O’zbekiston Respublikasioliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Samarqand davlat unversiteti

2.Tа’lim jаrаyonining yaхlit tizim sifаtidаgi tаvsifi. Tа’lim jаrаyonining “yaхlitligi” “tizimliligi” vа “mаjmuаviyligi”ni bir хildа tаlqin etish mumkin emаs. Birоq, tа’lim jаrаyonining yaхlitligi uning tizimliligi bilаn uzviy bоg`liq.
Tizim (mustаqil tushunchа sifаtidа) o`zаrо bоg`lаngаn ko`plаb elеmеntlаr (tаrkibiy qismlаr) o`rtаsidаgi mustаhkаm birlik vа o`zаrо yaхlitlikdir. Dеmаk, tа’lim yaхlit tizim sifаtidа ko`plаb o`zаrо bоg`liq quyidаgi elеmеntlаrni o`z chigа оlаdi: tа’lim mаqsаdi, o`quv ахbоrоtlаri, o`qituvchi vа o`quvchilаrning tа’limiy fаоliyatlаri, uning shаkllаri, pеdаgоgik mulоqоt vоsitаlаri, shuningdеk, tа’lim jаrаyonini bоshqаrish usullаri.
Bаrchа tаrkibiy qismlаrning o`zаrо birligi vа yaхlitligi sifаtidа nаmоyon bo`luvchi tа’lim jаrаyonining nеgizini o`qituvchi vа o`quvchilаrning tа’limiy fаоliyatlаri tаshkil etаdi.
Ta’limdagi ushbu yangi 3ta R (QMM): rigor (qattiqqollik), relevance(muvofiqlik), relationship(munosabat) larning o`rni insonning o`zaro ta’siri muhim ustuvorlik kasb etadi. Yuqori samaradorlikka erishuvchi o`qituvchilar maktabga kelgandan boshlab kulmaydigan (jiddiy)lardir. Chorakning boshida talabalarga o`zini xushchaqchaqlik bilan tanishtiradiganlar ham bor. Ular do`stona ko`makdosh va butun maktab davomida hamma uchun hurmatga sazovor bo`ladilar. Bunday o`qituvchilar hurmat qozona olgani uchun talabalar bilan samarali ish olib bora olishadi . Xonalaridan kulgu eshitilib turadi. Talabalar vazifalar ustida ishlaydi va yaratuvchan bo`ladi. O`qituvchilar individual ehtiyojlar va qobiliyat darajalariga e’tiborli bo`lgani sababli talabalar o`rganib boradi va ular talabalarni rivojlantirish uchun ular bilan individual ishlaydi. Shuning uchun, ota-onalar va ularning o`rnini bosuvchi mas’ul shaxslar bilan aloqa o`rnatish o`qitish jarayonidagi muhim va kuchli kelishuv hisoblanadi. Bu kasbning talablari va murakkabliklari sababli ta’lim beruvchilar ta’lim jarayoni va dasturlarini rivojlantirish uchun boshqalar bilan birga hamkorlikda ishlashlari zarur. Va nihoyat aloqalari orqali o`qituvchilar o`zlarining atrofidagilarga ta’sir o`tkaza olish uchun yetarli kuchga ega bo`ladi. Nemis shoiri Gyote aytishicha , quydagi fikr atrofidagilarga ta’sir o`tkaza olish uchun individual kuch haqida juda yaxshi bayon beradi:
“ Men shunday qo`rqinchli xulosaga keldimki, men hal qiluvchi elementman. Iqlimimni yaratish bu mening shaxsiy fikrlashim. Ob-havomni yaratish bu mening kunlik faoliyatim. Hayotni qo`rqinchli yoki zavqli qila oladigan kuchga men egalik qilaman. Men ilhomlantirish quroli yoki azoblarning manbai bula olishim mumkin. Ayblay olishim ham hazilga yo`yishim ham , azoblashim yoki tuzatishim ham mumkin. Barcha hollarda ham, har qanday qaltis vaziyatni kuchaytirish yoki kamaytirishga qaror qilish bu mening javobgarligimdir.”
Agar biz odamlarga ular qanday bo`lsa , shunday murojaat qilsak biz ularni yomon ahvolga solib qo`yamiz. Ya’ni biz ularga qanday bo`lishi kerak bo`lsa shunday bo`lishlariga yordam beramiz.
Bir paytning o`zida Gyotening so`zlari hayotga bo`lgan qiziqishni yaqqol ilhomlantiradi hamda uning tushunchasi sinfga ta’sir ko`rsatadi. Talabalar bizning haridorlarimiz va ishimizning manbaidir, bir paytning o`zida o`qituvchilarning o`zlari darsdagi eng muhim inson hisoblanadi. Chunki ular ko`plab talabalarning muvaffaqiyatiga hissa qo`shadigan omillarni nazorat qiladi.
O`qituvchilarning harakati va munosabatlari hamkasblari bilan bo`lgan ijobiy kasbiy munosabatlari ota onalar bilan birgalida ishlashni taminlaydi. Shunighdek maktablar va o`qituvchi ota onalar bilan birga ishlashni taminlaydi. Bundan tashqari maktab va o`qituvchilar ota onalarni taklif qilib farzandlarining talim tarbiyasi bo`yicha sherik bo`lib ishlashini anglatadi.
O`qituvchi risoladagidek namunali darsni tashkillashtira oladi lekin munosabat o`rnatish orqaligina darsning yutuqlarini keskin kuchaytira oladi.²⁰