqliy hujum” kabi innovatsion texnologiyalardan samarali foydalanilgan bo‘lib, bu 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
313 
ta’lim jarayonining yanada samarali bo‘lishiga, o‘quvchilar nutqini, fikrlash doirasini 
oshirishga yordam beradi. 
Adabiyotlar: 
1.
Yo‘ldoshev R.A. Ta’lim rus tilida olib boriladigan maktablarda o‘zbek tilini o‘qitish 
metodikasi: Monografiya. – Toshkent: «Fan va texnologiyalar Markazi», 2015. – 157 
bet.
2.
Мusilimova О. O‘zbek tili darslarida Grammatik vositalarni qiyoslab o‘rgatish 
haqida // Тil va adabiyot ta’limi. – Тоshkent, 2001. – № 4. – Б. 77–80. 
3.
Muxitdinova X.S., Avlakulov Ya.I., Nuriddinova D.A. O‘zbek tili. Ta’lim rus va 
qardosh tillarda olib boriladigan maktablarning 6-sinfi uchun darslik. – Toshkent: 
«Yangiyo‘l poligraph service», 2013. – 143. 
4.
Tolipova R., Yo‘ldosheva H., Shomirzayeva M. O‘zbek tili. Ta’lim boshqa tillarda 
olib boriladigan maktablarning 6-sinfi uchun darslik. 4-nashri. – Toshkent: “Sharq”, 
2005. – 144 b. 
5.
Tolipova R., Tursunova I., Ochilova H. O‘zbek tili. Ta’lim rus tilida olib boriladigan 
maktablarning 7-sinfi uchun darslik. To‘ldirilgan 3-nashri. – Toshkent: «Sharq», 
2005. – 144 b. 


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Сорт, Густота И
Абдурахмонов Ильхомжон Адахамович 
PhD, старший научный сотрудник
Бахромов Шукурулло Сайдуллаевич
научный сотрудник, Андижанс
экспериментальная станция Научно
исследовательский институт семян хлопчатника и 
агротехники. 
Джанибеков Дилёрбек Абдуманнобович
ассистент Андижанский институт сельского 
хозяйства и агротехнологий
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
314 
Густота И Урожай 
Абдурахмонов Ильхомжон Адахамович
старший научный сотрудник. 
Бахромов Шукурулло Сайдуллаевич
научный сотрудник, Андижанская научно 
станция Научно-
исследовательский институт семян хлопчатника и 
Джанибеков Дилёрбек Абдуманнобович
Андижанский институт сельского 
хозяйства и агротехнологий 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
315 
Посевы хлопчатника с повышенной густотой стояния растений выявили ряд 
положительных сторон этого метода: растет урожайность хлопчатника,
снижается себестоимость сырца за счет сокращения междурядных оброботок,
повышается производительность труда и т. д. В публикуемых ниже
материалах расказывается о накопленном в областе опыте возелывания
хлопчатника с повышенной густотой стояния растений. Густота стояния
растений увеличивается за счет роста числа их в строке, количества строк в
междурядьях. Сокращения растояний между рядками, а акже сплошного сева
хлопчатника сеялками, при котором междурядные обработки не проводятся,
а поливают растения запуском.
В фермере “Кохна водий ишончи”
Алтинкульского района Андижанской области, Республика Узбекистан,
например, схема посева была выбрана с учетом возможности обработки
междурядий сельхозмашинами, на был образован один шириной 90
сантиметров, на котором высевались семена хлопчатника в 4 строчки через
каждые 10 сантиметров. Семена заделывались в почву китайской сеялкой ,
модернизированной в механических мастерских Андижанская научно-опытная 
станция 
Нучно-исследовательский 
институт 
селекции,семеноводства 
и 
агротехнологии выращивания хлопка для четырехстрочного сева. Эта схема
позволяет производить междурядные обработки имеющимися пропашными
тракторами. [3] Для этого нужно только рабочие органы расставить с
промежутками 90 сантиметров. 
В опытах изучались три сорта:
УзПИТИ-201 (среднеспелый), УзПИТИ-202 (скороспелый) и СП-204 (с
предельным типом плодоноения). Хлопчатник высевали так, чтобы получить
самую различную густоту стояния (таблица). Урожай хлопка – сырца
различных сортов хлопчатника


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
316 
В ЗАГУЩЕННЫХ ПОСЕВАХ 
Сорт хлопчатника 
Ф
ак
ти
че
ск
ая
г
ус
то
та
ст
оя
ни
я 
р
ас
те
ни
й,
т
ы
с.

а 
Урожай хлопка 
-
сырца, 
ц/га 
до
м
ор
оз
ны
й 
по
сл
ем
ор
оз
ны
й 
су
м
м
ар
ны
й 
УзПИТИ-201
(контроль) 
УзПИТИ-201
“ 
“ 
“ 
УзПИТИ-203 
(контроль) 
УзПИТИ-203 
“ 
СП-204 
(контроль) 
СП-204
“ 
85 
170 
240 
380 
408 
85 
140 
330 
85 
160 
293 
28,8 
34,1 
32,6 
32,5 
20,9 
31,6 
32,6 
29,5 
35,0 
36,5 
39,6 
4,7 
4,2 
6,2 
7,1 
8,6 
7,0 
,3 
8,7 
2,7 
5,6 
4,2 
33,5 
39,3 
38,8 
39,6 
29,5 
38,6 
39,9 
38,2 
37,7 
42,1 
43,8 
В течение вегетации проводились два полива (25 июня и 28 июля) и 3
культивации. Дважды перед поливами вносили азотные удобрения из расчета
300 килограммов на гектар. У сорта УзПИТИ-201 с увеличением густоты
стояния до 380 тысяч растений на гектаре высота куста уменьшается со
103,3 в контроле до 57,2 сантиметра. Моноподиальные ветви на кустах не
образуются, уменьшается число симподиальных ветвей и коробочек. Однако
благодаря большему числу растений урожай хлопка-сырца превышает
контроль на 14-18 процентов во всех вариантах кроме одного, где было 408
тысяч растений на гектаре. Почти 90 процентов урожая снято в первый
сбор.
Сорт УзПИТИ-203, имеющий предельный тип
плодоношения, меньше реагировал на загущение, высота куста и количество
симподиальных ветвей остались на уровне контроля даже в варианте с


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
317 
максимальным загущением. [4] У этого сорта так же, как у УзПИТИ-201, по 
мере увеличения густоты стояния растений снижается количество коробочек. 
Сорт СП-204 при обычной густоте стояния растений имеет невысокий куст
со II типом ветвления. При загущенных посевах высота куста снижается до
50 сантиметров, а симподиальные ветви укорачиваются. Количество коробочек
уменьшается незначительно. Даже в варианте, где на гектаре насчитывалось 
300 тысяч растений, на каждом образовалось 5 полноценных коробочек. В
результате за первый сбор снято до 40, а всего – 43,8 центнера сырца с
гектара. 
Таким образом, лучшими для загущенных посевов
являются скороспелые сорта, имеющие низкорослый компактный куст. 
Использованная литература 
1.
Ахмедов Ж., Уралов С., Нуриддинов А., Нурмаматов А., Уралов Ж. Янги 
яратилаётган ғўза навларини тола сифатини ошириш. Ғўза ва ғўза мажмуидаги 
экинларни 
парваришлаш 
агротехнологияларини 
такомиллаштириш. 
Республика илмий-амалий анжумани., 2013, 326-328 б. 
2.
Эгамов Х., Мирхомидова Г., Хасанов У.Н. Качества волокна и протуктивность 
ного сорта СП-204 при загушении. Internftional scitntific lournal №4(50), 
2018(March) Volgograd 2018 55-57-pp.
3.
Khudoyberdiev, T. S., Boltaboev, B. R., & Kholdarov, M. S. Improved Design of 
Universal-combined Cultivator-fertilizer. International Journal on Orange 
Technologies, 2(10), 83-85.
4.
Xudoyberdiev, T. S., Boltaboev, B. R., Razzakov, B. A., & Kholdarov, M. S. (2020). 
To the fertilizer knife determination of resistance. Asian Journal of Multidimensional 
Research (AJMR), 9(8), 65-71.


JOURNAL OF ADVANCED 
RESEARCH AND STABILITY (JARS)
JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 
ISSN: 2181
Ёш Курашчиларда Ўсмирлик Даври 
Психологияси
Беков Дилшод Ҳайтбоевич
Тошкент ирригация ва қишло
механизациялаш муҳандислари институтининг 
Бухоро филиали. 
Аннотация. 
Мақола ёш давр курашчилари ва педагогик
психология фанининг вазифалари ва тадкикот 
методлари, шахс таркиб топишида биологик ва 
ижтимоий 
омиллар, 
психик 
тараккиёт 
ва 
таълимниниг ўзаро муносабатлари 
юритилади Олий ўкув юртлари талабалари, 
шунингдек, турли ёшдаги болалар ва ўкувчилар 
билан ишловчи педагоглар учун мўлжаллангандир.
Калит 
сўзлар:
ўкитувчи 
психологияси, 
ўкитувчининг вазифалари, унинг касбига хос 
хислатлар, педагогик кобилиятлар.
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
2181-2608
318 
Ёш Курашчиларда Ўсмирлик Даври 
Психологияси 
айтбоевич
ишлоқ хўжалигини 
андислари институтининг 
чилари ва педагогик
фанининг вазифалари ва тадкикот 
методлари, шахс таркиб топишида биологик ва 
ижтимоий 
омиллар, 
психик 
тараккиёт 
ва 
таълимниниг ўзаро муносабатлари ҳакида сўз 
юритилади Олий ўкув юртлари талабалари, 
дек, турли ёшдаги болалар ва ўкувчилар 
билан ишловчи педагоглар учун мўлжаллангандир.
ўкитувчи 
психологияси, 
ўкитувчининг вазифалари, унинг касбига хос 
хислатлар, педагогик кобилиятлар. 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
319 
Президентимиз Шавкат Мирзиёевнинг жорий йил 15 февралдаги Маданият ва 
спорт соҳасида бошқарув тизимини янада такомиллаштириш чора тадбирлари 
тўғрисидаги фармони мамлакатимиз спорти ривожида янги даврни бошлаб берди. 
Фармонга биноан Ўзбекистон Республикаси Жисмоний тарбия ва спорт давлат 
қўмитаси ташкил қилинди. Аҳоли кенг қатламини спорт билан шуғулланишга 
жалб этиш, жисмонан соғлом авлодни тарбиялаш, спорт индустрияси ва 
инфратузилмасини ривожлантириш, шаҳар ва туманларда оммавий спорт 
тадбирлари ва мусобақалар ўтказиш, Миллий олимпия қўмитаси, спорт турлари 
бўйича федераcиялар ва ассоcиаcиялар билан биргаликда истедодли спортчиларни 
танлаш, тайёрлаш ва маҳоратини ошириш, кадрлар тайёрлаш, соҳага замонавий 
технологияларни жорий этиш ва халқаро алоқаларни кенгайтириш унинг асосий 
вазифалари этиб белгиланди 
[1].
Кичик мактаб даври 6-7 ёшдан 9-10 ёшгача давом этади. Бу даврда бола мактаб 
ўқувчиларига қўйиладиган турли талаблар билан жисмоний машқлар юкламаси, 
босимини ҳис қилишини танишади , кураш асосларини ўрганиш учун биологик ва 
психологик жиҳатдан тайёрланади.Унинг психикаси билим олишга етадиган 
даражада ривожланади. Шу ёшдаги бола идрокининг ўткирлиги, равшанлиги, 
софлиги, 
аниқлиги,ўзининг 
қизиқувчанлиги, 
ишонувчанлиги, 
хаёлининг 
ёрқинлиги, хотирасининг кучлилиги, тафаккурининг яққоллиги билан бошқа 
ёшдаги болалардан ажралиб туради.
Мактаб ихтисослиги курашга БЎСМ да ёш 
курашчилар таълимига тайёрланаётган болада диққат нисбатан узоқ муддатли ва 
шартли барқарор бўлади
[2]. 
Кичик мактаб ёшидаги курашчи болаларнинг асосий 
фаолияти ўсиш ва рвожланиш бўлиб қолмай боланинг машғулотга бориши, 
унинг психологик ривожланиши ва шахснинг шаклланишидаги ўрни ниҳоятда 
катта.Ёш курашчилар ўқув фаолиятида ўқитувчи раҳбарлигида инсононгининг 
турли асосий шаклларининг мазмунини эгаллайди ва инсоний анъаналар асосида 
ҳаракат қилишни ўрганади
[3].
Машғулот фаолиятида бола ўзиродасини ўқув 
машғулоти мақсадларига эришиш учун машғулот қилдириш керак. Машғулот 
фаолияти боладан нутқ, диққат, хотира, тасаввур ва тафаккурини керакли 
даражада ривожланишини талаб этган ҳолда, шуғулланувчи курашчини 
ривожланиши учун янги шароитларни яратади. Биринчи бор кураш мактабга 
келган бола ўз атрофдагилари билан психологик жиҳатдан янги муносабат 
тизимига ўтади. У ҳаётининг тубдан ўзгарганини, унга янги мажбуриятлар, 
нафақат, ҳар куни ўқув ва тарбявий машғулотлардан ташқари мактабга бориш, 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
320 
балкикураш 
машғулотлар 
фаолияти 
талабларига 
бўйсуниш 
ҳам 
юклатилганлигини ҳис эта бошлайди. Оила аъзоларининг бола ўқув фаолияти, 
ютуқлари билан қизиқаётганлиги, шунингдек, машғулотлар жисмоний юкламани 
яний чарчоқ ва толиқиш назорат қилаётганлиги, унга қилинаётганянги муомала, 
муносабат унинг ижтимоий мавқеи ўзгарганлигини тўла ҳис этишига, ўзига 
нисбатан муносабатининг ўзгаришига асос бўлади.
[4].
Катталар болаларни 
амалий жиҳатдан ўз вақтларини тўғри тақсимлаш борасида яхши ўқиш, кичик 
туризим сайирлари ва саёхатлар , сайр қилиш ва бошқа нарсалар билан 
шуғулланишга ўргатадилар. Демак, оилада бола у билан ҳисоблашадиган, 
маслаҳатлашадиган янги бир ўринни эгаллайди. ёш курашчиларнинг мактабдаги 
муваффақияти унинг кейинги психик ривожи ва шахсининг шаклланишида тўлиқ 
ижобий асос бўлади.курашчилар 10—11 ёшлардан 14-15 ёшларгача бўлган 
даврни ташкил этади. Аксарият курашчиларда ўсмирлик ёшига ўтиш асосан, 5-
синфлардан бошланади.«Энди ўсмир бола эмас, бироқ катта ҳам эмас» - айни шу 
таъриф ўсмирлик даврининг муҳим характерини билдиради.Бу ёшда ўсприн 
ривожида кескин ўзгаришлар рўй бера бошлайди
[5,6].
Бу ўзгаришлар физиологик 
ҳамда психологик ўзгаришлардир. Физиологик ўзгариш жинсий етилишнинг 
бошланиши ва бу билан боғлиқ равишда танадаги барча аъзоларнинг мукаммал 
ривожланиши ва ўсиши, хужайра ва организм тузилмаларининг қайтадан 
шакллана бошлашидир. Организмдаги ўзгаришлар бевосита ўсмир эндокрин 
системасининг ўзгаришлари билан боғлиқдир. Бу даврда ички секреция 
безларидан бири гипофиз безининг функцияси фаоллашади. Унинг фаолияти 
организм тўқималарининг ўсиши ва муҳим ички секреция безларининг 
(қалқонсимон без, буйрак усти бези ва жинсий безлар) ишлашини кучайтиради. 
Натижада бўй ўсиши тезлашади, жисмоний ва рухий овоз тўқималардаги 
гармоник ўзгаришлар жинсий балоғатга етиш даври хсобланади (жинсий 
органларнинг ривожланиши, иккиламчи жинсий безларнинг пайдо бўлиши) 
амалга ошади.Ёш Ўсмирин курашчилар ўзларини катталардек тутишга ҳаракат 
қиладилар. Улар ўзларининг лаёқат, қобилият ва имкониятларини маълум 
даражада ўртоқлари ва ўқитувчиларига кўрсатишга интиладилар
[7].
Бу ҳолатни 
оддий кузатиш йўли билан ҳам осонгина кўриш мумкин. Ўсмирлик ёшига хос 
бўлган психологик хусусиятларни ўргана туриб, ўсмирлар шахсининг шаклланиб, 
ривожланиб, камолотга эришиш йўлларини ва унга таъсир этадиган биологик ва 
ижтимоий омилларнинг бевосита таъсирини тушуниш мумкин.
[8].
Бу даврда 
ўсмир бахтли болалик билан хайрлашган, лекин катталар ҳаётида ҳали ўз ўрнини 


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
321 
топа олмаган ҳолатда бўлади. Ўсмирлик даври «ўтиш даври», »Кризис давр», 
уйғониш давр» каби номларни олган психологик кўринишлари билан 
характерланади. Чунки, бу ёшдаги ўсмир курашчиларнинг ҳатти-ҳаракатида 
муқобил, янги шароитларда ўз ўрнини топа олмаганлигидан психик портлаш 
ҳоллари ҳам кузатилади. Ўз даврида бундай ҳолатни “психик ривожланишдаги 
кризис» деб номлаган. Ўсмирлик ёшида уларнинг хулҳ-атворига хос бўлган 
алоҳида хусусиятларни жинсий етилишнинг бошланиши билан изоҳлаб бўлмайди. 
Жинсий етилиш ўсмир хулқ-атворига асосий биологик омил сифатида таъсир 
кўрсатиб, бу таъсир бевосита эмас, балки кўпроқ билвоситадир
[4].
Мен ўйлайманки бу давирда кўпроқ болани банд қилишни , спорт тўгаракларга 
жалб қилишни тавсия қиламан тадқиқот натижалар шуни кўрсатади ёш 
ўсмиринлар кураш машғулотларидан кейин турли хил интелектуал сухбат 
доирасида болани тез аниқ қарор қабул қилиш қобляти самарадорлиги ошибгина 
колмай. Бу ёшдаги болаларда идрок, диққат, хотира, тафаккур ва нутқ тўлиқ 
шаклланиб бўлгани учун ҳам уларга таълим беришда катталарга қўлланиладиган 
услублардан фойдаланиш мумкин.
махсус тестлар 
1.
Кичик мактаб ёшида юзага келадиган янги ўзгаришлар нималардан иборат. 
А) Эркинлик, иш – ҳаракат ва фикрларнинг ички режаси,
Б) Эркинлик, рефлексия ва катта бўлганлигини ҳис этиш;
В) Эркинлик, танкидийлик, ўз фикрларининг ҳакконийлигини асослаб бера олиш.
2.
Кичик мактаб ёшидаги курашчиларнинг етакчи фаолият кайси. 
А) Предметли фаолият;
Б) Ўйин ва меҳнат фаолияти;
В) Ўкиш фаолияти ва машғулот.
3.
Кичик мактаб ёшидаги курашчиларнинг психик ривожланишида таълимнинг 
ролини аникланг.
А) Жамоа шаклдаги мулокот ва фаолиятнинг шаклланиши;
Б) Кузатувчанлик, ихтиёрий диккат, ижодий хаёл,мавҳум тафаккурнинг 
шаклланиши;


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
322 
В) Билиш жараёнларининг ривожланиши, таълим олишдаги муаммоларни ечишда 
тафаккур жараёнининг шаклланиши.
