O‘zbekistоn sоg‘liqni saqlash sohasidagi o‘zagarishlar

II BOB. O‘ZBEKISTONDA SOG‘LIQNI SAQLASH SOHASIDAGI AMALGA OSHIRILAYOTGAN ISHLAR
2.1. COVID-19 pandemiyasi O‘zbekiston iqtisodiyotiga qilgan ta’siri
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi Jahon banki va Taraqqiyot strategiyasi markazi bilan birgalikda COVID-19 ning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi.
«O‘zbekiston fuqarolarini tinglash» loyihasi doirasida o‘tkazilgan COVID-19 ning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini o‘rganish natijalari bo‘yicha.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi Jahon banki va «Taraqqiyot strategiyasi» markazi bilan birgalikda COVID-19 pandemiyasining O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta’siri bo‘yicha tadqiqot o‘tkazdi. Ushbu tadqiqot «O‘zbekiston fuqarolarini tinglash» loyihasi doirasida olib borilgan bo‘lib, fuqarolar farovonligini baholash va O‘zbekiston hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlar yuzasidan jamoatchilik fikrini o‘rganishni maqsad qilgan.
Ma’lumot uchun: Jahon bankining «O‘zbekiston fuqarolarini tinglash» loyihasi (L2CU) har oyda 1500 ta O‘zbekiston Respublikasi uy xo‘jaliklarining ijtimoiy-iqtisodiy holatini o‘rganadi. 2019 yilda boshlab, loyiha doirasida 21 ta so‘rovnoma o‘tkazildi. So‘nggi so‘rovnoma 2020 yilning 21 may kuni o‘tkazilgan.
Tadqiqot natijalariga ko‘ra quyidagilar aniqlandi:
1. Ijtimoiy farovonlik sohasida:
- bandlik darajasi biroz oshdi. Kamida bitta ishlaydigan a’zosi bo‘lgan uy xo‘jaliklarining ulushi mart oyiga nisbatan aprel oyida 40 foiz punktidan ko‘proqqa pasaydi. Apreldan maygacha bo‘lgan davrda 15 f.p. ga ko‘paydi (43%dan 58%ga).
- xonadonlarda kimdir «ishidan ayrilgan yoki ishlamay qolgani» haqida xabar bergan respondentlar soni mart oyida 1% dan aprel oyida 19% ga oshgan.
Inqirozga qarshi qabul qilingan keng ko‘lamli choralar dasturining amalga oshirilishi natijasida aprel-may oylarida ishidan ayrilganlar soni 19% dan 12% gacha kamaydi.Biroq, deyarli barcha respondentlar faoliyatini to‘xtatib turilishini vaqtinchalik deb hisoblashgan.
- Kambag‘allik darajasi yomonlashishi mumkin. Aprel oyida COVID-19 pandemiyasi boshlanganidan buyon qashshoqlik chegarasidan pastroqda yashovchilarning ulushi 10% ga yetdi (mart oyida 7,4%). Bu yana 448 ming kishi yashash darajasining pasayishi natijasida kambag‘allik chegarasidan chiqib ketishi mumkinligini anglatadi.
- Oziq-ovqat iste’moli yaxshilanmoqda. Oziq-ovqat iste’molining pasayganligi haqida xabar bergan uy xo‘jaliklarining ulushi aprel oyidagi 26% dan may oyida 23% ga tushdi.
- Bevosita davlat yordamini olish. COVID-19 paydo bo‘lganidan beri aholining 9%i to‘g‘ridan-to‘g‘ri hukumat yordamini olganligi haqida xabar berishdi. Yordamning eng katta qismi (89%) natural (tovar) shaklida berilgan.
2. Ta’lim sohasida:
- May oyida barcha maktablar yopilganiga qaramay, deyarli barcha maktab yoshidagi bolalar muayyan ta’lim va o‘quv mashg‘ulotlarida (97%) ishtirok etdilar. Respondentlarning aksariyati (69%) ushbu mashg‘ulotlardan qoniqishgan va 8 %i esa qoniqishmagan.
- O‘quv mashg‘ulotlarining asosiy qismi ta’lim televizion dasturlari orqali amalga oshirilganligini o‘quvchilarning 87 %i belgilashgan. O‘quvchilarning 6 %i uchun mobil o‘quv qo‘llanmalari asosiy ta’lim usuli bo‘lib, o‘quvchilarning 5 %i repetitor yoki o‘qituvchi tomonidan berilgan topshiriqlar orqali o‘rganganlar.
- Xonadonlarda televizor va televideniye dasturlaridan foydalanish imkoniyati yuqoriligi (91 %dan ortiq) ushbu tizim orqali o‘quv mashg‘ulotlarining keng miqyosda ekanligini qisman tushuntiradi. 70 % xonadonlarda smartfonlar mavjud va ularning qariyb yarmi mobil internetga ulangan. Respondentlarning 17,5 %i shaxsiy kompyuterga yoki noutbukka ega, 8 % xonadon kabelli internetiga ulangan.
3. Xizmatlar ko‘rsatish va maishiy xarajatlar:
- COVID-19 epidemiyasi boshlanganidan buyon uy xo‘jaliklarining 6 %ida fuqarolar tibbiy yordamga muhtojligini ma’lum qilishdi.
- Maishiy xarajatlar turlicha. Respondentlarning 55 %i xarajatlarning o‘zgarishi haqida xabar bergan. Ushbu o‘zgarishlarga ko‘ra, respondentlarning 60 %ga yaqinida oldingi 30 kunga nisbatan xarajatlar oshgan (o‘rtacha va sezilarli darajada), shuningdek, ular o‘rtacha daromaddan yuqori bo‘lgan xarajatlarga ega bo‘lishgan. Taxminan 40% xarajatlar qisqarganligi haqida xabar berishgan (23% "o‘rtacha" qisqartirish va 77% "sezilarli" deb xabar berishgan). Xarajatlarni qisqartirish to‘g‘risida xabar berganlarning aksariyati kam ta’minlangan respondentlar bo‘lgan.
- Mahsulotlar tanqisligi muammolari yaxshilandi. May oyida respondentlarning taxminan 6 %i, aprel oyidagi 16 % ma’lum tovarlar o‘z hududlarida sotilmaganini bildirishgan. Ushbu mahsulotlar orasida oziq-ovqat mahsulotlari, ayniqsa, non va un mavjud. May oyida vaziyat sezilarli darajada yaxshilandi, shunda oziq-ovqat yetkazib berishda uzilishlar soni taxminan 6 %gacha kamaydi. Dori-darmon va niqoblar sotuvga chiqarilmagani haqida xabar berganlar aprel oyida 5 %ni tashkil etgan bo‘lsa, may oyida bir muncha pasaydi.
4. Turmush darajasi sohasida:
- so‘rovda qatnashganlarning 79 %i COVID-19 tarqalishi bilan turmush tarzining o‘zgargani haqida xabar berishgan. Odamlarning xatti-harakatlaridagi eng keng tarqalgan o‘zgarishlar: niqob taqish (95 %), oila va do‘stlarning tashriflarining qisqaririshi (84 %), qo‘llarni tez-tez yuvish (83 %), qo‘l siqish / quchoqlash / salomlashish (82%), ijtimoiy masofa (72 %), ish vaqtidan tashqari uylardan chiqish (51 %), izolyasiya / karantin (19 %). May oyida ommaviy tadbirlarda yaqin orada ishtirok etganligi to‘g‘risida xabar bergan respondentlar soni nolga teng.
5. Islohotlarning samaradorligiga nisbatan ijtimoiy munosabat:
- COVID-19 infeksiyasining tarqalish davri mamlakat siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishning to‘g‘ri yo‘lida ekanligiga «to‘liq rozi» bo‘lgan respondentlarning ulushi oshgan davrga to‘g‘ri keldi. Bundan tashqari, respondentlarning deyarli hech biri ushbu fikrdan «norozi emas».
- Hukumatning fuqarolar bilan ochiq muloqotda ishtirok etishiga rozi va buni tasdiqlagan respondentlarning ulushi qariyb 95% tashkil etdi.
- Deyarli barcha respondentlar COVID-19 pandemiyasining oilalari uchun yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan iqtisodiy oqibatlaridan xavotirda, ammo ular mamlakatning kelajakdagi iqtisodiy ahvoliga yaxshi qarashadi.
