|
2. Xalqaro turizmda turistlarnimg hayoti xavfsizligini ta’minlashning xalqaro huquqiy va me’yoriy hujjatlari
Insonning hayoti xavfsiziigini ta’minlash hamma vaqtda ham awalo insonning o’z hayotini muhofaza qilish, sog‘lig‘ini saqlash, yashash istagi hissiyotlaridan kelib chiqadi. O’z hayoti xavfsizligining ertasini o'ylamaydigan, hozirgi zamonamizdan juda ko'p yillar ilgari xavfli sharoitlarda tavakkaliga sayohatga chiqgan jasur kishilar (Skott, Magellan, Maklay, Livingston, Dikson, Nikitin, Bering, Dejnyov, Perjevalskiy, Polo, Batuta, Lazerev, Kruznshtem, Kolumb, Vamberi va boshqalar) buyuk geografik tadqiqotchi sayyohlar bo‘iishgan, lekin vaqt o‘tishi bilan insonning yashashga bo‘lgan hissiyotlari ham o‘zgardi. Bunday hissiyotlar zamirida albatta qo‘rqish hissi hukmron, ildcilanish hissi kuchhroq bo’lganligi hisoblanadi.
Bir mamlakatdan o‘zga mamlakatlarga sayohat qilmoqchi bo‘lgan turist albatta, bu mamlakatdagi siyosiy-ijtimoiy vaziyat bilan qiziqadi, axborotlami to‘playdi va ko‘nglida xavotir yo‘qligidan aniq bir qarorga keladi3.
Turizmning xalqaro miqyosda rivojlanib borayotganligining sabablaridan biri, xalqaro nizolarning pasayishi, qurollanishningsusayganligi natijasida jahon xalqlarining biri-biriga qiziqishi, ko‘rishishga, muloqot qilishga, xalqlaming tarixiy-ma’naviy madaniya-tiga, xalqlar yashayotgan davlatlar tabiatiga qiziqishi, intilishi hisoblanadi.
Turizmdagi xalqaro huquq-me’yorlami qabul qilgan mamlakatiarda turistlar ana shu huquq-me'yorlarga ishonib, suyanib, erkin harakat qilishadi. Shu bilan birga, turizm rivojlanishida turistik oqimlarning muayyan davlatda yoki davlatlarda ko‘payishi turizmdagi xalqaro tashkilotlaming faoliyatiga ham bog‘liq bo'ladi. Har bir davlatda, shuningdek, xalqaro miqyosda turizmni tashkil etishning eng muhim elementlaridan biri - turistiaming sog‘lig‘i va hayoti xavfsizligining ta’minlanishi hisoblanadi. Turistiaming hayoti xavfsizligi va buyumlarining saqlanish kafolati xalqaro miqyosda va davlatlar hududlarida harakatlanish xavfsizligidagi juda ko‘p majmuali tadbirlaming qonun himoyasida ta’minlanishni talab qiladi.
Turizmning xalqaro xavfsizligidagi xalqaro tajribalami Butunjahon turistik tashkiloti (BTT) tadqsq qiladi va tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan tavsiyalami xalqaro turizm to‘g‘risidagi qonun va huquqiy-me’yoriy hujjatlar qabul qilgan davlatlarga ko'rsatma – yo’llanma sifatida taqdim qilib kelmoqda. Sayohatlaming xavfsizligini ta’minlash haqidagi turizm Xartiyasi 1985-yil BTT dagi Bosh Assambleyaning VI - sessiyasida qabul qilingan edi. Xartiya tarkibi 9 ta modda va turist kodeksidan iborat. Xartiyaning 4-moddasida turistiaming sog‘ligi va hayoti xavfsizligini ta’minlashda, uiaming buyumlarini saqianishi, har bir davlat hududlarida erkin harakat qilishida quyidagi talablar bajarilishi dunyodagi barcha davlatlarga tavsiya qilingan;
turistlarga imkoniyatlaming yaratilishi, o‘z davlatida va chet ellik turistlar uchun sayohatlar davrida BMT, BTT, Xalqaro fuqarolar aviatsiyasi tashkiloti, Xalqaro dengiz tashkiloti, Xalqaro bojxona hamkorligi Kengashi va boshqa xalqaro tashkilotlaming turizm to‘g‘risidagi, xalqaro turizm to‘g‘risidagi «Holatlar», «Dasturlar», «Huquq-me’yorlar» bilan tanishish, ulami o‘rganish,foydalanish sharoitlarini yaratishlari;
turistlarning bilimi va madaniyati o'sishiga hamkorlik qilishi va yetib kelgan davlatlaming mahalliy aholisi bilan bo’lgan muloqotlarda, aloqalarda o‘zaro tushunish, o'zaro do‘stona muhitlarining yaratilishi;
• turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlash va buyumlarining saqlanish chora-tadbirlarini xalqai'o qonunlarga mos holda ishlab chiqishi;
• gigiyena va sog‘liqni saqlash xizmatlariga murojaat qilish, yordam olishning barcha shart-sharoitlarini yaratishi, yuqumli kasalliklar va baxtsiz hodisalardan saqlanish haqida ogohlantirish;
• turizmda buzg‘unchilik maqsadlaridagi qilingan har qanday xatti-harakatlarning oldini olish;
• turistlar va mahalliy aholini giyohvandlik moddalaridan noqonuniy foydalanish manbalaridan himoya qilish tizimlarini ishlab chiqish.
