O‘zbekiston respulikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 
 

---

164 
11-mavzu. Oʻzbekiston mustaqillikka erishish yo‘lida (1989-1991yy.) 
REJA: 
1.I.A.Karimov – O‘zbekiston mustaqilligini asoschisi va yetakchisi 
2.Davlat mustaqilligi huquqiy asoslarining yaratilishi 
3.O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 
Tayanch so‘z va iboralar:
 
O‘zbek tili — davlat tili. Ish bilan ta’minlash, 
Prezident lavozimi, Butunittifoq referendumi, MDH tuzishga intilish, 1991-yil avgust 
voqealari, 9+1 hujjati, FHDQ, 1991-yil 25-avgustdagi farmon.
 
O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1989 yilda, ya’ni 
respublika 
rahbari 
sifatida 
ish 
boshlagan 
dastlabki 
palladayoq 
haqiqiy 
yo‘lboshchilarga xos fazilatlarni namoyon etgan edi. Avvalo, u kun tartibidagi 
dolzarb masalalarga, respublikadagi o‘ta tang ahvol echimiga e’tibor qaratgan edi. 
SHu tariqa faoliyatining boshidayoq Islom Karimov respublika rahbari sifatida o‘n 
yillar davomida hal qilinmasdan kelayotgan va ko‘pchilik bundan buyon ham 
shunday davom etaveradi, degan kayfiyat bilan umumiy bir beparvolik bilan qo‘llab-
quvvatlab kelayotgan masalalarga oydinlik kiritdi.
Yurtboshimizning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy-ma’naviy sohalarga 

O‘zbekiston hayotining deyarli barcha jabhalariga taalluqli bo‘lgan muammolarni 
aniq raqam va ko‘rsatkichlar asosida bilishi va ularning echimini aniq ko‘rsatib 
berishi uning qalbida islohot g‘oyalari, mustaqillik g‘oyasi uzoq yillar davomida 
shakllanib borganini ko‘rsatadi.
 
Atoqli nemis olimi Karl Yaspers o‘z vaqtida buyuk shaxslar boshqalarning 
erkinligi va ozodligi uchun o‘zining majburiyatini chuqur his qiladi, deb ta’kidlagan.
Darhaqiqat, tarixiy davr va ijtimoiy vaziyatning o‘zi ulkan fazilatlarga ega 
bo‘lgan buyuk shaxsni maydonga chiqaradi. Buyuk shaxs esa, tasodif emas. U o‘z 
xalqining maqsadlariga, orzu-umidlariga, intilishlariga, sevinchu iztiroblariga, baxtli 
va sitamli onlariga guvoh bo‘lib, yaxlit jamiyat ma’naviy-ruhiy sharoitida 
shakllanadi, rivojlanadi, kamolotga etadi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov O‘zbekistonda mavjud bo‘lgan ijtimoiy-
siyosiy vaziyat oqimida shakllandi, totalitar rejimning butun mohiyatini, o‘zbek 
xalqining tarixiy qadru qimmatini chuqur angladi. Natijada millat sha’nini tiklash 
orzu-umidi bilan yashadi va shakllandi. 
Paxta yakkahokimligi misli ko‘rilmagan darajaga etgani bois odamlarga 
tomorqa erlari berilmas, ularning qo‘shimcha daromad manbai deyarli yo‘q edi. 
Buning ustiga, “paxta ishi”, “o‘zbeklar ishi” degan soxta kampaniyalar tufayli 
Markazdan Gdlyan va Ivanov boshliq tergovchilar guruhi kelib, qishloq xo‘jaligiga 
ozgina aloqasi bo‘lgan barcha insonlar boshiga nohaq tergov va ta’qib azoblarini 