2 Koronavirus pandemiyasining global iqtisodiyotga va O‘zbekistonning iqtisodiy hamkor mamlakatlariga ta’siri
2019 yilning noyabr-dekabr oylarida Xitoy Xalq Respublikasining Uxan shahrida paydo bo‘lgan koronavirus pandemiyasining jahon miqyosida keng tarqalishi global inqirozni vujudga keltirdi. Bu jahon inqirozlaridan turli jihatlari bilan farq qilib, iqtisodiyotga salbiy ta’siri juda kuchliligini ko‘rsatmoqda. Iqtisodiy tilda aytadigan bo‘lsak, bu pandemiya yalpi talab va yalpi taklifga, makroiqtisodiy barqarorlikka tashqi “zarba” bo‘lib, oldingi iqtisodiy inqirozlardan ko‘lami va zarari jihatidan katta farq qiladi. Qisqa vaqt ichida COVID-19’ning global miqyosda keng tarqalishi deyarli barcha davlatlardagi iqtisodiy va ijtimoiy vaziyatga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Shuningdek, virusning ta’sir ko‘lami kengayishda davom etmoqda.
Tadqiqotlar natijasi shundan dalolat beradiki koronavirus pandemiyasi boshlangunga qadar jahon iqtisodiyoti va milliy iqtisodiyotlarda ijobiy siljishlar, barqaror rivojlanish alomatlari kuzatilgan. Oxirgi yillarda jahon iqtisodiyotida iqtisodiy o‘sishning sur’ati o‘rtacha 3 foiz atrofida bo‘lsa, uning yuqori sur’atlari:
• Xitoy;
• Tojikiston;
• Armaniston;
• O‘zbekistonda.
past sur’atlari:
• AQSh;
• Buyuk Britaniya;
• Rossiya Federatsiyasida kuzatilgan.
Jahon iqtisodiyotining yalpi daromadi 2019 yilda 84,5 trillion AQSh dollarni, shu jumladan:
• AQSh 20,6 trillion dollar (ulushi 24,4 foiz);
• Xitoy Xalq Respublikasi 13,1 trillion dollar (ulushi 15,6%);
• Germaniya 3,9 trillion dollar (4,6%);
• Buyuk Britaniya 2,8 trillion dollar (3,3%);
• Rossiya va Janubiy Koreya 1,5 trillion dollari (1,9%)ni tashkil etilishini 1-rasmda ko‘rishimiz mumkin.
Iqtisodiy o‘sish sur’atlari dinamikasi
Jahon iqtisodiyoti va O‘zbekiston bilan hamkor mamlakatlardagi iqtisodiy o‘sish sur’atlari dinamikasi
Xalqaro valyuta jamg‘armasining (XVJ) joriy yil birinchi yarmida koronavirus pandemiyasi kengayishining to‘xtatilishi va ikkinchi yarim yildan boshlab iqtisodiy faollikning bosqichma-bosqich tiklanishi bo‘yicha taxminlariga asoslangan bazaviy prognozlariga ko‘ra, 2020 yilda jahon iqtisodiyoti 3 foizga qisqarishi kutilmoqda.
Bu sharoitda, iqtisodiy pasayish rivojlangan davlatlarda 6,1 foizni (shu jumladan, AQSh – 5,9 foiz, Yevrozona mamlakatlari – 7,5 foiz) va rivojlanayotgan mamlakatlarda – 1 foizni, shuningdek, Rossiyada – 5,5 foizni va Qozog‘istonda – 2,5 foizni tashkil etishi, O‘zbekistonda esa 1,8 foizlik iqtisodiy o‘sish prognoz qilinmoqda.
Jahon iqtisodiyotida kuzatilayotgan inqirozli holatning o‘ziga xos xususiyatlari shundan iborat:
birinchidan, yuzaga kelgan murakkab iqtisodiy vaziyat bank va moliya sektoridagi qandaydir inqirozli holat natijasi emas hamda fiskal yoki monetar siyosat orqali uning to‘liq yechimini ta’minlash imkoniyati cheklangan. Mavjud vaziyat, eng birinchi navbatda “insoniy” yoki “inson sog‘ligi inqirozi” bilan bog‘liqdir;
ikkinchidan, odatda inqirozlar talab (bank tizimidagi inqiroz va kreditlarning sekinlashuvi, yoki davlat qarzining oshib ketishi natijasida xarajatlarning qisqarishi, daromadlarning kamayib ketishi) yoki taklifning ya’ni, ishlab chiqarish hajmlarining keskin qisqarishi (urush va tabiiy ofatlar, qarz inqirozlari va h.k.) bilan bog‘liq omillarning biri ta’sirida yuzaga keladi. Amaldagi iqtisodiy vaziyatning murakkabligi, bir paytning o‘zida talab va taklifning qisqarishi bilan izohlanadi;
uchinchidan, koronavirus pandemiyasining to‘xtatilishi va undan keyingi bosqichda cheklovlarning olib tashlanishi hamda ushbu kasallik tarqalishining ikkinchi to‘lqini bilan bog‘liq yuqori darajadagi noaniqliklarning mavjudligi:
• biznes sub’yektlari uchun ishlab chiqarish va investitsion loyihalar bo‘yicha;
• aholining iste’mol faolligiga;
• hukumatlar tomonidan fiskal va monetar qo‘llab quvatlash;
• tashqi va ichki qarzlarni jalb qilish;
• ijtimoiy himoya hajmi va dasturlarini belgilash borasida aniq qarorlarni qabul qilishda qiyinchiliklarni keltirib chiqarmoqda.
Shu nuqtai nazardan koronavirus pandemiyasining mamlakatimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga ta’sirini yumshatish vazifasi, birinchi navbatda, ushbu kasallikning aholi sog‘ligiga ta’sirini minimallashtirish, ushbu borada kiritilgan cheklovlarni ehtiyotkorlik bilan bosqichma-bosqich olib tashlash va kelgusidagi vaziyatni imkon qadar aniqroq baholay olish orqali inqirozdan keyingi iqtisodiy tiklanish siyosatini to‘g‘ri shakllantirish va amalga oshirishdan iborat bo‘ladi.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 24 yanvardagi O‘zbekiston Respublikasi Parlamentiga Murojaatnomasi hamda mamlakatimizni 2017 – 2021 yillarda yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlarini amalga oshirish Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni bajarishga qaratilgan joriy yilni “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb atalgani va Davlat dasturining qabul qilinishi, barqaror iqtisodiy rivojlanish, xalq farovonligini oshirishda muhim dasturamal bo‘lib xizmat qiladi.
Koronavirus pandemiyasining global iqtisodiyotga va O‘zbekistonning iqtisodiy hamkor mamlakatlariga salbiy ta’siri
Global inqirozning respublikamiz ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishiga salbiy ta’sirlarini yumshatish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Koronavirus pandemiyasi va global inqiroz xolatlarining iqtisodiyot tarmoqlariga salbiy ta’sirini yumshatish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora - tadbirlar to‘g‘risida” va “Kornovirus pandemiyasi davrida aholi, iqtisodiyot tarmoqlari va tadbirkorlik sub’yektlarini qo‘llab – quvvatlashga doir qo‘shimcha chora - tadbirlar to‘g‘risida” gi farmonlari qabul qilindi va amaliyotda joriy etilmoqda.
Farmonda ko‘rsatib o‘tilgandek jahon miqyosida koronavirus infeksiyasi tarqalishiga qarshi kurashishda respublikamizda insonlarning harakatlanishiga cheklovlar kiritish va korxonalar faoliyatini to‘xtatish orqali misli ko‘rilmagan choralar ko‘rilmoqda. Global iqtisodiyot tizimining bir qismi bo‘lgan O‘zbekiston iqtisodiyotiga ham mazkur omillar ta’sir qilmoqda, bu esa o‘z navbatida ushbu holatning salbiy ta’sirlarini yumshatish bo‘yicha samarali oldini oluvchi choralar ko‘rishni talab qiladi.
Bunda turizm, transport, farmatsevtika va to‘qimachilik sanoati kabi respublika iqtisodiyotining jadal rivojlanayotgan tarmoqlarini qo‘llab -quvvatlash va ularning barqarorligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratish zarur.
Globallashuv va integratsiyadan, ikki va undan ko‘p tomonlama iqtisodiy aloqalardan inqirozgacha ko‘p naf ko‘rgan mamlakatlar koronavirus pandemiyasidan juda ko‘p zarar ko‘rmoqda. Ular koronavirusga chalinganlarning soni jihatidan dunyoda peshqadam bo‘lmoqda.
Jumladan:
• AQSh da 2020 yil 20 aprel sanasiga 1 475 milliandan ortiq;
• Ispaniya 245 ming;
• Italiya 209 ming;
• Buyuk Britaniya 182 ming;
• Fransiya 168 ming;
• Germaniya 164 ming;
• Rossiyada 134 ming;
• Turkiyada 124 ming holatda koronavirus yuqtirganlar qayd etilgan.
Iqtisodiyotning salohiyati, savdo-sotiq munosabatlar, mamlakatlarning ochiqlik darajasi, tovarlar, investitsiya va turistlar oqimi o‘zaro kontaktlarining oshishiga va pandemiyaning keng tarqalishiga sabab bo‘lgan.
Tahlillar shuni taqozo qilmoqdaki, mamlakatlarning jahon iqtisodiyotidagi ulushi bilan koronavirusga chalinganlarning ulushi o‘rtasida o‘zaro korrelyasion aloqadorlik ( R = 0,75) bor ekan. Shuningdek, mamlakatlarning koronavirus pandemiyasidan iqtisodiy yo‘qotishlari ham epidemiyadan zararlanish ulushlariga bog‘liq.
Aholi daromadlaridagi yo‘qotishlarni qoplash uchun ba’zi mamlakatlar pul tarqatmoqda. Ammo O‘zbekiston Respublikasi hukumati muqobil qaror qilib “Saxovat va ko‘mak” umumxalq harakati orqali korxona va jamoat tashkilotlari kam ta’minlangan oilalarga xayriya tadbirlarini o‘tkazmoqda. Korxonalarning "Saxovat va ko‘mak" umumxalq harakatida qatnashishi davlat tomonidan inqiroz yo‘qotishlarini tadbirkorlar zimmasiga tashlagani emas, balki bu harakat ayni yalpi talab tushib borayotgandagi holatni o‘nglashga qaratilgan harakatdir. Chunki yalpi taklif pasaygan davrda yalpi taklifni aholiga pul tarqatish orqali oshirish inflyasiyani oshiradi va aholi undan naf ko‘rmasligi mumkin.
Korxonalarning umumxalq xarakatida qatnashishi ularga naf keltiradi:
• birinchidan,korxona tovar yoki xizmatlarini (oldindan to‘plangan zaxiralarini talab tushib ketgan davrda sotish uchun reklama xarajatlarini qilishi kerak bo‘lardi;
• ikkinchidan,korxonaning “Saxovat va ko‘mak” umumxalq xarakatidagi ishtiroki xaridorlar, uning aholi o‘rtasidagi obro‘si va imidjini oshiradi;
• uchinchidan,umumxalq harakatida qatnashish korxonalar o‘rtasidagi oldingi shakllangan zanjirband iqtisodiy aloqalarni jonlantiradi. Biznes yuritish faollashadi va to‘rtinchidan marketiing xarajatlari tejaladi, chunki ular kelgusida jozibador (consumer loyalty) iste’molchilar guruhini shakllantiradi.
Kornovirus pandemiyasi tugagandan so‘ng iqtisodiy tiklanish va rivojlanish
Inqiroz davom etayotgan davrida milliy iqtisodiyotning birinchi galdagi vazifalari bozor ishonchini tiklash, nobozor sektorini, birinchi navbatda renta munosabatlari ta’sir hududini qisqartirish va raqobatchilikni rivojlantirishdan iborat. Milliy iqtisodiyotni energiya-xom ashyo yo‘lidan innovatsion yo‘nalishga o‘tkazish samaradorligi aholining turli ijtimoiy guruhlari, hokimiyat va biznes o‘rtasidagi aloqalarning ishonch darajasi bilan belgilanadi.
Shuningdek, korxonalarning raqobatbardoshligi va ularning iqtisodiy holatiga koronavirus pandemiyasining ta’sirini yumshatish maqsadida ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirish, mahsulot tannarxini arzonlashtirish, transaksion sarflarni tejash chora - tadbirlari tavsiya etilgan.
Moliyaviy nochor korxonalarga imtiyozli kredit berish, bankdan olgan kreditlarini so‘ndirishga imtiyoz yaratish, mahsulotlarning energiya va boshqa xom ashyo sig‘imini pasaytirishni rag‘batlantirish, mahalliy ishlab chiqaruvchilarini lokalizatsiya dasturlariga kiritish, ularning mahsulotiga bo‘lgan ichki talabni oshirish tadbirlari belgilangan. Ishlab chiqarishni yangi mahsulotlar va faoliyatlar bilan kengaytirish hisobiga diversifikatsiyalashni amalga oshirish, mahsulotlar va xizmatlar assortimenti va sifatini oshirish, ulardagi qo‘shimcha qiymat sig‘imini oshirish, sotish kanallari va bozorlarini kengaytirish, bandlikni, o‘z – o‘zining bandligini ta’minlash chora –tadbirlari keng joriy etilmoqda.
Bu holatlar kelgusida mamlakatimiz tez fursatda inqiroz ta’siridan chiqgan inqirozgacha bo‘lgan holatni tiklab barqaror rivojlanish trayektoriyasiga o‘tishiga xizmat qiladi. Shu xususida yana bir olimlar o‘rtasidagi inqirozdan keyingi rivojlanish ssenariyalari munozarali bo‘lib turibdi.
Ayrim olim va mutaxassislar kelgusida iqtisodiyotlarning rivojlanishi to‘g‘risida lotincha L- shaklida ( L- shape), U- shaklida ( U –shape) yoki V –shaklida (V-shape) bo‘lishini prognoz qilishmoqda. Ushbu harflarning ko‘rinishi yalpi taklif egri chizig‘ining shaklini ifodalaydi. Boshqacha qilib aytganda milliy iqtisodiyotlar va jahon iqtisodiyoti oldingi shakliga kirib rivojlanish bosqichiga o‘tadi deganidir.
O‘zbekiston iqtisodiyoti 5 yoki 6 oyda iqtisodiy yo‘qotishlarni qoplab bu yilgi YaIM ning o‘sish sur’ati 1,2 – 1,5 foiz atrofida va keyingi yili 7,0 - 7,2 foizga ko‘tariladi. Jahon iqtisodiyoti va rivojlangan mamlakatlar (AQSh, Germaniya, Turkiya, Xitoy, Rossiya) iqtisodiyotlari iqtisodiyotining U – shaklda rivojlanadi, Boshqacha qilib aytganda bu iqtisodiyotlarga tiklanishi va rivojlanishi uchun ko‘proq vaqt (bir va bir yarim yil) talab etiladi.
Respublikamiz uchun koronavirus pandemiyasi ta’siridagi iqtisodiy yo‘qotishlarni qoplash uchun bizningcha bu yil 5 yoki 6 oy talab etiladi va joriy yilda iqtisodiy o‘sish pasayib 1,2 – 1,4 foiz atrofida bo‘lishi va keyingi yili esa qabul qilingan Inqirozga qarshi chora tadbirlarning mahsuli sifatida o‘sish sur’ati 7,0 atrofida va undan yuqori bo‘ladi.
Vaziyatning keskin o‘zgaruvchan bo‘lishini inobatga olib bugungi kunda kutilayotgan makroiqtisodiy vaziyat bo‘yicha nisbatan aniq prognoz ko‘rsatkichlarini ishlab chiqish murakkab bo‘lib qolmoqda.
