O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

 
С = К – Ф + 1 
 
fazalar qoidasi yoki Gibbs qonuni deb ataladi. 
 
Likvidus chizig‟i (ACD) dan yuqori haroratlarda (7.1-rasm) barcha qotishmalar suyuq holatda bo‟lganligi uchun tizimning erkinlik darajalari soni ikkiga teng: 
С = К – Ф + 1 = 2 – 1 + 1 = 2 
ya„ni,  qotishmaning  bir  fazaliligini  o‟zgartirmasdan  ma„lum  haroratlar  oralig‟ida  uni  qizdirish  va 
sovitish, hamda uning komponentlari miqdorini o‟zgartirish mumkin. АС va АЕС, shuningdek CD va 
СF chiziqlari orasidagi sohalarda esa tizim ikki fazalidir (suyuq qotishma va qattiq qotishma). Uning 
erkinlik darajalari soni birga teng (С=2–2+1=1), ya„ni tizimning ikki fazaligini o‟zgartirmasdan saqlab 
qolish uchun uning faqat bitta parametri (harorati yoki kontsentratsiyasi) o‟zgarishi mumkin. 
NJE va GSE chiziqlari oralig‟idagi sohada tizim bir fazali bo‟lib, uning  erkinlik darajalari soni 
ikkiga teng. 
Temir-sementit  holat  diagrammasining  qolgan  barcha  sohalarida  qotishma  ikki  fazali  bo‟lib, 
erkinlik  darajalari  soni  birga  teng.  ЕСF  va  PSK  chiziqlariga  mos  keluvchi  haroratlarda  (1147
0
С  va 
727
0
С) qotishma uch fazali bo‟lib, uning erkinlik darajalari soni nolga teng. 
O‟rganilayotgan  tizimga  kiruvchi  qotishmalarning  ma„lum  bir  haroratdagi  holatini,  fazalarining 
miqdorini foizlarda va massa birligida aniqlash uchun kesmalar qoidasidan foydalaniladi (6.2-rasm, a). 

---

 
 
 
174 
Masalan,  kimyoviy  tarkibi  К
1
  nuqta  bilan  (0,4%  uglerod)  belgilanadigan  temir  –  uglerod 
qotishmasi  b nuqtagacha (750
0
С) qizdirilgan bo‟lsin. b nuqtada qotishma ikki xil qattiq fazadan (ferrit 
va austenit) tashkil topgandir. Ana shu fazalarning miqdori topilishi talab etilsin. 
Bu  masalani  yechish  uchun  b  nuqtadan  gorizontal  chiziq  o‟tkazib,  GР  va  GS  chiziqlari  bilan 
kesishguncha davom  ettiramiz.  а va  с  nuqtalarning kontsentratsiya o‟qiga proektsiyasi,  mos  ravishda, 
uglerodning ferritdagi va austenitdagi miqdorini belgilaydi. 
Austenit  va  ferritning  miqdoriy  nisbatini  topish  uchun  аb  va  bс  kesmalarining  quyidagi 
proportsiyasi tuziladi: 
 
Q
ф
/Q
аус 
= bс/аb 
 
bu yerda, Q
ф
 – ferrit miqdori, Q
аус
 – austenit miqdori (750
0
С haroratda). Agarda o‟rganilayotgan 
qotishmaning massasi 100 grammga teng bo‟lsa, u holda 
 
Q
ф
/(100- Q
ф
)
 
= bс/аb 
 
(bс) ва (аb) kesmalarining miqdorini diagrammadan olib qo‟ysak, avvalo ferritning, so‟ngra esa 
austenitning miqdorini aniqlashimiz mumkin. 
Holat diagrammasidan foydalanib qotishmalarning sovish egri chiziqlarini chizish mumkin (6.2-
rasm,  b).  Buning  uchun  har  bir  qotishma  (К
1
,  К
2
,  К
3
,  К
4
)  uchun  vertikal  chiziqlar  o‟tkazib,  ularning 
diagrammaning asosiy chiziqlari bilan kesishgan nuqtalari (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8) aniqlanadi. Bu nuqtalar 
harorat - vaqt o‟qiga ko‟chirilib, ma„lum bir qotishmaning sovish egri chizig‟i chiziladi.    

---

 
 
 
175 
 
 
 
           
 
6.1-расм.  Temir-uglerod (sementit) tizimi qotishmalarining holat diagrammasi 

---

 
 
 
176