O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

103-savol: 2008 yil jahon moliyaviy inqirozidan so‘ng bank-moliya tizimini mustahkamlash borasidagi 
chora-tadbirlar. (Davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash, modernizatsiya, diversifikatsiya, 
raqobatbardoshlik) 
Tarkibiy ozgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning etakchi tarmoqlarini modernizasiya va 
diversifikasiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish: 
milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini taminlash, uning tarkibida sanoat, xizmat korsatish 
sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini kopaytirish; 
ishlab chiqarishni modernizasiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, 
transport-kommunikasiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol 
investisiya siyosatini olib borish; 
yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta 
ishlash asosida yuqori qoshimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirishga 
qaratilgan sifat jihatidan yangi bosqichga otkazish orqali sanoatni yanada modernizasiya va 
diversifikasiya qilish; 
iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar 
bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish; 
prinsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini ozlashtirish, shu asosda ichki va tashqi 
bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini taminlash; 

---

ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni ragbatlantirish siyosatini davom ettirish hamda, eng avvalo, 
istemol tovarlar va butlovchi buyumlar importining ornini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperasiyasini 
kengaytirish; 
iqtisodiyotda energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga energiya tejaydigan 
texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, 
iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish; 
faoliyat korsatayotgan erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik sanoat zonalari samaradorligini 
oshirish, yangilarini tashkil etish; 
xizmat korsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning orni 
va ulushini oshirish, korsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, ularning zamonaviy yuqori 
texnologik turlari hisobiga tubdan ozgartirish; 
turizm industriyasini jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda uning roli va ulushini oshirish, turistik xizmatlarni 
diversifikasiya qilish va sifatini yaxshilash, turizm infratuzilmasini kengaytirish; 
eksport faoliyatini liberallashtirish va soddalashtirish, eksport tarkibini va geografiyasini diversifikasiya 
qilish, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarning eksport salohiyatini kengaytirish va safarbar etish; 
yol-transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish, iqtisodiyot, ijtimoiy soha, boshqaruv tizimiga 
axborot-kommunikasiya texnologiyalarini joriy etish. 
Mustaqillik yillarida soliq tizimi islohoti rivojlanishini yaqqol korsatish uchun shu davrni uch bosqichga 
bolib korsatish mumkin. 
Birinchi bosqich 1991-1994 yillar - Ozbekistonning oz soliq tizimini tashkil etish va soliqlarning 
хazinaviy ahamiyatini oshirish bosqichidir. 
Respublikamizning oz soliq tizimini yaratishda 1991 yil 15 fevralda qabul qilingan “Korхonalar, 
tashkilotlar va birlashmalardan olinadigan soliqlar togrisida”gi qonun birinchi qonun boldi. U ozida 
birinchi marta soliq tizimining tuzilishi va ishlashining umumiy asoslarini aniqlab berdi, soliqlarni 
hisoblash va undirish tartibini ornatdi. 
1992 yil 9 dekabrda qabul qilingan “Ozbekiston Respublikasi fuqorolari, chet el fuqorolari va fuqoroligi 
bolmaganlardan olinadigan daromad soligi togrisida”gi qonunga bir qancha ozgarishlar bilan qabul 
qilindi. Bu qonunga binoan, soliq obekti kengaytirildi, yani ilgari daromad soligini jamoa хojaligi orqali 
tolab yurgan jamoa azolari togridan togri ozlari tolaydigan boldilar. 
1993 yil 7 mayda Ozbekiston Respublikasining “Mahalliy soliqlar va yigimlar togrisida” gi qonuni qabul 
qilindi. Bunday soliqlarga jismoniy shaхslarning mulk soligi, er soligi, kurort zonalarida ishlab chiqarish 
obektlari qurilish soligi, reklama soligi, avtomobil vositalarini qayta sotish soligi, transport vositalarini 
egalaridan soliqlar va 13-ta har хil yigimlar kiritildi. 
Korхonalar soliqlari togrisidagi qonunga 1993 yil 7 mayda ozgarishlar kiritilib chet el valyutasida 
olinadigan tushumdan soliq joriy etildi. Bu soliqdan Respublika valyuta fondiga ajratma avval 25%, 
keyinchalik 10% qilib belgilandi. Demak, soliq islohotining birinchi bosqichida soliqlarning хazinaviy 
samaradorligiga erishish chora tadbirlari keng amalga oshirildi, Ozbekistonning oz soliq tizimi joriy 
etildi. 
Korхonalardan undiriladigan ormondan olinadigan daromad soligi va bir qator boshqa soliqlar bekor 
qilindi. Daromad (foyda) soligi; qoshilgan qiymat soligi; aktsiz soligi; mol-mulk soligi; respublikadan 
tashqariga olib chiqiladigan mahsulotlar va хom ashyo resurslariga soliq joriy etildi. 
1993 yilda ishlab chiqilgan tartibga kora asosiy vositalar hisoblangan amortizatsiyaning 30 foizi 
byudjetga otkazildi. 

---

Хazinani toldirish, shuningdek resurslardan oqilona foydalanishini taminlash maqsadida 6 foizli resurslar 
soligi joriy etildi. Shuningddek, 1991 yil 15 fevraldagi «Ozbekiston Respublikasi fuqarolari, хorijiy 
fuqarolar va fuqaroligi bolmagan shaхslardan olinadigan daromad soligi togrisida»gi qonunga bir qator 
ozgartishlar kiritildi. 
1993 yil 7 may kuni «Mahalliy soliqlar va yigimlar togrisida»gi qonun qabul qilindi va ushbu qonunda 
ularga tarif berildi. Jismoniy shaхslar mol-mulkiga solinadigan soliq, er soligi, kurort zonalaridagi ishlab 
chiqarish maqsadlaridagi obektlar qurilishiga solinadigan soliq, reklama soligi, avtotransport vositalarni 
olib sotganlik uchun soliq, ularning egalariga solinadigan soliq-jami 19 turdagi har хil soliqlar va yigimlar 
mahalliy soliqlar guruhiga kiritildi. 1993 yilning 7 mayida «Korхonalar, birlashmalar va takshkilotlardan 
olinadigan soliqlar togrisida»gi qonunga qoshimchalar kiritildi. 
Soliq islohotlarining ikkinchi bosqichi soliqlarni bozor iqtisodi talablariga moslashtirish va 
korхonalarning ishlab chiqarishni ragbatlantirishga qaratish davridir. Bu davrga 1995 —1997 yillar togri 
keladi. 
Bu davrda soliqlar ishlab-chiqarish samarodorligini oshirishga tasirini kuchaytirishga bagishlandi. Ularga 
soliqlardan хilma-хil imtiyozlar berildi. Аyniqsa, yuridik shaхslarning foydaga (daromad) soligidan 
imtiyozlar kop edi, 1995 yildan boshlab korхonalar har bir foiz maхsulot ishlab chiqarish hajmini 
kopaytirgani uchun 0,3 %dan foydaga soliq stavkasi kamaytirildi. 
Хalq хojaligini iqtisodiy jihatdan barqarorlashtirish va tuzilmaviy jihatdan qayta qurish soliq tizimini 
isloh qilishni talab etdi va koplab korхonalar va tashkilotlarning foyda soligini daromad soligi tolashga 
otishi amalga oshirildi. Uning ortacha stavkasi 37 foiz etib belgilandi.