O’zbekistonda sulfat kislota ishlab chiqarish texnalogiyasi istiqbollari. Mundarija: Kirish

Sulfat kislotaning eng muhim tuzlari. Natriy sulfati- Na₂SO₄.Suvdagi eritmalardan Na₂SO_4*10H₂O hosil qilib kristallanadi.Shunday tuz Glauber tuzi deyiladi.Shisha tayyorlashda, soda olishda ishlatiladi.Tibbiyotda surgi sifatida tavsiya etilgan.
Magniy sulfati – MgSO₄.Dengiz suvida uchraydi .Qon bosimini tushuruvchi modda sifatida tibbiyotda ishlatiladi.
Kalsiy sulfati -CaSO₄. Tabiatda ko’p miqdorda CaSO_4*2H₂O- gips holatida uchraydi.150-170 ^oS gacha qizdirilganda 1,5 molekula suvini yo’qotib, alebastr- CaSO4_*O,5_*H2O hosil qiladi. Suv bilan qorilganda tezda yana CaSO_4*2H₂O hosil qilib qotadi. Ana shu xossasidan foydalanib qurilishda quyma buyumlar tayyorlanadi.Jarrohlikda undan singan joylarni ushlab turish uchun doka bilan birga bog’lab qo’yiladi.
Mis kuporosi- CuSO_4*5H₂O.Ko’k kristall modda suvda eriydi. Mis va uning birikmalarini olishda, mineral bo’yoqlar tayyorlashda ishlatiladi. Qishloq xo’jaligida o’simliklarni zamburug’li kasalliklaridan himoyalashda keng qo’llaniladi.
BaSO₄-amalda suvda erimaydigan modda.Rentgen-kontrast modda sifatida ishlatiladi.
Kvaslar. Sulfat kislotaning qo’sh tuzlari hisoblanadi, masalan, kaliy alyuminiyli achiqtosh- K₂SO_4*Al₂(SO₄)_3* 12H₂O yoki qisqartitirilgan holatda KAl(SO₄)_2*12H₂O. Bu tuz tibbiyotda qon to’xtatuvchi modda sifatida tavsiya etilgan.


Sulfat kislotaning ahamiyati. Sulfat kislota anorganik kislotalar, ishqorlar, tuzlar, mineral o‘g‘itlar va xlor ishlab chiqaradigan asosiy kimyo sanoatining muhim mahsuloti hisoblanadi.
Turli-tuman maqsadlarda ishlatilishi jihatidan sulfat kislota kislotalar orasida birinchi o'rinda turadi. Uning eng ko‘p miqdori fosforli va azotli o‘g‘itlar olishga sarflanadi. Uchuvchan boimaganligi sababli sulfat kislotadan boshqa kislotalar — xlorid, ftorid, fosfat, sirka kislota va h.k olish uchun foydalaniladi. Uning anchagina miqdori neft mahsulotlarini — benzin, kerosin va surkov moylarini zararli qo'shimchalardan tozalashga sarflanadi. Mashinasozlikda sulfat kislota bilan metallarning sirtini qoplash (nikellash, xromlash va b.) oldidan oksidlardan tozalanadi. Sulfat kislota portlovchi moddalar, sun’iy tola, bo'yoqlar, plastmassalar va ko‘pgina boshqa moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. U akkumulyatorlarga quyish uchun ham ishlatiladi.Qishloq xo‘jaligida sulfat kislotadan begona oilarga qarshi kurashda foydalaniladi.
Sulfat kislota ishlab chiqarishning deyarli barcha sohalarida ishlatiladi, deyish mumkin, «Texnikada sulfat kislota kabi ko‘p ishlatiladigan boshqa, sun’iy ravishda olinadigan moddani topish qiyin, — deb yozgan edi D.I.Mendeleyev «Основыхимии» kitobida. — Texnikaviy faoliyat qayerda rivojlangan boisa, o‘sha yerda ko‘p sulfat kislota ishlatiladi».
Sulfat kislotaning xalq xo‘jaligidagi ahamiyatini shundan ham bilsa boiadi.
Kons.sulfat kislota juda kuchli oksidlovchidir.U ko’p
qaytaruvchilarni oson oksidlaydi.Ayniqsa metallmaslarni yuqori oksidlarigacha, yoki kislotalarigacha oksidlaydi:
C+2H₂SO₄=2SO₂+CO₂+2H₂O
S+2H₂SO₄=3SO₂+2H₂O
2P+5H₂SO₄=2H₃PO₄+5SO₂+2H₂O
2B+3H₂SO₄=2H₃BO₃+3SO₂
Sulfat kislotaning metallar bilan ta’siridan har xil mahsulotlar hosil bo’ladi. Suyultirilgan sulfat kislota aktiv metallar(Zn, Mg, Fe, Al) bilan vodorod gazini hosil qiladi:
Zn+H₂SO₄=ZnSO₄+H₂
Aktivlik qatorida vodoroddan keyin turadigan metallar (Cu, Hg, Ag Au, Pt) suyultirilgan sulfat kislota bilan ta’sirlashmaydi.
Konsentrlangan sulfat kislota(98% va undan yuqori) Fe, Cr, Al, Au va Pt bilan ta’sirlasmaydi. Aktivligi kam bo’lgan metallar (Cu, Hg, Ag) bilan ta’sirlashganda SO₂ hosil bo’ladi:
Cu+2H₂SO₄=CuSO₄+SO₂+2H₂O
Konsentrlangan sulfat kislotaning aktiv metallar (Mg, Zn, Ca) bilan ta’siridan qaytarilish mahsulotlari SO₂, S va H₂S bo’lishi mumkin.
Mg+2H₂SO₄=MgSO₄+SO₂+H₂O
3Mg+4H₂SO₄=3MgSO₄+S+4H₂O
4Mg+5H₂SO₄=4MgSO₄+H₂S+4H₂O
Sulfat kislota ikki xil tuzlar: o’rta va nordon tuzlar hosil qiladi (K₁=1*10³; K₂=1,2_*10^-2). Sulfat kislotaning erimaydigan tuzlariga BaSO₄, PbSO₄, SrSO₄ kiradi.CaSO₄ yomon eriydigan tuzlardan hisoblanadi.
Sulfat kislota kimyoviy sanoatning turli mahsulotlarini olishda juda kerak. Undan foydalangan holda boshqa kislotalar(HNO₃, H₃PO₄, CH₃COOH va boshqalar),tuzlar, o’g’itlar, bo’yoqlar olinadi.