4.
Кичик мактаб ёшидаги курашчиларнинг тараккиёти нималардан иборат.
А) Ўз “мен”ини ва ўз психологик хусусиятларини англай бошлайди.; Б) Ахлок 
нормалари ва хулк – атвор коидаларини эгаллайди; 
В) Ўз- ўзини тарбиялаш элементлари юзага келади, мустакилликка эришишга 
интилади, ўзининг шахсий ҳиссиётларини билиш эҳтиёжлари пайдо бўлади. 
5.
Кичик мактаб ёшидаги курашчиларда нима оркали таълимга бўлган муносабат 
янада фаол намоён бўлади. 
А) Дунёкараш оркали; Б) Кизикиш оркали;В) Кобилият оркали 
Таълим ва тарбия психологиясига бағишланган бўлиб, ўкув фаолиятининг 
психологик мазмуни ва моҳияти, билимларни ўзлаштиришнинг психологик 
компонентлари, таълимнинг ноанъанавий усуллари, ўкув фаолиятини ва машғулот 
дарида ақлни бошкариш психологияси, тарбия психологияси бобида самара 
беради . Психологик механизмлар, тарбияси кийин болалар психологияси ҳакида 
батафсил сўз юритилган бўлсада ,
Адабиётлар рўйхати: 
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017-йил 15-февралдаги ПФ-4956-
сонли фармони
2.
М.Г.Давлетшин, Ш.Дўстмуҳамедова, М.Мавлонов,С.Тўйчиева, М. Джумабаева 
3.
Гафаров А.З., Югай А.Х. Педагогик амалиёт. Тошкент, 2002
4.
Давлетшин М.Г., Тўйчиева С.М. Умумий психология. Тошкент, 2002.
5.
Давлетшин М.Г. Замонавий мактаб ўқитувчиси психологияси. Тошкент, 2002.
6.
Щербаков А.И. Ёш психологияси ва педагогик психологиядан
практикум. Тошкент, 1991.
7.
Психология. Қисқача изоҳли луғат. Тошкент, 1998
8.
Ғозиев Э.Г. Психология. Тошкент, 1994
9.
А.А.Диллоевич, О`збекистонда миллий курашнинг ривожланиш истиқболлари


JOURNAL OF ADVANCED
RESEARCH AND STABILITY (JARS) 
Volume: 01 Issue: 06 | 2021 
ISSN: 2181-2608
323 
10.
Матвеев Л.К. Массовая физическая култура в ВУЗе (учебное пособие для 
вузов). М.: Во`сшая школа. 1991.
11.
Имомов М.П.“Касб-ҳунар коллежларида ўқувчиларнинг касбий маданиятини 
шакллантириш”// Мактаб ва ҳаёт журнали 2012-№2 Б 26-бет
12.
Кошбахтиев И.А. Основ физического совершенствования студентов. Учебник 
для преподавателей и студентов вузов. Т.: 1991.
13.
Абдурасулова Г.Б., Нуритдинова Ш.Н., Тажибаев С.С. Таэквондо назарияси ва 
услубияти. Дарслик. Тошкент – 2015.
14.
Глебов Е.И. Таэквондо. Основы олимпийского спарринга /Е.И. Глебов, Чой 
Сунг Мо. - Ростов-н/Д: Феникс, 2002.
15.
Суханов А.В., Фомин Е. В., Булыкина Л.В. Прыгучесть и прыжковая 
подготовка волейболистов. Методическое пособие. № 10. - М., 2012, - 24с.
16.
Беляев А.В., Савин М.В. Волейбол. // Учебник для студентов вузов ФК. М.: 
ТВТ, 2009. – 368с.
17.
Айрапетьянц Л.Р. Волейбол//Учебник для высших учебных заведений. Т.: Zar 
qalam. 2006. - 240 с.



Download 13,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   389




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish