«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «temir yo‘llar elektr ta’minoti» kafedrasi

Transformatorlar , tanlashda texnika-iqtisodiy hisoblar. 
Transformatorlar quvvati qatori texnik 
talablarga javob beruvchi transformatorlar soni va quvvatining bir necha variantini tanlash imkoniyatini 
beradi. Texnik iqtisodiy xisoblar yordamida shu variantlar ichidan iqtisodiy ko‘rsatkichlari eng yuqorisini 
tanlash mumkin. Buni yillik keltirilgan sarflar uslubi bilan echiladi. Bu uslubda kapital qo‘yilmalar va 
ekspluatatsion sarflar aniqlanadi. Kapital qo‘yilmalar sifatida kuch transformatorlarning qiymati olinishi 
mumkin. CHunki, ko‘pincha nimstansiyaning yuqori kuchlanish VN va past kuchlanish NN tomonlarida 
o‘rnatiladigan elektr jihozlarning qiymati ikkala variantda deyarli bir xil bo‘ladi. Asosan quvvatlar qatoridagi 
qo‘shni bo‘lgan 2 ta variantlar ko‘rib chiqiladi (2,5 MV*A va 4 MV*A li variant; 4 MV*A va 6,3 MV*A li 
variantlar; 6,3 MV*A va 10 MV*A li variantlar va h.k.z.). Ammo, 16 MV*A va 25 MV*A li variantlar 
solipggirilganda past kuchlanish NN tomonidagi tarqatish qurilmalari RU bir-biridan farq qiladi. Sababi shuki 
16 MV*A kuvvatli transformator 1 ta past kuchlanish NN chulg‘amiga, 25 MV*A li transfarmator esa 2 ta 
past kuchlanish NN chulg‘amiga ega. 
Ekspluatatsion sarflarni aniqlash ancha murakkab hisoblanadi. Bu sarflar amortizatsiya ajratmalari C
ai
va elektr energiya yo‘qotishlari C
pi
yig‘indisidan iborat :
Elektr energiya yo‘qotishlarini hisoblash jarayonida transformatorlarning o‘zidagi aktiv quvvat 
yo‘qotishlari ΔR
T
bilan birga transformator tomonidan iste’mol qilinuvchi reaktiv quvvatni generatordan 
transformatorgacha elektr uzatuvchii elementlarida reaktiv quvvatni uzatishdan hosil bo‘lgan qo‘shimcha 
aktiv quvvat yo‘qotishlarini ham hisobga olish kerak. Bu quvvatlar yo‘qotishlari 
keltirilgan yo‘qotishlar
deb 
ataladi va quyidagicha topiladi: 
bu formulada: 
 
ΔQ
cy
 
-
transformatordagi 
keltirilgan 
salt 
ulanishdagi yo‘qotishlar bo‘lib, ular transformatorning o‘zidagi salt ulanishdagi aktiv quvvat yo‘qotishlari va transfor-
matorning reaktiv quvvat iste’mol qilishi natijasida elektr ta’minot tizimi ETT ning barcha elementlarida hosil bo‘luvchi 
yo‘qotishlar yig‘indisidan iborat: 
ΔR
q
- 
qisqa tutashuvdagi keltirilgan yo‘qotishlar; 
ΔRsu
- salt ulanishdagi aktiv 
yo‘qotishlar; 
Δ
R
su
- kisqa tutashuv aktiv yo‘qotishlari; 
K
ip
= 0.007 kVt/kVAR yo‘qotishlar o‘zgarishi koeffitsienti; 
K
yu
=S
x
/S
tn
- transformatorning yuklanish koeffitsienti; 
ΔQ
KT
- qisqa tutashuv reaktiv kuvvati 
ΔQ
k
=S
nt
U
k
/100; 
ΔQ
syu
=S
nt
*I
cyu
/100 - transformator salt ulanishda iste’omol qiladigan reaktiv kuvvat; I
cyu
- transformatorning salt ulanish 
toki,%; 
U
KT
- transformatorning qisqa tutashuv kuchlanishi, %. 
Elektr energiya yo‘qotishlar qiymati: 
Transformatorning soni va kuvvatining 2 ta varianti ko‘rib chiqilganda qoplash muddati T
km
quyidagicha 
aniqlanadi: 
Agar T
qm
< 8 yil bo‘lsa, kapital sarflari katta variant qabul qilinadi. Agar T
qm
>8 yil bo‘lsa, kapital qo‘yilmalari 
kichik bo‘lgan variant uzil-kesil qabul qilinadi.