“Oʻzbekiston tarixi” fanidan

„Monopol faoliyatni cheklash 
to‘g‘risida“ 
gi Qonuni kuchga kiritildi. Bu qonun asosida raqobatchilikni rivojlantirishga 
qaratilgan bir qator normativ hujjatlar ishlab chiqildi va amalga oshirildi. Moliya vazirligi 
tizimida tuzilgan 
Antimonopol
va narx-navo siyosatini o‘tkazish bosh boshqarmasi monopol 
mavqeyidagi korxonalarni belgilab, ularning mahsulotlari bo‘yicha narxlarni va 
rentabel
likni 
tartibga solib turibdi.
 
Iqtisodiyotning barqarorlashuvi va rivojlanishi. Mustaqillikning dastlabki yillarida sanoat va 
qishloq xo’jalik mahsulotlari ishlab chiqarish tobora pasayib bordi, xo’jalik yuritish 
murakkablashib qolgan edi. Buning sababi O’zbekiston iqtisodiy jihatdan qaram bo’lib, 
korxonalari mustaqil xo’jalik yurita olmasdi, boshqa hududlarda joylashgan zavod, fabrikalardan 
keltiriladigan asbob-uskuna va butlovchi qismlarga butunlay qaram edi. Sobiq Ittifoq 
parchalangach, aloqalar uzildi. Natijada ko’pgina korxonalarda mahsulot ishlab chiqarish keskin 
kamaydi, ayrimlari to’xtab qoldi. Shu boisdan O’zbekistonda iqtisodiy tanglikdan chiqish, 
makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish tadbirlari ko’rildi. 
Makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun O’zbekiston iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar 
qilish, raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga qodir korxonalar qurish va buning uchun zarur 
investitsiyalar ajratish yo’llaridan bordi. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar uchun zarur 
mablag’lar davlat byudjeti va aholi jamg’armalari hisobiga ajratildi. 1991-2002-yillarda 
iqtisodiyotga jalb etilgan jami investitsiyalar 28,4 mlrd. AQSh dollarini tashkil etdi. 
Xalq xo’jaligi tarkibini qayta qurish maqsadida chet el investitsiyasini jalb qilish choralari 

---

ko’rildi. «Chet el investitsiyalari to’g’risida», «Chet ellik investorlar huquqlarini kafolatlari va 
ularni himoya qilish choralari to’g’risida» qonunlar qabul qilindi. Chet el investitsiyasini 
O’zbekiston iqtisodiyotiga jalb qilish bevosita investitsiyalar tarzida, davlat qarzlari, xalqaro 
moliya va iqtisodiy tashkilotlar, qarz beruvchi mamlakatlarning investitsiya yoki moliyaviy 
kredit resurslari shaklida amalga oshirildi. Iqtisodiyotga kiritilayotgan xorijiy investitsiya 
salmog’I yildan yilga o’sib bordi. 1992-1999-yillarda iqtisodiyotda 4,4 mlrd. AQSh dollari 
hajmida chet el investitsiyalari o’zlashtirildi. 1999-yilning o’zida iqtisodiyotning ustuvor 
tormoqlari 1 mlrd. 324 mln. AQSh dollari miqdorida chet el investitsiyalari o’zlashtirildi. 1991-
2002-yillarda Respublika iqtisodiyotida o’zlashtirilgan chet el investitsiyalari hajmi 14 mlrd. 
AQSh dollarini tashkil etdi. Xorijiy investitsiyalar ishtirokida faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar 
soni 2003-yilda 2087 taga yetdi. 
Yoqilg’i mustaqilligi. Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning hayotiy muhim tarmoqlari 
rivojlantirildi, yangi sanoat tarmoqlari bunyod etildi. Bunga mamlakatning yoqilgi mustaqilligiga 
erishishi yaqqol misoldir. 90-yillarning boshlarida chetdan 6 million tonnaga yaqin neft 
mahsulotlari keltirilar, 600 ming tonna paxta tolasi Rossiya va boshqa mamlakatlarga neft 
mahsulotlari uchun berilardi. Shu boisdan mamlakatimizda neft mustaqilligi uchun kurash 
boshlandi, buning zamini 2 trillion kubmetrga yaqin gaz zahiralari, 160 dan ortiq neft koni bor 
edi. 
Yiliga 2,5 mlrd. kub metr gaz haydash quvvatiga ega bo’lgan Ko’kdumaloq kompressor 
stansiyasi, Buxoro neftni qayta ishlash zavodi barpo etildi. 1996-yilga kelib chetdan neft 
mahsulotlarini sotib olish to’xtadi, neft mustaqilligiga erishildi. 1991-yilda 2,9 mln. tonna neft 
(gaz kondensati bilan birgalikda) mahsulotlari ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2000-yilda bu 
ko’rsatkich 7,5 mln. tonnadan oshdi. Shu davrda tabiiy gaz ishlab chiqarish 41,8 mlrd. kub 
metrdan 56,4 mlrd. kub metrga o’sdi. O’zbekiston yoqilg’i mustaqilligiga erishdi. 
Mashinasozlik va avtomobilsozlik sanoati. Mustaqillik yillarida mashinasozlik sanoati jadal 
rivojlandi. 1994-yilda barpo etilgan O’zbekiston-Isroil «O’zIzmash» qo’shma korxonasida paxta 
terish mashinalarining gorizontal shpindelli yangi xili yaratildi. Bu agregat jahon 
mashinasozligining eng yangi yutug’idir, deb e’tirof etildi. 
1992-yilda Janubiy Koreya bilan hamkorlikda O’zbekistonda avtomabil ishlab chiqaruvchi 
korxona barpo etishga kelishib olindi. 1993-1996-yillarda Asaka shahrida «O’zDEU avto» 
zavodi barpo etildi va “Damas”, “Tiko”, “Neksiya” rusumli avtomabillar ishlab chiqarish yo’lga 
qo’yildi. 1996-yilda 25,3 ming, 1997-yilda 64,9 ming, 1998-yilda 54,4 ming, 1999-yilda 58,4 
ming, 2004-yilda 70 ming dona engil avtomobil ishlab chiqarildi. «O’zDEU» zavodida 1999-
2014-yillarda “Matiz”, “Lasetti”, “Epika”, “Spark”, “Malibu”, “Kobalt”, “Orlando” rusumli 
avtomobillar ishlab chiqarish yo’lga qo’yildi. O’zbekiston dunyoda avtomobil ishlab chiqaruvchi 

---

28-mamlakatga aylandi. Agar 2000-yilda har 100 ta oilaga o’rtacha 20 ta yengil avtomobil 
to’g’ri kelgan bo’lsa, 2013-yilda bu raqam 41,4 taga yetdi. Tadqiqotlarga ko’ra 2013-yilda 
mamlakatimizdagi oilalarning 11 % dan ortig’i ikkitadan yengil avtomobilga ega.
Samarqandda avtobus va yuk mashinalari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan «SamKoch 
avto» zavodi qurildi. 2000-yilda «SamKoch avto» zavodi 483 ta avtobus, 102 ta yuk avtomobili 
ishlab chiqardi. 
Respublikamizda avtomobillarga butlovchi qismlar ishlab chiqaruvchi o’nlab yangi 
korxonalar bunyod etildi. Hozirgi paytda «O’zDEU» zavodi uchun zarur bo’lgan butlovchi 
qismlarning 20 foizi O’zbekistonda ishlab chiqarilmoqda. Avtomobilsozlik sanoatida 14 mingga 
yaqin ishchi va xizmatchi mehnat qilmoqda. 
Mashinasozlik sanoatining yirik korxonalari – Toshkent traktor zavodi, O’zbekiston qishloq 
xo’jaligi mashinasozligi, Toshkent va Chirchiq qishloq xo’jaligi mashinasozligi, Toshkent 
agregat zavodi va boshqa korxonalar mustaqillikning dastlabki yillarida uchragan 
qiyinchiliklarni yengib o’tdi. Birgina Toshkent traktor zavodi 2000-yilda 954 ta, 2001-yilda 1002 
ta traktor ishlab chiqarilgan bo’lsa, hozirgi paytda yiliga 3,5-4 ming donagacha traktor, minglab 
tirkamalar ishlab chiqarilmoqda. 
Gaz-kimyo va yengil sanoat. 1995-yil oktabr oyida O’zbekiston bilan AQShning «ABB 
Lummus Global» kompaniyasi o’rtasida Sho’rton gaz-kimyo majmuasini qurish bo’yicha 
hamkorlik yo’lga qo’yildi. Qurilish ishlari 1997-2001-yillarda amalga oshirildi, majmua 
qurilishida 1 mlrd. AQSh dollari hajmida sarmoya o’zlashtirildi. 2001-yil dekabrda Sho’rton 
gaz-kimyo majmuasi ishga tushirildi. Majmua yiliga 125 ming tonna polietilen, 137 ming tonna 
suyultirilgan gaz va 126 ming tonna gaz kondensati ishlab chiqarish quvvatiga ega. 
Yengil va to’qimachilik sanoati tez sur’atlar bilan rivojlanib bormoqda. Paxtani qayta 
ishlovchi 
«Qabul-O’zbekKO», 
«Kosonsoy-Tekmen», 
«Papfen», 
«Asnam 
tekstil», 
«Karakulteks», «Chinoz to’qimachi», «Qabul-Farg’ona», «Oq saroy to’qimachi» qo’shma 
korxonlari barpo etildi. Faqat 2004-yilda 17 ta yengil sanoat korxonalari qurilib ishga tushirildi. 
Bu tarmoqda xalq ist’emoli mollari ishlab chiqarish kengaydi, minglab yangi ish o’rinlari 
yaratildi. Agar 1991-yili respublikamizda paxta tolasini qayta ishlash 12 foizni tashkil etgan 
bo’lsa, 2004-yilda bu ko’rsatkich 28 foizga yetdi. Kalava, ip, paxta va shoyi gazlamalarini 
eksport qilish hajmlari ancha oshdi. 
Mustaqillik yillarida «Zarafshon-Nyumont» korxonasi, Qizilqum fosforit kombinati, 
Qung’irot soda zavodi, Quvasoy kvarts zavodi, Yangiyo’l va Andijon spirt zavodlari, Toshloq ip 
yigiruv fabrikasi va boshqa ko’plab korxonalar bunyod etildi. 
Don mustaqilligi. Qishloq xo’jaligida ishlab chiqarish tarkibini takomillashtirishga e’tibor 
berildi. Xo’jaliklar qanday ekin ekish sohasida mustaqil bo’ldilar. Respublikada don 

