O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

, 

, 

 va boshqa 
fazalar  hosil  qiladi. 

-faza-ruxning  misdagi  qattiq  eritmasi  (

-latun).  Tarkibida  40...45%  rux  bо‟lgan 
qotishmalarda 

-faza,  yani  ruxning  СuZn  tarkibli  birikmadagi  qattiq  eritmasi  ham  hosil  bо‟ladi  (

+

-
latun).  Tarkibida  rux  miqdori  45...50%  gacha  bо‟lgan  qotishmalar  faqat 

-fazadan,  50  %  dan  ortiq  rux 
bо‟lgan qotishmalar esa 

-faza bilan 

-fazadan iborat. 

-faza  ruxning  Сu
5
Zn
8
 tarkibli birikmadagi qattiq 
eritmasi bо‟lib, nihoyatda mо‟rtdir. 
Texnikada 

-  latunlar    bilan 

+

-latunlargina  ishlatiladi.  17  -  rasmda  ikki  fazali  (

+

)  latunning 
mikrostrukturasi tasvirlangan. 

---

 
 
 
55 
Latunlar  Л  harfi  va  raqamlar  bilan  markalanadi.  Masalan,  Л96,  Л62,  Л59  va  hakozo.  Л  harfi 
qotishmaning nomini (latun), raqamlar esa qotishma tarkibidagi mis miqdorini  bildiradi. 
Keng  tarqalgan  latunlarning  yumshatilgan  holatdagi  mexanik  hossalari  quyidagicha: 

-latunlar  Л 
96 (tompak), Л80 (yarim tompak) va Л70: 
       

в
 = 240...320 MPa; 

 = 50...52 %.  
       

+

 - latunlar Л62 va Л59: 

в
 = 360...390 MPa; 

 = 44...49 %. 
Bu latunlar listlar, tasmalar, polosalar, trubalar, chiviqlar va simlar tarzida ishlab chiqariladi. 
Maxsus  latunlar  Л  harfi,  qо‟shilgan  elementlarni  bildiruvchi  harflar  va  tegishli  raqamlar  bilan 
markalanadi,  masalan,  ЛС-74-3,  ЛO70-1,  ЛAН  59-3-2,  ЛMц  58-2  va  hakozo.  Markadagi  birinchi  son 
misning,  keyingi  sonlar  esa  tegishli  elementlarning  %  hisobidagi  о‟rtacha  miqdorini  kо‟rsatadi. 
Legirlovchi  elementlar quyidagicha belgilanadi: alyuminiy  -A, qо‟rg‟oshin-С, qalay-O, temir-Ж, nikel-
Н,  marganes-Mц,  kremniy  esa-K  bilan  belgilanadi.  Latun  markasining  oxirida  Л  harfi  bо‟lsa,  uning 
quymabop  latun  ekanligini  bildiradi,  masalan,  ЛK80-3Л,  ЛAЖ60-1-1Л  va  hakozo.  Markasi  oxirida  Л 
harfi bо‟lmagan latunlar deformatsiyabop latunlardir. 
Quymabop  latunlar  nam  atmosferada  korroziyabardosh  bо‟ladi  va  kesuvchi  asboblar  bilan  oson 
ishlanadi. Bu latunlardan podshipnik vtulkalari, turli armaturalar, korroziyabardosh detallar quyiladi. 
Deformatsiyabop  latunlardan  radiator  naylari,  gorflangan  trubalar,  tug‟ri  truba,  sim  va  boshg‟a 
buyumlar tayyorlanadi. 
 
17 - rasm. Ikki fazali (

+

) latunning mikrostrukturasi. 
Bronzalar.    Misning  qalay,  alyuminiy,  qо‟rg‟oshin,  berilliy  va  boshqa  elementlar  bilan  hosil 
qilgan qotishmalari bronza deb ataladi. 
Bronzalar  Бр.  harflari,  tarkibidagi  elementlarni  bildiruvchi  harflar  va  shu  elementlarning  % 
hisobidagi о‟rtacha miqdorini kо‟rsatuvchi raqamlar bilan markalanadi. Masalan, Бр. OНС11-4-3 marka 
bronzaning  о‟rta  hisobda  11%  qalay,  4%  nikel,  3%  qо‟rg‟oshin  va  qolgani  misdan  iborat  ekanligini 
bildiradi.