O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

Suverenitet 

Sovereignty 

Суверенитет 

(fransuzcha 

“souverainite” 

– 

oliy 

hokimiyat)  –  quyidagi  mazmunlarda 

ishlatiladi: 

1) 

Davlat 

suvereniteti 

–  hozirgi 

davlatshunoslik  fanida  davlatning  ichki 

va  tashqi  siyosatidagi  to‘la  mustaqilligi 

sifatida  talqin  etiladi.  O‘zbekiston 

Respublikasi  Konstitutsiyasidada  davlat 

suvereniteti  masalasiga  alohida  bob 

ajratilgan  bo‘lib,  uning  1-moddasida 

“O‘zbekiston  –  suveren  demokratik 

respublika” deyilgan. 

2)  Xalq  suvereniteti  –  xalqning  davlatni 

boshqarishdagi  to‘la  hukmronligi,  xalq 

hokimiyati,  xalq  boshqaruvi  ma‘nolarini 

anglatadi.

 

 

 

 

GLOSSARIY 

12-mavzu 

Atamaning 

o‘zbek tilida 

nomlanishi 

 

Atamaning 

ingliz tilida 

nomlanishi

 

Atamaning rus 

tilida nomlanishi

 

Atamaning ma'nosi

 

---

Atamaning 

o‘zbek tilida 

nomlanishi 

 

Atamaning 

ingliz tilida 

nomlanishi

 

Atamaning rus 

tilida nomlanishi 

 

Atamaning ma'nosi  

 

Adliya 

Justice 

 

 

 

Юстиция 

(arabcha  “adolat”  so‘zidan)  –  sud 

muassasalarining 

butun 

majmui. 

Ularning  odil  sudlovni  amalga  oshirish 

faoliyati.  Sud  idorasi  ma‘nosida  ham 

ishlatiladi.

  

Advokatura 

Advocacy  

Адвокатура 

(lotincha  “advokatus”  –  yordamga 

chaqirmoq) 

– 

huquqiy 

institut, 

advokatlik 

faoliyati 

bilan 

shug‘ullanuvchi  shaxslarning  mustaqil, 

ko‘ngilli,  kasbiy  birlashmalarini  o‘z 

ichiga  oladi.  O‘zbekiston  Respublikasi 

fuqarolari,  ajnabiy  fuqarolar,  fuqaroligi 

bo‘lmagan 

shaxslarga, 

korxonalar, 

muassasalar, 

tashkilotlarga 

yuridik 

yordam 

ko‘rsatadi. 

O‘zbekiston 

Respublikasining 

“Advokatura 

to‘g‘risida”gi  qonuni  1996-yil  27-

dekabrda qabul qilingan.

 

Alternativ 

saylov 

Alternative 

elections 

Альтернативные 

выборы 

(lotincha  “alternare”  –  ikkitasidan 

bittasi)  –  muqobil  saylov.  Bir-biriga 

qarama-qarshi 

bo‘lgan 

ikkita 

nomzoddan  birini  tanlash.  Alternativlik 

hamma 

sohalarda: 

siyosatda, 

iqtisodiyotda,  ijtimoiy  hayotda  va 

boshqa tarmoqlarda uchraydi. Bir-birini 

inkor 

qiluvchi 

ikki 

imkoniyatdan 

birining  tanlanishi,  ayniqsa,  siyosatda 

yaqqol  ko‘rinadi.  O‘zbekiston  izchil 

demokratik  qoidalarga  sodiq  davlat 

---

sifatida  o‘z  siyosiy  hayotida  barcha 

saylovlar 

alternativ 

(muqobillik) 

asosida 

o‘tishi 

tarafdori 

ekanini 

namoyish  qilmoqda.  Bu  demokratik 

qoida, 

birinchi 

marotaba, 

keng 

MIKyosda 

1991-yil 

29-dekabrda 

O‘zbekiston 

Respublikasining 

Prezidentini  saylash  jarayonida  amalga 

oshirildi.

 

Apellyatsiya 

Appeal 

 

 

Апелляция 

(lotincha  “appellatio”  –  murojaat, 

shikoyat)  –  sud  yoki  boshqa  organlar 

qaroriga 

qarshi 

ulardan 

yuqori 

pag‘onada  turuvchi  organlarga  paymol 

etilgan 

huquqlarini 

tiklash 

uchun 

murojaat qilish.

 

Axborot 

erkinligi

 

 

Information 

freedom 

Информацион-

ная свобода 

fuqarolarning 

konstitutsiyaviy 

huquqlaridan  biri  bo‘lib,  so‘z,  matbuot 

va  boshqa  axborotni  olish  va  qonuniy 

asosda  olingan  axborotlarni  tarqatish 

huquqi. 

O‘zbekiston 

Respublikasi 

Konstitutsiyasiga 

asosan, 

ommaviy 

axborot  vositalari  erkindir  va  qonunga 

muvofiq  ishlaydi.  Ular  axborotning 

to‘g‘riligi  uchun  belgilangan  tartibda 

javobgardirlar, 

senzuraga 

yo‘l 

qo‘yilmaydi (67-modda).

 

Bir palatali 

parlament

 

 

The 

unicameral 

parliament 

 

Однопалатный 

парламент 

palatalarga  bo‘linishni  istisno  etuvchi 

umumxalq 

vakillik 

tashkiloti 

– 

parlament 

tuzilishi. 

Bunday 

parlamentlar  “bir  palatali”  deb  ham 

ataladi.  Dunyodagi 

mamlakatlardan 

ko‘pchiligi (60 % ga yaqini) bir palatali 

parlament  tizimiga  ega.  O‘zbekiston 

---

Respublikasi  Oliy  Kengashi  (1990-

1994-  yillarda)  va  Oliy  Majlisi  1995-

2004-yillar  mobaynida  bir  palatali 

parlament  shaklida  faoliyat  ko‘rsatgan 

edi.

 

Davlat 

mustaqilligi 

ramzlari

 

 

Attributes of 

the state 

independence 

 

 

Атрибуты 

государственной 

независимости 

davlatning 

timsollari, 

uning 

suverenitetini, 

milliy 

va 

iqtisodiy 

ko‘rsatkichlarini, 

siyosiy-ijtimoiy 

tuzumini,  asosiy  mafkura  va  hayot 

qoidalarini  ko‘rsatuvchi  belgilar,  eng 

muhim 

xujjatlar, 

g‘oyalar 

va 

tushunchalar.  Davlat  ramzi  –  bu 

mustaqil  davlat  belgisidir.  U  davlat 

bayrog‘i,  davlat  gerbi,  davlat  gimni, 

mamlakat milliy valyutasi va mamlakat 

konstitutsiyasida o‘z ifodasini topadi.

 

De-fakto 

De facto 

 

Де-факто 

 (lotincha  “de  facto”  –  amalda  mavjud 

bo‘lish)  –  xalqaro  huquqda  yangi 

vujudga 

kelgan 

davlat 

yoki 

hukumatning  jahon  hamjamiyati  va 

davlatlar  tomonidan  tan  olinishi.  Bu 

davlat  va  hukumat  e‟tirofining  rasmiy 

lekin  tugallanmagan,  to‘liq  bo‘lmagan 

tan  olinishi.  Bunday  e‟tirof  odatda 

vaqtincha  xususiyatga  ega  bo‘lib,  de-

yure – e‟tirof etishga o‘tish bosqichidir.

 

Denonsatsiya 

Denunciation 

 

Денонсация 

biror  bir  xalqaro  shartnoma  yoki 

davlatlararo kelishuvdan bir tomonlama 

voz 

kechish 

yoki 

uni 

mamlakat 

hududida bekor qilish.

 

Fuqarolik

 

 

Citizenship 

Гражданство 

shaxsning biron bir davlatga huquqiy va 

qonuniy 

jihatdan 

tegishliligini 

bildiruvchi  atama.  Muayyan  davlatning 

---

fuqarosi 

ushbu 

davlat 

hududidagi 

xorijiy 

fuqarolar 

va 

fuqaroligi 

bo‘lmagan  shaxslardan  o‘z  huquqiy 

mavqeiga ko‘ra farq qiladi. Chunonchi, 

Konstitutsiya 

va 

qonunlarda 

belgilangan 

siyosiy 

huquq 

va 

erkinliklar faqat  fuqarolarga tegishlidir. 

Demak,  shaxs  fuqarolikni  olishi  bilan 

ushbu  davlatdagi  siyosiy  huquqlardan 

foydalanish imkoniyatini ham oladi.

 

Ikki palatali 

parlament

 

 

Parliament   of 

two houses 

 

Двухпалатный 

парламент 

umummilliy  vakillik  muassasasi  – 

parlamentning 

tuzilishi. 

Bunda 

parlament 

odatda 

xar 

xil 

tarzda 

shakllantiriladigan  va  turli  vakolatlarga 

ega  bo‘lgan  ikkita  palatadan  iborat 

bo‘ladi.  Ikki  palatali  parlament  hozirgi 

vaqtda  federativ 

davlatlarda  ham, 

unitary 

davlatlarda 

ham 

mavjud. 

Parlamentning  quyi  palatasi  doimo 

aholi  tomonidan  bevosita  saylanadi. 

Yuqori  palata  turli  mamlakatlarda  turli 

usulda 

shakllantiriladi. 

U 

ba’zi 

mamlakatlarda  bevosita  saylov  yoki 

bilvosita  saylov  orqali  shakllantirilsa, 

ba‘zan  meros  bo‘yicha  shakllantiriladi, 

yohud ularning a‘zolarini davlat rahbari 

taynlaydi.  Bir  qator  holatlarda  yuqori 

palata  aralash  usulda  shakllantiriladi: 

a‘zolarining  bir  qismi  saylanadi,  bir 

qismi  tayinlanadi.  Ba’zi  mamlakatlarda 

quyi  palatadan  farqli  ravishda  yuqori 

palata 

uchun 

vakolatlar 

muddati 

belgilanmagan, ularning tarkibi qismlab 

yangilanadi. 

2002-yil 

27-yanvarda 

---

O‘zbekistonda  ikki  palatali  parlament 

tizimiga  o‘tish  bo‘yicha  umumxalq 

so‘rovi  – 

referendum  o‘tkazildi. 

Referendumda ishtirok etgan 

fuqarolarning  93  foizi  ikki  palatali 

parlament tizimini joriy  qilishni  yoqlab 

ovoz berdi. 

2004-yil  26-dekabrda  Oliy  Majlisning 

quyi  palatasi  –  Qonunchilik  palatasi 

deputatligiga saylovlar, 2005-yil 17-20-

yanvarda  esa  Oliy  Majlis  yuqori 

palatasi  –  Senatga  saylovlar  bo‘lib 

o‘tdi. 

2005-yil 

27-yanvarda 

O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlis 

Qonunchilik  palatasi  va  Oliy  Majlis 

Senatining  birinchi  majlisi  o‘z  ishini 

boshladi.  O‘zbekiston  ikki  palatali 

parlament tizimiga o‘tdi.