«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 кV
,
 -
,
5
2
5
0
kuchlanish 
oralig'ida aniqlanishi lozim. Izolyator iflos qatlamini namlanishdan to'yinish 
momentini aniqlash uchun, namlanish jarayonida o'lchash kuchlanishi izolyatorga 
2 daq
. vaqt oralig'i bilan davriy berib turilishi va izolyatorning kuchlanish ta'sirida 
bo'lish davomiyligi 
3 s
dan oshmasligi lozim
60
. 
S

qiymati izolyator sirti har xil nuqtalari solishtirma sirt o'tkazuvchanliklari 
o'lchangan qiymatlarining o'rtachasiga teng qilib olinadi. 
S

zond usuli yordamida 
o'lchanadi. Zondning ishchi qismi mis yoki latun sterjenlardan iborat 
2
ta elektrod 
59
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (27-28 bet)] 
60
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (27-28 bet)] 

---

bo'lib, yassi aylanasimon uchlarining diametri 
4 mm
, elektrodlar orasidagi masofa 
5 mm
. 
Zond yordamida o'lchov bajariladigan sirt bo'lagini sun'iy namlash solishtirma 
hajm o'tkazuvchanligi 
см
мкСм
/
200
dan katta bo'lmagan suv bilan ifloslanish 
qatlami to'yinguncha amalga oshiriladi. To'yinish momenti sirtda namlikning 
alohida tomchilari paydo bo'lishi bilan qayd etiladi. 
Elektrodlarni izolyator sirtiga tegib turgan joylarida suv to'planmasligi lozim. 
Buni oldini olish maqsadida o'lchash vaqtida egilib turishi kerak. O'lchashdan 
avval izolyator ifloslanish darajasini bir tekis bo'lgan zonalarga ajratiladi. Har bir 
zonada o'lchash 
0,5 kV
li megommetr bilan 10 martadan o'tkaziladi. 
Zondning elektrodlari orasidagi ifloslangan qatlamning solishtirma sirt 
o'tkazuvchanligi 
formula bilan aniqlanadi. 
Bu yerda 
sh
K
- zondning shakl koeffitsiyenti; 
i
R
- zondning elektrodlari 
orasidagi ifloslangan qatlam qarshiligining o'lchangan minimal qiymati, 
MOm
. 
Har bir zonadagi ifloslangan qatlam solishtirma sirt o'tkazuvchanligining 
o'rtacha qiymati 
Agar ionlashtirilgan gaz o‘zaro parallel joylashgan ikkita yassi elektrod 
oralig‘ida bo‘lib, bu elektrodlarga kuchlanish berilsa, mazkur kuchlanish ta‘sirida 
ionlar maydon yo‘nalishi tomon siljiydi va zanjirdan tok o‘ta boshlaydi. Bunda 
ionlarning bir qismi elektrodlarda neytrallanadi, qolgan qismi esa rekombinatsiya 
hisobiga yo‘qoladi. Kuchlanish oshirib borilsa, ionlar elektrodlarga tomon 
yo‘naladi va rekombinatsiya qilishga ulgurmaydilar. Bunda, gaz oralig‘idagi 
barcha ionlar kuchlanishining ma‘lum qiymatida faqat elektrodlarda 
zaryadsizlanadi
61
. 
To‘yinish toki (
U
t 
U
i
oralig‘idagi o‘zgarmas tok) normal sharoitdagi havo 
uchun elektrodlar oraligi 10 mm va maydon kuchlanganligi 0,60 V/m bo‘lganda 
sodir bo‘ladi. Bu tok qiymati havoda juda kam bo‘lib, taxminan 10
-15
A/m
2
ga teng 
bo‘ladi. Shu sababli, urinish ionlashishi sodir bo‘ladigan holatga qadar havo yaxshi 
dielektrik hisoblanadi. Urilish ionlashishi sodir bo‘lganda gazlarda mustaqil elektr 
o‘tkazuvchanlik hosil bo‘ladi. 
61
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (27-28 bet)] 
и
и
'
Sз
R
R
K
82
,
0
ш



n
i
Si
Sк



10
1
'



---

Kuchlanishning 
U
i
qiymatidan yuqori holatlarida va kuchlanish o‘sishi bilan 
tok keskin o‘sa boshlaydi. Havoda bu holat maydon kuchlanganligi E
i

10
5
–10
6
V/m ga teng bo‘lgan paytda sodir bo‘ladi. 
62