O‗zbekiston respublikasioliy va o‗rta

 
Transport 
Ayol  kishiga  joy  berayotgan  erkak  o‗rnidan  turib,  uzoqroq  joyga  borib  turadi. 
Ishdan  charchab  kelayotgan  erkak  ayolga  joy  bo‗shatish  kerak,  deb  hech  kim 
majburlamaydi. O‗z vijdoniga havola. Ammo odob bolali ayollarga, yoshi katta yoki 
nogironga  joy  berishni  talab  qiladi.  Ba‘zida  qariyalar  turib,  erkaklarimiz  yoshgina 
chiroylik  qizlarga,  garchi  ular  o‗tirmasa  ham  bo‗lsa-da,  sakrab  turib  joy  beradilar. 
Ba‘zida  esa  kuchli  jins  vakillaridan  deb,  ayollarni  noziklikda  ayblashni  yaxshi 
ko‗radigan  o‗sha  erkaklarimiz  qizlarga  tugul  yoshi  katta  ayollarga  ham  joy 
bermaydilar  yoki  yonida  o‗tirgan  yosh  qizni  turib  joy  berishini  kutib  o‗tiradilar. 

---

137 
 
Mardlik  ham  nomardlik  ham,  haqiqiy  erkaklik  g‗ururi  ham  mayda  narsalardan 
boshlanadi.  O‗zini  jonini  shuнerda  ayagan  erkakdan  boshqa  narsani  kutmasa  ham 
bo‗ladi.  
Qizlarimiz esa o‗zlarini dugonalari bilan gaplashib ketayotgan va kattalarni yoki 
homilador ayollarni «sezmay» qolganlarini ko‗rsatishga intilsalar-da, bu juda xunuk 
ko‗rinish  kasb  etadi.  Garchi  yo‗lovchilar  sizlarga  hech  narsa  qila  olmasalar-da,  siz 
ham  kelajagingiz  uchun  kichiklar  oldida  shunday  «ibrat»  tayyorlaysiz.  Keyin  xafa 
bo‗lmang.  Joy  berilgan  odam  tashakkur  aytadi,  ammo  uni  gapga  tutmaydi.  Agar 
erkak  bilan  ketayotgan  ayolga  boshqa  erkak  joy  bersa,  tashakkurni  yonidagi  erkak 
kishi bildiradi. Transportdan chiqishda avval erkak tushib, ayolga chiqishga yordam 
beradi.  Notanish  erkakka  bu  gap  taalluqli  emas.  Biron  qiyinchilik  tug‗ilmasa,  ayol 
kishini o‗tkazib yuboraveradi. Bolali yoki yuki bor ayolga chiptachi yoki haydovchi 
yordam  bermagan  taqdirda  notanish  erkak  buni  o‗z  bo‗yniga  oladi,  ammo  buni 
ortiqcha so‗zlarsiz, tanishuvga intilishsiz jiddiy tarzda bajaradi. 
Poyezd,  tramvay  yoki  avtobusda  yonimizda  turgan  kattalarni,  erkaklar  – 
ayollarni  o‗tkazib  navbat  bilan  shoshmasdan  chiqiladi.  Agar  ayol  erkak  kishi  bilan 
bo‗lsa,  navbatga  qarab  joy  olishadi.  Ayollar  o‗z  «imkoniyatlaridan»  foydalanib 
tramvay vagoni yoki avtobusga hammadan oldin, yonidagi yo‗ldoshini tashlab chiqib 
olmaydi. Ammo bu ro‗y bersa, erkak unga yetib olishga harakat qilib oldinga boshqa 
ayollarni  turtib  jon-jahdi  bilan  intilmaydi.  Olomon  bir  pasga  sizni  ayirsa,  buni 
qo‗rqinchli  joyi  yo‗q.  Ayolga  joy  berilgach,  u  o‗zining  sog‗lom  maktab  yoshidagi 
farzandini u joyga o‗tkazishi yaxshi emas. Yoshi o‗tgan ayolni  yetaklab ketayotgan 
ayol o‗tirishga joy topolmasa, yoshroq odamdan iltimos qilishi mumkin, albatta, odob 
bilan.  Ayollar  o‗zidan  katta  yoshdagi  erkaklarga  joy  bermaydilar.  Bir  tarafdan  bu 
ko‗rinishning qari yekanligini ko‗rsatib, xafa qilib qo‗yishi mumkin. Yosh qiz yoshi 
katta odamga joy bersa bo‗ladi. Transportda odamlarni oyog‗ini bosmaslikka, birovga 
suyanib  olmaslikka,  elkasidan  turtmaslikka  harakat  qilish  lozim.  Yo‗lovchilarni 
zimdan kuzatish ham yaxshi emas.  
Poyezdda  atrofdagilarga  nisbatan  e‘tibor  va  mulozamat  ancha  qiyinchilik  talab 
qiladi.  Tiqilinch,  issiq  va  yuklar  –  bularning  barchasi  bosiq  odamni  turtinishni  va 
achchiq so‗zini «ayamaydigan» temiryo‗lchiga aylantirib qo‗yadi. 
Samolyotdagi  yo‗lovchilardan  odatiy  yo‗l  qoidalarini  talab  qiladi.  Bu  yerda 
yuqoridagi  muammolar  yo‗q.  Ammo  yo‗lovchilar  orasida  vahima  qilish  ham 
yaramaydi:  «Menimcha  bitta  motor  ishlamayapti

»,  yoki  sizga  ma‘lum  bo‗lgan 
havo yo‗llardagi falokatlarni eslab o‗tirish: «O‗shanda ob-havo xuddi Shunday ochiq 
edi

» qabilidagi voqealarni aytish yaramaydi. 
Avtomashinada  kezish  –  bu  ham  o‗ziga  yarasha  qoidalarga  amal  qilishni  talab 
qiladi.  Eng  yaxshi  joy  –  haydovchining  yonida.  To‗g‗ri,  bu  sal  xavfliroq,  ammo 
qiziqarli. Bu joy ikki kishiga mo‗ljallangan. Birinchisi – mashina egasining rafiqasi, 

---

138 
 
qolganlar  esa  orqa  o‗rindiqda  o‗tiradi.  Ammo  mehmonga  ixtiyor  berganingiz  ham 
ma‘qul, unga orqa o‗rindiq yoqishi mumkin. Demak, ikkita «mezbonlar» – oldinda va 
ikkita  mehmonlar  –  orqa  o‗rindiqda.  Ba‘zida  esa  mashina  egasining  yonida  erkak 
mehmon o‗tiradi, ayollar esa – orqa o‗rindiqda. Ikkala variantni mehmonlarga tanlash 
orqali tavsiya etgan ma‘qul. 
Bir paytlar ayol kishini olib ketayotgan haydovchining vazifasiga eshikni ochib 
berish  qo‗yilar  edi.  Buning  uchun  u  rulni  tashlab,  mashinaning  boshqa  tarafiga 
aylanib  o‗tib,  ayolga  chiqishga  yordam  berar  edi.  Hozir  bunday  emas.  Ammo  u 
chiroyli  ko‗rinishga  ega.  Ko‗p  hollarda  esa  haydovchi  bir  oz  cho‗zilib  eshikni  ayol 
uchun ochib yuboradi. Bugun esa bunday harakat faqat yaqin qarindosh yoki yoqqan 
ayolga  nisbatan  ishlatiladi.  Doimo  erkak-haydovchi  ayol  kishini  yukini  olib  berishi 
shart.  
Haydovchining  yonida  o‗tiradigan  yo‗lovchi  o‗ziga  bir  qancha  majburiyatlarni 
oladi. Haydovchi tormoz berib mashina silkinganida, qo‗rqib ketgan bo‗lsangiz ham 
«Esing  joyidami?!»  qabilidagi  hayqiriqlarga  o‗xshash  tanqidiy  gaplardan  o‗zini 
tiygan  ma‘qul.  Yo‗lovchilar  haydovchiga  to‗liq  ishonch  bildirmoqlari  lozim. 
Zaruratsiz  to‗xtatishni  so‗ramagan  yaxshi.  Bunday  masalalarni  haydovchining  o‗zi 
hal  qiladi.  Tanishingizdan  sizni  ishxonangizga  «tashlab»  o‗tishni  yoki  dam  olish 
kunlari  siz  bilan  aylangani  chiqishni  iltimos  qilmaslik  kerak.  Bunday  takliflar  faqat 
haydovchi  tarafidan  bo‗lishi  lozim.  Garchi  shoshilinch  bo‗lsa  ham,  mozor  va  turli 
ziyoratgohlar  yonidan  past  tezlikda  o‗tayotgan  haydovchidan  «tezlatishni» 
so‗ramaslik joiz.  
Milliy odatlarimizga binoan bunday joylardan o‗tayotgan otliq, otdan, umuman, 
egardan tushib sekin o‗tgan. Agar sizni yo‗lakay yetkazib qo‗yishgan bo‗lsa-yu, kira 
haqini kelishmagan bo‗lsangiz, taxminiy ketadigan qiymatni berish mumkin. Ba‘zilar 
buni  rad  etadilar  –  bu  ularning  ishi.  Shaxsiy  mashinani  qoidaga  binoan,  berib 
turilmaydi.  Zarurat  yuzasidan  maxsus  vaziyatlarda  tanishingizdan  kasalxona  yoki 
vokzalga olib borib qo‗yishni so‗rash mumkin. Tanishingiz uyidan mehmonlar bilan 
chiqar ekansiz, mashina egasi ularga olib borib qo‗yishni taklif etadi. Agar, masalan, 
besh kishi bo‗lsa, mashinaga faqat uchta kishi sig‗adi, kim kyetishni esa o‗zlari hal 
qiladi.  
Davlat  haydovchisi  haydaydigan  xizmat  mashinasining  orqa  o‗rindig‗i  eng 
nufuzli joy hisoblanadi. Agar rahbar haydovchining yoniga o‗tirsa, tavozelik qilgan 
bo‗lardi.  Rahbar  xodimini  haydovchining  yoniga  o‗tkazib,  o‗zi  orqaga  o‗tirib  olsa, 
g‗alati  ko‗rinadi.  Uning  orqa  o‗rindiqda  xodimasi  bilan  yoki  haydovchining  yonida 
o‗tirish bilan obro‗si tushmaydi. 
Agar  taksida  «Chekilmasin»  degan  e‘lon  yopishtirilib  qo‗yilgan  bo‗lsa, 
yo‗lovchi  bunga  bo‗ysunishi  lozim,  o‗z  o‗rnida  esa  haydovchi  ham  yo‗lovchining 
oynani  yopib  qo‗yish  iltimosini  bajarishi  lozim.  Taksiga  o‗tirayotgan  yo‗lovchi 

---

139 
 
haydovchi bilan ko‗rishadi. U ham alik oladi. Ikkita yo‗lovchidan ayol kishi birinchi 
bo‗lib taksiga o‗tiradi. Uni kuzatib ketayotgan erkak haydovchining emas, ayolning 
yoniga o‗tiradi.