«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
 
Gazlarning teshilishi 
Elekro texnika konstruksiyalarining kattagina qismi – transformator, 
kondensator, uzgich (uzib-ulagich), elektr havo liniyalari va hokazolarda tashqi 
izolyatsiya vazifasini havo bajaradi. Normal sharoitda havoning elektr 
mustahkamligi suyuq va qattiq dielektriklarning elektr mustahkamligidan ancha 
kichikdir. 
100
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 51-60 bet.]

---

Gaz tarkibida ion va elektronlar issiqlik ta‘sirida siniq chiziqli betartib 
harakatda bo‘ladi. Agar gazga elektr maydoni ta‘sir ettirilsa, elektron yoki ionlar 
aniq yo‘nalish olib, qo‘shimcha tezlik bilan harakatlanadi
101
. Bunda gazning 
zaryadlangan zarrachalari qo‘shimcha energiya oladi; 
bu yerda:
q
- zaryad; 
U

- erkin harakat uzunligi 
(

)
dagi kuchlanish farqi. 
Elektron yadrodan uzoqroq qobiqqa o‘tib, molekula ionlanadi, natijada u 
manfiy elektron va musbat ionlarga ajraladi. Ion va elektron o‘z yo‘lida uchragan 
gaz molekulalarini ionlantiradi. Ionlanish sodir bo‘lishi uchun zarur sharoit 
W

 W
i
bo‘lib, tekis maydonda
W 
= Eq bo‘ladi. Bunda 

- erkin o‘tish uzunligi. Ionlanish 
energiyasi 
W
i
va ionlanish kuchlanishi
q
W
U
i
i

 
munosabat orqali bog‘langan. 
Ko‘pchilik gazlar uchun 
U
i
qiymati 4-25 V oralig‘ida o‘zgarib, ionlanish 
energiyasi 4-25 eV ga to‘g‘ri keladi. 
101
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 53-54 bet.] 
W = q U


---

Har bir gaz uchun 
q
va 

qiymatlari o‘zgarmasdir. Ma‘lum masofani 
to‘qnashuvsiz o‘tgan elektronning tezlig
i =600
i
bo‘ladi; elektron gaz 
molekulalarining katta tezligi ionlanishini ta‘minlaydi. Gaz molekulalarining 
ionlanishi uchun elektronning harakat tezligi 1000 km/s dan yuqori bo‘lishi 
lozim
102
. 
Elektronning siljishi ion siljuvchanligiga nisbatan ancha yuqori bo‘ladi. 
Ionlanish paytida ajralib chiqqan elektron molekulalarining ionlanishini 
ta‘minlaydi, ular zaryadlarga yoritiladi. Elektrodlar orasidagi gazda razryad 
102
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 53-54 bet.] 

---

bo‘lganida musbat ionlar katod yuzasini bombardimon qilib elektroddan
elektronlarni ozod etadi.