O‘zbekiston sog‘liqni saqlash vazirligi toshkent tibbiyot akademiyasi

 

Ayollar jinsiy bezlari gormon preparatlari 

  Tuxumdonda  gormonlar  follikulalarda  (estrogenlar)  va  sariq  tanada  (gestagenlar)  xosil 

bo‘ladi.Estradiol  follikulalarning  asosiy  gormoni  bo‘lib,  tuxum  xujayralarining  rivojlanish  jarayonida 

xosil bo‘ladi. Organizmda estradioldan (asosan jigarda) qon va peshobda estron va estriol xosil bo‘ladi. 

Kimyoviy  tuzilishi  bo‘yicha    bu  brikmalar  steroid  qatoriga  mansub.  Estrogenlar  jinsiy  a'zolar  va 

ikkimlamchi  jinsiy  belgilarni  rivojlanishi  uchun  zarur.  Ular  ta'sirida  xayz  siklining  birichi  yarimida 

endometriy proliferatsiyasi ro‘y beradi. 

Tuxum   xujayra  yetilgach  follikula  yoriladi  –  ovulyasiya  boshlanadi. Follikula o‘rniga  sariq tana  xosil 

bo‘ladi.  Progesteron  sariq  tananing  asosiy  gormonidir.  Jigarda  u    peshob  tarkibida  ajraladigan 

pregnandiolga  aylanadi

1

.  Gestagenlar  (progestagenlar),  estrogenlar  kabi,  steroid  tuzulishli  birikmalar 

qatoriga  mansubdirlar.  Gestagenlar  xayz  ko‘rish  siklining  ikkinchi  yarimida  (sekretor  faza)  bachadon 

shilliq qavatining keyingi transformatsiyasini amalga oshishiga, tuxum xujayrasi urchiganda – detsidual 

parda  va  yo‘ldoshni  shakllanishiga  imkon  yaratadi.  Shunday  qilib,  xomilani  xomiladorlik  davrida 

rivojlanishi  uchun  sharoit    tayyorlanadi.  Shu  sababli  sariq  tana  goromoni  ko‘pincha  xomiladorlik 

goromoni  deb  ataladi.  Yo‘ldosh  xam  gestagen  va  estrogen  gormonlar  manbasi  xisoblanadi.  Yo‘ldosh   

ta'sir  xususiyatlari  bo‘yicha  gipofiz  oldingi  bo‘lagi  gormoniga  xos  bo‘lgan  xorionigonik  gonadotrop 

goromon  (lyuteinizatsiyalovchi)  ajratadi.  Angar  tuxum  xujayrasi  urchimasa,  sariq  tana  teskari 

rivojlanishga  uchraydi  va  xayz  ko‘rish  bachadon  shilliq  qavatining  ko‘chishi  kuzatiladi.  Jinsiy  bezlar 

gormonlarining ishlab chiqarilishi gipofizning oldingi bo‘lagining gonadotrop gormonlari boshqaradi. 

  Estrogen va gestagen maxsus retseptorlar bilan boglanib xujayra ichida ta'sir ko‘rsatadilar.Asosiy 

ta'sir  joyi  bu  xujayra  yadrosi  bo‘lib,  u  yerda  estrogen    yoki  gestagen  retseptor  kompleksi  (majmuasi) 

DNK  bilan  brikadi  va  shu  yo‘l  bilan  oqsil  sinteziga  ta'sir  ko‘rsatadi.  Estrogen  va  gestagen 

(progestagen)lar ta'sir ko‘rsatuvchi retseptorlarning eng ko‘p miqdori bachadon, qin, sut bezlari, xamda 

gipotalamus va gipofizning oldingi bo‘lagida joylashgan. 

  Ayollar  jinsiy  gormon  preparatlarining  spetsifik  faolligi  ba'zan  biologik  standartizatsiya  usuli 

bilan  aniqlanadi.  Estrogenlarni  axta    qilingan    sichqon  yoki  kalamushlarda  kuyikish  chaqirish  (estrus) 

xossasi  asosida  sinaladi.  Estrogenlar  ta'sirini  jonivorlar  qinidagi  ajratmadan  tayyorlangan  surtma 

xarakteriga  ko‘ra  xukum  chiqariladi.  Osoyishtalik  davrida  (anestrus)  surtmada  shilliq,  leykotsitlar  va 

juda kam miqdorda  yadroli epitelial xujayralar aniqlanadi. Kuyikish davrida surtmada ko‘p miqdorda 

yadrosiz  dag‘allashgan  epitelial  xujayralar  aniqlanadi.  Bir  ta'sir  birligi  (1  TB)  0,1  mkg  estron  faolligi 

mos keladi. 

     Gestagenlarni  biologik  standartizatsiyalashni  balog‘atga  yetmagan  urg‘ochi  quyonchalarda 

o‘tkaziladi.  Ma'lum  sxema  bo‘yicha  jonivorlarga  avval  estron,  so‘ngra  progesteron  kiritiladi.  Bunda 

soxta xomiladorlik rivojlanadi. Bachadon shilliq qavatining o‘zgarishlari taxminan xomiladorlikning 8-

kuniga  mos  kelishi  kerak  (gistologik  tekshirishlar  o‘tkaziladi).  Bir  ta'sir  birlik  (  1TB)  1  mg  kristallik 

prgesteron faolligiga teng. 

 

_________________________________________ 

1 

  Estrogen  va  progesteronlar  almashinuvi  maxsulotlari  glyukuron  va  sulfat  kislota  bilan  kon'yugatlar 

ko‘rinishida buyrak orqali ajraladi.