Turizm bo‘yicha Gaaga deklaratsiyasi 10 ta tamoyilni qabul qildi va uni barcha mamlakatlarga tarqatdi. Deklaratsiya jahonda turizmning rivojianishida turizm xavfsizligi xalqaro miqyosda va milliy davlatlar miqyosida ta’minlanishi shartligini ta’kidladi. Bunga erishish uchun quyidagilarni amalga oshirish tavsiya qilindi:
• turistlarning hayoti xavfsizligini ta’minlash me’yorlarini ishlab chiqish va turizmda joriy qilish;
• jamoatchilikka aniq axborotlami yetkazish va tarqatish;
• turistlarning xavfsizligini o‘rganuvchi va ta’minlovchi, ayniqsa, efcstremal vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlashni tadqiq qiluvchi institutsional markazlar tashkil qilish;
• turistlaming xavfsizligini ta’minlashda xalqaro, qit’alararo hamkorlikni tashkil qilish va harakatlantirish;
• turistlami hurmat qilish, qadr-qimmatini, huquqini va xavfsiziigini himoya qilish turizm rivojianishining ajralmas qismidir.
• turistlami himoya qilish, hayoti xavfsiziigini ta’minlashdagi huquqiy me’yorlami ishlab chiqish, xavfga qarshi chora-tadbirlar tizimini yaratishda har bir davlatlarning BTT bilan o‘zaro hamkorlik qilishini ta’minlash.
Gaaga deklaratsiyasida qabul qilingan yana bir muhim hujjat shundan iborat bo’ldiki, terrorizm turizm va turistik harakatlanishning rivojiga real xavf, deb tan olindi. Jahondagi davlatlarning terroristiarga har xil siyosiy sabablami ro‘kach qilib, boshpana berish holiari jahon miqyosida qoralanishi e’tirof etildi.
Xalqaro turizm xavfsizligi va turistlaming hayoti xavfsizligini ta’minlashda BTT ning 2001-yil 30-sentabr - 1-oktabrda Yaponiyada (Osaka deklaratsiyasi) o‘tkazilgan konferensiyasi, MDH davlatlarining «Turizm sohasida hamkorlik»- Ashxobod 23-dekabr 1993-yil, 29-oktabr 1994-yil, 4-noyabr 1994-yil Osaka deklaratsiyasi, «Turistik faoliyatni tashkil qilish Yevropa Kengashi4», 2-noyabr I981-yil Nepaldagi «Xalqaro mehmonxona qoidalari assotsiatsiyasi5» muhim qarorlar qabul qildi, tavsiyalar ishlab chiqib, dunyo mamlakatlariga tarqatdi.
Turizm mamlakatlarining 21% ida maxsus turizm politsiyasi tashkil qilingan bo‘lib, bu politsiya faqat turizm faoliyati bilan shug‘ullanadi. Turizm politsiyasi zimmasiga turistlami, turizm resurslarini va atrof-muhitni muhofaza qilish, giyohvandlikka qarshi kurashish, mahalliy etnik guruhlami himoya qilish vazifalari ham yuklatilgan.
Xalqaro turizm amaliyotidan ma’lum bo‘ladiki, ko‘pgina davlatlarning turizm boshqaruvi turistlaming dunyo davlatlariga, mintaqalariga borishi yoki bormasliklari, xavfsizlikning holati, darajalari, ushbu davlatlarda turizm siyosati va himoya haqida aniq tavsiyalar ishlab chiqadi va o‘z ommaviy axborot vositalarida muntazam ravishda tavsiyalar berib boradi.
3. O’zbekiston Respsiblikasi qonun va qarorlarida turistlar hayoti xavfsizligini ta’minlash
Turizm sohasida ta’lim olayotgan barcha talabalar va mutaxassislar O’zbekiston Respublikasining «Turizm to‘g‘risida» gi Qonun moddalarini yaxshi o’zlashtirishi va mukammal bilishi o‘rinli bo’ladi.
Ushbu qonunning 18-moddasi: «Turistiarnmg xavfsizligi kafolati» O’zbekiston Respublikasi hududida turistlarning xavfsizligi davlat tomonidan kafolatlanadi. Turizm sohasidagi vakolatli davlat organi manfaatdor vazirlikiar va idoralar bilan birgalikda turistlarning himoya qilinishini hamda xavfsizligini ta’minlash dasturini ishlab chiqadi va uning bajarilishini tashkil etadi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari turizm sohasida barcha turistik yo‘nalishlar bo‘yicha turistlarning himoya qilinishini va xavfsizligini ta’minlash mintaqaviy dasturlarini ishlab chiqadilar va ularning bajarilishini tashkil etadilar. Turistik faoliyat subyektlari turistlarning xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha ular jarohatlanganda,kasallanganda va boshqa hollarda tibbiy va o‘zga xil yordam ko'rsatish yuzasidan aniq chora-tadbirlar ishlab chiqadilar6.
Do'stlaringiz bilan baham: |
