44
AQShlik siyosatshunos G.Kissenjer e’tiroficha, tashqi kuchlar
bugungi kunda Yaqin Sharq mintaqasi o’z strategiyalarini yoki “Sovuq
urush” davridagidek, yoki undan keyingi davrdagidek
aniq shakllantirib
olishlari kerak. Sovuq urush davomida mintaqa yetakchi kuchlarning
to’g’ridan-to’g’ri musobaqasi bo’ladigan yagona mintaqa emas edi.
NATO-Varshava o’rtasidagi kelishmovchiliklar, Korea va Vetnam
urushlari, ikkinchi alyans dunyo tinchligiga xavf tug’diruvchi markazlar
edi. 1990 yillardan keyin Rossiya, Xitoy, Amerika Qo’shma Shtatlari va
ko’plab Yevropa xalqlari Yaqin Sharqqa
nisbatan zero-sum prinsipi
asosida yondashishdi.
Yaqin Sharq mintaqasi AQSh tashqi siyosati strategik ahamiyat kasb
etuvchi mintaqalardan biri hisoblanadi. Bugungi kunda AQShning
demokratlashtirish va xalqaro terrorizmga qarshi kurash siyosatining
aksariyat qismi mazkur mintaqada amalga oshirilayotganini kuzatishimiz
mumkin. Buning geografik va strategik jihatdan Yaqin Sharq chegarasini
aniqlab olish dolzarb sanaladi. AQShning mintaqadagi manfaatlari
shakllanishi Ikkinchi jahon urushidan so’ng faollasha boshlaydi va
mintaqada bir qator geoiqtisodiy va geosiyosiy
manfaatlar majmuasi
mavjud bo’lib, ularni ta’minlash maqsadida bir qator strategiyalarni
amalga oshirib kelayotganligini kuzatishimiz mumkin. Shuningdek,
AQShning Yaqin Sharqning asosiy ta’sir zonasi sifatida baholashi bir
tomondan Yaqin Sharq mintaqasining geosiyosiy holati, uning
geostrategik jihatlariga ham bog’liqdir.
2001 yil 11 sentyabr voqealaridan so’ng AQShning Yaqin Sharqdagi
siyosatining
faollashganini,
demokratlashtirish
jarayonlarini
jadallashtirishga intilishi sezilarli davrajada oshganligini kuzatish mumkin.
Bu o’rinda AQSh tashqi siyosatida asosiy jihat sifatida quyidagilarni
keltirish mumkin:
Birinchidan, Yaqin Sharqdagi milliy manfaatlarni ta’minlashni
yanada
kuchaytirish;
Ikkinchidan, arab-musulmon olamiga demokratiyani olib kirish,
demokratik institutlarning shakllantirishga ko’maklashish;
Uchinchidan, Isroil xavfsizligini ta’minlash, xavfsizlik tizimini qayta
ko’rib chiqish. Asosan Eron va Iroq doirasida;
To’rtinchidan, mintaqada ommaviy qirg’in qurollarining yoyilishiga
yo’l qo’ymaslik va terrorizmga qarshi kurashish;
Beshinchidan, Isroil-Falastin masalasini tinchlik muzokaralar yo’li
bilan hal etishga urinish.
45
Bundan tashqari, taniqli siyosatshunos Genri Kissenjer fikriga ko’ra,
butun Yaqin Sharqda Amerkacha mehanizm ta’siri quydagicha 3 ta asosda
ko’riladi: 1) hududiy kuchlar muvozanatini tutib turish, 2) neftni muayyan
tartibda yetkazib berishni ta’minlash, 3) amerikaga tahdid solayotgan
musulmon guruhlarni tor - mor etish.
AQSh Yaqin Sharqda bevosita eng yaqin Ittifoqdoshlari Buyuk
Britaniya va Fransiya bilan hamkorlikda faoliyat yuritadi. So’nggi
tendensiyalar shuni ko’rsatadiki, bir qator
masalalarda tomonlarning
o’zaro qarashlari mos tushmoqda. Masalan, Yaman masalasi AQSh va
Yevropadagi hamkorlari Saudiya Arabistonini qo’llab-quvvatlashdi.
Shuningdek, IShIDga qarshi AQSh boshchiligidagi koalisiyaga 2014 yilda
kuzda qo’shilgan bo’lsa, Fransiyaning qo’shilishi 2015 yil kuzga to’g’ri
keladi. Bundan tashqari 2016 yil 13 aprelda Suriyada parlament saylovlari
o’tkazildi va bu AQSh, Buyuk Britaniya va Fransiya tomonidan haqiqiy
emas deb topilib, saylovlar faqat Suriyaning yangi konstitusiyasi qabul
qilingandan keyingina o’tkazilishi mumkin deb hisoblashmoqda.
Bundan tashqari 2016 yil 29 fevralda NATO va Kuvayt o’rtasida
amirlik hududidan tashkilotning qo’shinlari va texnikalarini tranzit qilish
borasida shartnoma imzolandi. Mazkur Shartnoma
arab monarxiyalari
ichida birinchi hisoblanadi. 2016 yil 6 martda esa Fransiya va Misr O’rta
Yer dengizida Ramzes-2016» harbiy o’quv mashg’ulotlarini boshlashdi.
Yaqin Sharqning Rossiya tashqi siyosatidagi ahamiyati, mintaqadagi
manfaatlari va olib borayotgan siyosatini umulashtirgan holda, AQSh
Xeritej Jamg’armasi (The Heritage Foundation)ning taniqli eksperti
A.Koen ta’kidlaganidek, Rossiyaning Yaqin Sharq siyosati borasi
quydagicha xulosa qilish mumkin:
Birinchidan, Yaqin Sharq monarxiyalari va Erondagi islom dini
yetakchilarini qabul qilishi bilan Rossiyaning G’arbning xalqaro siyosiy
vaziyatidan ajralishini ko’rsatadi. Shuningdek, G’arbning Yaqin Sharqdagi
demokratiya va inson huquqlari borasidagi yondashuvlarini rad etdi;
Ikkinchidan, Rossiyaning Yaqin Sharqda, avvalo,
Britaniya va
so’ngra AQSh mavjudligiga qarshilik qiluvchi Sobiq Ittifoq modelidan
bormoqda;
Uchinchidan, Rossiya rahbarlari mamlakatda musulmon diniga
e’tiqod qiluvchi aholi orasida tug’ilish nisbatining ortishi va aksincha
slavyan xristianlari soni kamayib borishidan havotirda. Ularning Yaqin
Sharq davlatlari tomonidan qo’llab-quvvatlanishiga yo’l qo’ymaslik
Kremlning Yaqin Sharq siyosati kun tartibidan muhim o’rin olgan deyish
mumkin;
46
To’rtinchidan, OPEKdan tashqari Rossiya eng yirik gaz va neft
ishlab chiqaruvchi va eksport qiluvchi davlat hisoblanadi. Jahon energiya
bozorida narxlarning muvozanatini barqarorlashtirishda mintaqa davlatlari
bilan OPEK doirasida hamkorlikni mustahkamlash
muhim ahamiyatga
ega.
Beshinchidan, Yaqin Sharq nizolarga boy hudud bo’lib, bu Rossiya
uchun qurol bozori geografiyasini va eksport hajmini yanada oshirishga
xizmat qilishi mumkin. Rossiya qurol va yadroviy reaktorlarini
Germaniyaning XIX asrda temir yo’l qurishi loyihasi singari Yaqin
Sharqdagi ta’sir etish vositalaridan biriga aylanishi tarofdoridir deb xulosa
qilish mumkin.
Aytish mumkinki, Yaqin Sharqda strategik muvozanatning
shakllanishi
mintaqaning geosiyosiy holati, mintaqa davlatlarining o’z
xavfsizlik muhitlarini qay darajada anglay olishlari hamda mintaqa
doirasidagi va tashqarisidagi yetakchi davlatlar bilan qanday siyosat olib
borishlariga bog’liq. Agar mintaqa davlatlari orasida nizolarga qarshi
birgalikda kurashish uchun mufoviqlashtirish markazlari mavjud bo’lmasa,
mintaqada to’liq tinchlikni ta’minlab bo’lmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
