«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

r
aniqlanadi:
Odatda, nisbiy dielektrik singdiruvchanlik jumlasidagi nisbiy so‘zi tushirib 
qoldiriladi va 

r
dielektrik singdiruvchanlik deb yuritiladi. 
Elektr maydonida joylashgan dielektrikning sifatida uning qutblanish 
mobaynida aniqlanadigan dielektrik singdiruvchanligi qiymati bilan ifodalanadi. 
Dielektrik qutblanish xususiyatining qiziq tomoni, uning sig‘im qiymatini 
ifodalashdadir.
28
Agar vakuumli kondensator qoplamalariga kuchlanish bersak, u zaryadlanadi. 
Bu zaryad qiymati kuchlanish birligiga, kondensator o‘lchamiga, qoplama yuzi va 
ular orasidagi masofaga bog‘liq bo‘ladi. Kondensator sig‘imi C
0
ifodasi yordamida 
aniqlanadi. 
Kondensator qoplamalari o‘rnini o‘zgartirmagan holda vakuumni dielektrik 
bilan almashtirilsa, dielektrikda qutblanish sodir bo‘ladi
29
. Qoplama yuzasiga 
yaqin joyda unga qarama-qarshi ishorali zaryad paydo bo‘ladi va natijada 
qoplamadagi ma‘lum miqdordagi zaryadni neytrallaydi. Buning hisobiga 
27
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 12-13 bet].
28
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. 13-14 be
CU
q

Kl

 q = q
0
 + q
D
 , 
.
1
0
0
0
0
q
q
q
q
q
q
q
g
g
r







---

qoplamalardagi zaryad miqdori ma‘lum qiymat 

Δ

 
da ko‘payishi mumkin, natijada 
kondensator sig‘imi quyidagicha ifodalanadi:
Bu sig‘imlarning bir–biriga nisbati 
C/C
0
= 

r
materialning dielektrik 
singdiruvchanligini bildiradi. 
Kondensatorning sig‘imi dielektrikning materialiga, metall qoplamalarining 
geometrik o‘lchami va ularning shakllariga bog‘liqdir. Ixtiyoriy shakl va 
o‘lchamga ega elektrodlarni vakuumda joylashtirsak, 
C
0
sig‘imli kondensator hosil 
bo‘ladi. Elektrodlar orasiga dielektrik kiritsak, u holda kondensator sig‘mi ortadi:
Demak, berilgan shakl va geometrik o‘lchamga ega bo‘lgan kondensatorning 
sig‘imi dielektrikning 

r
qiymatiga to‘g‘ri proporsionaldir. 
30
Qoplama yuzalari 
S 
va dielektrikning qalinligi 
h
ga teng bo‘lgan yassi 
kondensator sig‘imi quyidagicha aniqlanadi: 
(12) 
Agar kondensator silindrik shaklli (qoplama radiuslari 
r
1
, r
2
,
uzunligi 
l
) 
bo‘lsa, u holda: 
30
[T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 
2009. (14-16 bet)]
C=

r
∙C
0
.
F
h
S
h
S
C
12
0
10
854
,
8







.
0
2
C
U
q
q
С





---

(13) 
Bir-biriga parallel joylashgan sim, kabel va hokazolarda solishtirma sig‘im 
(c)
dan foydalaniladi:
Kuchlanish 
U
, sig‘imi 
C
ga teng bo‘lgan kondensatorlardan elektr maydon 
energiyasi: 
(14) 
yoki quvvatning hajm birligidagi qiymati: 
(15) 
Agar dielektrikning 

r
qiymati qancha katta bo‘lsa, undan yasalgan 
kondensator sig‘imi shuncha yuqori bo‘ladi. Shu sababli, kondensator ishlab 
chiqarishda 

r
qiymati yuqori bo‘lgan dielektrik olish maqsadga muvofiqdir. 
Sig‘imi kam bo‘lishi uchun, yuqori kuchlanishli va yuqori to‘lqinli kabel 
izolyatsiya materialining 

r
qiymati kichik qilib olinadi.
Dielektrik singdiruvchanlikning eng kichik qiymati vakuum uchun tegishli 
bo‘lib, unda 
