O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

11- laboratoriya ishi 
Uglerodli po‟latlarga termik ishlov berish (toblash va bo‟shatish)  texnologiyasini o‟rganish 
 
 
Ishning  maqsadi:  Metall  va  qotishmalarni  termik  ishlash  turlari  bilan  tanishish.  Po‟latlarni 
toblash  va  bo‟shatish  texnologiyasini  o‟rganish.  Sovitish  muhitining  po‟lat  qattiqligiga  ta„sirini 
aniqlashni o‟zlashtirish. 
 
Nazariy ma„lumotlar 
 
Qotishmaning  kimyoviy  tarkibini  o‟zgartirmasdan  turib,  qizdirish  va  sovitish  yo‟li  bilan  uning 
ichki tuzilishini va xossalarini o‟zgartirish jarayoniga termik ishlash deb ataladi. Qotishmalarni termik 
ishlashda  asosiy  omillar  –  harorat  va  vaqtdir  (termik  ishlash  rejimi).  Termik  ishlash  rejimini  harorat  – 
vaqt koordinatalari sistemasida grafik tarzda ifodalash mumkin ( 11.1-rasm). 
 
11.1-rasm.  Qotishmalarni  termik  ishlash  rejimining  grafik  ifodasi:V
К
-qotishmani  qizdirish  tezligi;  V
с
-
qotishmani sovitish tezligi; η
К
-qotishmani qizdirish ваqти; η
Т.Т
-tutib turish vaqti; η
с
-qotishmani sovitish 
vaqti; t
max
-qotishmani maksimal qizdirish harorati. 
 
 
Uglerodli  po‟latlarni  termik  ishlash  uchun  zarur  bo‟lgan  harorat  (t
max
)  temir  -  sementit 
qotishmalarining  holat  diagrammasidan  yoki  maxsus  ma„lumotnoma  (spravochnik)  lardan  topiladi  va 
tajriba  yo‟li  bilan  tekshirib  ko‟riladi.  Qotishmani  qizdirish  vaqti  (

q
)  esa  spravochniklardan  (Filippov 
S.A.  Zigner  I.V.  Spravochnik  termista  M.,  «Mashinostroenie»,  1975;  Spravochnik  termista  M., 
«Mashinostroenie», 1976) yoki tajriba usuli bilan topiladi. 
 
Uglerodli  po‟latlarni  termik  ishlash  turlari  quyidagilardir:  yumshatish,  normallash,  toblash  va 
bo‟shatish. 
 
Po‟latni Ас
3
  va  Ас
1
  kritik  nuqtalardan  yuqori  haroratgacha  qizdirib,  shu  haroratda  ma„lum  vaqt 
tutib  turgandan  keyin  asta-sekin  (pech  bilan  birgalikda)  sovitish  jarayoniga  yumshatish  deb  ataladi. 
Po‟latni  yumshatishdan  ko‟zda  tutilgan  maqsad  –  uning  qattiqligini  pasaytirish,  plastikligini  oshirish, 
Sxemani tuzish qoidalari bilan tanishadi. 
«Suyak»  ning  yuqori  qismiga  muammo  ichidagi 
muammo  yoziladi,  pastki  qismiga  esa  –  ushbu 
muammo  ichidagi  muammo  amalda  mavjud 
ekanini tasdiqlovchi faktlar yoziladi 
 
Natijalar taqdimoti 
 
Mini guruhlarga birlashadi, o'z sxemalarini 
taqqoslaydi va ularga qo'shimchalar kiritadi. 
Umumiy sxemaga jamlaydi