«O‘zbekiston temir yo‘llari» aksiyadorlik jamiyati toshkent temir yo‘l muhandislari instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

230 
 
25 - MA’RUZA 
NORMAL VA QIYA KESIM YUZASI BO‘YICHA ELEMENTLARNI (1CHI GURUHI) 
CHEGARAVIY HOLATLARNI HISOBLASH. 
 
Reja: 
1.
 
Egiluvchi elementlar mustaqkamligini normal kesimlar bo’yicha hisoblash. 
2.
 
Yakka armaturali to’g’ri to’rtburchak kesimli elementlar. 
3.
 
Egiladigan elementlar ko’ndalang kesimidagi kuch sxemasi va zo’riqishlar epyurasi. 
4.
 
To’g’ri to’rtburchakli kesimlarni jadval bo’yicha hisoblash. 
5.
 
Egiluvchi elementlar og’ma kesimlarining mustaqkamligini hisoblash. 
6.
 
Og’ma kesimlarga ko’ndalang kuchlar tasiri. 
7.
 
Og’ma kesimlarga eguvchi momentlar tasiri. 
8.
 
Og’ma kesimlarning momentlar bo’yicha hisobi. 
 
To‟sinning  yuk ko‟tarish qobiliyati nihoyasiga  yetgach, u  yo normal  yoki og‟ma kesim 
bo‟yicha yemiriladi (12.1 – rasm, b).  
Normal kesim bo‟yicha yemirilish eguvchi moment ta‟sirida, og‟ma kesim bo‟yicha esa 
ko‟ndalang  kuch  ta‟sirida  ro‟y  beradi.  Me‟yorida  armaturalangan  temirbeton  elementlarning 
yemirilishi  cho‟ziluvchi  armaturadan  boshlanadi.  Armaturadagi  kuchlanish  oqish  chegarasiga 
yetganda, betonning siqilish zonasi balandligi keskin kichrayadi, bu esa betonning yemirilishiga 
olib keladi. Cho‟ziluvchi armaturalar soni ko‟p bo‟lgan to‟sinlarda yemirilish siqilish zonasidagi 
betondan  boshlanadi,  bunda  armaturadagi  kuchlanish  oqish  chegarasidan  ancha  kichik  bo‟ladi; 
bu albatta tejamkorlikka ziddir. 
Temirbeton  to‟sinlar  buzilishidagi  ana  shu  ikki  holga  mos  ravishda  ikki  xil  hisoblash 
usuli ishlab chiqilgan: 
a)  birinchi  usulga  ko‟ra  hisob  normal  miqdorda  armaturalangan  temirbeton 
elementlarning yemirilishi cho‟ziluvchi armaturadagi kuchlanish hisobiy qarshilikka yetishganda 
ro‟y beradigan hol uchun bajariladi; 
b) ikkinchi usulga ko‟ra hisob armatura miqdori keragidan ortiqcha bo‟lgan elementlarda 
yemirilish betonning siqilish zonasidan boshlanadigan hol uchun amalgaoshiriladi
2
 
Betonning  siqilish  zonasidagi  kuchlanishlar  epyurasi  to‟g‟ri  to‟rtburchakli  qilib  olinadi 
(aslida esa epyura egri chiziqli bo‟ladi). Shunda hisob ancha soddalashadi (12.1–rasm, g). 
Geometrik tavsiflar: 
                                                 
2
 
Hassoun M. Nadim. Scructural concrete: theory and design/ M. Nadim Hassoun, South Dakota State University, 
Athem al-Manasser, San-Jose State University. – Sixth Edition, 2012. (552-556 betlar)
 

---

231 
 
A
b
= bX, 
 
 
 
 
 
(1) 
Z
b
 = h
o
 – 0,5X, 
 
 
 
 
(2) 
bunda h
o
 – ishchi balandlik; 
a
s
 – himoya qatlami. 
Siqilish  zonasining  balandligi  X  ni  aniklash  uchun  statikaning  muvozanat  tenglamasini 
tuzamiz: 
R
s
–R
b
b
X=0,   
 
 
 
 
(3) 
 
 
Egiladigan  elementlar ko‟ndalang kesimidagi kuch sxemasi va zo‟riqishlar epyurasi 
 
 
12.1– rasm. Egiluvchi elementni hisoblash: a –yoyiq  yuk,  b – to‟sin; 
v – epyuralar; g – yakka  armaturali elementni mustahkamlikka hisoblash 
bu yerda 
 
R
b
bX = R
s
A
s
.   
 
 
 
(4) 
 
Bundan siqilayotgan zonaning balandligi X kelib chiqadi 
 
X = R
s
A
s
/ R
b
b
  
 
 
 
(5) 
Element uchun  mustahkamlik sharti  quyidagi  qo‟rinishga ega: 
 
M 

 N
b
Z
b
 
 
 
 
 
 
(6) 
 

---

232 
 
beton bo‟yicha 
 
M 

 R
b
b
X(ho – 0,5 X); 
 
 
 
(7) 
 
armatura bo‟yicha 
 
 
M 

 NsZ
b 
 
 
 
 
(8) 
 
M 

 R
s
A
s
(h
o
 – 0,5 X)  
 
 
 (9)