Erkaklarning jinsiy bezlari gormonlari preparatlari
(androgenlar
1
) va antiandrogen vositalar.
Erkaklar jinsiy bezlaridagi Leydig (moyak glandulotsitlari) interstitsial xujayralari testosteron
gormonini ( steroid tuzilishli) ishlab chiqaradi. Testosteronning talaygina qismi ko‘pgina a'zolarda
(masalan prostata bezi) degidrotestosteronga aylanadi. U xujayra ichida joylashgan androgen
retseptorlariga eng ko‘p affinitetga egadir. Androgenlarni retseptor ta'sir prinsipi boshqa
steroidlarnikidek (bir xil).
Testosteron ta'sirida jinsiy a'zolar va ikkilamchi belgilar rivojlanadi, spermato-genez nazorati
amalga oshiriladi. Testosteron oqsil sinteziga yordam berib (anabolik
2
ta'sir) oqsil olmashinuviga kuchli
ta'sir ko‘rsatadi, buyrak naychalarida suvni, kalsiy, natriy, xlor ionlari va boshqalarni reabsorbsiyasini
kuchaytiradi. Testosteron ishlab chiqarish gipofiz-ning oldingi bo‘lagining gonadotrop
(lyuteinizatsiyalovchi) gormoni bilan boshqariladi. Jigarda testosterondan (peshobda aniqlanadigan)
androsteron (10 marta kam faol) xosil bo‘ladi. Qon zardobida aylanib yuruvchi testosteronni ng
taxminan 65% jigarda sintezlanuvchi spetsifik globulin bilan bog‘langan bo‘ladi.
Androgenlarning faolligi ba'zan biologik yo‘l bilan aniqlanadi. Sinalayotgan preparat axta qilingan
xo‘rozga kiritiladi va atrofiyaga uchragan toji soqolchasining tiklanishi kuza-tiladi. Bitta ta'sir birligi (1
TB) faolligi bo‘yicha 0,1 mg kristallik androsteronga mos keladi.
Tabobat amaliyotida sintetik (kimyoviy tuzilishiga qarang) yo‘l bilan olinadigan testoste-ronning
efirlari: testosteron p r ye p i o n a t va t ye s t e n a t (testosteron enantat) keng qo‘llaniladi. Ikala
preparat kuchli androgenlik va anabolik faollikga egadir. Testenat testo-steron propionatdan ta'sirining
asta-sekin rivojlanishi, ammo anchagina davomliligi bilan farq qiladi. Testosteron propionatni ikki
kunda 1 marotaba, testenatni esa 3-4 xaftada 1 marta kiritiladi. Ikkala preparatni ham yog‘li eritma
shaklida mushakka kiritish uchun chiqariladi. Ichilganda ular kam samarador, chunki jigarda tez
parchalanadi.
Sintetik androgen bo‘lgan m ye t i l t ye s t ye r o n kimyoviy tuzilishi va biologik ta'siri bo‘yicha
xuddi testosteronga o‘xshash, ammo faolligi bo‘yicha undan bir necha marta sustroq.
Metiltestosteronning ustunligi uni ichilganda ham samarador ekanligidadir. Uni tablet-kasini til
ostiga (sublingval) tamomila so‘rilib bo‘lguncha saqlash eng ratsional (maqul) dir.
___________________________________________
1
Grekchadan andros -erkak kishi, genos – urug‘
2
Grekchadan anabole - ko‘tarilish
41
Androgen faollikga ega bo‘lgan preparatlarni erkaklar jinsiy bezlari funksiyasining yetish-
movchiligida (jinsiy yetilmaganlik, impotensiya va boshqa buzilishlarda) xamda ayollarning sut bezlari
va tuxumdonlar rakida, dismenoreya, klimakterik (60 yoshgacha) buzilishlarda qo‘llaniladi.
Androgenlar noxush ta'sirotlar chaqirishlari mumkin. Ayollarda muskulinizatsiyalovchi
1
ta'sir
(virilizm
2
)- tovushni dag‘allashishi, tuklarni erkakcha tipda o‘sishi va boshqalar. Orga-nizmda ortiqcha
suv va natriy ionlarini ushlanib qolishi mumkin. Metiltestosteron ta'sirida sariqlik rivojlanishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |