O‗zbekiston respublikasioliy va o‗rta

Muomalada yuzaga keladigan ziddiyatlar 
 
Taraqqiyot  ziddiyatlarning  paydo  bo‗lishi,  rivojlanishi  va  bartaraf  qilinishi 
jarayonidan  iborat.  Shunga  ko‗ra,  ziddiyatlarning  ko‗rinishi  ham  har  xil  bo‗lib,  ular 
narsa-hodisalarning  harakati  va  rivojlanishida  turlicha  ahamiyat  kasb  etadi. 
Ziddiyatlar  ichki,  tashqi,  asosiy,  asosiy  bo‗lmagan  kabi  ko‗rinishlarga  bo‗linadi. 
Jumladan, 
ichki  ziddiyatlar
  –  narsa  va  hodisalardagi  ichki  jarayonlarning  ifodasi, 
harakatlanishning  manbai  hamda  rivojlanishning  asosiy  sababidir. 
Tashqi  ziddiyat
  - 
narsa  va  hodisalar  o‗rtasidagi  munosabatlarning  ifodasi  hisoblanadi.  Jamiyat 
rivojlanishining mazmuni va mohiyati ham asosan ichki ziddiyatlarning xal qilinishi 
bilan belgilanadi. Biroq, rivojlanishda tashqi ziddiyatlarning ishtiroki kamroq bo‗ladi, 
degan fikrga bormaslik kerak. Zero, globallashuv va integratsiya jarayonlarida tashqi 
ziddiyatlarning  ham  o‗z  o‗rni  bor.  Narsa-hodisalarning  mohiyatini,  holatini,  kelib 
chiqish  va  rivojlanish  qonuniyatlarini  belgilovchi  ziddiyatlar  esa 
asosiy  ziddiyatlar
 
deb ataladi.     
Muomala  madaniyatida  ziddiyatlar  anglashilmovchilik,  bir-birini  tushunmaslik 
hamda  o‗zaro  manfaatlar  to‗qnashuvi  natijasida  kelib  chiqadi.  Shuningdek, 
ziddiyatlarni  keltirib  chiqaruvchi  sabablarning  xususityalariga  qarab  tavsiflash 
mumkin.  R.L.Krichevskiy  o‗zining  «Agar  siz  rahbarsiz‖  kitobida  ziddiyatlarni 
keltirib chiqaruvchi omillarni 3 ta guruhga bo‗ladi:  

 
Birinchi guruh
 – mehnat jarayonidagi ziddiyatlar.  

 
Ikkinchi  guruh
  –  insonlararo  munosabatlarning  psixologik  xususiyatlari,  ya‘ni 
impatiya  va  antipatiya,  madaniy-etnik  xilma-xillik,  rahbar  hatti-harakatlari, 
psixologik moslasha olmaslik va hokazo. 

 
Uchinchi guruh
 – jamoa a‘zolarining o‗ziga xosligi. Masalan, o‗zini boshqara 
olmaslik,  ehtiroslarga  berilish,  tajovuz,  do‗q-po‗pisa,  haqoratlash-so‗kinish, 
munosabatga kirisha olmaslik
17
. 
Ziddiyatlar  ma‘muriy  tashkilotlar  va  ishlab  chiqarish  korxonalari  uchun 
ahamiyati  hal  yetish  yo‗llariga  ko‗ra  farqlanadi,  umumiy  ma‘noda  konstruktiv  va 
destruktiv  ziddiyatlarga  ajraladi. 
Konstruktiv 
ziddiyatlarga  tashkilotning  hayotiy 
muammolarini hamda ularni hal yetish orqali samarali taraqqiyotga olib chiqish xos. 
Destruktiv
  ziddiyatlar  salbiy,  vayronkor  natijalarga  olib  keladi.  Shuningdek,  ayrim 
hollarda bu vaziyat janjallarga va tashkilot faoliyatining susayishiga olib keladi.  
 
 
 
 
                                                           
17
 Кричевский Р.Л. Если вы – руководитель. –Москва: Дело, 1993. – с. 39. 

---

49