O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi


-MAVZU:  Mavzu: Kirish. Metallar to‟g‟risida umumiy ma„lumotlar



Download 6,1 Mb.
Pdf ko'rish
bet19/408
Sana30.12.2021
Hajmi6,1 Mb.
#90276
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   408
Bog'liq
materialshunoslik

1-MAVZU:  Mavzu: Kirish. Metallar to‟g‟risida umumiy ma„lumotlar 
(2-Soat) 
Materialning  texnikaga    yaroqliligi    uning  tuzilishiga  bog‟liqdir.      Materialning    tuzilishi    deganda,  
uning bir  butunligini  ta„minlovchi, ya„ni ichki va tashqi  ta„sirlarga  faol qarshilik ko‟rsatuvchi  ichki 
bog‟lanishlar tushuniladi.  Ana shu ichki bog‟nishlarga muvofiq materialning xossalari ham o‟zgarishi 
mumkin.  Demak, materialning xossalari  ularni bir-biri bilan  solishtirganda ajratish mumkin bo‟lgan 
falsafiy  tushunchadir.    Bu  tushuncha  miqdor  va  sifat  o‟zgarishlarni    o‟z  ichiga  oladi.      Materialning  
tarkibi,  tuzilishi  hamda  xossalari  o‟rtasidagi  amaliy  bog‟lanishlarni    o‟rganadigan  fan  
materialshunoslik deb ataladi.   
Insonlar  o‟z  faoliyatida  moddalarni  ishlab  chiqarish    mahsuloti  deb  qaraydilar.    Moddalar  aslida  esa 
materiyaning  ma„lum  bir  barqaror  massaga  ega  bo‟lgan    bo‟lagidir.  Ana  shunday  moddiy  dunyoni 
texnikada «material» deb atash qabul qilingan. Demak, materiallar mehnat jarayonining mahsuli bo‟lib, 
undan  insoniyat  o‟z  talablarini  qondiradigan  buyumlar  yasashda  foydalanadi.  Materiallar  ishlab 
chiqarishda  birlamchi  vosita  hisoblanadi.  Material  bo‟lmasa  sanoat  jarayonlari  ham  bo‟lmaydi. 


 
 
 
17 
Masalan,  mis  (material)  ishlab  chiqarish  uchun  rudalar  (mis  rudalari)  qazib  olinishi  kerak.  Rudalar 
avval  boyitiladi,  so‟ngra  ulardan  mis  olinadi.  Misdan  esa  turli  xil  buyumlar  ishlab  chiqariladi.  Mis 
olishda  ruda  xom  ashyo  material  bo‟lsa,  buyum  ishlab  chiqarishda  misning    o‟zi  xom  ashyo  material 
hisoblanadi 
Qattiq jismlarning ichki tuzilishini Rentgen nurlari bilan yoritib o‟rganish shuni ko‟rsatadiki, ularning 
atomlari fazoda ma‟lum tartibda yoki tartibsiz joylashgan. Atomlari fazoda tartibli joylashgan jismlar 
kristall  jismlar  deyiladi.  Atomlari  fazoda  tartibsiz  joylashgan  jismlar  esa  amorf  jismlar  deyiladi. 
Kristall  jismlarning  atomlari  fazoda  ma‟lum  qonuniyatga  asosan  kristall  panjara  tuguni  atrofida 
tebranib  turadi.  Fazoviy  panjaraning  tuzilishi  va  atomlarning  unda  joylashishi  metallning  turiga 
bo‟g‟liq. Metallarda quyidagi xillarda bo‟luvchi kristall panjaralar ko‟proq uchraydi: 
Kristall  panjaraning  har  xil  turlarining  mavjudligi  jismning  eng  kam  ichki  potensial  energiyaga  ega 
bo‟lishi,  shu  sharoitda  jismning    ma‟lum  bir  turg‟unlikka  ega  ekanligini  ifodalaydi.  Ma‟lum  sharoitga 
ko‟p elementlar K8 elementar katakcha shaklida bo‟ladi, qolgan elementlar esa G6 yoki K12 ko‟rinishda 
bo‟ladi.  Lekin  kristall  panjara  turg‟un  bo‟lgan  sharoitda  harorat  oralig‟i  yoki  mavjud  sharoit  o‟zgarsa, 
yangi turg‟un sharoitga mos bo‟lgan kristall panjara turi ham o‟zgaradi.  Masalan, birgina temir elementi 
sharoitga qarab, K8 va K12, kobalt elementi K12 va G6 kristall panjaralarga ega bo‟lishi mumkin.  
  
Metallarning  turli  sharoitda  bosim  o‟zgarmaganda  har  xil  haroratda  turli  kristall  panjara  hosil 
qilish xususiyati allotropiya yoki polimorfizm deyiladi.  

Download 6,1 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   408




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish