O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
«Baliq skeleti» sxemasi 
- muammoning butun doirasi 
(maydoni)ni  ifoda  etish  va 
uning 
echimini 
topishga 
imkoniyat beradi. 
Tizimli, 
ijodiy, 
tahliliy 
mushohada 
qilish 
ko'nikmalarini rivojlantiradi 
 

---

 
 
 
242 
 
13.1-rasm. (Al-Cu) qotishma sistemasining holat diagrammasi. 
 
 
Diraluyminiy  termik  ishlanishi-toblash  va  keyinchalik  eskirtirishdan  iborat  (sunniy  yoki  tabiiy) 
bo‟lgan jarayondir. 
 
Toblashdan  maqsad  uy  harorati  bir  jinsli  o‟ta  tuyilgan  qattiq  eritma  strukturasi  hosil  qilishdir. 
Masalan  qotishmada  4,5%  Cu  bo‟lsin.  Cu  ning    Al  da  uy  haroratida  0,5%  dir  ”B”  nuqtasigacha 
qizdirilganda misning hammasi CuAl
2
 iborat  dan qattiq eritmaga o‟tadi. 
 
Agar qizdirilgan qotishmani tez sovitsak (toblasak) uy haroratsida, tarkibida 4,5%  bo‟lgan, o‟ta 
tuyingan 

 qattiq eritmani hosil qilamiz. 
Eskirtish  jarayoni  quydagicha  bajariladi.  Tobnlangandan  keyin  normal  +20
o
C  haroratda  vaqt 
o‟tishi bilan  o‟ta to‟yingan qattiq eritma donalarida mis atomlari  kristall panjarasining muayyan (100) 
tekisligida diffuziyalanib, 2-3 atom qotishmadagi qatlam hosil qilinadi. Bu qatlam zonalari Gine-Preston 
zonalari deb ataladi. Gine-Preston zonalari hosil bo‟lishi kristall panjaraning qiyshayishiga olib keladi, 
puhtalik oshib plastiklik kamayadi. 
Tabiiy  eskirish  prosessida,  Gine-preston  zonasi  5-7  sutka  davomida  hosil  bo‟ladi,  bunda 
qotishma  maksimal  puxtalikga  ega  bo‟ladi.  Su‟niy  eskirish  deb  yuqori  (100,200,  300
o
C)  haroratlarda 
eskirtirishga aytiladi. Bunda Gine-Preston zonasi hosil bo‟lish va qotishmani  mustahkamlanish prosessi 
tez o‟tadi. 
Yuqori  haroratida  hosil  qilingan  Gine  -  Preston  zonalari  tabiati  normal    haroratlarda  hosil 
qilingan zonalar bilan bir xil, lekin o‟lchami katta bo‟ladi. Masalan, 200
o
C da 800 Ǻ bo‟ladi. 
Haroratning  ko‟tarilishi  va  eskirish  vaqtining  ko‟payishi  qattiq  eritmaning  kristall  panjarasini 
qiyshayishi va qotishma puxtaligi pasayishiga olib keladi.