O‘zbekistonning "Bir makon-bir yo‘l" davlatlari bilan hamkorligi ulkan va hali to‘la amalga oshirilmagan salohiyatga ega ekanligini ahamiyatga olish darkor. O‘zbekiston Prezidenti Sh.Mirziyoyev tomonidan bildirilgan transport, innovatsiya va ta’lim sohalaridagi aniq tashabbuslar O‘zbekiston-Xitoy munosabatlarini yangi darajaga ko‘tara oladi va "Bir makon-bir yo‘l" doirasida barqaror iqtisodiy o‘sish va rivojlanishga to‘siq bo‘lib turgan eng dolzarb muammolarni hal qilish bo‘yicha hamkorlikka yo‘naltiradi. O‘zbekiston “Bir makon-bir yo‘l” loyihasini, transport, savdo, investitsiya, energetika va yuqori texnologiyalar sohalaridagi tashabbuslarni amalga oshirishni qo‘llab-quvvatlaydi. Hamkorlik doirasida Markaziy Osiyoni Xitoy va Rossiya orqali Janubiy, Janubi-Sharqiy Osiyo va Yevropa mamlakatlari bozorlari bilan bog‘laydigan transport-logistika yo‘nalishlarini ochish bo‘yicha dasturlarni ishlab chiqishda faol ishtirok etmoqda.
"Bir makon-bir yo‘l"ga a’zo mamlakatlar bilan sayyohlik sohasida faol hamkorlik O‘zbekiston uchun katta imkoniyatlarni ochadi. “Bir makon-bir yo‘l”ning 60 mamlakati eng yirik tashqi turist “yetkazib beruvchilar”dir. Jahon sayyohlik tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, dunyodagi sayyohlar tomonidan sarflangan pullarning 20 foizidan ko‘prog‘i Xitoy ulushiga to‘g‘ri keladi. Ular 2017 yilda turizmga 250,6 milliard dollar sarflagan. Ekspertlarning qayd etishicha, 2021 yilga kelib jahondagi Xitoy sayyohlarining soni 200 millionga, ularning xarajatlari 429 milliard dollarga yetadi.
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, hozirgi davrda nafaqat insoniyat hayotiga, balki ayrim davlatlar va umuman dunyo iqtisodiyotiga ham jiddiy xavf tug‘dirmoqda. Investorlarning vahima sababli aksiyalarini sotib yuborishi oqibatida dunyo bo‘ylab yetakchi bo‘lgan birjalarda yuzaga kelgan inqirozni ekspertlar oxirgi 10 yillikda kuzatilmagan, deb baholashmoqda. Mazkur vaziyat oddiy “informatsion panika” emas, balki jahon iqtisodiyotiga jiddiy tahdid ekanini dunyodagi yetakchi moliyaviy institutlar, xalqaro tashkilotlar va ayrim davlatlar amalga oshirayotgan harakatlardan ham kuzatish mumkin.
Jumladan, AQSh Federal Rezerv Tizimi iqtisodiy faollikni barqaror holatda ushlab turish maqsadida, bazaviy foiz stavkasini 0,5 foiz punktga tushirdi. Mazkur qaror 2008 yilgi inqiroz davridan beri birinchi marta bo‘layotgani ahamiyatga molikdir. AQSh moliya vazirligi huzurida kichik va o‘rta tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha maxsus komissiya tuzilgan.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti (OECD) 2020 yildagi jahon iqtisodiy o‘sish sur’atlari prognozini 0,5%ga kamaytirdi. IHRT, savdo urushlari va siyosiy tanglik tufayli o‘zi shundoq ham “jar yoqasida”gi dunyo iqtisodiyotining hozirgi kundagi ta’minot zanjirining uzilishi, resurslarga bo‘lgan talabning sustlashishi, turizmdagi pasayish tendensiyasi va kasallik sababli iste’molchilar ishonchining kamayishi bilan bog‘liq muammolarga duch kelmoqda.
IHRT hisobotiga ko‘ra, eng yomon ssenariy (Downside scenario) bo‘yicha, ya’ni pandemiya ko‘lamining dunyo bo‘ylab kengayishi, pandemiyaga qarshi qo‘llaniladigan choralar va vahima sababli, ishlab chiqarishga jiddiy zarar keltirishi va oqibatda iqtisodiy retsessiyani olib kelishi, global iqtisodiy o‘sish 1,5% gacha pasayishi prognoz qilingan. O‘z navbatida, bu holatning ta’siri mamlakatlar uchun judayam kuchli va davomli bo‘lishi mumkinligi aytilmoqda.