O’zbekiston respuplikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

3.Antroponimlar-

  kishi  ismlari,  laqablari,  taxalluslar,  familiyalardan  yasalgan 

turar  joy  nomlari  antroponimlar  deb  ataladi:  Yo’ldoshobod,  Yusufqo’rg’oncha, 

Mallaxon, Qurbonqashqar, Karimdevona, Murodko’sa. 

Antroponimlar,  ya’ni  kishi  ismlari,  laqablari,  taxallusslar,  familiyalardan 

yasalgan 

turar 

joy 

nomlari 

antropooykonimlar 

deb 

ataladi. 

Chunonchi, 

Yusufqo’rg’oncha,  Yo’ldoshobod,  Karimdevona,  Murodko’sa,  Qurbonqashqar, 

Mallaxon singari qishloq nomlari va boshqalar. Antropooykonimlar juda uzoq tarixiy 

---

38 

davr  mahsuli  bo’lib,  ularning  vujudga  kelishi  ham  ancha  qadimiydir.  Bu  turdagi 

toponimlar jamiyatda sinflarning paydo bo’lishi, quldorlik tizumining yuzaga kelishi 

bilan yaratila boshlandi. Xususiy mulkchilikka asoslangan feodalizmning shakllanishi 

bunday  nomlarni  yanada  ko’paytiradi.  Yerning  har  bir  parchasi  kimningdir  xususiy 

mulki  bo’lgan  bir  paytda,  tabiiyki,  uning  egasining  nomi  asosiy  farqlovchi  belgiga 

aylanadi.  Natijada,  joylar  katta  yer  egalari-feodallar,  urug’  va  jamoat  boshliqlari, 

mahalliy hukmronlar nomi bilan ataladigan bo’ldi. 

Respublikamiz  bo’yicha  to’plangan  faktik  materiallar  shuni  ko’rsatadiki, 

o’tmishda kishi atoqli otlarning joy nomiga aylanishi turli xil usullarda yuzaga kelgan. 

Ularning eng muhim turlari quyidagilardir: 

1.Kishi  ismining  o’zi  bilan  atalgan  oykonimlar.  Bunga  ko’ra  shaxs  ismi  hech 

qanday  qo’shimcha  element  qabul  qilmasdan  joy  nomiga  aylanadi.  Masalan, 

Shokirboy,  Maqtosim  (Moskva  rayoni),  Mamayusup  (Baliqchi  rayoni),  Shomat 

(Marhamat  rayoni),  Mirzaqul  (Ishtixon  rayoni),  Xudoyberdi,  Sotiboldi  (Paxtachi 

rayoni),  Do’stmat  (Baxmal  rayoni),  Sobirjon,  Bekmurod  (Leningrad  rayoni),  Islom, 

Sulaymon  (O’zbekiston  rayoni),  Nabi,  Kimsan  (Qirov  rayoni),  Salim,  ro’ziqul, 

To’raqul (Quva rayoni), Tangriqul, Rahmatullo, Shopo’lat (Frunze rayoni), Nodirmat 

(Oxunboboyev rayoni) va boshqalar. 

2.Kishi  ismlari  va  unga  qo’shilib  qo’llangan  titul  nomidan  iborat  oykonimlar: 

Badalboy  (Lenin  rayoni),  Ahmadbek  (Moskva  rayoni),  Alixon  (Chortoq  rayoni), 

O’rmonbek,  Olimbek  (Baliqchi  rayoni),  Shodmonbek  (Paxtaobod  rayoni),  Jalabek, 

Jiyanbek  (Oltinko’l  rayoni),  Hsanboy  (Toshkent  rayoni)  Shoyimbek,  Mallaxon, 

Botirxo’ja  (O’zbekiston  rayoni)  Melixo’ja,  Yodgorxo’ja,  Azizxo’ja,  Mo’minxo’ja 

(Kattaqo’rg’on rayoni), Avazboy (Rishton rayoni), Orifboy (Quva rayoni), Musobek 

(Frunze rayoni) cingarilar. 

Mazkur oykonimlar kopincha shu oykonim ucnun asos bo’lgan shaxsning tarixda 

egallagan  mavqeini  eslatib turadi. Antropooykonimlar  tarkibidagi shaxsning ijtimoiy 

kelib  chiqishi  va  sotsial  ahvolini  ko’rsatib  turuvchi  yuqori  tabaqa  vakillari  manosi 

---

39 

yaqqol anglashiladi. Aniqrogi, bu so’zlar Ulug’ Oktyabr sotsialistik revolutsiyagacha 

bo’lgan  hayotning  turli  davrlari,  o’sha  davrdagi  tabaqalanish,  hokimlik 

munosabatlarining  tildagi  tarixiy  izlari  sanaladi.  Ulug’  Oktyabr  sotsialistik 

revolyutsiyasidan  keyingi  davr  o’zbek  tili  taraqqiyotida  bek,  xon,  boy,  xo’ja 

so’zlarida  funksional  o’zgarish  yuz  berdi,  endi ular sotsial titullarni  anglatmaydigan 

bo’lib qoldi. Hozirgi o’zbek tilida mazkur so’zlar affiksond sifatida erkalash, hurmat 

ma’nosini ifoda qiladi.