---

165 
solar edi. Buning oqibatida qanchadan-qancha begunoh odamlar qamaldi, tergov 
jarayonlarida ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan kulfatlarga duchor qilingan edi. 
Aholi jon boshiga hisoblaganda, daromadi 75 so‘mdan oshmaydigan 8 million 
800 mingga yaqin odam, respublika aholisining 45 foizi qashshoqlikda kun 
kechirardi. O‘zimizda etishtirilgan paxta xomashyosining aksariyati chetga tashib 
ketilib, xalq iste’molini qondirish uchun tashqaridan har yili 8-9 milliard so‘mlikka 
yaqin tayyor mahsulot olib kelingan. Ya’ni, yurtimizda shunchalik boy xomashyo 
resurslari bo‘lishiga qaramasdan, ulardan deyarli tayyor mahsulot ishlab 
chiqarilmagan. Yillar davomida yig‘ilib kelgan va nihoyat, 90-yillarga yaqin ijtimoiy 
portlash darajasiga etgan bunday og‘ir muammolar haqida birinchi marta Islom 
Karimov ochiq gapirib, ularni hal etish masalasini kun tartibiga qat’iy qilib qo‘yadi. 
Islom Karimov “Respublikaga keltirilayotgan tovarlarning 60 foizi esa mashinalar, 
asbob-uskunalar, engil sanoat va oziq-ovqat sanoati mahsulotlaridir. G‘alati bir 
vaziyat vujudga kelmoqda. Respublika juda qimmatli xomashyo - paxta, nitron, 
kaprolaktam ishlab chiqarayotgan bir paytda ularni qayta ishlashdagi sayozlik, 
texnologiya zanjiri nihoyasiga etkazilmagani oqibatida ayni shu xomashyodan ishlab 
chiqariladigan gazlama, sun’iy tola va tayyor mahsulotlarni chetdan keltirishga 
majbur bo‘lmoqda”, deya qat’iy ta’kidlaydi.
Islom Karimov tomonidan O‘zbekistonning iqtisodiy mustaqilligini 
ta’minlashga alohida e’tibor qaratilib, bu boradagi strategiyaga quyidagi 
yondashuvlar asos qilib olinishi belgilab berildi: 
- mintaqamiz taraqqiyotining tarixiy asoslari, oqilona mantiq e’tiborga olinmay, 
ma’muriy-buyruqbozlik usullari tazyiqi ostida shakllangan qarashlarning hammasiga 
barham berilishi;
- mintaqamiz taraqqiyotining istiqbollariga avvalo respublika aholisining 
manfaati nuqtai nazaridan qarash zarurligi. 
Respublikani iqtisodiy mustaqillik yo‘liga olib chiqish, uni inqiroz girdobidan 
chiqarish vazifalarini hal etishda O‘zbekiston resurslari va imkoniyatlariga baho 
berishga mutlaqo yangicha yondashish zarurligi, mavjud imkoniyatlarni Ittifoq va 
jahon bozori uchun qanchalik jozibali ekani nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish kerakligi 
ta’kidlandi.
Birinchidan, respublikaning ajoyib tabiiy iqlim sharoitlaridan samarali 
foydalanish, etishtirilishi lozim bo‘lgan eng foydali va daromadli ekinlarni aniqlab 
olish; 
Ikkinchidan, mavjud 500 ming gektar juda sho‘rxok va o‘rtacha sho‘rxok 
erlarning irrigatsion va meliorativ holatini yaxshilash masalalariga e’tiborni 
kuchaytirish; 
Uchinchidan, O‘zbekistonning gaz kondensanti, ko‘mirga bo‘lgan talab-
ehtiyojini to‘la-to‘kis ta’minlash, yaqin vaqt ichida neft qazib olishni 3-4 barobar 

---

166 
ko‘paytirish, Qizilqumda fosforitlarning juda katta konini o‘zlashtirish, rangli va 
qimmatbaho metallarning juda katta resurslaridan respublika manfaatlari yo‘lida 
samarali foydalanish; 
To‘rtinchidan, respublikaning eng katta boyligi bo‘lgan uning mehnatsevar xalqi 
uchun keng imkoniyatlar yaratish singari bu boradagi muhim vazifalarga alohida 
e’tibor qaratilib, ularni amalga oshirish yo‘llari ko‘rsatib berildi. 
O‘sha davrda O‘zbekistonda iste’mol qilinayotgan kiyim-kechaklarning 25 foizi, 
trikotaj buyumlar va ip gazlamaning 30 foizdan ko‘prog‘i, poyafzalning deyarli 50 
foizi chetdan keltirilar edi. Prezidentimiz o‘z faoliyati boshidanoq respublikamizning 
xalq iste’moli mollari jihatidan bunday qaramligini tugatish uchun sharoitlarni 
yaratishga katta e’tibor qaratdi. Jumladan: 
- engil va mahalliy sanoatni rivojlantirishning tashib kelish va chetga chiqarish 
balanslariga asoslangan konkret dasturlarini ishlab chiqish; 
zamonaviy fan-texnika taraqqiyoti yutuqlarini egallash, ishlab chiqarishning fan 
yutuqlari va intellektual mehnat ko‘p sarflanadigan tarmoqlarini jadal rivojlantirishga 
keskin burilish;
- mashinasozlik, radioelektronika, asbobsozlik korxonalarini tubdan yangilash 
va yangilarini qurish hamda chiqarilayotgan mahsulotlarni yangilash; 
- fan va texnika taraqqiyotining oldingi marrasiga chiqish uchun mavjud barcha 
resurs va shart-sharoitlar, ilmiy texnikaviy va loyiha-konstruktorlik bazasi 
imkoniyatlaridan foydalanish; 
- shu asosda boshqa mintaqalar va chet ellar bilan teng huqukli sheriklar sifatida 
aloqalarni yo‘lga qo‘yish. 
Birinchi Prezidentimiz iqtisodiy suverenitetga erishishning amaliy masalalariga 
batafsil to‘xtalib:
- iqtisodiyotimizning hayotiy qobiliyatini ta’minlab turgan Ittifoq qaramog‘idagi 
barcha korxona va tashkilotlarni respublika tasarrufiga o‘tkazish; 
- Ittifoq qaramog‘ida qoldirish maqsadga muvofiq bo‘lgan tarmoq va 
korxonalar, jumladan, yopiq turdagi korxonalar to‘g‘risidagi masalani ana shu 
korxonalarning respublikamiz bilan o‘zaro iqtisodiy munosabatlarini tubdan 
o‘zgartirish asosida alohida hal etish. Zaminimizdan qazib olinadigan oltin, mineral 
xomashyo, foydalaniladigan er, suv, ishchi kuchi uchun respublikaga muayyan 
miqdorda pul to‘lanadigan, shuningdek, mahsulotning ma’lum qismi respublika 
korxonalariga topshiriladigan va foydaning ma’lum qismi respublika byudjetiga 
o‘tkaziladigan shartnoma munosabatlarini o‘rnatish; 
- konvertatsiya qilinadigan valyutada etkazib beriladigan oltinning uchdan bir 
qismi qiymatini O‘zbekistonga qaytarish; 
- xalq iste’moli mollari ishlab chiqaradigan deyarli barcha korxonalar, jumladan, 
«O‘zmaishiykimyo» tashkilotiga qarashli korxonalar, Toshkent zargarlik buyumlari 

