O'zbekiston

Zamonaviy marketingning innovatsiyalashuvi tovar modifikatsiyasi, assortimentni yangilash, ehtiyojlarni qondirishning yangi darajalariga erishish, sotish va xizmat ko‘rsatishning mukammal usullari va kommunikatsiyalar shaklidan foydalanish nazarda tutiladi. Bularning hammasi tovar va xizmat-larning sifat ko‘rsatkichlarini oshirish uchun sharoit yaratadi. Integratsiyalashuv — bu tovar bozorlarini strategik tanlash, tanlab olingan, maqsadli bozorlarda talab va taklifni uzoq muddatli prognozlash asosida tovar siyosati, narx hosil bo‘lishi, siljitish va sotish faoliyatining bir-biri bilan uzviy bog‘likligidir. Bozor tarkibiy tadqiqotlarining afzalliklari fundamental tadqiqotlarning (amaliy jihatdan dolzarb va mazmunan chuqur) katta bo‘lmagan xususiy muammolarini echish doirasida amalga oshiriladigan epizodik tadqiqotlardan ustunligini belgilaydi.Jamoatchilik bilan aloqalardan faol foydalanish notijorat, byudjet sohalarida marketingning tobora o‘sib boruvchi rolini va ijtimoiy yo‘naltirilganligini, shuningdek, jamiyat va uning ijtimoiy guruhlarining, marketing ishining natijaviyligiga real ta’sirini tasvirlab beradi. Bu yerda asosiy yo‘nalish deb ijtimoiy etika va ekologiya talablarini tan olish kerak.
4.Korxonalarda samarali marketing rejasini shakllantirish va amalga oshirish
"Marketing" atamasi - so'zma-so'z bozorga o'tish jarayoni - bu jarayonning ichki ikkilamchiligini to'liq aks ettirmaydi va "analitik" bilan solishtirganda marketingning ko'proq "faol" tomonini ta'kidlaydi. Ushbu ikkilikni tavsiflash uchun "strategik" va "operativ" marketing atamalaridan foydalaniladi. Strategik marketing - bu ehtiyojlarni tahlil qilish, bozor segmentatsiyasi, raqobatbardoshlik tahlili va nihoyat, korxonani rivojlantirish strategiyasini tanlashni o'z ichiga olgan tahlil jarayoni. Operatsion marketing - bu maqsadli segmentni tanlash, so'ngra marketing rejasini tuzish va tanlangan bozor segmentlariga ularning marketing byudjeti asosida marketing kommunikatsiyalari to'plamini qo'llash jarayoni.
Marketing – korxonalarning ishlab chiqarish va marketing faoliyatini tashkil etish va boshqarish, mahsulot va xizmatlarga bo‘lgan talabni shakllantirish va qondirish hamda foyda olish maqsadida bozorni o‘rganish tizimidir.
Boshqaruv funktsiyasi sifatida marketing moliya, ishlab chiqarish, ilmiy tadqiqot, logistika va boshqalar.
Boshqaruv konsepsiyasi (biznes falsafasi) sifatida marketing kompaniyadan iste’molga “demokratik” jarayon sifatida qarashni talab qiladi, bunda iste’molchilar o‘z pullari bilan o‘zlari istagan mahsulotga “ovoz berish” huquqiga ega. Bu kompaniyaning muvaffaqiyatini belgilaydi va iste'molchining ehtiyojlarini optimal tarzda qondirishga imkon beradi.
Marketing ommani xarid qilishga ishontirishning bir usuli bo'lganligi sababli, ko'pincha bu tushunchani sotish va reklama bilan tenglashtiradi. Farqi shundaki: sotish asosan yuzma-yuz aloqadir - sotuvchi potentsial xaridorlar bilan shug'ullanadi. Marketing ko'pchilikning e'tiborini jalb qilish va ishontirish uchun ommaviy axborot vositalaridan va boshqa vositalardan foydalanadi - marketolog kompaniyasidan hech kim bilan bevosita aloqada bo'lmagan odamlar. Etakchi menejment nazariyotchilaridan biri Piter Druker buni shunday ta’kidlaydi: Marketingning maqsadi – savdo harakatlarini keraksiz qilishdir. Uning maqsadi mijozni shunchalik yaxshi bilish va tushunishdirki, mahsulot yoki xizmat mijozga to'liq mos keladi va o'zini sotadi.
Marketing murakkab, ko'p qirrali va dinamik hodisadir. Bu bitta universal ta'rifda marketingning mohiyati, tamoyillari va funktsiyalariga to'liq, adekvat tavsif berishning mumkin emasligini tushuntiradi.
Marketing mohiyatidan asosiy tamoyillar kelib chiqadi. Biroq, mahalliy va xorijiy adabiyotlarda "marketing tamoyillari" ostida butunlay boshqacha narsalar tushuniladi. Turli mualliflarning pozitsiyalarini ko'rib chiqib, ularni taqqoslab, biz quyidagi asosiy tamoyillarni ajratib ko'rsatamiz:

• 
  Iqtisodiy qarorlar qabul qilishda ehtiyojlar, talabning holati va dinamikasi hamda bozor konyunkturasini sinchiklab hisobga olish;
  
• 
  Ishlab chiqarishni bozor talablariga, talab tarkibiga maksimal darajada moslashtirish uchun shart-sharoitlar yaratish (va bir lahzalik foydadan emas, balki uzoq muddatli asosda);
  
• 
  Bozorga, xaridorga barcha mavjud vositalar, birinchi navbatda reklama yordamida ta'sir qilish;
  

Marketing axboroti bo'limining asosiy vazifalari kompaniyaning asosiy strategik maqsadlari va uning joriy vazifalariga muvofiq, biznes rejalari va ushbu korxonani tashkil etish bo'yicha hujjatlarda aks ettirilgan, marketing axboroti bo'limi o'zining kundalik faoliyatida quyidagi vazifalarni amalga oshirishi shart. quyidagi asosiy vazifalar: Kompaniyaning rivojlanishi va bozor xatti-harakatlari strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish manfaatlarida kompaniya rahbariyatini zarur marketing ma'lumotlari bilan ta'minlash. Bo'lim, agar kerak bo'lsa, ko'rsatilgan ma'lumotlarni aniqlashtirish va to'ldirishga, shuningdek har xil turdagi joriy va istiqbolli bozor kon'yunkturalarini tahlil qilish va baholash bo'yicha barcha zarur ishlarni bajarishga majburdir.
Tasdiqlangan marketing tadqiqotlari rejasiga muvofiq ham, rahbariyatning maxsus ko'rsatmalari va kompaniyaning boshqa bo'linmalarining ko'rsatmalariga binoan bozor, mahsulot va iste'molchilar bilan bog'liq bozor tadqiqotlarining butun majmuasini amalga oshirish.
Marketing bo'limining maqsad va vazifalarini aniqlash uchun kompaniya faoliyatini to'liq tahlil qilish va uning faoliyatidagi to'siqlar va nomutanosibliklarni aniqlash kerak. Olingan ma'lumotlarga asoslanib, yaratilayotgan marketing bo'limining kuchlari tomonidan ushbu muammolarni hal qilish uchun gipotezani yarating, ya'ni. marketing rejasini ishlab chiqish. Marketingni rivojlantirish strategiyasi va marketing bo'limining maqsadlaridan kelib chiqib, marketing bo'limining oqilona tuzilishi haqida faraz qilishimiz mumkin. Bunday holda, u quyidagicha ko'rinadi: marketing direktori to'g'ridan-to'g'ri hisobot beradi bosh direktorga va/yoki direktorlar kengashi. U butun bo'lim ishini muvofiqlashtiradi va javobgardir. Optimal o'lcham bo'lim - 7 nafar xodim.
Kompaniyaning bozordagi xatti-harakatlari strategiyasi va taktikasini ishlab chiqishda doimiy ishtirok etish: tovar, narx, sotish, reklama va xizmatlar marketingi strategiyasini shakllantirish; kompaniya rahbariyatiga va kompaniyaning bozordagi xatti-harakatlari strategiyasi va taktikasini ishlab chiqishda ishtirok etadigan boshqa bo'limlarga maslahat yordami. Reklama faoliyatini tashkil etish, shuningdek, kompaniyaning zarur rentabelligi va rentabelligini ta'minlaydigan, jamoatchilik oldida uning yaxshi nomini saqlab qolish uchun jamoatchilik bilan aloqalarni shakllantirish va qo'llab-quvvatlash bo'yicha kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish. Kompaniyada marketing samaradorligini doimiy ravishda tahlil qilish va baholash va xizmatni mos ravishda rivojlantirish. Firmaning barcha bo'linmalariga yordam ko'rsatish va marketing bo'yicha maslahatlar berish. Uslubiy rahbarlik (va qisman mustaqil ravishda amalga oshirish) va kompaniyaning barcha xodimlarini marketing asoslariga o'rgatish. Kompaniya tomonidan talab qilinadigan lavozimga yollangan xodimlarning psixologik muvofiqligini baholash. Umumiy tahlil guruhlar, jamoalar va kompaniyaning alohida xodimlarining psixologik holati.
Har qanday faoliyat rejalashtirishdan boshlanadi. Rejalashtirish, o'z navbatida, tahlildan boshlanadi. Korxonaning marketing faoliyati ushbu qoidalarga to'liq bo'ysunadi. Marketing tahlili muammolarni aniqlash va ularni hal qilish yo'llarini topish imkonini beradi, marketing kompleksi bo'yicha qarorlar qabul qilish uchun asosiy ma'lumotlarni beradi.
Yaxshi o'tkazilgan marketing tahlilisiz siz quyidagi muammolarga duch kelishingiz mumkin:

• 
  Talabga ega bo'lmagan mahsulotni oling;
  
• 
  Bozorga kirishda va mahsulotlarni sotishda yengib bo'lmaydigan "to'siqlar"ga duch keling;
  
• 
  Siz uchun juda og'ir yuz;
  
• 
  Noto'g'ri bozor segmentini va mahsulot joylashuvini tanlash;
  
• 
  Elementlarning har biri bo'yicha noto'g'ri qarorlar qabul qiling.
  

Agar siz korxonaning marketing tahlilini e'tiborsiz qoldirsangiz, bu sizni kutayotgan muammolarning faqat kichik bir qismidir.
Bugungi kunda mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarning umumiy xususiyati, barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini rivojlantirishning adaptiv tizimni shakllantirish va xo‘jalik aloqalarini tashqi iqtisodiy faoliyatini kompleks rivojlanishini ta’minlashga yo‘naltirilganligi bilan muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy islohotlar strategiyasi va xo‘jalik faoliyatining samarali rivojlanishi bozor omillariga bog‘liq bo‘lgaligi sababli, ushbu jaroyon yagona tizim asosida shakllanish va rivojlanish xususiyatlariga ega.
Hozirga qadar marketing va uning faoliyat ko‘lamini aniqlab beruvchi ko‘plab ta’riflar mavjud. Ushbu ta’riflarning umumiy jihati insonning marketingni qanday tassavvur etishi, iqtisodiy bilimlar va xo‘jalikni boshqarishda unga qanday o‘rin ajratishiga bog‘liqligi orqali namoyon bo‘ladi. Har qanday firmaning rahbariyati, hatto u rejalashtirish g‘oyasiga nisbatan qarshi munosabatda bo‘lsa ham, hech bo‘lmaganda istiqbol uchun quyidagi uch yo‘nalishni belgilab olishga majbur: - bozor evolyutsiyasiga tegishlicha moslashish, yoki yangi tovar bozorlariga kirib borish uchun kerak bo‘lgan investitsion faoliyatni amalga oshirish; - ko‘zda tutilayotgan buyurtmalar hajmi bilan moslashtirishi kerak bo‘lgan ishlab chiqarish dasturi, buyurtmalar hajmi o‘z navbatida talabning mavsumiyligi, tovarlarni ilgari surish va hakozolarga bog‘liq bo‘ladi; - moliyaviy majburiyatlarni bajarish uchun zarur bo‘lgan aylanma mablag‘lar, ular daromadlar va xarajatlarning nisbati asosida shakllanadi. Strategik marketing jarayoni 6 ta hal qiluvchi masala bilan bog‘liqdir. Bu savollarga javob topish firmaning maqsadlari va shunga mos ravishda rejaning tuzilishi ham belgilab beradi. Biz olib borayotgan biznes qanday ko‘rinishda va firmaning bozorda strategik missiyasi qanday? - firma qanday tovar va xizmatlar bozorida joylashgan va u bu bozorda qanday pozitsiyani tanlashi mumkin? - xizmat bozorlarining obyektiv jalb qiluvchanligi qanday, ular bilan bog‘liq qanday imkoniyat va kamchiliklar mavjud? - firmaning bozordagi raqobatchilarga