«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

7.Mumsimon dielektriklar
Mumsimon 
dielektriklar 
kristall 
tuzilishi jihatidan qatron va bitumlardan 
farq qilib, qattiq holatdan suyuq holatga o‘tishda o‘zining aniq haroratiga egadir. 
Bu materiallardan elektr izolyatsiyasida shimiluvchi va quyiluvchi moddalar 
sifatida foydalaniladi. Ulardan foydalanilganda kondensator va boshqa elektr 
asboblarining konstruksiyalarini soddalashtirish imkoni yaratiladi. 
Mumsimon dielektriklar namga chidamli bo‘lgani sababli, ular qo‘llanilgan 
konstruksiyalarni 
zichlash 
(germetizatsiyalash) 
talab 
etilmaydi. 
Mazkur 
dielektriklarning asosiy kamchiligi qotishda ular hajmiy kirishishining nisbatan 
yuqoriligidir (15-20%).
Qutblilik darajasi bo‘yicha mumsimon dielektriklar uch guruhga bo‘linadi: 1) 
qutbsiz (parafin, serezin); 2) qisman qutbli (polietilen, poliizobutilen); 3) qutbli 
(olevaks). 
Polietilen va poliizobutilen mumi
yuqori kuchlanishli kabelning qog‘oz 
izolyatsiyasini shimdirishda qo‘llaniladi. Ular oq yoki kul rang, solishtirma hajmiy 
qarshiligi yuqori (

= 10
14
Om∙m) dielektriklardir. Polietilen mumi shimiluvchi 
kabel moylari (MN-3, MN-5) tarkibida kanifol bilan birgalikda, poliizobutilen 
mumi esa MN-4 navli shimiluvchi moy tarkibida qo‘llaniladi.
206
Parafin
rangsiz, hidsiz, kristall strukturali mumsimon modda bo‘lib, benzol, 
neft moylari, benzin va efirda yaxshi eriydi. Parafin parafinli neft distillatini qayta 
ishlash orqali olinadi. Parafinning bir nechta turi bo‘lib, ular bir-biridan erish 
harorati bilan farq qiladi. Parafinning erish harorati qancha yuqori bo‘lsa, uning 
sifati shuncha yaxshi hisoblanadi. Parafinning zichligi 850-900 kg/m
3
, erish 
harorati 50-62

C, dielektrik xossalari: 

r 
= 2,1-2,2; tgδ = 0,0003-0,0007; 

=10
13
-
10
15
Om∙m; 

s 
=10
15
-10
16
Om∙m; E
m
=20-30MV/m. Sifatli tozalangan parafin navi 
B
1
-B
4
o‘rtacha tozalikdagisi T, C va tozalanmagani H
c
, H
b
harflari orqali 
206
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 118-121 bet].

---

belgilanadi. Parafin kondensator izolyatsiyasini shimdirishda, uning serezin bilan 
aralashmasi esa sim va kabel o‘ramlarida ishlatiladi. 
Serezin
neft mahsulotlaridan olinib, dielektrik xususiyatlari jihatidan 
parafindan ustun turadi. Serezinning erish harorati 65-85

C, undan qayishqoq 
yupqa qoplama olish mumkin. Serezin kabel sanoatida rezina mahsulotlari 
tayyorlashda (rezinaning yorug‘lik nuriga chidamliligini oshiradi) ishlatiladi. 
Sintetik serezin och sariq rangli kristall strukturali modda bo‘lib, qog‘oz 
slyuda izolyatsiyali kondensatorlar tayyorlashda ishlatiladi. 
Vazelin 
- qattiq va suyuq uglevodorodlar aralashmasidan tashkil topgan quyuq 
moddadir. Uning dielektrik xossalari quyidagicha: 

r 
= 0,0002; 

= 5∙10
12
Om∙m; 
E
m 
=20 MV/m. Vazelin kondensatorlarni to‘latishda yoki ularning qog‘ozli 
izolyatsiya tasmalarini shimdirishda ishlatiladi.
Olevaks
- kanakunjut moyini gidrogeneratsiya qilish usuli orqali olinadigan 
yaxshi dielektrik xossali moddadir. Olevaksning dielektrik singdiruvchanligi 
yuqori bo‘lganligi sababli, undan kondensatorlar sig‘imini oshirishda 
foydalaniladi.