O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Davlat tuzumi va boshqaruv tizimi.

 Xonlik mutlaq monarxiya bo‘lib, oliy hukmdor - xon 

davlat boshligi edi.

 

Ma’muriy jihatdan xonlik hududi 15 ta viloyatga (Pitnak, Hazorasp, Xonqa, 

Urganch, Qo‘shko‘pir, G‘azovat, Qiyot, Shohabbos, Toshhovuz, Ambar-Manoq, Gurlan, Ko‘hna 

Urganch, Xo‘jayli, Chumanoy va Qo‘ng‘irot) va 2 ta noiblikka bo‘lingan. Viloyatlar shahar va 

masjid  qavmlarini  (qismlarni)  o‘z  ichiga  olgan.  Masjid  qavmlari  obro‘li  oqsoqollar,  qozilar  va 

miroblar tomonidan boshqarilgan. 

Davlat boshlig‘i

 – xon hokimiyati vakolati nasldan naslga o‘tgan. Muhammad Rahimxon I 

o‘z hukmdorligi davrida davlat boshqaruvi tizimida islohot o‘lkazgan. Unga ko‘ra xon huzurida 

yuqori  ma’muriy  organ  –  Oliy  Kengash  ta’sis  etilgan.  Oliy  Kengash  davlatning  qonun 

---

chiqaruvchi,  ijro  etuvchi  va  sud  hokimiyati  vazifasini  bajargan.  Oliy  Kengashga  xonning  o‘zi 

rahbarlik  qilgan.  Oliy  Kengash  ishida  xonning  yaqin  qarindoshlari,  mehtar,  qo‘shbegi, 

devonbegi,  naqib,  shayxulislom,  bosh  qozi,  inoq,  otaliq  va  biylar  qatnashganlar.  Ohy  Kengash 

majlisi  haftada  bir  marta  o‘tkazilgan  va  unda  davlatning  ichki  va  tashqi  siyosatiga  oid  eng 

muhim masalalar muhokama etilgan. 

Ayni paytda, xonlik hayotiga oid kundalik masalalarni hal etish uchun Kichik Kengash ham 

ta’sis  etilgan.  Bu  kengash  ishida  xondan  tashqari  mehtar,  qo‘shbegi,  devonbegi,  naqib  va 

shayxulislom qatnashganlar. 

Xonlikda  mehtar  bosh  vazir  hisoblangan.  U  xon  safarga  chiqqan  paytlarda  xonlikni  idora 

qilgan. Mehtar va qo‘shbegi mamlakat miqyosida soliqlar yig‘ilishiga javobgar bo‘lganlar. 

Xonlikda 3 ta devon (vazirlik) ham  faoliyat  ko‘rsatgan. Bular xo‘jalik,  ijtimoiy-siyosiy va 

harbiy  ishlar  bilan  shug‘ullanuvchi  devonlar  edi.  Ularning  faoliyatiga  devonbegi  rahbarlik 

qilgan. Xonlikning qo‘shiniga yasovulboshi qo‘mondonlik qilgan. 

Xonlik  tarkibidagi  qozoq va qoraqalpoqlar esa o‘zlarining biylari,  turkmanlar  esa ularning 

vakili  tomonidan  boshqarilgan.  Ularning  lavozimlari  nasldan  naslga  meros  bo‘lib  o‘tsa-da, 

nomzodini xon tasdiqlashi shart bo‘lgan.