---

mustaqilligiga erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlashni tiklash yo’li 
izchillik bilan amalga oshirildi. Paxta ekiladigan-maydonlar tegishli suratda qisqartirilib, donli 
ekinlar-maydoni kengaytirildi. Umumiy ekin-maydonlarida donli ekinlar salmog’i 1991-yilda 
18,8 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2000-yilda 42 foizga o’sdi. 
Respublikamizda don mustaqilligiga erishish, shakar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlari 
tayyorlash yo’li izchillik amalga oshirildi. Agar 1991-yilda mamlakatimizda 1,9 mln. tonna don, 
shu jumlandan 609,5 ming tonna bug’doy tayyorlangan bo’lsa, 2014-yilda 8 mln. tonna bug’doy 
yetishtirildi. O’zbekiston g’alla mustaqilligiga erishdi. 
Andijon paxtakorlari tashabbusi bilan chigitni plyonka ostiga ekish texnologiyasi joriy etildi. 
Bu usul paxtadan sifatli va yuqori hosil yetishtirish imkonini yaratdi. 
Iqtisodiyotda barqaror yuksalish. Iqtisodiyot tarkibidagi tub o’zgarishlar, yangi 
korxonlalarning bunyod etilishi sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish sohasida samarali natijalar 
berdi. 1991-2002-yillarda 1872 korxona va boshqa ishlab chiqarish muassasalari qurildi, 
mahsulotning 9,5 mingdan ortiq yangi turlarini ishlab chiqarish o’zlashtirildi. 1990-yilda 
Respublika bo’yicha ishlab chiqarilgan sanoat mahsulotlari hajmini 100 foiz deb olsak, undan 
keyingi yillarda kamayib, 1992-yilda 94,7 foizga, 1993-yilda 98,1 foizga tushgan edi. 1995-yilga 
kelib makroiqtisodiyotda barqarorlikka erishildi va 1996-yildan boshlab barqaror o’sish 
ta’minlanmoqda. Sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi oldingi yilga nisbatan 1997-yilda 
106,5 foizga, 1998-yilda 105,8 foizga, 1999-yilda 106,1 foizga, 2000-yilda 106,4 foizga, 2001-
yilda 108,1 foizga, 2002-yilda 108,1 foizga, 2003-yilda 108,4 foizga, 2004-yilda 109,4 foizga 
o’sdi. Un va un mahsulotlari, kiyim-kechak, poyabzal, shakar va qand mahsulotlari ishlab 
chiqarish sezilarli darajada ko’paydi, iste’mol buyumlari importi kamaydi. 
Yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarish 1991-1995-yillarda pasayib bordi, 1996-yildan 
boshlab o’sish boshlandi. Oldingi yilga nisbatan 1996-yilda YalM 101,7 foizga, 1997-yilda 
105,2 foizga, 1998-yilda 104,4 foizga, 1999-yilda 104,4 foizga, 2000-yilda 104 foizga, 2001-
yilda 104,5 foizga o’sdi. 
Natijada, 2001-yilda birinchi bor yalpi ichki mahsulotning 1991-yilga nisbatan 103 foiz 
o’sishiga erishildi. MDH davlatlari orasida birinchi bo’lib O’zbekiston iqtisodiy barqarorlikka 
erishgan, iqtisodiy ko’rsatkichlari izchil o’sib borayotgan mamlakatdir. 2013-yilda yalpi ichki 
mahsulot 8 %, sanoat maxsulotlari ishlab chiqarish hajmi 8,8 %, qishloq xo’jaligi 6,8 % o’sdi. 
1991-2013-yillarda YAIMda sanoatning ulushi 14,2 % dan 24,2 % ga, kichik biznesning 
ulushi 31 % dan 55,8 % ga o’sdi. YAIMda qishloq xo’jaligining ulushi 34 % dan 17 % ga 
kamayishi mamlakatimizning agrar respublikadan sanoati rivojlangan zamonaviy davlatga 
aylanayotganini ko’rsatadi. Eng muhimi xalqimizni oziq-ovqat maxsulotlari bilan to’liq 
ta’minlash, kerak bo’lsa ularni eksport qilish imkoniyati yaratildi. 2013-yilda mirishkor dehqon 

