112
4-ilova
.
5-ilova
.
Oq va kulrang cho‟yanlar
Oq cho‟yanlar tarkibida uglerod kimyoviy birikma karbid holatida bo‟ladi. Oq cho‟yan
sementit va perlitdan tuzilgan.
Cho‟yanning bu turi sindirilsa, uning singan joyi xira oq tusda ko‟rinadi, shuning uvhun u
oq cho’yan deb ataladi. Oq cho‟yan juda qattiq (HB = 400…500) va mo‟rtdir, unga kesuvchi
asboblar bilan kesib ishlov berib bo‟lmaydi. Sanoatga bunday cho‟yanlardan, asosan, po‟lat
olinadi, shu sababli uni qayta ishlanuvchan cho‟yan ham deb ataladi. Oq cho‟yanning bir qismi
bolg‟alanuvchan cho‟yan olishga sarflanadi.
Kulrang cho‟yanning tarkibida uglerodning juda ko‟p qismi grafit tarzida bo‟ladi. Bu
cho‟yanning qolipga quyilish xossasi yuqori bo‟lganligi uchun u quymakorlik cho‟yani deb ham
ataladi.
Quymakorlik cho‟yanida grafitning miqdori, shakli va o‟lchami keng chegarada o‟zgarishi
mumkin. Bu cho‟yanning asosiy tarkibi Fe-C-Si bo‟lsa ham, undagi qo‟shimchalar - Mn, P va S
uning xossalariga katta ta‟sir ko‟rsatadi. Grafitning shakli ko‟pincha buralgan yaproq shaklida
bo‟ladi.
Kulrang cho‟yanlarning o‟rtacha kimyoviy tarkibi quyidagicha bo‟ladi: C = 2,4 – 3,88%;
Si = 1,0 - 5,0%; Mn=0,5-0,8%; P=0,2-0,4%; S
0,12%. Bunday cho‟yandan tayyorlangan
quymaning strukturasi cho‟yanning kimyoviy tarkibi hamda termik ishlash usuliga bog‟liq.
Kulrang cho‟yanlar metall asosining tuzilishiga ko‟ra quyidagi turlarga bo‟linadi:
a)
Perlitli kulrang cho‟yan. Cho‟yanning bu turi ferrit bilan grafitdan iborat bo‟ladi;
b)
Ferritli kulrang cho‟yan. Cho‟yanning bu turi
ferrit bilan grafikdan iborat;
v)
Ferrit-perlitli (yoki perlit-ferritli) kulrang cho‟yan. Cho‟yanning bu turi ferrit, perlit va
grafitdan tarkib topgan bo‟ladi.
GOST 4832-86 ga muvofiq kulrang cho‟yan quymalarning quyidagi markalari belgilangan: CЧ00,
СЧ120, СЧ150, СЧ180, СЧ210, СЧ240, СЧ280, СЧ320, СЧ360, СЧ400 va boshqalar.
СЧ harflari kul rang cyo‟yan (серый чугун) ekanligini, harfdan keyingi raqamlar cyo‟yanning
mustahkamlik chegarasini (MPa) bildiradi. СЧ00 cho‟yani sinab ko‟rilmaydi, chunki u muhim
bo‟lmagan detallarni tayyorlashda ishlatiladi. СЧ120 – СЧ210 markali cho‟yanlar guruhining
mustahkamligi uncha yuqori emas. Ular truba, fitinglar, halqalar tayyorlashda ishlatiladi, ularning
qattiqligi 143 – 231 HB ga teng.
СЧ240 – СЧ440 markali cho‟yanlar mustahkamligi yuqori cho‟yanlarga kiradi, ularning qattiqligi
170–260HB bo‟lib, staninalar, shtamplar, maxoviklar tayyorlashda ishlatiladi. O‟ta qattiq va
mustahkam cho‟yanlarga СЧ550–СЧ650 markali cho‟yanlar kiradi; ulardan juda muhim
buyumlar, chunonchi shesterniya, rama va hokazolar tayyorlashda foydalaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: