O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Buxoro Xalq Sovet Respublikasi

 tashkil etilganligi e’lon qilindi. 

1921-yil  4-martda  Moskvada  BXSR  va  RSFSR  o’rtasida  Ittifoq  shartnomasi  va  iqtisodiy 

bitim imzolandi. Bu esa Rossiya Federatsiyasi va uning Turkistondagi vakolatli namoyandalariga 

Buxoro Respublikasi ichki ishlariga bevosita aralashish, u yerdagi o’zgarishlarni nazorat etish va 

uni  aniq  sotsialistik  maqsadlar  sari  yo’naltirish  uchun  keng  imkoniyatlar  ochib  berdi. 

Shuningdek, Buxoro Xalq Sovet respublikasining asosiy rahbar tashkiloti - Buxoro Kompartiyasi 

RKP (b) ning viloyat tashkiloti maqomida faoliyat yuritardi. 

RKP  (b)  MQ  1922-yil  mayida  “Turkiston-Buxoro  ishlari  haqida”  qaror  qabul  qildi.  Unda 

O’rta  Osiyoda,  jumladan,  Buxoroda  jadallik  bilan  “sotsialistik  tuzumni  mustahkamlash”  qat’iy 

uqtirildi.  Shuningdek,  RKP  (b)  MQ  ning  1923-yil  12-iyunda  qabul  qilgan  Buxoro  masalasiga 

doir maxsus qarori ham bu davlatning ichki ishlariga qo’pollik bilan aralashish edi. Negaki, unda 

Buxoroning  rivojlanish  jarayonini  “sotsialistik  izga”  burib  yuborish  maqsadi  ko’zda  tutilgandi. 

Buxoro  xalqining  tub  milliy  manfaatlari  yo’lida  fidoyilik  bilan  faoliyat  yuritgan,  inqilobiy 

harakatlarning faol ishtirokchilaridan bo’lgan 

A.Fitrat,  M.Aminov,  Otaxo’jayev,  Yoqubzoda  va  boshqalar  Moskva  vakillarining  talabi 

---

bilan  respublika  hukumati  tarkibidan  chetlatildi.  Buxoro  XSRning  1921-yil  sentabrida  qabul 

qilingan Konstitutsiyasi ham RSFSR Konstituttsiyasi andozasida tuzilgan edi. Hukmron Markaz 

tashabbusi  bilan  1923-yil  martida 

O’rta  Osiyo  Iqtisodiy  Kengashi

ning  tuziliish  va  uning 

tarkibiga  Buxoro  XSRning  ham  jalb  qilinishi  bu  uning  iqtisodiy  mustaqilligining  asta-sekin 

qo’ldan  boy  berib  borilishiga  sabab  bo’ldi.  Moskva  tazyiqi  ostida  bu  hududda  sotsialistik 

o’zgarishlar  izchil  amalga  oshirilib  borildi.  1924-yil  18-20-sentabrda  bo’lib  o’tgan  V 

Butunbuxoro qurultoyi BXSRni 

Buxoro Sovet Sotsialistik Respublikasi

 deb e’lon qildi. Nihoyat, 

1924-yilda  o’tkazilgan  milliy-davlat  chegaralanishi  natijasida  uning  hududlari  O’zbekiston  va 

Turkmaniston Sovet sotsialistik respublikalari tarkibiga qo’shib yuborildi, Buxoro davlat sifatida 

tugatildi. 

Sovet  hokimiyatiga  qarshi  ko’tarilgan  bu  qurolli  harakatning  mazmun  mohiyatini  sovet 

mustamlakachilari  muttasil  buzib,  soxtalashtirib  keldilar.  Uni  sovet  tarixshunosligida 

«bosmachilar  harakati»,  «aksilinqilobiy  kuchlar  bosqini»,  «bir  to’da  yurt  buzg’unchilari 

harakati»

  singari  nomlarda  ta’riflab  kelindi.  Biroq  tarixiy  haqiqat  milliy  istiqlol  sharofati  bilan 

to’liq tiklanib, o’z haqqoniy, xolis bahosini topdi. Bu harakat sovetlar mafkurasi to’qib chiqargan 

shunchaki 

«bosmachilar»

  harakati  emas,  balki  sovet  hokimiyatining  zo’ravonlikka  asoslangan 

siyosati va amaliyotiga qarshilik ko’rsatish harakatidir.