O„zbekiston xalqaro islom akademiyasi

 
 
Mutaxassis nutqining kommunikativ sifatlari 
(2 soat) 
 

REJA: 
 
1.Nutqning kommunikativ sifatlari. 
2. Nutqning to‗g‗riligi va aniqligi. 
3. Nutqning mantiqiyligi va jo‗yaligi. 

---

127 
 
Tayanch tushunchalar: 
mutaxassis nutqi, aloqaviy sifatlar, nutqning to‗g‗riligi, nutqning 
aniqligi, nutqning mantiqiyligi, nutqning jo‗yaligi. 
Bilib oling!
Har qanday nutq ma`lum bir so‗zlovchi yoki yozuvchi tomonidan tinglovchi yoki 
o‗quvchiga qaratilgan matnning shakllantirilgan tashqi ko‗rinishidir. Albatta, bu yo‗llangan nutq 
tinglovchiga yetib borib ma`lum bir ta`sir ko‗rsatsagina unga nisbatan yaxshi nutq deyishimiz 
mumkin. Nutq har tomonlama yaxshi bo‗lishi uchun o‗z oldiga ma`lum talablarni qo‗yadi. Bu 
talablar nutqning asosiy sifatlari, xususiyatlari deb yuritiladi. Ular nutqning to‗g‗riligi, aniqligi, 
mantiqiyligi, ta`sirchanligi, tozaligi, tushunarliligi va maqsadga muvofiqligidir. 
1.
Nutqning to„g„riligi
. ―To‗g‗rilik deganda,-deb yozadi V.Y.Kostomarov, - nutq 
madaniyatining zarur va birinchi sharti sifatida adabiy tilning ma`lum paytda qabul qilingan 
normasiga qat`iy va aniq muvofiq qilinishi, uning talaffuz, imloviy lug‗at va grammatik normalarini 
egallashini tushunish lozim bo‗ladi‖. 
Nutqning to‗g‗riligi uning eng muhim aloqaviy fazilatidir. Nutq to‗g‗ri bo‗lmasa boshqa 
kommunikativ sifatlari ham vayron bo‗ladi. Nutqning tuzilishi to‗g‗ri bo‗lmasa, uning mantiqiyligi, 
aniqligi, maqsadga muvofiqligiga ham putur yetadi. 
Nutq to‗g‗ri bo‗lishi uchun, asosan, ikki normaga – urg‗u va Grammatik normaga qattiq 
amal qilishni talab qiladi. So‗zlardagi urg‗uning ko‗chishi bilan ma`nosi ham ba`zan o‗zgarib 
ketishi mumkinligini esdan chiqarmaslik kerak. Bu ham nutqning buzilishiga olib keladi: Olma – 
olma, hozir – hozir, yigitcha-yigitcha, o‗quvchimiz – o‗quvchimiz, yangi – yangi va h.k. 
Gap tarkibidagi bir so‗zga tushadigan mantiqiy (logik) urg‗uni ham ma`noni farqlashdagi 
xizmati katta. 
Grammatik normaga rioya qilish deganda gap tuzish qoidalaridan to‗g‗ri foydalanish, o‗zak 
va qo‗shimchalarni qo‗shishda xatoga yo‗l qo‗ymaslik, kelishik qo‗shimchalarini o‗z o‗rnida 
qo‗llash, ega va kesimning mosligi, ikkinchi darajali bo‗laklarni ularga bog‗lanish qonuniyatlari 
tushuniladi. 
2.