|
O`zbekistonda iqtisodiy islohatlarning amalga oshishi bozor munosabatlari Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi shundan iboratki, mamlakatning mustaqil xayoti va taraqqiyoti, kuch-qudrati, xalqning munosib turmushi va mexnat sharoiti xamda borgan sari farovon va barkamol xayot kechirishni ta’minlaydigan Iqtisodiyotni barpo qilishdir.
Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Bu bozor Iqtisodiyotiga o`tishning xamma xalklar uchun umumiy bulgan talablari, umumiy konuniyatlari, konun-koidalari mushtarakligini belgilaydi. Lekin, turli mamlakatlarda bozor munosabatlari shakllanishining ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy va xalkaro sharoitlari turlicha bulishi tufayli unga utmishda xar bir mamlakatning uz yuli va uziga xos xususiyatlari bulishi mukarrardir. Ularning bozor Iqtisodiyotiga o`tish xususiyatlari, o`tish davr muammolari va vazifalarida ana shu umumiylik va uziga xoslik jixatlari uz ifodasini topadi.
Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Birinchi model - bozor Iqtisodiyotiga o`tishning uzok tabiiy-tarixiy jarayon bulib, bu an’anaviy (natural) Iqtisodiyot bagrida oddiy tovar ishlab chiqarishning rivojlanishi, kapitalistik ishlab chiqarishga utilishi va undan xozirgi bozor Iqtisodiyotining shakllanishidir. Bunda texnika-texnologiya va iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlar taraqqiyoti-ning xamma tabiiy boskichlari tula bosib utiladi. SHuning uchun bozor Iqtisodiyotiga o`tishning bu klassik modelida uning xamma belgilari va konun-koidalari mukammal shakllangan va tula amaliy ifodasini topgandir.
Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Bozor Iqtisodiyoti uzining xozirgi madaniy shakliga kelishdan avval evvoyi kapitalizm deb atalgan murakkab tarixiy boskichni bosib utgan bulib, bunda juda ogir yovvoyi xususiyatlar mavjud bulgan.
- Bular: yakka xususiy mulkning xukmronligi, uta tarkoklik, tartibsizlik, uzboshimchalik, shavkatsiz ekspluatatsiya, mustamlakachilik zulmi, ommaning kashshoklashuvi, girrom rakobat, gayri-insoniy xatti-xarakatlar, demokratiyaning cheklanganligi, ichki va Tashqi zidddiyatlar, iqtisodiy larzalar, davlatning Iqtisodiyotga aralashmasligi va boshqalar.
Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Ikkinchi model - mustamlakachilik asoratidan kutilgan mamlakatlarning mustamlakachilikdan meros kolgan kup ukladli, kolok, bir yollama va asosan an’anaviy - agrar Iqtisodiyotdan bozor Iqtisodiyotiga o`tish yulidir. Avvalo, bu yulning xususiyati shuki, karamlik, mustamlakalik xarakteri va belgilari mustakil iqtisodiy rivojlanish talablari bo’yicha xo`jalik turlarining transformatsiyasi orqali amalga oshadi.
Bozor munosabatlariga o`tishning umumiy strategik maqsadi - Uchinchidan, xorijiy kapital yaratgan xujalik, ishlab chiqarishning xorijiy sektori zaminida bozor Iqtisodiyoti belgilari rivoj topadi.
- Turtinchidan, milliy davlat sektori bozor Iqtisodiyoti talabi bo’yicha usadi va uning roli ortib boradi.
- Ikkinchi modelining yana bir xususiyati shundaki, bozor Iqtisodiyotiga o`tishda zarur xamma tarakkiyot boskichlarini bosib utolmay, ayrimlarini chetlab utilishi mumkin. Masalan, kolok, natural va yarim natural xujalik tugridan-tugri bozor Iqtisodiyotiga xos yirik fermer xujaligiga aylanadi. Kul mexnatiga asoslangan, yollanma mexnat takozo etuvchi ishlab chiqarish boskichini chetlab, yirik mashinalashgan va bozorga muljallangan ishlab chiqarishga utiladi. Bu erda umuman bozor Iqtisodiyotiga o`tishda xozirgi zamon tajribalari va fan-texnika va texnologiya taraqqiyoti yutuklaridan foydalanish mumkin buladi. Bu esa bozor Iqtisodiyotiga o`tish jarayonini tezlashtiradi.
Bozor iqtisodiyotiga o`tishni engillashtiradigan afzal tomonlari - Uchinchi model - bu totalitar iqtisodiy tizimdan bozor Iqtisodiyotiga o`tish yulidir. Bu davlatlarda Iqtisodiyot davlatlashgan sotsializm shaklida amal kilgan bulib, 90% mulk xam unga karam bulishi shunga asos edi. SHuning uchun bu tizimdan bozor Iqtisodiyotiga o`tish yukoridagi modellardan butunlay fark kiladi. Mustamlakachilik munosabatlarini xisobga olmaganda ularning bozor Iqtisodiyotiga o`tishdagi umumiy asoslari bir xildir. Xususiy mulk, erkin faoliyat, tadbirkorlik, rakobat, stixiya va boshkalar. Mustamlaka asoratidan ozod bulgan va davlatning faol kullab-kuvvatlash xamda uzgargan kulay xalkaro sharoitda bu davlatlarda bozor Iqtisodiyotiga o`tish ancha engil kechadi.
- Bozor Iqtisodiyotiga o`tishning uchinchi yo`lining o`ziga xos xususiyati va qiyinchiligi shundaki, bunda u bilan umumiy jihatlari bolmagan Iqtisodiyotdan bozor Iqtisodiyotiga o`tiladi. Bu tizim uzining asoslarini yaratish vaktida tabiiy-stixiyali paydo bulgan bozor Iqtisodiyoti belgilarini shavkatsiz xolda tub tomiridan yuk kilib tashlangan edi.
Bozor Iqtisodiyotiga o`tish - Bozor Iqtisodiyotiga o`tish barcha mamalakatlar uchun uzining ma’lum umumiy konun-koidalariga ega bulish bilan birga, xar bir mamlakatda uzining ayrim xususiyatlariga xam egadir. Bu jarayon O’zbekiston Respublikasi uchun xam tegishli. Uning kanday xususiyatlarga ega bulishi esa, muayyan mamlakatda mavjud ishlab chiqarish kuchlari xamda ishlab chiqarish munosabatlari rivojlanish darajalariga muvofik xolda undagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy xolatiga kup jixatdan boglik buladi. Bu borada Uzbekitonning uziga xos milliy, tarixiy, iqtisodiy-demografik jixatlari borki, ular Evropa, Osiyo va Amerika kit’alaridagi xar bir mamlakatlarnikidan fark kiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
