O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

450  kishilik  karvon  yuboriladi.

  Karvon  O‘trorga  keladi.  O‘tror  hokimi  Inolchiq  (G‘oyr- 

xon)  karvon  ahlining  mo‘g‘ul  josuslari  ekanini  fahmlab,  Xorazm-  shohning  maxsus  farmonini 

kutmay, uni  yo‘q qilishga buyruq bera- di. Shu tariqa, karvon butunlay talanib, qirg‘in qilinadi. 

Chingizxon  uchun  endi  Movarounnahrga  bostirib  kirish  fursati  yetgan  edi.  Bu  vaqtga  kelib 

Chingizxon va uning lashkarboshilari tasarrufida 200 ming kishilik jangovar qo‘shin tayyor holga 

keltirib qo‘yilgandi. 

Chingizxon  qo‘shinining  hujumi  xavfi  yaqinlashib  kelayotganli-  gini  Muhammad 

Xorazmshoh  va  uning  arkoni  davlati  ham  yaxshi  bilardi.  Shoh  muayyan  harbiy  tayyorgarliklar 

ko‘rish,  shaharlarning  mudofaa  istehkomlarini  mustahkamlash,  qo‘shinlar  safini  ko‘payti-  rish 

harakatida bo‘ldi. Biroq, asosiy harbiy strategik masalalarda u o‘ta nodonlik va kaltabinlik qiladi. 

U o‘zining sarkarda o‘g‘li Jalolid- din, Xo‘jand hokimi, dovyurak bahodir Temur Malik singari 

---

yetuk  kishilarning  harbiy  kuchlarni  asosiy  nuqtalarga  to‘plab,  dushmanga  hal  qiluvchi  zarbalar 

berish  kerakligi  to‘g‘risidagi  to‘g‘ri,  dono  mas-  lahatlariga  ham  quloq  solmadi.  Sulton  o‘z 

qo‘shinlarini  turli  shahar-  larda  alohida  holda  joylashtirish  va  mudofaadan  iborat  xato  taktikani 

ma’qul  ko‘rdi.  1219-yilda  Chingizxonning  son-sanoqsiz  qo‘shinlari  mamlakatga  bostirib  kira 

boshlagach, Xorazmshoh maml  akat  taqdi-  rini o‘z holiga tashlab,  yaqin  xesh-u aqrabolari  bilan 

janubga  tomon  siljishni  ma’qul  ko‘rdi.  Bunday  holat  tez  orada  butun  mamlakatni  fojiali 

oqibatlarga olib keldi. 

Mo‘g‘ullarning  birinchi  hujumiga  duchor  bo‘lgan  hudud  O‘tror  bo‘ldi.  Chingizxon  va 

uning  lashkarining  o‘trorliklardan  alohida  qas-  di  bor  edi.  Negaki,  Chingiz  yuborgan  savdo 

karvoni  xuddi  shu  yerda  saranjom  qilinganligi  ularning  yodidan  ko‘tarilmagandi.  Chig‘atoy  va 

O‘qtoyning  son-sanoqsiz  kuchlari  shahar  qal’alariga  bosqin  uyushtir-  gan  kezlarda  o‘trorliklar 

ularga  qarshi  mardonavor  jang  qildilar.  Shahar  aholisi  G‘oyrxon  va  Qorachor  bahodirlar 

yetakchiligida  tengsiz  dushman  bilan  uzoq  vaqt  jon  berib,  jon  olishdilar.  Shahar  mudofaa-  si  5 

oydan  ziyod  davom  etdi.  Xalq  qarshiligi  to‘xtovsiz  davom  etdi.  Biroq  oxir-oqibatda  shahar 

dushman tomonidan egallandi. 

Mirzo Ulug‘bekning «To‘rt ulus tarixi» kitobida ta’kidlangani- dek: «... O‘trorning butun 

aholisini sahroga haydab chiqdilar va qat- li om qildilar... O‘tror hisorini qo‘lga kiritib, yer bilan 

barobar  qildilar.  Tirik  qolganlardan,  raiyat  va  hunarmandlarning  ba’zilarini  hibs-  ga  oldilar, 

ba’zilarni esa qul qilib haydadilar». 

Mo‘g‘ul bosqinchilari Movarounnahrning boshqa hududlari- da ham ko‘z ko‘rib, quloq 

eshitmagan  yovuzliklarni  sodir  etdilar.  Buning  yaqqol  ifodasini  ularning  gullab-yashnagan 

Buxoro,  Samarqand,  Xo‘jand  singari  shaharlar  va  ularning  aholisiga  nisbatan  qilgan  behad 

yovuzliklari  misolida  ham  ko‘rish  mumkin.  Masalan,  Chingiz  qo‘shini  1220-yilning  fevralida 

musulmon  Sharqining  yirik  islom  markazlaridan  sanalgan  Buxoro  ustiga  balo-qazodek  yopirilib 

keladi. 

Buxoro xalqi bir necha kun davomida dushmanga matonat bilan qarshilik ko‘rsatadi. Bu 

esa  Chingizxonni  darg‘azab  etadi.  Natija-  da,  u shaharni  yakson  qilish,  boyligini  talash,  xalqini 

qirg‘in  qilish-  ga  buyruq  beradi.  Buxoro  qamali  12  kecha-yu  kunduz  davom  etdi.  Mo‘g‘ullar 

yondirilgan, kuli ko‘kka sovurilgan shaharni egallagach, ko‘ngillariga kelgan noma’qulchiliklarni 

amalga oshirdilar, shahar himoyachilari butunlay qirib tashlandi 

Chingizxon  qo‘shinlari  1220-yil  mart  oyida  eng  yirik  va  obod  shaharlaridan  biri