«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

Suyuq holatdagi dielektriklar 
Suyuq holatdagi dielektriklar qutbli va qutbsiz molekulalardan tashkil topadi. 
Qutbsiz dielektrikning 

r
uncha katta bo‘lmaydi (

r

2,0-2,5) va u yorug‘likning 
sinish ko‘rsatkichi kvadratiga deyarli teng bo‘ladi. Qutbsiz dielektrikda 

r
qiymatining harorati ortishi bilan kamayishi hajm birligidagi molekulalar sonining 
kamayishiga asoslanadi. Dipol molekulali suyuq dielektrik bir vaqtning o‘zida 
43
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (19-23 bet)] 

---

elektron va dipol qutblanishiga ega bo‘ladi. Qutbli suyuq dielektriklarda 

r
qiymati 
asosan 3,5-5 atrofida bo‘ladi
Qattiq jismlarning dielektrik singdiruvchanligi
 
dielektrik tuzilishiga bog‘liq 
ravishda o‘zgaradi. Ularda turli xildagi qutblanishlar bo‘lishi mumkin. Parafin 
qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishida (t
э
) uning zichligi pasayishi tufayli 

r
qiymati keskin kamayadi. 
Qattiq dielektriklarning zarralari zich joylashgan bo‘lib, ular ion kristallari 
tuzilishiga ega. Bu dielektriklarda 

r
qiymati keng oraliqda o‘zgaradi. Zarralari 
uncha zich bo‘lmagan elektrotexnik chinnida bir yo‘la elektron, ion va ion-
relaksatsiya qutblanishi kuzatiladi. Shishada esa 

r
qiymatining o‘zgarish oralig‘i 
(

r
)
20
4


kattadir. 
Qattiq jismlarda 

r
qiymati harorat va maydon chastotasiga bog‘liq bo‘lib, 
uning qonuniyatlari qutbli suyuqlikniki kabidir. Masalan, muzda 

r
qiymati harorat 
va chastotaga nisbatan keskin o‘zgaradi. Harorati nolga yaqin bo‘lgan muzning 
dielektrik singdiruvchanligi past chastotada suvniki kabi 81ga yaqin bo‘lib, harorat 
yanada pasaytirilsa, muzning 

r
qiymati 2,85 gacha tushib ketadi. 
Migrasiya qutblaniishi - tarkibi bir jinsli bo‗lmagan qattiq jismlarda 
qutblanishning qo‗shimcha mexanizmi sifatida ro‗y beradi. U past chastotalarda 
yuzaga keladi va elektr energiyasi ko‗p miqdorda sarflanadi
44
. 
O‗z- o‗zidan qutblanish segnetoelektriklarga xos bo‗lib, birinchi bor u segneto 
tuzida kuzatilgan. Tashqi maydon bo‗lmaganda segneto elektrikning ma‘lum 
qismida dipollar o‗z o‗zidan bir-biriga nisbatan moslashib aniq yo‗nalish oladi. 
O‗z-o‗zidan qutblanuvchi moddalarning alohida sohalarida elektr momenti 
yo‗nalishi turlicha bo‗ladi. Segnotoelektriklarning 
ч

qiymati juda yuqori (500-
20000) bo‗lib, u maydon kuchlanganligi va haroratga uzviy bog‗liq. 
Gazlar molekulalari orasidagi masofa nisbatan katta bo‗lganligi uchun 
ularning zichligi kichik bo‗ladi. Shuning uchun barcha gazlarning qiymati birga 
yaqin bo‗ladi. Gaz molekulasining radiusi qancha katta bo‗lsa, 
ч

qiymati 
shuncha yuqori bo‗ladi. Gazning hajm birligidagi molekulalar soni uning harorat 
va bosimiga bog‗liq bo‗ladi va molekulalar sonining o‗zgarishiga qarab uning 
ч

qiymati ham o‗zgaradi. 
44
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (20-21 bet)] 

---

Gazda 
ч

qiymati havo namligiga ham bog‗liq bo‗ladi. 
Suyuq holatdagi dielektriklar qutbli va qutbsiz molekulalardan tashkil 
topgan. Qutbsiz dielektriklarning 
ч

qiymati uncha katta bo‗lmaydi. (