O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

I (mil. aw. 522 - 468-yillarda podsholik qilgan) qabri ustidagi toshlar- 
ga mil. avv. V asrda mixxat bilan o'yib yozilgan bitiklarda Orolbo'yi va 
Sirdaryoning quyi oqimida yashagan aholi «saka tigraxauda» (cho'qqi 
qalpoqli saklar) deb atalgan.
Milodiy II - VIII asrlarda Oral bo'yi dashtlariga bir qator turkiy qabi- 
lalar kirib kelib joylashganlar. Mahalliy aholining kirib kelgan qabilalar 
bilan qo'shilishi natijasida Orolbo'yida bijanaklar va o‘g‘uzlar shakl- 
langan. Bijanaklar negizida VIII — X asrlarda qoraqalpoqlaming xalq 
sifatida shakllanish jarayoni bosh langan.
X asr boshlarida bijanaklarning bir qismi Volga ortiga, Janubiy 
Rus dashtlariga ko'chib o'tishga majbur bo'lganlar. Bunga o'g'uzlar va 
qipchoqlaming siquvi, tazyiqi sabab bo'lgan.
XII 
asr rus yilnomalarida «chyorniyi klobuki», mo‘g‘ullar tarixida 
«qora malaqayli», sharq manbalarida esa «qora bo‘rkl¡» deb atalgan 
qavm haqida ma’lumotlar bor. Bu nomlar qoraqalpoqlarga tegishlidir. 
«Qoraqalpoq» so'zi qoraqalpoql ilar so'zidan kelib chiqqan.
Oltin 0‘rda zaiflashgach, uning tarkibidan qator mustaqil davlatlar 
ajralib chiqqan. Bu davlatlarning biri - XIV asr oxirida tashkil topgan 
No‘g'ay (Mang'it) xonligi edi. Uning chegarasi - 
Volga daryosidan 
Irtish daryosigacha, Kaspiy va Oroi dengizi bo'yiaridan Kama daryosi- 
gacha
 bo'lgan hududlarni o‘z ichiga oigan.
Binobarin, qoraqalpoqlar ko'chib borib joylashgan hududlar XV -
XVI asrlarda No'g'ay xonligi hududiga kirgan. No'g'ay va qoraqalpoq 
xalqlari o'zaro siyosiy hamkorlikda, birlashmada yashaganlar.
No'g'ay tili tarkibi, fonetikasiva grammatikqurilishijihatidan qoraqal- 
poq tiliga juda yaqin. Shu tariqa XVI asrga kelib bir necha urug'lardan