“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

450 kishilik karvon yuboriladi.
Karvon O‘trorga keladi. O‘tror hokimi Inolchiq (G‘oyr- 
xon) karvon ahlining mo‘g‘ul josuslari ekanini fahmlab, Xorazm- shohning maxsus farmonini 
kutmay, uni yo‘q qilishga buyruq bera- di. Shu tariqa, karvon butunlay talanib, qirg‘in qilinadi. 
Chingizxon uchun endi Movarounnahrga bostirib kirish fursati yetgan edi. Bu vaqtga kelib 
Chingizxon va uning lashkarboshilari tasarrufida 200 ming kishilik jangovar qo‘shin tayyor holga 
keltirib qo‘yilgandi. 
Chingizxon qo‘shinining hujumi xavfi yaqinlashib kelayotganli- gini Muhammad 
Xorazmshoh va uning arkoni davlati ham yaxshi bilardi. Shoh muayyan harbiy tayyorgarliklar 
ko‘rish, shaharlarning mudofaa istehkomlarini mustahkamlash, qo‘shinlar safini ko‘payti- rish 
harakatida bo‘ldi. Biroq, asosiy harbiy strategik masalalarda u o‘ta nodonlik va kaltabinlik qiladi. 
U o‘zining sarkarda o‘g‘li Jalolid- din, Xo‘jand hokimi, dovyurak bahodir Temur Malik singari 

---

yetuk kishilarning harbiy kuchlarni asosiy nuqtalarga to‘plab, dushmanga hal qiluvchi zarbalar 
berish kerakligi to‘g‘risidagi to‘g‘ri, dono mas- lahatlariga ham quloq solmadi. Sulton o‘z 
qo‘shinlarini turli shahar- larda alohida holda joylashtirish va mudofaadan iborat xato taktikani 
ma’qul ko‘rdi. 1219-yilda Chingizxonning son-sanoqsiz qo‘shinlari mamlakatga bostirib kira 
boshlagach, Xorazmshoh maml akat taqdi- rini o‘z holiga tashlab, yaqin xesh-u aqrabolari bilan 
janubga tomon siljishni ma’qul ko‘rdi. Bunday holat tez orada butun mamlakatni fojiali 
oqibatlarga olib keldi. 
Mo‘g‘ullarning birinchi hujumiga duchor bo‘lgan hudud O‘tror bo‘ldi. Chingizxon va 
uning lashkarining o‘trorliklardan alohida qas- di bor edi. Negaki, Chingiz yuborgan savdo 
karvoni xuddi shu yerda saranjom qilinganligi ularning yodidan ko‘tarilmagandi. Chig‘atoy va 
O‘qtoyning son-sanoqsiz kuchlari shahar qal’alariga bosqin uyushtir- gan kezlarda o‘trorliklar 
ularga qarshi mardonavor jang qildilar. Shahar aholisi G‘oyrxon va Qorachor bahodirlar 
yetakchiligida tengsiz dushman bilan uzoq vaqt jon berib, jon olishdilar. Shahar mudofaa- si 5 
oydan ziyod davom etdi. Xalq qarshiligi to‘xtovsiz davom etdi. Biroq oxir-oqibatda shahar 
dushman tomonidan egallandi. 
Mirzo Ulug‘bekning «To‘rt ulus tarixi» kitobida ta’kidlangani- dek: «... O‘trorning butun 
aholisini sahroga haydab chiqdilar va qat- li om qildilar... O‘tror hisorini qo‘lga kiritib, yer bilan 
barobar qildilar. Tirik qolganlardan, raiyat va hunarmandlarning ba’zilarini hibs- ga oldilar, 
ba’zilarni esa qul qilib haydadilar». 
Mo‘g‘ul bosqinchilari Movarounnahrning boshqa hududlari- da ham ko‘z ko‘rib, quloq 
eshitmagan yovuzliklarni sodir etdilar. Buning yaqqol ifodasini ularning gullab-yashnagan 
Buxoro, Samarqand, Xo‘jand singari shaharlar va ularning aholisiga nisbatan qilgan behad 
yovuzliklari misolida ham ko‘rish mumkin. Masalan, Chingiz qo‘shini 1220-yilning fevralida 
musulmon Sharqining yirik islom markazlaridan sanalgan Buxoro ustiga balo-qazodek yopirilib 
keladi. 
Buxoro xalqi bir necha kun davomida dushmanga matonat bilan qarshilik ko‘rsatadi. Bu 
esa Chingizxonni darg‘azab etadi. Natija- da, u shaharni yakson qilish, boyligini talash, xalqini 
qirg‘in qilish- ga buyruq beradi. Buxoro qamali 12 kecha-yu kunduz davom etdi. Mo‘g‘ullar 
yondirilgan, kuli ko‘kka sovurilgan shaharni egallagach, ko‘ngillariga kelgan noma’qulchiliklarni 
amalga oshirdilar, shahar himoyachilari butunlay qirib tashlandi 
Chingizxon qo‘shinlari 1220-yil mart oyida eng yirik va obod shaharlaridan biri