nisbatan farqli jihatlari, uning kuchli va zaif tomonlari, raqobatdagi ustunligi nimada? - qamrab olish va rivojlanishi bo‘yicha qanday strategiyani tanlash kerak, firma portfeliga kiruvchi xizmat bozorida strategik mo‘ljallar qanday bo‘lishi lozim? - marketing strategiyasi uchun tanlangan maqsadlar operatsion marketing majmuida qanday o‘rin egallaydi? Bozor faoliyati strategik tahlili qilinib, 6 ta hal qiluvchi umumiy savollarga javob topilgach, yakunlovchi bosqichda tanlangan maqsadlar, ularga erishish vositalari, bajarilishi kerak bo‘lgan muayyan harakat dasturlari va har bir faoliyat yo‘nalishi bo‘yicha firma dastlabki daromad va xarajatlar ro‘yxatini muvofiqlashtirishi kerak. Tovarlar bozorini dasturlashtirish; korxonaning bozordagi harakatlar strategiyasini aniqlash va rejalashtirish, ishlab chiqarilgan mahsulotlarning asosiy turlariga nisbatan bozor talabini aniqlash va korxona marketing kontseptsiyasining asosiy tamoyillari orqali shakllantiriladi[10]. Tovarlar bozorida o‘zgaruvchan shartsharoitlar korxonaning kelajakdagi faoliyati yo‘nalishlarini aniqlashga imkon beradigan strategik rejalar ishlab chiqishni taqazo etadi. Shu sababdan korxonaning strategik bozor missiyasini shakllantirishga yo‘naltirilgan omillarni umumiy tartibda guruhlash maqsadga muvofiq (1-jadval). Korxona marketing faoliyat dasturi, marketing xizmati doirasidagi yutuqlarni jamlangan holda shakllantiriladi. Agar korxona rahbariyati marketing dasturining asosiy mazmunini ma’qullasa va bu dasturni ijro uchun qabul qilsa, u korxonaning umumiy ish rejasi tarkibiy bir qismiga aylanadi.
Ushbu reja korxona doirasida majburiy deb tan olinadi va korxonaning keyingi faoliyatini amalga oshirishga bo‘ysundiriladi. Korxona rejasining juda keng va batafsil bo‘lishi, unda moliyaviy ishlar, kadrlar bilan ishlash va mablag‘larni maqsadli sarflash kabilarga alohida e’tibor qaratish maqsadga muvofiq. Zamonaviy korxona faoliyatini strategik rejalashtirish usullarini qo‘llash zarurati kundalik faoliyatdagi tavakkalchilik darajasining oshishi, muvaffaqiyatsiz-likka ta’sir etuvchi turli omillarning xususiyatlari, boshqaruvning tashkiliy tizimi murakkablashuvi kabi o‘ta muhim vazifalarni hal etishga qaratilinishi zarur[11]. Strategik rejalashtirish o‘zida uzoq muddatga mo‘ljallangan maqsadlar bilan korxonaning potentsial imkoniyatlari o‘rtasidagi mutanosibliklarni vujudga keltiradi. Korxona faoliyatini marketing tadqiqotlari asosida rejalashtirish quyidagi afzalliklarga ega: - birinchidan, ijrochilarning turli guruhlari o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni ta’minlaydi. Bu korxonaning asosiy vazifalarini hal etish uchun mo‘ljallangan sa’yharakatlarni jamlashga imkon beradi; - ikkinchidan, korxonada xizmatlarni yaratish va sotish bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘p sonli tarkibiy bo‘linmalarni muvofiqlashtirishga imkon beradi. Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida korxona faoliyatini takomillashtirib borish uchun marketing tadqiqotlari va marketing dasturlari ishlab chiqishni muntazam ravishda olib borish maqsadga muvofiq. Faqatgina shunda umumiy samaradorlik va barqarorlikka erishish mumkin bo‘ladi. 1-rasmdа ko‘rsаtilgаn bеnchmаrking tехnоlоgiyasi marketing strаtеgiyasini ishlаb chiqishni vа rаqiblаr faoliyatini tаhlil qilishni bir butun tizimgа tutаshtirаdi. Bеnchmаrking uslubini аnglаb оlish uchun uning strаtеgik rеjаlаshtirishdagi o‘rnini аniqlаsh lоzim. Маrkеting strаtеgiyalаrini ishlаb chiqish jаrаyonidа tegishli tahlillarga asoslangan holda fikr yuritish muhim. Chunki u, strаtеgik rivоjlаnish yo‘nаlishini bеlgilash vа chеklаngаn rеsurslаrni tаqsimlаshgа yordаm bеrаdi.
Bеnchmаrking uslubi istе’mоlchilаr ehtiyojlаri to‘g‘risidаgi bilimlаr va kоrхоnаning rаqоbаtbаrdоshligini tа’minlаsh uchun zаrur bo‘lgan muhim mа’lumоtlar bazasini yaratadi. Bеnchmаrkingda marketing strаtеgiyasini ishlаb chiqishning birinchi dаrаjаsi sohaga tеgishli tаhlil orqali аjrаtib ko‘rsаtilinadi. U rаqоbаt хаrаktеri vа dаrаjаsini, mijоzlаr hаtti-hаrаkаti mоdеllаri vа ulаrning хаrid qilish qоbiliyatini, sоhаgа kirishdаgi to‘sqinliklаr vа bоshqа хususiyatlаrni o‘rgаnib chiqishni o‘z ichigа оlаdi. Bu tаhlil sоhа bo‘yichа o‘rtаchа fоydа pоtеntsiаlini hisоblаb chiqish uchun mа’lumotlar yеtkаzib bеrаdi. Кеyingi bоsqich rаqоbаt tаhlili hisоblаnib, undа rаqiblаrning umumiy va potensial imkоniyatlari o‘rgаnib chiqilаdi. Shundan so‘ng “tаqlid qilish” uchun оbyеkt tаnlаsh lоzim bo‘lаdi. Bеnchmаrkingdа eng sаmаrаli nаtijаgа erishish uchun nаfаqаt bundаy kоrхоnаlаrni tоpish, ulаrning fаоliyati, ilg‘оr bоshqаruv qаrоrlаri hаqidа mа’lumоt yig‘ish, bаlki ulаr bilаn аlоqа o‘rnаtish tаvsiya etilаdi. Ма’lumоt to‘plаnib, klаssifikаtsiya qilingаch, mаqsаdgа erishish dаrаjаsini аniqlаb bеruvchi оmillаr bаhоlаnаdi. Shundаn so‘ng esа marketing rеjаsi tuzilаdi. Ushbu raejaning bosh maqsadi - аniq vа rаvshаn, ya’ni o‘zgаrtirilаyotgаn jаrаyonlаrning eng yuqоri sаmаrаdоrligiga erishishgа muvаffаq bo‘lishdir. Bоzоrdа uzоq muddаtli mаvqеni kаfоlаtlаsh uchun bеnchmаrking umumiy bаhо bеrish yo‘li vа eng yaxshi maqsadni shakllantirish vositasi sifatida qaraladi.