O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

lar», «Xayr endi, do‘stlar», «Yuragimda ko‘p dog'im», «Tuyani ber»
kabi she’rlarida jamiyatdagi nohaqliklarni tanqid qiladi. Jiyen Jirov haj- 
viy she’rlar ustasi ham edi. U «Hoy xonimiz, xonimiz», «Xon yonida 
to'ralar» kabi hajviy she’rlarida hukmron tabaqalarning kirdikorlarini, 
xalqqa o'tkazgan jabr-zulmlarini fosh etadi.
Qoraqalpoqlar - erksevar xalq. Shuning uchun ular doimo o‘z erki 
uchun ozodlik kurashi ollb borganlar. Ma’lumki, qozoq xoni Abulxayr- 
ga qarshi olib borilgan urushda qoraqalpoqlar yengilib qolgandi. Bu 
mag'lubiyat natijasida ular azob-uqubatlarga duchor etilgan. Xusu- 
san, Sirdaryo bo‘ylaridagi qoraqalpoqlar har yoqqa tarqab ketganlar. 
Ular-ning bir qismi Toshkent atrofi (Chirchiq bo‘ylari)ga, boshqa bir

---

190
qismi esa Qizilqum orqali Xorazm (Orol dengizining janubiy sohillari) 
ga ko'chib ketganlar. Mana shu ko'chishlarning guvohi bo'lgan Jiyen Ji- 
rov «Darbadarel» nomli doston yozib, qoraqalpoqlarning mashaqqat- 
li davri tarixini bayon etgan. U «Alpomis», «Qirq qiz», «Qo‘blon», 
«Qurbonbek» dostonlarini mahorat bilan kuylagan.
Qoraqalpoq adabiyotining ko'zga ko‘ríngan vakillaridan yana biri 
Kunxo‘ja ibrohim (1799 - 1880) edi. Uning butun umri muhtojlikda 
o'tgan. Shoirning «0‘roqchilar», «Oq qamish», «Cho‘ponlar» kabi 
she’rlari xalq orasida keng tarqalgan bo'lib, ularda qoraqalpoq xalqi- 
ning Xiva xonligi tobeligiga tushib qolgan davrdagi og'ir ahvoli, erksiz 
turmushi o‘z ifodasini topgan. «El bilan», «Boy bolasi», «Mening bo- 
lam» she’rlarida esa hukmron tabaqalar kirdikorlarini fosh etadi. «Unut- 
masman» hamda «Tuya ekarsan» she’rlarida u Xiva xoni ustidan ku- 
ladi.