O‘zbekiston tarixi

Amir Temur vafotidan so‘ng Temuriylar davlatidagi ijtimoiy-siyosiy vaziyat.

Sohibqiron Amir Temur o‘ziga voris va taxt valiahdi etib nevarasi Pirmuhammad Jahongirni vasiyat qilib qoldiradi. Amir Temur barpo etgan buyuk saltanat (jami o‘z ichiga 27 ta o‘lka va viloyatlarni jam etgan) garchi Temurning mahorati va kuch-qudrati ila mustahkam turgan bo‘lsa-da, lekin u ichki jihatdan siyosiy ancha zaif, umumiqtisodiy asosga ega bo‘lmagan edi. O‘g‘illar, nabiralarga mamlakatni qism-qismlarga bo‘lib berilganligi va suyurg‘ol tartibi ham Temurning davlati parokandaligini kuchaytirar edi. Temur jasadi Samarqandda dafn etilishi va motam marosimlari tugamasdanoq, toju-taxt uchun shahzodalar o‘rtasida o‘zaro kurash kuchayib ketdi.

1405-1406 yillarda butun Temur saltanati o‘zaro toju taxt kurashlari domiga tortiladi. YAgona hisoblangan saltanat SHohruh boshqarayotgan Xuroson, Balxdan to Hind erlarigacha bo‘lgan erlarga hokim Pirmuhammad, G‘arbiy Eron, Ozarbayjon, Iroq tasarrufida bo‘lgan Mironshoh va uning avlodlari (Umar Mirzo, Abu Bakr) erlariga bo‘linib ketdi. Movarounnahr Xalil Sultonga rasman qarashli deb hisoblansa-da, Turkiston, O‘tror, Sayramda Amir Berdibek, Farg‘onada esa Amir Xudoydod hukmronlik qilishar edi. Barcha Temuriylarni saltanatning yuragi bo‘lmish, Movarounnahrni egallash istagi tark etmas edi.

Garchi XV asr boshidan ichki nizolar, o‘zaro kurashlar mamlakat ichki hayotiga salbiy ta’sir o‘tkazgan bo‘lsa-da, lekin temuriy hukmdorlardan SHohruh (1405-1447), Mirzo Ulug‘bek (1409-1449), Sulton Husayn (Boyqaro) (1469-1506), qisman Sulton Abu Said (1451-1469) davrilarida ichki osoyishtalik, ma’rifat va madaniyatga e’tibor tufayli ilmu-fan va madaniyat yuksalib, Movarounnahr va Xuroson yana SHarqning ma’rifat va madaniyat markazi nomini qaytarib oladi.