---

167 
zavodi, mashinasozlik, elektrotexnika, kimyo korxonalarining ancha qismini, gaz 
kompleksining yirik bo‘linmalarini respublika qaramog‘iga o‘tkazish; 
- kichik korxona va tashkilotlarni, ayniqsa, aholiga xizmat ko‘rsatish, 
odamlarning kundalik ehtiyojlarini ta’minlash bilan bog‘liq shunday korxona va 
tashkilotlarni mehnat jamoalariga va xususiy kishilarga topshirishni hukumat oldida 
tergan dolzarb vazifa sifatida belgilab berdi. 
O‘zbekistonning suveren davlatchilik sari ana shunday bosqichma-bosqich 
intilib borishiga qaramay, Ittifoq idoralarining son-sanoqsiz nizomlari va yo‘l-
yo‘riqlari respublikaning biron-bir iqtisodiy masalani mustaqil hal etish imkonini 
bermas edi. Bunday umrini o‘tab bo‘lgan huquqiy qoida va nizomlarga ko‘r-ko‘rona 
itoat qilinishi esa yangidan-yangi ijtimoiy mojarolarni keltirib chiqarishga sabab 
bo‘ladi. 
Shunga ko‘ra, Birinchi Prezidentimiz Farmoniga binoan, O‘zbekiston SSR 
Ministrlar Soveti huzurida xomashyo va engil sanoat mahsulotlari ta’minoti hamda 
ularni sotish bosh boshqarmasi hamda Tashqi savdo va xorijiy mamlakatlar bilan 
aloqa davlat komiteti tashkil etildi. Chunki, oltita Ittifoq va respublika tashkiloti 
mavjud bo‘lishiga qaramay, engil sanoat xomashyosini taqsimlash va realizatsiya 
qilishni muvofiqlashtirishga erishilmadi, qimmatbaho xomashyolarning harakati 
nazorat qilinmadi. Buning oqibatida paxta tolasi va qorako‘lning 90 foizi, tabiiy 
junning 71 foizi, sintetik tolaning 93 foizi, pilla va charmning anchagina qismi 
arzimas narxlarda respublikadan olib ketilaverdi. Ichki bozorda ham, jahon bozorida 
ham ko‘plab talab qilinayotgan mana shu g‘oyat qimmatli xomashyoning ko‘pchilik 
qismi Sharqiy Evropa mamlakatlariga eksport qilinmoqda, ular esa bu mahsulotlarni 
jahon narxlarida sotmoqda edi. Xolbuki, o‘zimizdagi aksariyat korxonalarga 
xomashyo etishmas, bizdan olib ketilgan resurslardan tayyorlangan mollarni esa 
respublika boshqa mintaqalardan va chet ellardan uch hissa ortiq narx bilan sotib 
olishga majbur edi.
Shunga ko‘ra, Islom Karimov notinch davrda respublika qishloq xo‘jaligini 
rivojlantirish borasidagi yangi tashabbuslarni ilgari surib, amalga oshirilishi zarur 
bo‘lgan bir qator vazifalarni belgilab berdi. Jumladan: 
- respublikaga Markaz tomonidan zo‘rlab qabul qildirilgan paxta yakkahokimligiga 
qarshi izchillik bilan kurash olib borish zarurligi; 
- paxta xomashyosini respublika ichida qayta ishlashni yo‘lga qo‘yish; 
- paxta xomashyosidan samarali foydalanish, ayni paytda bozorga faol ta’sir 
ko‘rsatish yo‘llarini o‘rganish; 
- paxtachilikda almashlab ekishni joriy etishga asoslangan ilmiy yo‘ldan borish; 
- aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlash uchun oziq-ovqat kompleksini 
ustun darajada rivojlantirish; 
- qayta ishlash sanoati korxonalari qurilishini jadallashtirish; 

---

168 
- qishloqning ijtimoiy hayotini qayta qurish, qishloqni qashshoqlikdan qutqarish, 
qishloq xonadonini badavlat qilish yo‘lida ish olib borish zarur edi. 
Islom Karimov rahbarligida boshlangan islohotlar tufayli bir-ikki yilda ahvol 
asta-sekin o‘nglandi, paxta maydonlari qisqardi (1987 yilda 2 million 108 ming 
gektar erga chigit ekilgan bo‘lsa, 1990 yilda 1 million 826 ming gektar erda paxta 
etishtirildi). Sug‘oriladigan erlarni paxtadan bo‘shatib olish jamoa va davlat xo‘jaligi 
hududlarida tomorqa uchastkalarini kengaytirish va yakka tartibda uy-joy qurish 
uchun er ajratib berish kabi katta ijtimoiy masalani qisman hal etish imkonini berdi.
Birinchi Prezidentimiz o‘sha davrdagi jamoa va davlat xo‘jaliklarining xo‘jalik 
yuritish mexanizmini qayta qurishni, bir tomondan, rahbarlikning ma’muriy-
buyruqbozlikka asoslangan usullarini bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiy 
usullar bilan almashtirib, boshqaruvning butun mexanizmini shaxs va mehnat 
jamoasining moddiy manfaatdorligi qoidalari asosida kam sarf-xarajat bilan ko‘proq 
mahsulot ishlab chiqarishga erishishga qaratish zarurligini; boshqa tomondan, mavjud 
xo‘jaliklarning ichki tuzilishi ijara-kooperativ usuliga, barcha ishlab chiqarish 
vositalari va xizmat ko‘rsatish sohalari mustaqil xo‘jalik hisobidan ijara, kooperativ 
va aksiyadorlik jamoalariga almashtirilishi zarurligini ko‘rsatib berdi. 
O‘zbekiston Birinchi Prezidentining «SHaxsiy tomorqa xo‘jaliklarining egalari 
bo‘lmish dehqonlarga moliyaviy yordam berish va ularning uyushmasi moddiy-
texnik bazasini mustahkamlash to‘g‘risida»gi Farmoniga binoan, dehqonlarga, 
shaxsiy yordamchi xo‘jalik egalariga moliyaviy yordam tariqasida 1 milliard so‘m 
ajratilishi ularning ijtimoiy ahvolini yaxshilashda katta omil bo‘ldi. Qo‘shimcha 
ajratilayotgan moliyaviy yordam asosan iqtisodiy jihatdan zaif xo‘jaliklarni qo‘llab-
quvvatlashga, ularning moddiy-texnik bazasini kengaytirish va mustahkamlashga, 
mahsulotni qayta ishlaydigan kichik korxonalar qurish, transport vositalari, kichik 
mexanizatsiya texnikasi va chorva mollarini sotib olishga sarflandi.
Bugungi O‘zbekiston — yangidan-yangi imkoniyatlarni namoyon etayotgan, 
kuchga to‘lib, nufuzi oshib borayotgan mamlakat. Bugungi O‘zbekiston — barcha 
qiyinchiliklarni engib, mustaqillik yo‘lidan yorug‘ istiqbol sari dadil qadam 
tashlayotgan, xalqaro maydonda obro‘si oshib borayotgan davlat. Bu— xalq bilan 
davlat birligidan, omma fikri bilan davlat siyosatining mushtarakligidan, Islom 
Karimov siyosiy yo‘lining naqadar xalqchilligidan dalolat beradi. 
Darhaqiqat, Islom Karimov siyosiy, tashkiliy, g‘oyaviy, ma’muriy va boshqa 
jihatlardan juda mustahkamlangan, yangicha yashashni mutlaqo istamaydigan tuzum 
tomirlari chirmashib ketgan bir sharoitda yangicha tafakkur va yangicha yashash 
tarafdori bo‘lib maydonga chiqdi. Eskilik bilan tinmay kurashib, yangilikni achchiq 
iztirob va mashaqqat bilan ongimizga singdirib keldi. Uning novatorlik kuchi 
mamlakatni bir tuzumdan ikkinchi bir tuzumga o‘ta hushyorlik, donolik bilan olib 

---

169 
o‘tishida, o‘zi tanlagan yo‘lning to‘g‘riligiga qat’iy ishonch bilan, barcha sohadagi 
islohotlarni epchillik va uddaburonlik bilan joriy etishga intilishida namoyon bo‘ldi.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning davlatchilik borasidagi faoliyatiga 
nazar tashlar ekanmiz, beixtiyor ko‘z o‘ngimizda turli davrlarda faoliyat ko‘rsatgan 
siyosat va davlat arboblari gavdalanadi. Xususan, Er yuzining turli mintaqalarida 
milliy ozodlik harakatlariga boshchilik qilgan, o‘z Vatanini mustamlakachilik 
iskanjasidan ozod etib, milliy davlatchiligiga asos solgan daholar diqqatimizni 
tortadi. Darhaqiqat, haqiqiy baho taqqosda beriladi. Tarixiy jarayon, voqea va 
hodisalar tahlil etilayotganda, ular bir-biriga qiyoslanganda o‘zining butun salmog‘i 
va miqyosi bilan namoyon bo‘ladi. Ana shu jihatdan qaraganda, milliy davlatchilikni 
barpo etish borasida O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ishlarni jahonning ko‘plab 
mamlakatlari tarixida kechgan olamshumul jarayonlarga qiyoslash mumkin. 
Yurtboshimiz Shavkat Mirziyoev “Birinchi Prezidentimiz tomonidan ishlab chiqilgan 
taraqqiyotning «o‘zbek modeli»ni amalga oshirish va zamonaviy davlat barpo etish 
borasidagi strategik tamoyillarga biz o‘z ishimizda doimo suyanamiz. Bu tamoyillar 
O‘zbekistonda bundan buyon ham siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy o‘zgarishlarni 
ta’minlashning mustahkam poydevori hisoblanadi”, deya alohida ta’kidlab o‘tdilar.
Islohotlar davrida yangilik bilan eskilik o‘rtasida hamma vaqt keskin kurashlar, 
ziddiyatlar va qarama-qarshiliklar bo‘lib o‘tadi. Taassufki, hayotda ko‘pincha 
yangilikdan ko‘ra eskilik, yaxshilikdan ko‘ra yomonlik, ezgulikdan ko‘ra yovuzlik 
yashovchan bo‘ladi. Ana shu hayotiy falsafadan kelib chiqib aytish mumkinki, 
turmush tarziga aylangan va kundalik hayot qobig‘ida o‘ralib qolgan 
dunyoqarashlarni o‘zgartirish oson ish emas. Bu vaqt talab etadigan hodisa. Ayni 
paytda, u siyosiy arbobdan nihoyatda kuchli iroda, mustahkam asab, sabot va matonat 
talab etadi. Bu intihosiz iztiroblar, o‘z hayotining har bir daqiqasini e’tiqod va g‘oya 
uchun qurbon qilishdek fidoyilik hamda oliy darajadagi shaxsiy fazilat ko‘rigidir. 
Jamiyat va odamlar hayotida yuz beradigan ana shunday tub burilishlar paytida Bosh 
islohotchi murakkab ma’naviy-ruhiy kechinmalar qurshovida qoladi. Islom Karimov 
esa islohotlar samaralarini bevosita yangilik bilan eskilik o‘rtasidagi jarlikdan 
jamiyatni bexatar olib o‘tish, ya’ni eng avvalo, bosqichma-bosqich odamlar ongi va 
dunyoqarashida burilish yasash, shu asosda yangicha yashash afzalliklarini ko‘rsatish 
yo‘lini tutdi. 
XX asr 80-yillari oxirlariga kelib jahon va sobiq Ittifoqdagi o’zgarishlar, 
hamda yuzaga kelgan vaziyat O’zbek xalqining mustaqillik uchun bo’lgan kurashini 
tezlashtirib yubordi. Mana shunday jarayonda O’zbek xalqiga munosib yo’lboshchi 
zarur edi. Tarix taqozosi bilan elim deb yashovchi Islom Karimovdek jasoratli inson 
1989 yil 23 iyunda O‘zbekiston ga rahbarlikka keldi. O‘zbekiston ning yangi 
hukumati Markaz bilan bo’ladigan munosabatlarni o’gartirmay turib, ijobiy 
siljishlarga erishib bo’lmasligini va buning uchun respublikaning to’liq mustaqilligini 

---

170 
ta'minlash zarurligini tushunib yetdi. Uning tashabbusi bilan O‘zbekiston hukumati 
tomonidan 1989 yil 15 avgustda “kolxozchilar, sovxoz ishchilari, fuqarolar, shaxsiy 
tomorqa xo’jaliklari va individual uy-joy qurilishini yanada rivojlantirish to’g„risida” 
maxsus qaror qabul qilindi. Garchi, bu g„oya Ittifoq rahbarlariga yoqmagan bo’lsa 
ham, I.A.Karimov o‘zfikridan qaytmay, uni jasorat bilan amalga oshira bordi. 
Natijada o’sha yilning 4 oyida aholi qo’shimcha 90,7 ming gektar yer olishdi. 
O‘zbekiston ning mustaqilligi yo’lidagi yana bir muhim qadam O‘zbekiston SSR 
Oliy Kengashning XII chaqiriq ikkinchi sessiyasida (1990 y. 20 iyun) qabul qilingan 
O‘zbekiston Respublikasi “Mustaqillik Deklaratsiyasi”dir. Deklaratsiya 12 
moddadan iborat bo’ib, uning 1-moddasida “O‘zbekiston SSR ning demokratik 
davlat mustaqilligi respublikaning o‘z hududida barcha tarkibiy qismlarini 
belgilashda tashqi munosabatlardagi tanho hokimligidir”,-deb, yozib qo’yilgan. 
Sessiya qabul qilgan bu “Mustaqillik Deklaratsiyasi” xalqimiz tomonidan katta 
mamnuniyat bilan kutib olindi. Shu kundan boshlab respublikada O‘zbekiston ning 
iqtisodiy va siyosiy hayotiga doir masalalar mustaqil tarzda hal qilina bordi.
Bunga Markazning respubikalarning o‘z– o’zini ta'minlash to’g„risidagi 
qarorlari ham asos bo’lib xizmat qildi. Shu bilan birga Markaz rahbarlari: 
namoyishlar o’tkazish, mitinglar tashkil qilish, hatto g„ayri konstitutsion yo’llar bilan 
davlat to’ntarishi o’tkazish bo’lsada, oldingi buyruqbozlik tizimini mustahkamlashga 
harakat qildilar. 1991 yil 19 avgustga kelib, butun jahonni hayajonga solgan 
Moskvada davlat to’ntarilishiga urinish bo’ldi. To’ntarish tarafdorlarining asl 
maqsadlari Ittifoqda yashovchi barcha xalqlarning mustaqillikka erishuviga yo’l 
qo’ymaslik, hamda mamlakatdagi parokandalikdan foydalanib qolish edi. Lekin, 
O‘zbekiston rahbariyati mavjud ijtimoiysiyosiy vaziyatni saqlash, respublika 
hududida favqulodda holat joriy etilishiga, Konstitutsiyaga qarshi davlat 
to’ntarilishini qo’llab – quvvatlash yo’lidagi ig„vogarona harakatlarga uchmaslik 
uchun o’zlarining butun imkoniyatlaridan foydalandilar. O’sha vaqtda O‘zbekiston
Prezidenti Hindiston safarida edi. Safardan qaytib 19 avgust kuni kechqurun 
Toshkent shahri faollari bilan uchrashib, qat'iy tarzda O‘zbekiston nuqtai-nazarini 
ma'lum qildi. Respublika rahbariyati: “Markazdan, kim bo’lishidan qat'iy nazar, 
qonunga xilof ko’rsatmalarni bajarish mumkin emas”,-deb hisobladi. 20 avgustda 
O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasining Qoraqalpog’iston 
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri rahbarlari ishtirokida qo’shma majlisi 
bo’di. Unda O‘zbekiston ning mustaqillikka erishish yo’li o’zgarmasligi haqida 
Bayonot qabul qilindi. I.A.Karimov – O‘zbekiston mustaqilligini asoschisi va 
yetakchisi O‘zbekiston mustaqillik tomon yo’l tutar ekan 1989 yilni yoz oylari va 
1990 yilning bahorida O‘zbekiston hayotida uning rahbarligida burilish davri bo’ldi. 
Xuddi shu paytlarda O’zbek halqining taqdirini hal qiladigan taraqqiyot yo’llari 
ishlab chiqildi. Xususan, teng huquqli Mustaqil O‘zbekiston ning inson manfaatini 

---

171 
himoya qilish ustivor vazifa deb maqsad qo’ygan demokratik yo’da rivojlanishi bosh 
strategik yo’nalish deb belgilandi. Ana shu yo’lning boshida, 1989 yilning iyunidan 
O‘zbekiston ning rahbari, 1990 yilning martidan O‘zbekiston Respubikasining 
Prezidenti sifatida Islom Abdug„anievich Karimov turdi. Dunyo mamlakatlarida 
yangi jamiyat qurishning “O’zbek modeliga” uning asoschisi va yetakchisi Islom 
Abdug’nievich Karimovning siyosiy chizmasiga qiziqish ortib bormoqda. Amerika 
qo’shma Shtatlarida chiqadigan nufuzli “Novoe russkoe slovo” haftanomasi (qarang: 
“Moskovskiye novosti”. 4-son, 1993 yil 10 oktyabr). O‘zbekiston Prezidenti I. 
Karimovni Mustaqil davlatlar hamdo’stligining ko’p rahbarlariga namuna qilib 
ko’rsatadi va BMT havfsizlik Kengashiga murojaat qilib O‘zbekiston Prezidentining 
ijtimoiysiyosiy faoliyatiga e'tibor berishga va uning tajribasi bilan notinch 
mamlakatlarning davlat rahbarlarini tanishtirishga chaqiradi. 1996 yili Venada 
(Avstriya) “XX asr xalqlari dohiylari” nomida chop etilgan kitoblarning bir jildi 
O‘zbekiston Prezidentiga bag„ishlangan. Kitob mualliflari “... Islom Karimov 
kommunizmdan keyingi O’rta Osiyo mintaqasidagi eng buyuk davlat arbobidir” , - 
deb tan beradi. Islom Karimovning har bir asari, ma'ruza va maqolalari bozor 
munosabatlariga asoslangan demokratik jamiyat qurishning g„oyaviy-nazariy 
asoslarini, amaliy ishlarining kundalik dasturini tashkil qiladi. Istiqlolning dastlabki 
bosqichida nashrdan chiqqan “O‘zbekiston ning o‘zistiqbol va taraqqiyot yo’li”, 
“O‘zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li” va boshqa bir 
qancha asarlari va nutqlarida bayon etilgan O‘zbekiston Respublikasi 
mustaqilligining birinchi navbatdagi vazifalari keyinchalik g„oyat muhim ahamiyat 
kasb etgan “O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida”, 
“Demokratik islohotlarni chuqurlashtirish vazifalari” va boshqa asarlarida o‘zrivojini 
topdi. O‘zbekiston ning yaqin o’tmishida va XX asrning so’nggi o’n yilida bosib 
o’tgan yo’llari, ularning saboqlari, XXI asrda Respublika istiqlolini 
mustahkamlashning strategik vazifalarining asosiy yo’nalishlari I.A.Karimovning bir 
qancha xorijiy mamlakatlarda bosilib 95 chiqqan “O‘zbekiston XXI asr 
bo’sag„asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.”, 
“O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda.” asarlari va Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning 
birinchi sessiyasidagi (22 yanvar 2000 yil) nutqida bayon etib berildi. Ayniqsa, 2011 
yilda nashr qilingan “ O‘zbekiston mustaqillik ostonasida ” deb nomlangan to’plam 
ayni o’sha davrlarda mustaqillikka erishuv yo’li qanchalik murakkab kechganligini 
yaqqol tasdiqlaydi. O‘zbekiston respublikasining qisqa vaqt ichida ta'lim-tarbiya, 
madaniyat va sport sohasida erishgan katta yutuqlarini hisobga olib I.A.Karimovga 
YuNeSKO “Oltin medali”, xalqaro Olimpiya komiteti tomonidan “Oltin medal” 
topshirilishi, Rossiya federatsiyasi Oliy pedogogika akademiyasiga faxriy a'zo etib 
saylanishi bejiz bo’lmasdan I.A. Karimov tomonidan ishlab chiqilgan va 
muvoffaqiyatli amalga oshirilayotgan Kadrlar tayyorlash milliy dasturining dunyo 

---

172 
miqyosida tan olinganligining belgisidir. Respublika aholisining mutlaq ko’pchiligi 
(97,5 foizi) bunday sharoitga bevosita I.A.Karimovning yetakchiligida erishildi deb 
hisoblaydi. O’zbek xalqi 2000 yil 9 yanvarda bo’lib o’tgan Prezident saylovida 
o’zining Islom Karimovga nisbatan chuqur hurmati va extiromini izhor qildi. 
Saylovchilarning 91,9 foizi Islom Karimovga ovoz berib yana bir karra davlat rahbari 
etib sayladi. I.A.Karimov yangi davrning jahon miqyosidagi davlat arbobi, 
O‘zbekiston xalqining buyuk yo’lboshchisi sifatida mamlakatninggina emas xorijiy 
davlatlar va xalqaro tashkilotlarning qator nishonlari va faxriy unvonlari bilan 
taqdirlandi. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi Mustaqil O‘zbekiston
Respublikasining Asosiy qonuni 1992 yil 8 dekabrda O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashining XII chaqiriq XI sessiyasida qabul qilindi. Mustaqillik Konstitutsiyasi 
muqaddima, olti bo’lim, 26 bob, 128 moddadan iborat bo’ldi. Birinchi bo’limda 
Konstitutsiyaning asosiy prinsiplari bayon etilib, unda Davlat suvereniteti, xalq 
hokimiyatchiligi, Konstitutsiya va qonunning ustunligi, tashqi siyosatning bosh 
yo’nalishlari o‘zifodasini topdi. Asosiy qonunning Ikkinchi bo’limi 35 moddadan 
iborat bo’lib, Inson va fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklari va burchlariga 
bag„ishlangan. Bunda, O‘zbekiston Respublikasining barcha fuqarolari bir xil huquq 
va erkinliklariga ega ekanligi, O‘zbekistonning butun hududida yagona fuqarolik 
o’rnatilganligi, fuqarolarning shaxsiy huquqlari va erkinliklari, vijdon erkinligi va 
uning kafolatlanishi yoritilgan. Insonning davlat va jamiyat ishlarini boshqarishga 
bevosita hamda o‘zvakillari orqali qatnashishlari, siyosiy partiyalar va harakatlarga 
qo’shilish huquqlari taqqoslab ko’rsatilgan. Asosiy qonunda fuqarolarning mulkdor 
bo’lishi, mehnat qilish, nafaqa olish, o‘zvaqtida dam olish, malakali tibbiy xizmatdan 
foydalanish, bilim olish huquqlariga ega ekanligi aniq qilib bayon etilgan va bu 
huquqlari va erkinliklari davlat tomonidan ta'minlanadi deb taqqoslab qo’yilgan. 
Barcha fuqarolar Konstitutsiyada belgilab qo’yilgan burchlarni chunonchi, 
qonunlarga rioya qilish, xalqimizning tarixiy, ma'naviy meroslarini avaylab saqlash, 
atrof tabiiy muhitni asrash, soliqlar va mahalliy yig„imlarni o‘zvaqtida to’lash, 
Vatanni himoya qilish kabi burchlari majburiy ekanligi ta'kidlangan. 2010 yilga kelib 
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga: -O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri 
nomzodi O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasiga 
saylovlarda eng ko’p deputatlik o’rnini olgan siyosiy partiya yoki teng miqdordagi 
deputatlik o’rinlarini qo’lga kiritgan bir necha siyosiy partiyalar tomonidan taklif 
etiladi. -O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti taqdim etilgan Bosh vazir lavozimiga 
nomzodni ko’rib chiqqanidan keyin o’n kun muddat ichida uni O‘zbekiston
Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining ko’rib chiqishi va tasdiqlashi uchun taklif 
etadi. 96 -Bosh vazir nomzodi uning uchun tegishlicha O‘zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a'zolari umumiy sonining 
yarmidan ko’pi tomonidan ovoz berilgan taqdirda tasdiqlangan hisoblanadi.

