O‘zbekiston tarixi

Ленин
 
В
. 
И
.
Тўла
асарлар
тўплами
. 
Т
. 41. – 489-
б
. 
2
O‘sha joyda. – 170-b. 
3
Qarang: 
Босмачилик
: 
ҳақиқат
ва
уйдирма
// 
Шарқ
юлдузи
. – 1991. – 
№
3. – 
176-
б
. 
4
Qarang: 
Азия
. – 1993. – 
№
29–30. 
5
Qarang: 
Шамсутдинов
 
Р
. 
Тарихий
меросимизга
бир
назар
. – 
Андижон
, 1994. – 
143-
б
. 
147

---

berilgandir. Albatta, aniq raqamni keltirish qiyin, chunki bunday ma’lumotlar 
keltirilgan hujjatlarning topilishi amrimahol. Fuqarolar urushida, ochlikdan, 
qatag‘onlar natijasida halok bo‘lganlarni hisobga olish va bu to‘g‘rida ochiq-
oydin axborot berishdan sovetlar hokimiyati manfaatdor bo‘lmagan. Lekin 
millionlab emas, hattoki bir inson huquqining poymol etilishi, joniga jabr 
qilinishining o‘zi fojiadir.
Ma’lum bo‘lishicha, 1917–1920 yillarda, ya’ni uch yil ichida 
Turkistonning ekin maydonlari 40 foizga kamayib ketdi, chunki, bir 
tomondan, erkaklar birodarkushlik urushida qatnashayotgan bo‘lsalar, 
ikkinchi tomondan, bolsheviklar olib borgan «harbiy kommunizm» siyosati 
ishlab chiqarishdagi manfaatdorlikni so‘ndirdi. Natijada qishloq xo‘jalik 
mahsulotlari 2 martaga yaqin, qoramollar soni 2,5 marta kamayib ketdi, 
sug‘orish tarmoqlari vayron bo‘ldi. Savdo-sotiq to‘xtaganligi natijasida 
Turkiston xo‘jaligiga 298 mingta omoch, 394 mingta ketmon va boshqa ish 
qurollari yetishmas edi
1
. Natijada ochlik hukm sura boshladi.
Biroq bu ochlik bolsheviklarni deyarli tashvishga solmadi. Masalan, 
bolshevik Tobolinning fikricha, ochlikka qarshi kurashishga mo‘ljallangan 
mablag‘larning frontlarni ta’minlashga sarflangani inqilob uchun ma’qulroq 
(chunki bu borada maqsadga erishib bo‘lmaydi)
2
. Shu dunyoqarashning 
o‘ziyoq Turkistondagi mahalliy xalqqa kulfat keltirgan kommunistik g‘oyaning 
insoniylik normalaridan yiroqligidan dalolat beradi.
Istiqlolchilik harakatining asl mohiyati mahalliy aholining ozodligi, 
mamlakatning mustaqilligi uchun kurash ekanligini tan olib, uning ba’zi 
nuqsonlari haqida so‘z yuritmaslik xolislikka xilof.
Milliy ozodlik harakati tarkibida siyosiy maqsadni ko‘zlagan 
Madaminbek va boshqa qo‘rboshilarning ham bo‘lganligini, ularning 
dastalarida rus ofitserlari ham xizmat qilganligini, ular istiqlolchilarni 
xorijdan, ayniqsa, Afg‘oniston tomondan qurol-yarog‘ bilan 
ta’minlanganligini, 1919 yilda Farg‘onada Madaminbek boshliq muvaqqat 
hukumat tuzilganligi va uning xorij bilan aloqada bo‘lganligini, ayni paytda 
ba’zi guruhlarning tinch aholini talash bilan ham shug‘ullanganliklarini inkor 
qilmaymiz. Lekin shu kabi ayrim dalillar asosida butun milliy ozodlik 
harakatini qoralash insofdan emas, chunki ushbu faktlarning har biri ortida 
qandaydir obyektiv asos bor.
Madaminbek va boshqa qo‘rboshilar xalqni bolsheviklar istibdodiga 
qarshi kurashga ko‘tarar ekan, harakatdagi Qizil Armiya bilan to‘qnashishga 
to‘g‘ri kelishini yaxshi tushunganlar. Bor quroli ketmonu belkurakdan iborat 
bo‘lgan musulmon dehqonini harbiy ishga o‘rgatishda kimdan foydalanish 
kerak? Agar rossiyalik mutaxassislar bunda yordamga kelgan bo‘lsa, buning 
nimasi yomon? Umumiy dushmanni bartaraf qilishda nima uchun ulardan 
foydalanish mumkin emas? Qurol-yarog‘ni Rossiya bermaydi. Shuning 
uchun uni faqat chet eldan olish mumkin.
Yana shuni e’tirof etish joizki, milliy ozodlik harakatida ishtirok 
1
Qarang: