75
Ma’sudbek davrida o‘lka hayotida yuz bergan muhim o‘zgarishlar, jumladan,
shaharlar hayotining o‘sishi, savdo-sotiq, hunarmandchilik sohalarining rivojlanishi,
qishloq xo‘jaligi madaniyatining ko‘tarilishi bundan yaqqol dalolat beradi.
Ma’sudbek Ayni zamonda o‘lka ijtimoiy hayotini oyoqqa turg‘izish, uning
iqtisodiy, madaniy turmushini yuksaltirish borasida talay ijobiy o‘zgarishlarni amalga
oshirishga muvaffaq bo‘ldi. U o‘zining nufuzli ta’siri,
amaliy ishlari bilan
mo‘g‘ullarning ulug‘ qoonlari Guyukxon (1246-1248), Munkaxon (1251-1260)
hamda CHig‘atoy xonlaridan Olg‘uyxon (1261-1266) singari hukmdorlarni
Movarounnahrga nisbatan tinchlik va osoyishtalik, har xil mo‘g‘ul shahzodalari va
aslzodalarining o‘lka hayotiga huda-behuda aralashuvlariga chek qo‘yishga da’vat
etib, shunga ishontirib,, bu hududda ko‘plab yaratuvchilik ishlariga bosh bo‘ldi.
Jumladan, Munkaxon tashabbusi Bilan bu yerda jon solig‘i tartibga solindi, pul
muomalasi yo‘lga qo‘yildi.
Mo‘g‘ul xonlari va shahzodalarining 1269 yilda Talos vodiysida bo‘lib utgan
qurultoyi, undagi tarixiy kelishuv ham bu sohada muhim ahamiyatga ega bo‘ldi.
qurultoy mo‘g‘o‘l xonlari va aslzodalariga qaerda yashashlaridan qat’i nazar,
mahalliy tub aholi hayoti,
turmush tarziga aralashmaslik, belgilangan soliq,
to‘lovlarni buzmaslik, ekinzorlarni payhon qilmaslik majburiyatini yukladi.
1271 yilda Ma’sudbek pul pul islohoti o‘tkazdi. Movarounnahr viloyatlarida
bir xil vazndagi kumush tangalar zarb etildi va muomalaga kiritildi. Bu tangalar
qaerda zarb etilishidan qat’i nazar umum davlat muomalasida bo‘la olardi. Aholining
kumush tangalarga bo‘lgan ishonchi mustahkamlana borishi natijasida ularning qadr-
qimmati, nufuzi ortib bordi. Natijada XIII asrning 80-90 yillariga kelib o‘lkaning 16
ta shahrida zarbxonalar ochilib, ularda kumush tangalar doimiy ravishda zarb etib
turildi.
Kepakxon mo‘g‘ul xonlari orasida birinchi bo‘lib o‘z poytaxtini Movarounnahr
hududiga ko‘chirgan xon hisoblanadi. U qarshi shahrini bunyod etib, uni CHig‘atoy
ulusining poytaxtiga aylantirdi. Kepakxon musulmon ahli va islom ruhoniylariga kata
e’tibor bilan qaragan. U pul va ma’muriy-hududiy sohalarda islohotlar o‘tkazdi. 1321
yilda o‘tkazgan pul islohoti o‘lkada pul muomalasi va moliya tizimini izga solishda
muhim rol o‘ynaydi.
Ma’muriy islohotga ko‘ra, Movarounnahr hududlari tumanlarga bo‘lindi.
Jumladan, Samarqand viloyatida 7 ta, Farg‘ona muzofotida 9 ta tuman tashkil topgan
edi.
Erli aholidan markaziy mo‘g‘ullar hokimiyati xzinasi
uchun turli xilquyidagi
soliqlar undirilgan:
-Er yoki daromad solig‘i, u yerning sharoiti va sifatiga qarab olingan. Oliy
mansabdorlar undan xoli bo‘lganlar.
-Ko‘bchur. Bu soliq turi ko‘chmanchi aholidan olingan.
76
-Targ‘u. U hunarmandlar va savdogvarlardan olinib ,ishlab chiqarilgan yoki
sotilgan molning 1/30 qismi hajmida belgilangan.
-Tuz solig‘i.
-Jon yoki kumush solig‘i.
XIII asrning ikkinchi yarmidan boshlab mo‘g‘ullarning islom dini, e’ti-odiga
ham munosabati o‘zgardi. Ular orasida bu dinga e’tiqod quyuvchilarning soni
ko‘payib bordi. Shu asrning 60 yillariga kelib mo‘g‘ul xonlaridan Muborakshoh va
Baroqxonlarning islom dinini rasman qabul qilishlari,
shubhasiz, kata voqea bo‘lib,
bu musulmon ruhoniylarining Chig‘atoy ulusi hayotidagi roli va nufuzi ortib
borayotganligidan yaqqol dalolat beradi.
XIV asrning 40-yillariga kelib CHig‘atoy ulusi ikki qismga: Yettisuv,
Farg‘onaning sharqiy qismi, SHarqiy Turkistondan iborat Mo‘g‘ulistonga va /arbiy
ulus-Movarounnahrga bo‘linib ketdi. Xorazmning sharqiy qismi ham /arbiy ulusga
qaragan.
1340-1360 yillar fitna-fasod, o‘zaro feodal kurash va ulusda siyosiy
tarqoqlikning kuchaygan davri bo‘ldi. XIV asrning 50-yillari oxirida CHig‘atoy
ulusining har ikala qismi mayda boshqaruv tizimlariga bo‘linib ketdi. Ulusning /arbiy
qismida hokimiyatni asosan turkiy qabila boshliqlari egalladi. Masalan, Kesh viloyati
amir
Sayfiddin Xoja barlos, Xujand viloyati Boyazid jaloyir, Balx viloyati amir
qazag‘on nabirasi amir Husayn qo‘lida bo‘lgan.
Movarounnahrda avj olib ketgan ijtimoiy-siyosiy tarqoqlik, mo‘g‘ul va turk
xonlari, amirlari o‘rtasidagi o‘zaro nizolar va besamar kurashlar o‘lka hayotiga
chuqur salbiy ta’sir o‘tkazdi, uning uzil-kesil parchalanib ketish xavfini keltirib
chiqardi.
Bunday murakkab, keskin vaziyatda Movarounnahr yaxlitligini saqlash,
mahalliy hukmdorlarning o‘zboshimcha xatti-harakatlarini jilovlash, yurtni
mo‘g‘ullarr istibdodidan xalos qilish, uni mustaqil yo‘liga solib yuborishdan iborat
birdan-bir tarixiy vazifa ko‘ndalang bo‘lib turardi. Uni muvaffaqiyatli uddalash ulug‘
bobomiz Amir Temurga nasib etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