---

173 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining a'zolari Bosh vazir 
taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. -
O‘zbekiston Respublikasi Bosh vaziri va O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 
Qonunchilik palatasi o’rtasida ziddiyatlar doimiy tus olgan holda Qonunchilik 
palatasi deputatlari umumiy sonining kamida uchdan bir qismi tomonidan 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nomiga rasman kiritilgan taklif bo’yicha 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qo’shma majlisi muhokamasiga 
Bosh vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi bildirish haqidagi masala kiritiladi. Bosh 
vazirga nisbatan ishonchsizlik votumi tegishlicha O‘zbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi Qonunchilik palatasi deputatlari va Senati a'zolari umumiy sonining kamida 
uchdan ikki qismi ovoz bergan taqdirda qabul qilingan hisoblanadi.
Qaltis vaziyatda 1991-yil 19-avgustda O‘zbekiston Prezidenti
 
A. Karimov 
Hindistonga qilgan rasmiy tashrifdan qaytib keldi va Toshkent shahri faollari bilan 
uchrashuv o‘tkazdi. Uchrashuvda Prezident O‘zbekistonning nuqtayi nazarini 
bildirib, respublikamizda favqulodda holat joriy etishga hojat yo‘qligi, O‘zbekistonda 
vaziyat barqarorligi, qonunga xilof ko‘rsatmalar bajarilmasligini qat’iy ta’- kidladi.
 
1991-yil 20-avgust kuni Toshkentda O‘zbekiston SSR Oliy Kengashi Rayosati 
va O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahka- masining Qoraqalpog‘iston, 
viloyatlar va Toshkent shahar rahbarlari ishtirokidagi qo‘shma majlisi bo‘lib o‘tdi. 
Majlis mamlakatda vujud- ga kelgan vaziyatni muhokoma qilib, Bayonot qabul qildi. 
Bayonotda O‘zbekiston Respublikasining tinch vaqtda kuch, avvalo, harbiy kuch 
ishlatishga qarshi ekanligi ta’kidlandi. Unda tinchlik, osoyishtalikni saqlash va 
mustahkamlash, har qanday ig‘vogarona harakatlarning oldini olish, hamma joyda 
qattiq intizom va tartibni saqlash, mish- mishlar va ehtiroslarga berilmaslik vazifalari 
ilgari surildi. Bayonot- da O‘zbekiston «Davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi 
Deklaratsiya» qoi- dalarini og‘ishmay va izchil amalga oshirish yo‘lidan boraveradi, 
deb ko‘rsatildi.
 
1991-yil 21-avgustda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti o‘z farmoni bilan 
O‘zbekiston hududida hokimiyat va boshqaruv ido- ralari, korxonalar, tashkilotlar 
hamda muassasalarning qabul qilgan barcha qarorlari va ularning ijrosi SSSR va 
O‘zbekiston SSR Konstitutsiyalariga hamda qonunlariga, O‘zbekiston Respublika- si 
Prezidenti farmonlariga va Vazirlar Mahkamasining qarorlariga so‘zsiz mos kelishi 
kerak, deb belgilab qo‘ydi. Farmonda SSSR- da Favqulodda Holat Davlat 
Qo‘mitasining SSSR Konstitutsiya- si hamda qonunlariga, O‘zbekiston SSR 
Konstitutsiyasi hamda qonunlariga zid keladigan farmonlari va qarorlari haqiqiy 
emas, deb belgilab qo‘yildi.