---

va femerlarimizning fidokorona mehnati bilan 7,8 mln tonna g’alla, 8,4 mln tonna sabzavot, 3 
mln 360 ming tonna paxta yetishtirildi.
Shahar va qishloqlarimizning qiyofasi o’zgarib, aholi turmush saviyasi o’sib bordi. Yirik 
inshootlar, korxonalarning bunyod etilishi, iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlar, izchil o’sish 
sur’atlari odamlarning moddiy va ijtiomiy hayotini, farovoniligini yildan yilga yaxshilanishiga 
zamin bo’lib, xizmat qilmoqda. Aholini tabiiy gaz, ichimlik suvi bilan ta’minlash darajasi 
salmoqli darajada o’sdi. Birgina 1999-yilda 4,5 ming km gaz tarmog’i, shundan 4,3 ming 
kilometri qishloq joylarida, 2 ming km.dan ziyod ichimlik suv tarmog’i, shundan 1,9 ming 
kilometri qishloq joylarida ishga tushirildi. 
Mustaqillik yillarida O’zbekiston iqtisodiyoti qariyb 5 barobar, fholi daromadlari jon 
boshiga o’rtacha 8,7 barobar o’sdi. So’nggi 10 yil davomida (2004-2014) O’zbekiston yalpi ishki 
maxsulotining yillik o’sishi 8 % dan ziyod bo’lib kelmoqda.
Jahondagi yetakchi firmalarning havo kemalari bilan ta’minlangan O’zbekiston Havo 
yo’llari aviakompaniyasi dunyoning 25 mamlakati bilan havo aloqlarini o’rnatgan, u mustaqillik 
yillarida 25 milliondan ko’p yo’lovchiga xizmat qildi. 
Ijtimoiy hayot. Aholini ijtimoiy himoyalashga alohida e’tibor berilmoqda. O’zbekistonda 
islohotlar boshlangan dastlabki paytdayoq, uning asl maqsadi insonga munosib turmush va 
faoliyat sharoitlarini vujudga keltirishdan iborat, deb belgilangan edi. Bozor munosabatlariga 
o’tishning ilk davridan boshlab aholini oldindan ijtimoiy himoyalash yuzasidan zarur chora-
tadbirlar ko’rib borildi. Shu maqsadda miqdori muntazam o’zgartirib turilgan ish haqi, 
pensiyalar, turli nafaqalar, stipendiyalar, kompensatsiya to’lovlari tarzidagi pul to’lovlari keng 
qo’llanildi. 
Mamlakatning 2 mln. 640 ming fuqarosi pensiya va moddiy yordam oladi. Bunday to’lovlar 
miqdori 2000-yilda 187,8 mlrd. so’mni tashkil etdi. 
Faqat 2000-yilning o’zida aholining kam ta’minlangan qismiga fuqarolarning o’zini o’zi 
boshqarish organlari-mahalla yig’inlari orqali 54,2 mlrd. so’m miqdorida nafaqa, ko’mak va 
boshqa turdagi yordamlar berildi. 
Mustaqillik yillarida mamlakatda 70 mln. kv.m. turar joylar, 19,5 ming o’rinli kasalxonalar, 
95,7 ming marta tashrifli poliklinikalar, 805,9 ming o’rinli maktablar, 15,3 ming o’rinli 
akademik litseylar, 126,5 ming o’rinli kasb-hunar kollejlari qurilib foydalanishga topshirildi. 
Aholini ichimlik suvi bilan ta’minlash va gazlashtirish bo’yicha keng qamrovli dasturlar 
amalga oshirilmoqda. 1991-2000-yillarda 22,6 ming km. suv quvurlari va 54,1 ming km. gaz 
tarmoqlari yotqizildi. Aholining uy-joylarini gazlashtirish darajasi 46,2 foizgacha, ichimlik suvi 
bilan markazlashgan holda ta’minlash esa 64,2 foizdan 77,6 foizgacha ko’tarildi. 
Yosh oilalarni qo’llab-quvvatlash dasturi amalga oshirilmoqda. 2009-2012-yillarda 

