O’zbekistonda Skrining Markazlari faoliyati

TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI

SUD TIBBIYOTI KAFEDRASI BIOETIKA FANI

mavzu: o’zbekistonda Skrining markazlari faoliyati

qabul qildi: beknazarov shokir nazarovich

TAyyorladi: 117-A guruh talabasi FAYZULLAYEV boBURbek.

Skrining markazlar vazifalari

• Ona va bola Skrining markazi 1998 yilda tashkil etilgan bo‘lib, markazning asosiy maqsadi tug‘ma nuqsonli yoki nogironlikka olib keladigan xastalikka ega bola tug‘ilishining oldini olish, ya’ni ho­milador ayollarda va yangi tug‘ilgan chaqaloqlarda yashirin kechuvchi kasalliklarni erta aniqlash ham­da irsiy kasallik bilan tug‘ilgan bolalarga maxsus tibbiy-genetik xizmat ko‘rsatishdan iborat. Izoh-fakt
• Fenilketanuriya — ruhiy rivojlanish susayishiga olib keluvchi va nasldan-naslga o‘tuvchi tug‘ma modda almashinuvining buzilishidir. Kasallik belgilari asosan bolaning 2 6 oyligida namoyon bo‘ladi.
• Gipoterioz – qalqonsimon bez gormonlarining yetarli darajada ishlab chiqilmasligi bilan xarakterlanuvchi kasallik. O‘z vaqtida aniqlanmasa va davo choralari ko‘rilmasa, og‘ir jismoniy nuqsonlarni keltirib chiqaradi va aqliy zaiflikka olib keladi
• «Skrining» so‘zi (ing.t) «saralash» degan ma’noni anglatadi. Skrining tashxis — maxsus usullar yordamida kasallikni er­ta va tez aniqlash uchun aholini ommaviy tekshiruvdan o‘tkazish demakdir.

Skrining tekshiruvlari

• Skrining tekshiruvlar asosan ikki turda bo‘lib, bular – neonatal, prenatal va skrining tekshiruvlaridir.
• Neonatal tashxis yangi tug‘ilgan chaqaloqlarni ommaviy tarzda tibbiy ko‘rikdan o‘tkazishning o‘ziga xos turi bo‘lib, uning yordamida eng ko‘p tarqalgan irsiy va tug‘ma kasalliklar aniqlanishi mumkin. Neonatal skrining tufayli noxush oqibatlarga olib kelishi mumkin bo‘ladigan turli xil xastaliklarni erta aniqlab davolash, nogironlikka olib keladigan bir qator xavfli kasalliklar rivojlanishining oldini olsa bo‘ladi.
• Ma’lumot uchun: Neonatal skrining davomida aniqlangan bemorlar (jumladan, virusli gepatit bilan og‘rigan va fenilketonuriya bilan kasallangan bolalar) skrining markazlarida dispanser ro‘yxatida turishadi. Ular dori-darmonlar va bepul davolovchi oziq-ovqatlar bilan ta’minlanadi.

Neonatal tashxis qachon va qanday o‘tkaziladi?

• Yangi tug‘ilgan chaqaloqdan bir necha tomchi qon olib (tovonidan) maxsus qog‘ozga shimdiriladi. So‘ng­ra ushbu qog‘oz skrining markaziga yuboriladi. Bu yerda maxsus zamonaviy jihozlarda qon tahlili o‘tkaziladi. Agar bolada qon tahlilidagi o‘zgarishlar kasalliklarga gumon tug‘dirsa, ona va bola poliklinikaga yoki skrining markaziga qayta tekshirish uchun chaqiriladi. Faqat qonning qayta tahlili, mutaxassis ko‘rigi chaqaloqning haqiqatdan kasal va davolash kerakligini aniq aytib beradi.

Prenatal tekshiruvi nima uchun kerak?

• Prenatal skriningda homilador ayol qoni tahlil qilinib, homilada chuqur rivojlanish nuqsonlari borligini aniqlash mumkin. Prenatal (tug‘ishdan oldin) tashxisning asosiy maqsadi ona qornida rivojlanayotgan bolaning sog‘lom rivojlanayotganligiga ishonch hosil qilish, tug‘ma rivojlanish nuqsonlari hamda nogironlikka olib keluvchi xastaliklarga ega bola tug‘ilishining oldini olishdan iborat. Homilador ayollarda prenatal tekshiruvlar uch marotaba – homila rivojlanishining 10 14, 16 20 va 28 32 haftalarida o‘tkaziladi

Homilaning rivojlanish nuqsoni va irsiy kasalliklarning oldini olish bo‘yicha tekshiruvlar qanday tartibda o‘tkaziladi?

• Dastlab homilador ayol homiladorlikning 14 haftasigacha yashash manzili bo‘yicha poliklinika hisobida turishi kerak. Agar shifokor homila sog‘­lig‘iga ta’sir ko‘rsatuvchi omilni aniqlasa, homiladorga skrining markazida II bosqich tekshiruvdan o‘tishga yo‘l­lanma beradi. Skrining markazlarida ho­miladorlikning 16 20 haftalarida ultratovush va bioximiyaviy skrining tekshiruvlari o‘tkaziladi. Bunda homilador ayol qonida maxsus biokimyoviy markerlar (alfafetoprotein (AFP) va xorion gonadotropin (XG) miqdori aniqlanadi. Agar homiladorda nuqsonli bola tug‘ilishi kuzatilsa, homilani to‘xtatish tavsiya etiladi.

Tibbiy-genetik maslahatlar…

• Markaz faoliyatining uchinchi yo‘nalishi bo‘lgan TIBBIY-GЕNЕTIK MASLAHATLAR urug‘-aymog‘ida patologiyali qarindoshlari bo‘lgan ota-onalarda tug‘ma xastaliklar bor-yo‘qligini tekshirishni ko‘zda tutadi.Ya’ni tibbiy-genetik maslahat orqali irsiy kasallikka gu­mon qilinganlarga aniq tashxis qo‘yilib, kasallik nasldan-naslga qanday berilishi va uni oilada yana paydo bo‘lish xavfini aniqlash mumkin. Agar shifokor-genetik oilada irsiy kasallik mavjud, degan xulosaga kelgan bo‘lsa, ke­yingi farzandlarda kasallikning uchrash ehtimolini hisoblab, kerakli maslahatni berishi mumkin bo‘ladi.

Markaz faoliyati

Markaz shifokorlarining fikrlaricha, tug‘ma nuqson va irsiy kasalliklarga olib keluvchi omillar — qizlarni balog‘at yoshiga yetmay turmushga uzatish, tug‘ish yoshidagi ayollarning ginekolog tibbiy ko‘rigidan o‘z vaqtida o‘t­masligi, ekstragenital kasalligi bor ayollarning farzand ko‘­rish­lari, tug‘ruqlar o‘r­tasidagi ora­liqqa rioya etmaslik… Asosiy sabablardan biri esa qarindoshlar o‘rtasidagi nikohdir. Chunki har bir bola o‘z genlarining yarmini onadan, yarmini otasidan oladi. O‘zaro qarindosh ota-onaning farzandlarida «kasallik» genlarining uchrash ehtimoli yuqori bo‘ladi. Chaqaloqning Daun sindromi bilan tug‘ilishi esa asosan onaning yoshi bilan bog‘liq. Yoshi o‘ttiz beshdan oshib farzand ko‘radigan ayollarning bolalarida ushbu kasallik ko‘p uchraydi. Insondagi barcha genlarni aniqlash imkoni yo‘q. Hozirgi vaqtda 3500 ga yaqin irsiy-genetik nuqsonlar aniqlangan bo‘lib, bunday kasalliklarning aksariyati bolalik davrida ko‘zga tashlanadi.