O‘zbekiston tarixi

 
2. Amir Temur – tarixiy shaxs 
 
 
Sohibqiron Amir Temur zukko siyosatchi va buyuk davlat arbobi sifatida 
tarqoq, bo‘linib ketgan feodal davlatlar o‘rnida yirik markazlashgan kuchli 
davlat bunyod etdi. Sohibqiron tomonidan tuzilgan davlatning boshqarish 
usuli, tutgan udumi, tartib-intizomi g‘oyat ibratli bo‘lib, uning ko‘pgina 
sohalarda orttirgan tajribalari mustaqillikni qo‘lga kiritib, bu yo‘lda qadam 
tashlayotgan O‘zbekiston uchun hozirgi davrda katta ahamiyat kasb etadi. 
Eng avvalo, shuni ta’kidlash o‘rinliki, u o‘zidan avvalgi davlatlar 
qurilishlarida orttirilgan ijobiy tajribalarni atroflicha o‘rgandi va ularga ijodiy 
yondashdi.
Amir Temurning davlatni muvaffaqiyatli boshqarishida pirlari Zayniddin 
Abu Bakr Toybodiy, Shayx Sayyid Baraka va boshqalarning ta’siri katta 
bo‘lgan. Jumladan, birinchi piri sohibqironga saltanat ishlarida to‘rt narsaga 
– kengash, mashvaratu maslahat, qat’iy qaror, tadbirkorlik va hushyorlik, 
ehtiyotkorlikka amal qilishni o‘zining Hirotdan yozgan xatida maslahat 
bergan edi. “Temur tuzuklari” asarida ularning shunday nasihatlarini 
o‘qiymiz: “saltanatni boshqarishda mashvaratu maslahat va tadbirkorlik bilan 
ish yurgizgin, toki oqibatda nadomat chekib, pushaymon bo‘lmagaysan. 
Xullas, bajarilishi shart bo‘lgan tadbirlarning ta’rifidan va zikridan so‘ng 
78

---

(shuni ta’kidlash lozimki) qat’iylik, sabr, chidamlilik, sog‘lig‘u-sergaklik, 
ehtiyotkorlik va shijoat bilan barcha ishlar amalga oshirilur. Vassalom”
1
.
Amir Temurning piri Shayx Sayyid Baraka 1370 yilda Balx qal’asi qo‘lga 
kiritilishi arafasida Amir Temurga do‘mbira, hokimiyat va hukmronlik ramzi 
hisoblangan bayroq berib, unga “Sizning istiqbolingiz buyuk ishlardan darak 
beradi” deb bashorat qilgandi. Bu makkalik shayx Sayyid Baraka keyinchalik 
Amir Temur harakatlarida bashoratchilik qildi va uning bir umrga piri bo‘lib 
qoldi. Bu xususda Ibn Arabshohning guvohlik berishicha, “Temur doimo: – 
Saltanatda erishgan jamiki narsam va mustahkam makonlarni fath qilishim – 
bular hammasi shayx Shamsuddin al-Faxuriyning duosi, shayx Zayniddin al-
Xavofiyning (Abu-Bakr Toybodiy) immati tufayli va barcha topgan 
barakatlarim esa Sayyid Baraka yordamida bo‘lgan”,
2
– der ekan.
Amir Temur pirlarining ko‘rsatmalariga sodiqlik bilan amal qilgan holda, 
davlatni boshqarishning barcha sohalariga jiddiy e’tibor berdi va har doim bu 
ko‘rsatmalar uning diqqat markazida bo‘ldi. Natijada markazlashgan davlatni 
vujudga keltirish, uni mustahkamlash, qudratli qilishda muvaffaqiyatlarga 
erishib, o‘ziga qaram bo‘lgan mamlakatlarning tinchligini ta’minladi. U eng 
avvalo, o‘z davlatini boshqarishda kengashga e’tibor berdi. Kengash 
o‘tkazish, unda qatnashuvchilarning darajasi bo‘yicha joylashishi hozirgi 
davrda ham diqqatni tortadi. Bu xususda “Tuzuklar”da qiziqarli misollar 
keltirilgan.
Temur o‘z «Tuzuklari»da davlat tizimini yuqoridan quyigacha qanday 
boshqarish haqidagi siyosiy-huquqiy qarashlarini umumlashtirdi. Sohibqiron 
davlatni idora qilishda o‘n ikki qoidaga qat’iy asoslanganligini batafsil 
yozadi. “Temur tuzuklari”da shunday so‘zlar bitilgan: “...Endi mening 
nomdor farzandlarim va mamlakatni zabt etuvchi iqtidorli nabiralarimga 
yo‘l-yo‘rig‘im shuki, men o‘n ikki narsani o‘zimga shior qilib olib, saltanat 
martabasiga erishdim. Shu o‘n ikki narsa yordamida mamlakatni zabt etib, 
saltanatimni boshqardim va saltanat taxtiga zebu-ziynat berdim...”
3
. Bu 
ijtimoiy-siyosiy qatlamlar quyidagilar edi: 
1) sayyidlar (payg‘ambar avlodlari), ulamo, mashoyix, fozil kishilar, ya’ni 
ziyolilar; 
2) ishning ko‘zini bilgan donishmand kishilar; 
3) xudojo‘y, darvesh, qalandarlar; 
4) no‘yonlar (xonzodalar), amirlar, sarkardalar, sipohsolalar; 
5) sipoh va raiyat, ya’ni askarlar va avom un-nos; 
6) saltanat ishlarini aytib, kengash qilishga loyiq, ishonchli kishilar; 
7) vazirlar, sarkotib, devon munshiylar, muhandislar, roviylar; 
8) hakimlar va tabiblar; 
9) tafsir va hadis olimlari; 
10) ahli sanoat (hunarmandlar, kosiblar); 
11) so‘fiylar; 
12) tujjor (savdogar) va sayyohlar.
1
Темур
тузуклари
. – 
Т
., 1991. – 14–16-
б
. 
2