---

mamlakatimizning 159 ta qishloq tumanida namunaviy loyihalar asosida 900 dan ortiq yangi uy-
joy massivlari barpo etildi, 33 ming 500 dan ziyod yakka tartibdagi uy-joy foydalanishga 
topshirildi. 2013-yilning o’zida esa 10 mingta ana shu tipdagi uylar qurildi.
Respublikada aholiga tibbiy va ijtiomiy xizmat ko’rsatishning rivojlangan tizimi bunyod 
etildi. Mustaqillik yillarida ambulatoriya-poliklinika muassasalarining soni 3 mingdan 4,8 
minggacha yoki 1,6 baravar ortdi. Qishloq joylairda 1600 ta vrachlik punktlari ochildi. 
Aholiga 81,5 mingdan ortiq shifokorlar turli ixtisosliklar bo’yicha malakali tibbiy yordam 
ko’rsatmoqda. 
1994-yilda aholining dori-darmonga bo’lgan ehtiyoji Respublikada ishlab chiqarilgan 
mahsulot hisobiga bor-yo’g’i 4,5 foizga qondirilar edi. 2003-yilga kelib, katta miqdorda sarmoya 
jalb etilganligi hisobidan, bu ko’rsatkich 25 foizgacha o’sdi. 2013-yilning o’zida 
Respublikamizda 146 ta yangi zamonaviy tibbiyot muassasalari ishga tushirildi.
2012-yilda Toshkentda o’tkazilgan Ona va bola salomatligiga bag’ishlangan xalqaro ilmiy 
konferensiyada qayd etilgan ma’lumotlarga ko’ra mustaqillik yillarida aholining o’rtacha umri 
66 yoshdan 73,5 yoshga uzaygan.Onalar o’limi 2 baravar, bolalar o’limi esa 3 baravarga 
kamaygan.
Keyingi yillarda ham davlat byudjeti xarajatlari tarkibida ijtimoiy sohaga yo’naltirilgan 
xarajatlar yuqori darajada saqlanib qoldi va 2014-yilda umumiy xarajatlarning 60 foizini tashkil 
etdi. 
2014-yilga kelib mamlakatimizdagi har uch oilaning bittasiga shaxsiy yengil avtomobil, har 
100 oilaga o’rtacha 80 ta muzlatkich, 146 ta televizor (ba’zi oilalarda 2-3 tadan) to’g’ri 
kelmoqda. Har bir oila 3-4 tadan uyali telefonlarga ega. 
O’zbekiston dunyoda o’z xalqining sog’ligi haqida eng ko’p qayg’uradigan davlatdir. 1997-
yil yurtimizda “Inson manfaatlari yili”, 1998-yil “Oila yili”, 1999-yil “Ayollar yili”, 2000-yil 
“Sog’lom avlod yili”, 2001-yil “Onalar va bolalar yili”, 2002-yil “Qariyalarni qadrlash yili”, 
2003-yil “Obod mahalla yili”, 2004-yil “Mehr va muruvvat yili”, 2005-yil “Sihat-salomatlik 
yili”, 2006-yil “Xomiylar va shifokorlar yili”, 2007-yil “Ijtimoiy himoya yili”, 2008-yil “Yoshlar 
yili”, 2009-yil “Qishloq taraqqiyoti va farovonligi yili”, 2010-yil “Barkamol avlod yili”, 2011-yil 
“Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili”, 2012-yil “Mustahkam oila yili”, 2013-yil “Obod 
turmush yili”, 2014-yil “Sog’lom bola yili”, 2015-yil “Keksalarni e’zozlash yili” deb e’lon 
qilinib maxsus davlat dasturlari asosida xalqimizga munosib turmush sharoitlari yaratib 
berilmoqda.
Bir so’z bilan aytganda mustaqillik yillarida iqtisodiyotning boshqaruv tizimi tubdan 
o’zgartirildi, xo’jalik yuritishning bozor iqtisodiyotiga mos yangi tizimi yaratildi. Bozor 
infratuzilmasi asoslari barpo qilindi. Mamlakatimiz iqtisodiy tanazzul davridan o’tib oldi, 

---

makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikka erishildi, iqtisodiy o’sishni ta’minlovchi zarur shart-
sharoitlar vujudga keldi. Xususiy mulkchilikning huquqiy asoslari yaratildi. Davlat mulkini 
xususiylashtirish natijasida ko’p ukladli iqtisodiyot shakllandi. Eng muhimi, odamlarimizning 
tafakkuri, hayotga bo’lgan munosabati tubdan o’zgarmoqda. Turmush darajasi, oilasining 
farovonligi o’ziga bog’lik ekanligini tushunib yetayotgan odamlar tobora ko’payib bormoqda.