O‘zbekiston zamini /2019 Tahrir hayʼati

Ilmiy manbalar tahlili.
Bo‘z tuproqlar 
ko‘pchilik tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan 
[6, 5, 7, 9, 13, 15, 14] bo‘lishiga qaramasdan ularning 
fosforlik holati juda kam o‘rganilgan bo‘lib, keyingi 
30-40 yil davomida qariyb o‘rganilmagan.
Fosfor o‘simliklar organizmida modda 
almashish jarayonida muhim rol o‘ynaydi. 
Quyosh energiyasi, fotosintez va nafas olish 
jarayonlarida ilgari sintez qilingan organik 
birikmalarning oksidlanishida hosil bo‘ladigan 
energiyani makroenergetik birikmalarda fosfat 
bog‘lanishlari ko‘rinishda akkumulyasiya qiladi. 
Bu birikmalar ichida eng muhimi adenozin uch 
fosfat kislotasi (AUF) dir. AUF da to‘plangan 
energiyadan o‘simliklar o‘sishi va rivojlanishidagi 
barcha jarayonlarda, tuproqdan oziqa elementlarini 
o‘zlashtirishda, organik moddalarni sintez qilish va 
ular transportida foydalanadi.
Tuproq hosil qiluvchi ona jinsning nurashi 
jarayonlarida uning tarkibidagi fosfor biologik 
aylanish jarayoniga jalb qilinadi, bunda, yangi 
ikkilamchi birikmalar – mineral va organik 
birikmalar hosil bo‘lib, ular doimiy ravishda mineral 
shakldan organik shaklga va aksincha organik 
shakldan mineral shakllarga o‘tish jarayonlarida 
bo‘ladi. Bu jarayonlarning nisbati tuproq hosil 
bo‘lish jarayonining yo‘nalishi bilan belgilanadi.
Bugungi kunga kelib tadqiqotchilar 
tuproqda 200 dan ortiq fosforning turli mineral 
birikmalarini aniqlashgan, ularning turg‘unligi turli 
tuproq sharoitlariga, xususan, pH ga, turli kationlar 
(Ca, Mg, Al, Fe) ning faolligiga, qo‘llanilayotgan 
o‘g‘itlarga, sug‘orish va boshqalarga bog‘liq 
bo‘ladi, shu sababli har xil tuproq sharoitida bir xil 
fosforli o‘g‘itning o‘simliklarning oziqlanishidagi 
ta’sir kuchi turlicha bo‘lishi mumkin [22].
K.E.Ginzburg [8] ning ko‘rsatishicha 
o‘simliklarning fosfor bilan oziqlanishda ishtirok 
etish darajasiga ko‘ra, tuproq mineral fosfatlarini 
uchta katta guruhga bo‘lish mumkin: 1) o‘simliklar 
to‘liq o‘zlashtirishi mumkin bo‘lgan tuproq 
eritmasidagi fosfatlar; 2) tuproqning qattiq fazasi 
yuzasiga cho‘kkan yoki adsorbsiyalangan fosfatlar. 
Ushbu guruh harakatchan fosfor zahiralarini, 
ya’ni tuproqning “fosfat hajmi”ni ko‘rsatadi; 
3) tuproq mineral skeletlari ichiga kirgan, birlamchi 
va ikkilamchi minerallar tarkibidagi qiyin eruvchi 
fosfatlar. Ularning mobilizatsiyasi juda sekin bo‘lib, 
o‘simliklarning oziqlanishida amaliy ahamiyatga 
qariyb ega emas.
T.J.Griffit [21] ma’lumotlariga ko‘ra, 
mineral o‘g‘itlar fosforining taxminan 78% i