O'zbekiston ryespublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi

«QANDAY?» 
IYERARXIK 
DIAGRAMMASI 
-muammo haqida butunligicha 
umumiy 
taassurot 
olish 
imkonini  beruvchi  mantiqiy 
bir qator savollar.   
Tizimli, 
ijodiy, 
tahliliy 
mushohada 
qilish 
ko'nikmalarini rivojlantiradi.
 
 

---

 
 
 
155 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
Qanday? 
 
 
 
 
 
4 - laboratoriya ishi 
Metall va qotishmalarning  qattiqligini  Rokvell 
usuli  bilan  aniqlash 
 
 
Ishning  maqsadi:  Metall  qotishmalarning  qattiqligini  Rokvell  usuli  bilan  aniqlashni  amalda 
o‟rganish. 
 
Nazariy ma„lumotlar 
 
Materiallarning qattiqligini Rokvell usuli bilan aniqlash ham Brinell usuliga o‟xshash, ammo bu 
usul  qattiqligi  yuqori  bo‟lgan  (toblangan,  sementitlangan)  materiallarning  qattiqligini  aniqlashda, 
asosan  sanoatda,  keng  qo‟llaniladi.  Bu  usuldan,  odatda,  qattiqligi  НВ=450Н/mm
2
  dan  ortiq  bo‟lgan 
material  qattiqligini  aniqlashda  foydalaniladi.  Rokvell  usulining  Brinell  usulidan  farqi  shundaki,  bu 
usulda  qattiqlik  Brinell  usulidagi  kabi  shar  qoldirgan  izning  yuzasi  orqali  emas,  balki  namunaga 
botirilgan  olmos  konus  yoki  toblangan  shar  qoldirgan  izning  chuqurligi  orqali  aniqlanadi.  Olmos 
konusning uch radiusi 0,2 mm va burchagi 120
0
 ga teng. 
Materialning  qattiqligini  sinashda  olmos  konusni    yoki  sharchani  namunaga  asosiy  yuklama 
(Р
1
) ostida botirishda uchlikning botish chuqurligi (h)ga ko‟ra qattiqligi aniqlanadi ( 4.1 – rasm ). 
                         
 
                     4.1 - rasm. Sinashda olmos konusni materialga botirish sxemasi. 
 

---

 
 
 
156 
 
Shuni  aytish  lozimki,  sinaladigan  materialning  taxminiy  qattiqligiga  ko‟ra  uchlik  turi  va  unga 
qo‟yiladigan yuklama  5.1-jadvalga ko‟ra aniqlanadi. 
 
 
 
 
 
                                                                      
 4.1-jadval 
Rokvell  bo’yicha  qattiq-likni 
o’lchash oralig’i 
Uchlik xili 
Indikator 
shkalasi 
Qo’yiladigan yuklama, Н 
(kg) 
25-100 
Toblangan  po‟lat 
sharcha 
В 
1000 (100) 
20-67 
Olmos konus 
С 
1500 (150) 
70-85 
Olmos konus 
А 
600 (60) 
 
 
Sinalayotgan namunaga yuk ketma-ket ikki bosqichda ta„sir ettiriladi. 
 
Birinchi bosqichda ta„sir ettiriladigan yuk (dastlabki yuk – Р
0
) doimo 100Н, ikkinchi bosqichda 
ta„sir  ettiriladigan  yuk  (asosiy  yuk  –  Р
1
)  esa  toblangan  po‟lat  шар  bo‟lganda  900Н  ga,  olmos  konus 
bo‟lganda esa 1400Н ga teng bo‟ladi. Umumiy yuk (Р
0
) va (P
1
) larning yig‟indisiga teng, ya„ni: