O‗zbekiston respublikasioliy va o‗rta

11-MAVZU. MEHMON VA MEZBON ETIKETI 
 
Mehmondo‗stlik  tushunchasi  umumiy  ma‘noga  ega  bo‗lib,  mehmondorchilik, 
mehmonnavozlik, mezbonnavozlik, mehmon bo‗lmoq kabilar mazkur tushunchaning 
tarkibiy  qismiga  kiradi.  Shuningdek,  mehmondorchilik  insoniy  fazilatlardan 
hisoblanadi.  Chunki  mehmondorchilik  nafaqat  ulfatchilik,  qorin  to‗ydirish  yoki 
dasturxon  bezatib  tansiq  taomlarni  odamlarga  berish,  balki  kishining  holidan  xabar 
olish,  ulug‗  insonlarni  ziyorat  qilish  maqsadida  ularning  uyiga  borish  ham 
mehmondo‗stlikning  bir  ko‗rinishidir.  Zero,  mehmon  ―atoyi  Xudo‖  sifatida  qadrli 
ekan, uyingizga ochiq ko‗ngil va yaxshi niyat bilan qadam ranjida qilgan har bir kishi 
siz  uchun  mehmon  kabi  azizdir.  Mehmondorchilik  o‗ta  nozik  fazilat  bo‗lib,  u 
insondan  yuksak  did,  farosatni  va  axloqiylikni talab  etadi. Bu  jarayon  gohida  oriyat 
darajasiga ham yetadi.  
Mehmondorchilik  -  ko‗rishuv,  muloqot,  muomala  uchun  sub‘yekt  vazifasini 
bajaradi. Unda takalluf, mulozamat, hurmat, tavoze kabi ko‗rinishlar ustuvor bo‗lib, 
ular  mehmonning  kayfiyatini  ko‗tarishga,  ko‗nglini  olishga  yo‗naltiriladi. 
Mehmondo‗stlikning  ijtimoiy-ma‘rifiy,  ma‘naviy-tarbiyaviy  ahamiyatiga  doir  ilmiy 
tadqiqot  ishlarini  olib  borgan  faylasuf  olim  Karim  Mahmudov  bu  borada  g‗oyatda 
qimmatli  ma‘lumotlarni  beradi.  Xususan,  olimning  «Mehmonnoma‖  kitobida 
mehmondorchilik  marosimining  odobi,  fazilati,  qoidalari,  tartibi  va  milliy 
xususiyatlari bayon etilgan.  
Olim  mazkur  kitobda  mehmondorchilikni  qadriyat  darajasida  talqin  yetishi 
barobarida,  uning  nazariy  va  amaliy  tomonlarini  ham  e‘tibordan  chiqarmaydi. 
Ayniqsa,  mehmon  va  mezbon  odobiga  doir  nasihatlar,  mehmondorchilik  qoidalari,  
mehmon toifalari, mehmonga munosabat, mehmonga taklif, mehmondorchilik turlari 
kabi  mavzularda  mehmondorchilik  nafaqat  marosim  ayni  paytda  milliy  madaniyat 
ko‗rki  sifatida  gavdalantirilgan.  Mehmondorchilikning  chiroyli  o‗tishi  asosan 
mezbonning  kayfiyati,  fe‘l-atvori,  axloqiy  tarbiyasi  hamda  mezbonga  nisbatan 
bo‗ladigan  munosabatiga  bog‗liqligini  K.Mahmudov  bir  necha  hayotiy  misollar  va 
rivoyatlar  orqali  ko‗rsatib  beradi.  Ayniqsa,  ‖Uyiga  mehmon  kelmay  qolsa, 
odamlardan o‗pkalay bermay, har kim o‗ziga, odob-axloqiga nazar tashlamog‗i joiz‖, 
―Mezbonning ko‗pchilikka malol keladigan odati bo‗lsa, bundaylardan ham mehmon 
yuz  o‗giradi‖,  ―Mehmonni  malol  ko‗radigan  odam  o‗zi  ham  mehmon  bo‗lganda 
malol kelishini o‗ylashi kerak‖
39
, - degan fikrlari mehmondorchilik marosimi botin va 
zohiriga ko‗ra axloqiy-estetik jarayon ekanligidan dalolatdir.  
Faylasuf  olim  B.Husanov  o‗zining  ―Muomala  madaniyati‖  deb  nomlanadigan 
darsligida    «Qobusnoma‖da  mehmonnavozlikka  oid    o‗gitlarning  matnini 
                                                           
39
Mahmudov Karim. Mehmonnoma. . T.: ―Yosh gvardiya‖ nashriyoti. 1989. 26-bet. 

---

168 
 
soddalashtirib,  tavsiya  etadi:  -  ―Shuni  alohida  ta‘kidlash  o‗rinliki,  sharqni  deyarli 
barcha  allomalarining  axloqiy-tarbiyaviy  pandnomalarida  xalq  turmush  tarziga  oid 
o‗gitlar,  kundalik  faoliyatiga  doir  nasihatlar  davr  nuqtai-nazaridan  tahlil  qilingan. 
―Qutadg‗u  bilig‖,  ―Devoni  lug‗atit  turk‖,  ―Qobusnoma‖,  ―Axloqi  Muxsiniy‖, 
―Makorim ul-axloq‖, ―Guliston‖, ―Bo‗ston‖, ―Mahbub ul qulub‖ kabi pandnomalarda 
insonning  jamiyatdagi  o‗rni,  turmushdagi  kechmishi,  kundalik  faoliyatidagi 
harakatlar  axloqiy-estetik  tizim  orqali  ifodalanadi.  Jumladan,  Kaykovus  qalamiga 
mansub ―Qobusnoma‖ asarining ―Mehmon olmoq va mehmon bo‗lmoq zikrida‖ deb 
nomlangan  bobini  o‗qir  ekansiz  mehmondorchilik  qoidalari,  fazilat  va  illatlari 
nimalarga  bog‗liq  va  nimalarda  ko‗rinishini  anglab  yetasiz
40
.  Bu  borada  chiqargan 
xulosalarimiz  shundan  dalolat  beradiki,  mehmondorchilik